D e s ig n C h a rl e s & R a y E a m e s -H a n g i t a ll © V it ra
Europa en de Armoedebestrijding
in België
Ides Nicaise, HIVA / Dep. Ped. Wet. (KU Leuven)
Tussen het Berlaymontgebouw en de
De EU en armoedebestrijding
Lissabon / Nice, 2000:
“Van de EU de meest dynamische en competitieve
kenniseconomie maken, met meer en betere jobs en meer sociale cohesie”
O.a. tegen 2010 “een beslissende impact hebben op de uitroeiing van de armoede”
Brussel, 2010 ?
EU-jaar van strijd tegen armoede / Belgisch EU-voorzitterschap TARKI-rapport: aantal armen sinds 1985 eerder gestegen
dan gedaald, ongelijkheid gestegen. België?
Het kader: de ‘open methode van coördinatie’
Flexibel ‘soft law’ mechanisme voor gemeenschappelijkEU-beleid op domeinen waar het subsidiariteitsbeginsel geldt
⇒Niet bindend
⇒Geen consensus vereist
Gemeenschappelijke analyse en doelstellingen
Nationale actieplannen (NAPs / thans nationale strategierapporten voor
sociale protectie en sociale inclusie - NSRSPSI)
Peer reviewing ervaringsuitwisseling
Gemeenschappelijke evaluatie (joint reports on social protection and social inclusion - JRSPSI)
Driejaarlijkse cyclus
Waarom zo weinig resultaat ?
Externe oorzaken: • Economisch
– Twee zware economische crisissen: 2001 (11 sept.+ ICT-zeepbel) en 2008 (beurscrash)
• Sociaal
– Immigratie (legaal & illegaal)
– Fragmentering gezinnen
Interne oorzaken:
• Incoherentie tussen algemeen beleid en armoedebeleid
• (Europees) neoliberaal beleid:
– EU-uitbreiding
– Dienstenrichtlijn
– Liberalisering diensten van algemeen belang
– Liberalisering landbouw
• Actieve welvaartsstaat:
herverdeling naar werkenden?
• Lissabonstrategie
EU-visie op inclusiebeleid
Verzorgingsstaat
Actieve welvaartsstaat
Kennissamenleving
Verzorgingsstaat
Actieve welvaartsstaat
Kennissamenleving
?
© I. NicaiseDeel 1
ACTIEVE WELVAARTSSTAAT
De actieve welvaartsstaat, basisparadigma
van het EU armoedebeleid
“Werk is de sleutel naar sociale inclusie, niet
alleen omdat het inkomen verschaft maar ook
omdat het bijdraagt tot sociale participatie,
zelfontplooiing en de opbouw van
pensioenrechten.”
Effect van 1 jaar activering op
uitstroomkans uit armoede
© I. Nicaise
Bron: De Blander & Nicaise, 2009
0 .2 .4 .6 .8 0 20 40 60 month
Geobserveerd Voorspeld z progr Voorspeld m progr
Waarom zo’n zwakke link
tussen werk en bestaanszekerheid ?
• Verdeling van jobs (job-rijke versus jobloze gezinnen)
• Heterogeniteit tussen werkenden en niet-werkenden:
• Activering zelf kan perverse effecten hebben:
– Kwaliteit van activeringsjobs (art.60, dienstencheques…)
– sancties,
– terugval na tijdelijk werk (draaideureffecten), verdringingseffecten…
• Activering = ‘aanbodstimulering’ => neerwaartse druk op onderkant van de arbeidsmarkt
• Activeringsdiscours gaat samen met erosie sociale zekerheid
bestaanszekerheid vermogens tewerkstelling
Actieve welvaartsstaat: de keerzijde
• Focus van OESO en EU sinds jaren ’90 inzake sociale zekerheid: afhankelijkheidsthese
• Recept ‘modernisering van de sociale zekerheid’ / ‘making work pay’: kloof tussen inkomen uit werk en sociale uitkeringen
vergroten (fiscale & parafiscale ontlasting van lage lonen + ’beheersen’ van sociale uitkeringen). Bv in laatste 30 jaar is kloof tussen gemiddelde werkloosheidsuitkering en gemiddeld loon in België met 40% toegenomen
• Contractualisering en sancties (cf. federaal activeringsplan)
Making work pay: gewilde ineffectiviteit van
de sociale bescherming?
Except pensions S ou rc e: J R S P S I 2 00 8Macro-effecten van activering en sociale
bescherming op armoede
Groenez & Nicaise (2004):
•
Studie van 13 EU landen tussen 1993 en 1997
•
Uitsluiting gedefinieerd als jaarlijks % instroom in armoede;
inclusie gedefinieerd als jaarlijks % uitstroom uit armoede
naar (decent) werk of (voldoende) sociale bescherming
=> Twee onverwachte bevindingen
•
Hoe meer uitgaven aan AAMB, hoe meer uitsluiting
•
Hoe ‘genereuzer’ de werkloosheidsverzekering (in termen
van niveau en duur uitkeringen), hoe meer inclusie naar
werk
Making work pay – resultaten:
meer werk, niet minder armoede
Groei in tewerkstellingsgraad 1994-2001 (% - EU15)
G ro ei in ‘w er ke n d e ar m o ed e’ ( % )
Deel 2
DE KENNISSAMENLEVING
Onderwijsniveau en armoedekans
Effect van diploma HSO op
uitstroomkans uit armoede
6-12-2010 16 0 .2 .4 .6 .8 0 20 40 60 month
Geobserveerd Voorspeld z progr Voorspeld m progr
Kennissamenleving en sociale cohesie:
het ‘naïeve’ model
Kennis-economie Internationale concurrentie Tewerkstelling social cohesie economische groei © I. Nicaise
Kennissamenleving en sociale cohesie
in de praktijk
kenniseconomie Stijgende vraag naar hooggeschoolde arbeid
Dalende vraag naar laaggeschoolde arbeid
Betere lonen, tewerkstellings-kansen en arbeidsvoorwaarden
voor hooggeschoolden
Lagere lonen en tewerkstelling, slechtere arbeidsvoorwaarden
voor laaggeschoolden
Minder sociale cohesie
Trends in inkomensongelijkheid
Kennissamenleving en sociale cohesie:
twee wegen
‘kennis-intensieve’ groei:
aanmoediging O&O,
subsidëring high-tech industrie… => vraag naar
hooggekwalificeerden stijgt en vraag naar
laaggeschoolden daalt => groeiende kloof
‘kennis-extensieve’ groei:
investering in onderwijs en
vorming, vooral ivm basisvaardigheden (geletterdheid,
digitale vaardigheden, voorkoming ongekwalificeerde
uitstroom uit onderwijs…) => verlaagt aanbod van
laaggeschoolden en verhoogt aanbod van
middengeschoolden => kloof daalt
=> Gezonde mix is cruciaal
Kennissamenleving en sociale cohesie:
naar een evenwichtiger mix
Kennis-intensief beleid
Stijgende vraag naar hooggeschoolden
Stabiele vraag naar laaggeschoolden
Stabiele lonen & arbeids-voorw. + meer tewerkst.
van hooggeschoolden
Betere lonen & arbeids-voorwaarden voor
laaggeschoolden
Meer sociale cohesie Kennis-extensiefbeleid
Stijgend aanbod hooggeschoolden
Dalend aanbod laaggeschoolden
Kennissamenleving: huidige trends
Lissabondoelstellingen op vlak van kennissamenleving,
die voor armoedebestrijding van belang zijn worden
niet gehaald, integendeel:
–
Opnieuw daling participatie aan LLL
–
Stagnatie ongekwalificeerde uitstroom sinds +10
jaar
–
Geletterdheid bij jongeren daalt; bij volwassenen ?
Deel 3:
ARMOEDEBELEID OP EEN ANDERE
LEEST
Basisfilosofie
Armoede als aantasting van mensenrechten:
niet alleen de meest extreme vormen (honger, dakloosheid…) maar élke vorm van aantasting van de menselijke waardigheid
Leven in krotten, met gevaar voor gezondheid Plaatsing van kinderen omwille van armoede Ongeletterdheid niettegenstaande leerplicht…
Niet (alleen) activering, maar (vooral) versterking van armen:
investeren in hun menselijk, sociaal, cultureel, psychisch en materieel kapitaal => duurzaam effect op welzijn en
zelfredzaamheid.
…in dialoog met mensen in armoede
Concreet ?
•
‘Sociale minimumstandaarden’
Nieuw EU Verdrag: hoofdstuk basisrechten
EC aanbeveling over actieve inclusie (Oktober 2008)
• Adequaat inkomen
• Inclusief arbeidsmarktbeleid
• Toegang tot kwaliteitsdiensten
Resolutie Europees Parlement over Actieve Inclusie (Mei 2009): gewaarborgd minimuminkomen optillen tot officiële
EU-armoedegrens
Dit kan enkel tegelijk met EU-convergentiebeleid inzake minimumlonen (momenteel spanning 13:1)
Gewaarborgde minimuminkomens
in verhouding tot EU-armoedegrens
Kwaliteitsvolle diensten
•
= diensten die de ‘vermogens’ van armen verhogen:
–
Genereuze SZ (cf. Noord-Europees model /
flexicurity)
–
Kwaliteitsvolle kinderopvang
–
Onderwijs & volwasseneneducatie
–
Gezondheidszorg
–
Gezinsondersteuning
–
Verenigingsleven…
Structuren voor dialoog
•
Steunpunt Armoedebestrijding
Evalueert tweejaarlijks het Belgische beleid op alle niveaus Geeft beleidsadvies op vraag of op eigen initiatief
Organiseert een permanente dialoog tussen mensen in
armoede / verenigingen van armen en andere actoren in de samenleving
•
Vlaamse Gemeenschap:
Vertikaal overleg (per beleidsdomein) tussen beleid en armen
Horizontaal (over beleidsdomeinen heen)
•
Belgisch model is vrij uniek in EU
Armoedetoets
EC beveelt aan om
elk beleidsvoorstel
te onderwerpen
aan een duurzaamheidstoets, d.i. inschatting van zijn
economische, ecologische en sociale impact
(waaronder armoede-effecten – vb. Ierland)
⇒
Meer coherent
⇒
Meer democratisch, transparant
⇒
Preventie van armoede (cf. inleiding:
armoedeverhogend effect van bepaalde
beleidskeuzen)
BE: duurzaamheidstoets bestaat reeds op papier
Europa 2020: nieuwe hoop voor de
armoedebestrijding ?
Positief
• Duurzaamheidsperspectief: ‘slim – duurzaam – inclusief’
• Armoede als een prioriteit (‘vlaggenschip-programma’)
• Expliciete doelstelling: -25% (= 20 mio mensen) tegen 2020
• Investeringslogica (onderwijs, LLL, SZ, gezondheidszorgen) ??? • Rechtenbenadering ? • Minimuminkomens ?
• Van OMC naar ‘platform’ ?
