Sporen van boterzuurbacterien in kuilvoer = Spores of butyric acid bacteria in silage

1

SPOREN

VAN

1

1

IN KUILVOER

P R O E F S T A T I O N VOOR D E RUNDVEEIIOUDERIJ, SCHAPENBOUDERIJ E N P A m E N B O ' U D E R I J Lelystad

Spoces of butyric acid bacteria i n silage

(~uillmary and conclusions i n ~ n ~ l i s h )

Ing.

A.G,

Rengeveld

RAPPORT n r . 88

Redactie: ing.

L.

Pelser

l.

Inleiding

2. Opzet onderzoek

3.

Uitvoering onderzoek

3.1.

Aanleg proefkuilen 3 . 2 . Monstername

3 . 3 .

Bepalingsuethodiek voor sporen van bsterzuur- bac

t

erbsn

3.4.

Verwerking resultaten

4.

Ontwikkeling van sporen van bot erzuurbac teriën

5.

Beoordelingsnorm kuilvoer 6. Resultaten

6.1, Besmetting door organische mest 6.2. Schudintensiteit

6.3. Droge-stofgehalte bij inkuilen 6.4. Laadapparatuur

6.5. Landbouwzout als toevoegmiddel 6,6. Wijze van bewaring

7.

Discussie

8. Aanbeveling voor aanvullend onderzoek

9.

Samenvatting en conclusies 10, Literatuur

TABLE OF CONTENTS 1 , I n t c o d u c t i o n 2 . Design of experiment

3

Exp erimental

3

e 1 EYisiling 3,2. Sampling

3.3.

Determination of sposes o f b u t y r i c a c i d b a c t e r i a

3.4.

Working up of r e s u l t s

4.

Development of s p s r e s of b u t y r i c a c i d b a c t e r i a

5,

J u d e e n t standacd of s i l a g e

6 .

R e s u l t s

6 ,

l

.

Con.taminati.on with organic manure

6 . 2 .

Tedding I n t e n s i t y

6 . 3 .

Dry m a t t e r content a t c n s i l i n g

6,4,

Loading xppara-t;lxs

6,5,

Sa1.t a s addi"cli.rre

6 , 6 .

P r e s e r v a t i o n

9 ,

S m a ~ i y and conclusions

'1. IWZEJDHWG

De l a a t s t e j a r e n wordt de ! Z u i v e l i n d u s t r i e i n ons Zand s t e e d s meer g e c o n f r o n t e e r d met sporen van gasvormende c l o s t r i d i a ( b o ~ e r z u r u r b a c t e r i ë n ) i n de t e verkazen melk. De kans op h e t vanouds bekende probleem t t b i j p e x ! ! of " l a a t l o s " b i j kaas neemt daardoor t o e . D i t kaasgebrek doet zich.

v o o r a l voor b i j de g r o t e "Goudse kazent"ie l a n g e r ( t o t ca.

6

maanden) worden bewaard. Behalve de h i e r b i j optredende g r o t e g a t e n i n de k a a s i s de smaak m e e s t a l ook s t e r k afwijkend. Het p e r c e n t a g e kaas d a t om deze redenen voor export word.-t afgekeurd, neemt h i e r d o o r de l a a t s t e j a r e n t o e , D i t probleem h.eeft r e e d s t o t gevolg gehad d a t i n enkele gebiea.en van ons l a n d nzomenteel een k o r t i n g op de m e l k g r i js wordt gegeven b i J een t e hoog a a n t a l van d.eze sporen i n de a f g e l e v e r d e melk.

Omdat b i j de nieuwe k w a l 3 . t e i t s r e g e l i n g gesproken wordt over s p o r e n van b o t e r z u u r b a c t e r i ë n i n p l a a t s van sporen van gasvormende c l o s t r i d i a wordt i n h e t v e r v o l g gesproken over sporen van b o t e s z u u r b a c t e r i ë n ,

U i t o r i ë n t e r e n d onderzoek ( l ) van h e t Nederlands I n s t i t u u t voor Zuivel Onderzoek (NEZO) n a a r h e t a a n t a l sporen van b o t e r z u u r b a c t e r i ë n i n p r a k t i j k k u i l v o e r b l e e k d.at in. voordroogkuilen g r o t e hoe'veelheden van deze sporen voor h m e n komen, Ook i n k u i l e n d i e op grond van conser- v e r i n g ~

t

echnixche c r i t e r i a ( g e h a l t e aan b o t e r z u u r en anunoniakfrae t i e ) goed waren g e s l a a g d , kwarnen deze sporen voor.

Eén en ander was voor h e t N I Z O a a n l e i d i n g om o v e r l e g i n b r e d e r verband t e s t a r t e n , H i e r b i j waren betrokken: Consulentschap voor Melk- winning, Melkhygiëne en Boerenkaasbereiding ( C

)

,

Wageningenflons~n- l e n t s c h a p voor de E m d v e e h o u d e r i j

(cx.),

Grorringen",o~:peratieve Vereni- g i n g Noord-Holland G.

A,

,

Alkimaar; DOM0 Melkproduk:"cnbedri. jven, B e i l en", I n s t i t u u t voor Veevoedingsonderzoek ( I V V O ) , Lelystad.",NIZO en h e t P r o e f - s t a t i o n voor de Rundveehouderi j , Sch.aperbhoud.eriJ en Paardenhoin.derl j ( P B ) , L e l y s t a d . D i - d o v e r l e g I.ej.d.de t o t een 'bred-e:re aanpak van :het (m.derzoek n a a r b e t sporenpro'bleem. Onderzoek ,werd g e s t a r t op h e t gebied van s-dal.-

en rnelkhygiBne

( c m )

en op h e t gebied van i n h i l e n (IVTO en P R ) , He-t

PR

nam d a a r b i j h e t inkui:Londerzoek op p r a k t i j k s c h a a l ,voor zijn r e k e n i n g * De r e s u l t a t e n van d i t onderzoek daL van 1977 t / m 1980 i s u i l g e v o e r d , z i j n i n d i t r a p p o r t weergegeven,

2. OPZET ONDERZOEK

Het i n k u i l o n d e r z o e k op p r a k t i j k s c h a a l was v o l l e d i g g e r i c h t op de h u i d i g e voederwi.mings- en inkuilmethoden, E r i s d a a r b i j n a g e g a a n onder welke omstan.digheden we v e e l sporen i n de k u i l kannen verwachten en welke f a c t o r e n d a a r b i j een r o l s p e l e n , Deze opzet i s gekozen om op k o r t e t e r m i j n meer g e r i c h t e v o o r l i c h t i n g over d i t probleem t e kun.nen geven.

De i n v l o e d op de ontwikkeling van b o t e r z u . u r b a c t e r i ë n i s van de volgende punten nagegaan :

-

Bemesting van h e t grasland. met o r g a n i s c h e mest waarin v e e l sporen voorkomen;

-

Bet a a n t a l keren d a t h e t g r a s gemiddeld. p e r dag wordt geschud;

-

Het d r o g e - s t o f g e h a l t e Van h e t g r a s op moment van i n k u i l e n ;

-

Laada.pparatuurg h i e r b i j zijn. d r i e mogelijkheden nagegaan t e weten: opraapwagen meestal voorzien van

3

messen, opraapdoseerwagen met 1 5

a

2 0 messen en de h a k s e l a a r voorzien van b e t h a l v e a a n t a l messen; I n deze volgorde neem% ook h e t v e r k o r t e n en vervolgens mengen van h e t g r a s t o e ;

-

Be% gebruik van %andbouwzout a l s toevoegmiddel;

-

Bewaring. H i e r b i j i s onderscheid gemaakt t u s s e n d i r e c t en na e n i g e dagen 1.uchtdich.t a f s l u i t e n van een kxi.1. 1x1 h e t l a a t s t e geval v i n d t opwarming ( b r o e i ) p l a a t s ,

Voor de a f d e k k i n g i s onderscheid gemaakt t u s s e n p l a s t i c v o o r z i e n van een grondlaag en a l l e e n p l a s t i c . B i j a l l e e n p l a s t i c i s zwart en

w i t

3.

UITVOERING ON-DEKZOEK

Het onderzoek i s u i t g e v o e r d op de Waiboerhoeve, p r o e f b o e r d e r i j van h e t PR e n op de r e g i o n a l e o n d e r z o e k c e n t r a v o o r de r u n d v e e h o u d e r i j ( R O G ) Bosma Z a t h e , Cranendonck, Heino, de V l i e r d en Zegveld.

e

E r i s g e p r o b e e r d de p r o e v e n z o v e e l m o g e l i j k o n d e r p r a k t i j k o m s t a n d . i g - heden u i t t e v o e r e n , P e r p r o e f i s s t e e d s in enkelvoud. de i n v l o e d van e n k e l e b e h a n d e l i n g e n op h e t a a n t a l s p o r e n n a g e g a a n , He% a a n t a l behande- l i n g e n e n de h o e v e e l h e i d i n t e k u i l e n g r a s i s p e r p r o e f b e p e r k t , D e

p r o e v e n konden z6 s n e l a a n g e l e g d worden z o d a t p e r b e h a n d e l i n g v e r g e l . i j k - - b a a r g r a s kon worden i n . g e k u i l d . Om t o c h e n i g e s " c t i s " c i s c h e o n d e r s t e m i n g b i j de v e r w e r k i n g van de r e s u l t a t e n m o g e l i j k t e maken z i j n i n de t i j d e e n a a n t a l h e r h a l i n g e n a,angelegd, B i j de p r o e v e n i s g e b r u i k gemaak.1; van de op de b e t r e f f e n d e p r o e f b o e r d e r i j e n aanwezige v o e d e r w i n n i n g s a p p a r a t ~ ~ w r B

B i j de p r o e v e n waar de w i j z e van b e w a r i n g ( a f d e k k i n g ) geen onderzoek- a s p e c t w a s , z i j n de v e r s c h i l l e n d e o b j e c t e n s t e e d s t e g e n e l k a a r g e p l a a t s t , o n d e r l i n g d o o r p l a s t i c g e s c h e i d e n , Ondanks e e n Ixlej-ne hoe.veelhe%d g r a s p e r b e h a n d e l i n g (mees'r;al 6k.n. ,wagen) had. men i u i t o t a a l t o c h e e n wat g r o t e r e kuil.afmeti.,ng ( c a ,

3

m e t e r x 1 5 m e t e r ) , A l l e s werd d a n , a l s 6Bn. ku.i:l,

met a l l e e n twee z w a r t e z e i l e n p o l y e t h y l e e n (PE, O,15 m d i k ) of é é n PE v o o r z i e n van e e n gronddek a f g e d e k t , T e r c o n t r o l e van de afd.ekking i s p e r p r o e f de k u i l t e m p e r a t u u r met therniokoppels r e g e l m a t i g gemeten.

B i j p r o e v e n waar met n m e de b e w a r i n g e e n p u n t .van. o n d e r z o e k w a s , werd p e r b e h a n d e l i n g meer g r a s ( 2 wagens; k u i l a f m e t i n g

4

m x

4

m) i n - g e k u i l d en werden de k u i l e n l o s van e l k a a r g e p l a a t s t .

Om b i n n e n e e n p r o e f p e r ' b e h a n d e l i n g zo goed m o g e l i a k v e r g e 1 i j k b a a : r g r a s i n t e k u i l e n w a t de b o t a n i s c h e e n chemische s a m e n s t e l l i n g b e t r e f t ,

i s s t e e d s u i t g e g a a n van e e n g e l i j k m a t i g g r a s b e s t a n d , D a a r n a a s t werd b e t g r a s p e r b e h a n d e l i n g s t e e d s g e l i j k v e r d e e l d o v e r h e t p e r c e e l g e l a d , e n ,

I-Eet g e b r u i k van -toevoegmidd.elen m.oe.t i n de p r a k t i j k worden g e z i e n a l s e e n n o o d o p l o s s i n g b i j s l e c h t w e e r , dus biij g r a s d a t r e e d s e n i g e dagen gemaaid en. e v e n - t u e e l geschud of gewierad. op h e t 1-and :Ligtm I n h e t ond.erzoek z i j n d e r g e l i j k e omstaand3.ghed.e m o e i l i j k t e p l a n n e n , Deze p r o e v e n z i j n u i t g e v o e r d met g r a s d a t , a l s g e v o l g van e e n k o r t e v e l d p e r i o d e , b i j e e n l a a g d r o g e - s t o f geln.alte i s i l z g e k u i l d .

W a a r s c h i j n l i j k i s d u s g e m a k k e l i j k e r in.k.uil.baar g r a s g e b r u i k t dan i n g e v a l van e e n s l e c b t - w e e r p e r i o d e ,

Het

z o u t i s v 6 6 r h e t w i e r s e n o v e r h e t geschudd.e g r a s g e s - b r o o i d , H i e r b i j i s .reken.ing gehouden met 30 &

3 . 2 , Monstername

Afhankelijk van de proef en het doel zijn diverse monsters genomen: vaste mest, drijfmest, gras op stam, zode, vers gemaaid gras, gras direct n a inkuilen en kuilvoer.

De vaste mest is v6ór het laden bemonsterd met een zgn. "ladeboor" (voor monstername in sni jmaiskuil) ,

De is na mengen in de kelder met een putemmer of tijdens het uitrijden achter bij de vacuumtank bemonsterd.

Van e n is op het veld een verzamelmonster

(gesneden of geplukt) genomen (snijhoogte ca.

5

cm).

De P zode is bemonsterd door op regelmatige afstanden een oppervlakte

v a n

2

ca,

4

x

4

cm ongeveer

l

cm diep uit te steken,

Per verzi23ne1monsLer werd vervolgens een duplo monster genomen (bij he-t gras met een grasboor).

en is in de kuil met de zogenamde "Barkink- boorflin d q 1 . o bemonsterd.

Er is steeds bemonsterd met schone monsterapparatuur, dat wil zeggen dat n a iedere monsternme van een behandeling de apparatuur zodanig met warm water is schoongespoeld dat geen zichtbare monstercesten meer aanwezig .waren, Het onderzoek van de mons-ters op sporen van boterzmnr-

bacteriën Is door bet LVV0 gedaan.

7.3.

Eet aantal sporen van lactaat vergistende clostridia in kuilvoer is bepaald volgens de MPM-methode; dit wil zeggen de bepaling van het meest waarschijnlijke aantal. Hiertoe zijn cultuurbuizen met voedings-

bodem van lactaat-acetaat agar geent met

l

ml uit een decimale verdm.nings- reeks van kuilvoer. Na pasteuriseren zijn de cultuurbuizen gedurende

6

zeven dagen anagroob bebroed bij

3'7

C,

Buizen waarin gasbellen of scheuren in agar waren ontstaan, zijn als positief beschouwd(2).

Omdat het aantal sporen wordt afgeleid uit de schatting van de gasvorming is de betrouwbaarheid van deze bepaling niet zo groot.

Er

is sprake van een duidelijk verschil wanneer dit ongeveer een factor 10

bedraagt. De bepaling is steeds induplouitgevoerd zodat per object steeds vier uitkomsten zijn verkregen.

3

0

4.

De hoeveelheden sporen bepaald in monsters zijn logaritmisch verwerkt* Het gemidde1d.e aantal sporen van een reeks waarnemingen is dus

berekend u i t de gemiddelde logarithme en n i e t u i t h e t gemiddelde van de a b s o l u t e aantall-en. B i j h e t berekenen van de betrouwbaarheid van v e r - s c h i l l e n i s u i t h e t SPXS-I0 programma de t e s t van WiScoxon g e b r u i k t . Daarnaast i s voor een b e t e r e beoordeling van verbandennog een a a n t a l gegevens verwerkt v i a m u l t i p e l e r e g r e s s i e .

Onderzoeker Eengeveld b e o o r d e e l t i i n een t o r e n s i l o de k w a l i t e i t van

he

k u i l v o e r .

. .

4.

ONTWIKK3ELING

VAN

SPOFS3N VAIJ BOTERZWKBACTERIEN

Bacteriën komen in principe overal voor. Aantal en soort kunnen echter nogal wisselen. Op het gras en in de zode komen diverse soorten voor, Sporen komen tijdens het uitrijden van de mest in de zode terecht. Tijaens de veldbewerking kunnen deze met zoderesten in het gras terecht komen. Wordt gemaaid gras tot hooi v~werkt dan zal het oorspronkelijk

, op het gras aanwezige aantal bacteriën niet of nauwelijks toenemen. Wordt het gras ingekuild dan ligt het duidelijk anders. Na het inkuilen kunnen deze bacteriën zich, afhankelijk van de omstandigheden, in meer of mindere mate gaan ontwikkelen. Vooral bij lagere droge-stofgehalten zijn direct na het inkuilen bij afwezigheid van zuurstof de omstandig- heden hiervoor gunstig.

Verschillende bacteriën die actief zijn tijdens de kuilvoerfermen- tatie produceren tijdens hun ontwikkeling organische zuren waardoor andere bacteriën, maar op den duur ook zij zelf', in hun groei worden geremd. Deze situatie komt meestal voor bij snijmais. Door een sterke melkzuur- vormingkunnenboterzuurbacteriën zich niet meer ontwikkelen. Bij natte graskuil is dit niet het geval en kunnen clostridia zich ontwikkelen; bijvoorbeeld bacteriën die eiwit afbreken tot ammoniak en boterzuur- bacteriën d.ie koolhydraten en ook het gevormde melkzuur omzetten in boterzuur. Onder gunstige omstandigheden kunnen zich van deze soorten grote aantallen ontwikkelen, tot vele miljoenen per gram kuilvoer.

Wanneer de omstandigheden in de kuil voor verdere groei ongunstig worden(bij voedselgebrek,een minder optimale temperatuur), kunnen met name de boterzuurbacteriën voor een deel in een soort rusttoestand of

sporevorm overgaan. Deze sporen kunnen lange tijd kiemkrachtig blijven en zijn beter dan de oorspronkelijke bacteriën bestand tegen extreme omstandigheden, zoals hoge temperatuur en lage pH. De sporen worden met het voer door de koe opgenomen, passeren ongehinderd het maag-darmkanaal

en belanden in de mest. Tijdens het melken komt er altijd wel een beetje mest in de mei-k terecht een dus ook een aantal sporen van boterzuur- bacteriën.

Deze sporen zijn thermoresistent (bestand tegen verhitting). Ze overleven daarom pasteurisatie en komen zo in de kaas terecht, Wordt slecht kuilvoer gevoerd, dan kan de mest wel ca.

1

miljoen sporen per gram mest bevatten. Eén gram van deze mest in 100 liter melk betekent al een besmetting van ca.10 sporen per ml.

Z i j n de omstandigheden i n de k a a s g u n s t i g dan kunnen deze s p o r e n ontkiemen e n d e o n t s t a n e b a c t e r i ë n z i c h weer o n t w i k k e l e n . Ook i n de k a a s wordt weer melkzuur omgezet i n b o t e r z u u r . Door h e t g a s (ga2 en

8 ; )

w a t h i e r b i j gevormd wordt kunnen g r o t e g a t e n i n de k a a s o n t s t a a n , " l a a t l o s t 1 of " k n i j p e r t t genoemd. Het gevormde b o t e r z u u r l e i d t bovendien t o t smaak- a f w i j k i n g e n . mest mestverwerkinn voederwinning

---

k u i l v o e r maagdarmkanaal mest m e s t v e r w e r k i n g m e l k w i m i n a enz. k a a s b e r e i d i n g " k n i j p e r " d r o p p i n g s dung p r o c e s s i n g --------s----- -gcass/sward f o d d e r p r o d u c t i o n

---

s i l a g e g a s t r o - i n t e s t i n a l t r a c f d r o p p i n g s dung p r o c e s s i n g m i l k p r o d u c t i o n --m--- ---m--- e t c . c h e e s e making " l a t e b l o w i n g "

-

12

-

5

* BEOORDELZNGSNOFlM KUILVOER

Ter beoordeling van kuilvoer zijn in het verleden enkele normen ont- wikkeld. Deze zijn gebaseerd op de kwaliteit met betrekking tot het slagen van het conserveringsproces. Bij de analyse van praktijkkuilen wordt hier- voor momenteel de ammoniakfactor

(NH /N)

bepaald. Bij het inkuilonderzoek

3

wordt doorgaans ook het gehalte aan boterzuur bepaald. De p3 is als beoor- delingscriterium moeilijk hanteerbaar, althans voor kuilvoer met sterk wisselende droge-stofgehalten.

Momenteel zijn er nog geen normen beschikbaar om de kuilvoerkwaliteit met betrekking tot het probleem van "laat los" bij de kaasbereiding

te

beoord.elen. Wel is in overleg met NEZO en ClvavTB een maximaal aantal sporen aangenomen dat in verband met de kaasbereiding nog in de melkmag voorkomen, Maximaal

l

a

2 sporen per ml melk leveren bij de huidige kaasbereidings- techniek nog géén grote problemen op.

Verder zijn uit een NIZO-steekproef gegevens gebruikt van praktijk- bedrijven waar het verband tussen het aantal sporen in de melk en in de mest bekend was. Op die bedrijven bleek dat naarmatemeer sporen in de mes-t voorkwamen het aantal sporen in de melk doorgaans hoger was, zie figuur

1

(3).

Verband tussen het aantal sporen van boterzuurbacteri@n per gram koemest en het aantal van deze sporen in de melk. Waarnemingen van

17

praktiJkbedri jven. Bron:

(3)

Relation between the n ~ m b e x of spores of butyric acid bacteria per g #manure and the number of these spores in the milk.

Observations on

17

farms. Xource:

(3).

Sporen per g mest/~pores per g manure 10.000.000

-

Om h e t a a n t a l s p o r e n p e r m l melk t e beperken t o t l

a

2 m a g s u l t g a a n d e van deze s t e e k p r o e f , d e mest n i e t meer s p o r e n b e v a t t e n dan c a . 50,000.

De b r o n van de b e s m e t t i n g van de mest z i j n de s p o r e n i n h e t k u i l - v o e r d i e h e t maag-darmkanaal van de koe o n a a n g e t a s t p a s s e r e n , Het i s t o t nu t o e n i e t d u i d e l i j k of i n h e t maag-darmkanaal van de koeieri b i j v o e d e r i n g van g r a s k u i l v e r m e e r d e r i n g van s p o r e n p l a a t s v i n d t

( 4 ) .

We& wordt e r o p ge- wezen d a t ge z i e n de v e r - t e r i n g i n h e h a a g - d a m k a n a a l e n i g e v e r h o g i n g van h e t a a n t a l s p o r e n i n de mest t e n o p z i c h t e van h e t a a n t a l i n h e t k u i l v o e r kan worden verwacht. B i j a n d e r onderzoek

( 3

en

5)

waar de i n v l o e d v a n de v o o r b e h a n d e l i n g Q- de mate van b e s m e t t i n g van de melk i s nagegaan werd

p e r gram mest nagenoeg e e n z e l f d e a a n t a l s p o r e n gete1.d a l s p e r gram 1 m i l - v o e r , V o o r l o p i g i s e r geen r e d e n e n i g e verh0gin.g i n a a n t a l t e v e r o n d e r -

s t e l l e n .

Goed k u i l v o e r mag d e r h a l v e maximaal 50,000 s p o r e n p e r g c m be-

v a t t e n . B i j e e n a a n t a l s p o r e n i n de melk van c a , 10 of meer p e r l m l z u l l e n b i j de k a a s b e r e i d i n g d u i d e l i j k problemen o p t r e d e n , I n de mest komen dan c a . 500.000 s p o r e n of meer v o o r . K u i l v o e r met meer dan 500,000 s p o r e n p e r gram kunnen we dan ook a l s s l e c h t aanmerken.

Het v o o r s t e l s t a a t i n t a b e l l . T a b e l l V o o r s t e l b e o o r d e l i n p n o , m k u i l v o e r met b e t r e k k i n g t o t aantal s p o r e n van b o t e r z u u r b a c t e r i E n A a n t a l s p o r e n p e r gram k u i l v o e r B e o o r d e l i n g van h e t k u i l v o e r Minder d a n / l e s s t h a n 50.000 70.000-500.000 Meer dan/More t h a n 500.000 m a t ig/moderate s l e c h t / b a d Bwnber of s p o r e s p e r g s i l a g e T a b l e l P r o p o s i t i o n judgment s t a n d a r d s i l a g e i n r e l a t i o n t o %he n m b e r of s p o r e s of b u t y r i c a c i d b a c t e r i a E r i s u i t g e g a a n v a n f l a a n t a l s p o r e n p e r gram k u i l v o e r " , d a t zowel voor n a t a l s v o o r d r o o g k u i l v o e r g e l d t . B i j b i j v o o r b e e l d d r o g e - s t o f g e h a l t e n van 25

%

en 50

O/o

kan men wat h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t k u i l v o e r b e t r e f t op d r o g e - s t o f b a s i s h o o g s t e n s e e n maximaal v e r s c h i l van e e n f a c t o r 2 ver- wachten..

Deze b e n a d e r i n g g e e f t m o g e l i j k een e e r s t e a a n z e t om t o t goede be- o o r d e l i n g s c r i t e r i a ( e n m i s s c h i e n op d r o g e - s t o f b a s i s ) t e komen.

Proef

(ROC,

jaar) Geen org. Vaste mest _Drijfmest

nest

I

I1

I

E

I

Datum aanwending/date application

-

-

22 febr, 1 april

Aantal sporen per g/spores per g

-

mest/ma;s.ure

-

-

-

zode

bg

inkuilen/sward at 25.000 25.000 25.000 ensiling

-

gras bjj ink~ilen/~rass at

3

50 600 450 c ensiling

-

kuilvoer/silage 950.000 12.700 9.200

Ds bi j inkuilen/D~ at ensillng

($)

39,O

39

0 3699

2.

osma ma

zathe

9 1

978)

13

febr.

6

april

13

febr. 6 april "

Datum aanwending Aantal sporen per g

-

mest

-

zode bij inkuilen

-

gras bi j inkuilen

-

kuilvoer

Ds

bi j inkuilen

(%)

2.

(zegveld, 1978)

Daturn aanwending m

3

mrt.

5

april

3

mrt.

5

april

Aantal sporen per g

-

mest

-

zode bij inkuilen

-

gras bi j inkuilen 2 50 25.000 250.000 4.500 2.500

-

kuilvoer 11.000.000

1

.900.0002.050.000 1,050.000 690.000

Ds

bij inkuilen

6%)

38,6 38,6

41

9 3

41 77

4298 t

4.

(zegveldgl

97%)

Datum aanwending 24 juli

-

-

Aantal sporen per g

-

mest

-

zode bij inkuilen 48.000 48.000

-

gras bij inkuilen 1 .g00 110.000

-

-

-

kuilvoer

Ds bi j inkuilen

(%)

RESULTATEN

De resultaten zullen achtereenvolgens per onderzoeksaspect (zie hoofdstuk 2) worden besproken.

6 . 1 .

Om na te gaan of een bemesting met organische mest met veel sporen van invloed is op de beginbesmetting met sporen op het gras en wellicht ook op het aantal in het kuilvoer zijn

4

proeven aangelegd. Vaste mest en/of drijfmest met veel sporen is op verschillende tijdstippen aangewend (tabel 2). Uit bepalingen van sporen in mestmonsters bleek dat het aan- tal sporen in de mest varieerde van 100.000 tot 800.000 per gram mest,

Ook op willekeurige bedrijven zijn deze aantallen gevonden.

De mest is bij

3

proeven op twee tijdstippen in de periode half februari tot begin maart aangewend. De e e r ~ t e snede is vervolgens inge- kuild. Bij de laatste proef is op

24

Juli bemest terwijl eind augustus is ingekuild.

-

De invloed van de bemesting op het aantal sporen in de zode is sterk wisselend. Bij proef

l ,

3

en

4

is geen verhoging van het aantal sporen vastgesteld. Alleen bij proef 2 is er met vaste mest sprake van,een duidelijk hoger aantal sporen in de zode Bij de objecten met en zonder drijfmest is het aantal sporen per gram gras bij inkuilen lager dan het aantal sporen per gram zode.

-

Wordt vaste mest gestrooid dan is dit meestal niet zo. Hier mag

worden verondersteld dat bij vaste mest meer mestdelen tijdens de veldbewerkingen in het gras komen waardoor de kans op een toe- name van het aantal sporen in het gras op moment van inkuilen groter wordt.

-

Vergelijken we de objecten met en zonder drijfmest dan blijkt uit de proeven i , 2 en

3

geenszins een nadelige invloed van het aantal sporen in de mest op het aantal sporen in het kuilvoer. Ten aanzien van bemesten met vaste mest bleek de kans op meer

sporen in het gras bi j inkuil en groter.

Bij proef 2 wordt het grotere aantal sporen in het kuilvoer bij het object vaste mest veroorzaakt door de hogere aanvangsbe-

smetting met mest- en zoderesten. Evenals bi j de andere ob jecten is bij deze proef het aantal sporen tijdens het inkuilen niet toege- nomen, wellicht als gevolg van het hoge droge-stofgehalte.

-

B i j proef

3

h e e f t b e t l a a t u i t r i j d e n van v a s t e mest ook een hogere beginbesmetting i n h e t g r a s b i j i n k u i l e n toL gevolg. Het a a n t a l spo- r e n neemt t i j d e n s h e t conserveringsproces s t e r k t o e . D i t i s e c h t e r ook h e t geval b i j de c o n t r o l e k u i l e n waar u i t e i n d e l i j k een nog g r o t e r a a n t a l sporeri. i s gevormd, Ook h i e r g e e f t de g r o t e r e begin- besmetting a l s gevolg van v a s t e mest dus geen e x t r a vermeerdering van sporen i n h e t k u i l v o e r .

Alleen b i j p r o e f

4

h e e f t een hoge beginbesme-t-ting van v a s t e mest een e x t r a vermeerdering van h e t a a n t a l sporen i n h e t k u i l v o e r t o t gevolg, Bet l a g e r aan'tal sporen i n de c o n t r o l e h . i l kan ook een ge- v o l g z i j n van een hoger NO - g e h a l t e i n he-t g r a s b i j i n k u i l e n z o a l s

3

u i t de a n a l y s e bleek ( n l . I , 9 $ t e g e n o v e r 0 , 7 $ i n de droge s t o f , t a e l

z),

Boterzuur'bacteriBn worden door n i t r i e t d a t b i j de r e d u c t i e

van n i t r a a t o n t s t a a t i n Inun ontwikkeling geremd. Wellicht d a t b i e r - - d.oor ook de sporevorming i n de c o n t r o l e k u i l . wat i s afgeremd..

6 2 ,

-z S c h u d i n t e n s i t e i t

Ma,armate g r a s t i j d e n s de veldperiode ,vaker wordt geschud, mag worden aangenomen d a t h e t , onder goede droogomstandigheden, g e l i j k m a t i g e r droogt. Om na -te gaan of e r i n d i t verband ook sprake i s van een p o s i t i e f e f f e c t op h e t a a n t a l sporen z i J n

27

v e r g e l i j k e n d e proeven aangelegd. H i e r b i j i s getrach-t een ' v e r s c h i l i n hehaantaal keren schudd.en aan t e brengen, D i t gebeurde door b i j goed weer een o b j e c t e e m a a l en een ander o b j e c t twee- maal p e r dag t e schudden en daarna b e i d e o b j e c t e n b i j een v e r g e l i j k b a a r

d r o g e - s t o f g e h a l t e i n t e k u i l e n , Het g r a s van b e i d e o b j e c t e n i s op de dag van maaien eenmaal geschud. Voor een d e e l b e t r e f t h e t proeven waar met g r a s afkomstig van e e n z e l f d e p e r c e e l deze v e r g e l i j k i n g i s aangelegd b i j enkele d r o g e - s t ~ f n i v e a u s ~ Van deze 27 v e r g e l i j k i n g e n z i j n enkele gemid-. d e l d e uitkomsten i n t a b e l

3

vermeld, Meer gegevens z i j n p e r proef samen- gevat i n b i j l a g e i

.

G.emid.deld z i j n h e t i n t e n s i e f en h e t minder i n t e n s i e f geschudde g r a s b i j eenzelfde d r o g e - s t o f g e h a l t e ingekuil-d. B i j s l e c h t s enkele v e r - g e l i j k i n g e n i s e r wat rinimer v e r s c h i l i n d s - g e h a l t e , wisselend t e n guns-be van één van beide o b j e c t e n . Door vaker schudden werd d i t d r o g e - s t o f g e h a l t e i e t s s n e l l e r b e r e i k t ( 3 , l tegenover 3 , 8 dagen v e l d p e r i o d e ) . P e r dag veld- p e r i o d e werd gemiddeld 0 , 6 en 1 , 6 k e e r geschud omdat de weersomstandig- heden n i e t s t e e d s g u n s t i g waren om % e schudden. Het i n t e n s i e f geschudde gewas werd gemiddeld p e r dag dus eenmaal e x t r a geschud.

I n v l o e d s c h u d i n t e n s i t e i t ( n = 27) A a n t a l k e r e n schudden p e r droogdag/

l x

2

x

V e l d p e r i o d e ( d g n ) / t i r i l t i n g p e r i o d ( d a y s ) 398 3 , 1 T o t a a l a a n t a l k e r e n schudden/ L o t a l t i m e s t e d d i n g P e r dag v e l d p e r i o d e / p e r day of w i l t i n g p e r i o d B i J i n k u i l e n l a t e n s i l i n g - - m : d r o g e s t o f

($,

z a n d v r i j ) / DM

($,

sand f r e e ) A a n t a l s p o r e n p e r g r a m / B.O. of s p o r e s p e r g Kui-1.v.o e r l s i l a g e : b o t e r z u u r ( $ ) / b u t y r i c a c i d

($)

0 9

37

0935

1) J a a n t a l s p o r e n (per gram)/' no. of s p o r e s p e r g 10200Q 68000

l)

I n f l u e n c e t e d d i n g i n L e n s i t y ( n

-

27)

l)

V e r s c h i l l e n n i e t b e t r o u w b a a r / d i f f e r e n c e s n o t r e l i a b l e

Het gemiddelde a a n t a l s p o r e n i s b i g v a k e r schudden L e t s k l e i n e r , D i t . v e r s c h i l b l e e k n a s t a t i s - t i s c h e v e r w e r k i n g e c h t e r n i e t b e t r o u w b a a r

( 4

95

7 ; ) .

De k u i l k w a l i t e i t beoordee1.d op p e r c e n t a g e b o t e r z u u r en amxl,on.iak- f r a c t i . e wordt door v a k e r schudden e v e m i n guns"t;j,,g beDxn-vl.oed. De gezuid- d e l d e v e r s c h i l l e n z i j n z e e r k l . e i n en bovendien n i e t be.l;rouwba,a.rr?.

Tweemaal p e r dag schudden b i e d t dus t e g e n o v e r genmaal p e r dag schu.dden. nawwelli j k s voordelen..

3 -

Voordrogen v a n g r a s h e e f t onder a n d e r e t o t g e v o l g d a t de o s m o t i s c h e druk Sn. h e t gewas h o g e r wordt door een toenemende c o n c e n t r a t i e v s n opge,-- l o s t e s t o f f e n i n h e t c e l , v o c h t , Met name b o l e r z u u r b a c t e r i ë n z i j n z e e r ge--

v o e l i g voor een v e r h o g i n g vaur. d.e osmotische druk en worden i n s t e r . k e mate e r d o o r geremd. Verwacht mag worden da-t b i j toenanre van. h.eL ds-ge- b a l t e van h e t g r a s de vermeerderi.ri.g van b o t e:rzuurbact eri.%n afneemt en d e r h a l v e minder s p o r e n gevormd worden,

Om d i t na t e gaan z i j n inkuilproeven met de opraapwagen u i t g e v o e r d w a a r b i j v e r g e l i j k b a a r g r a s , afkomstig van e e n z e l f d e p e r c e e l , b i j v e r - s c h i l l e n d e d r o g e - s t o f g e h a l t e n i s i n g e k u i l d . Gezien de v e e l a l wisselende weersomstandigheden kon h e t geplande a a n t a l droge-stofniveaus n i e t b i j

a l l e proeven worden gehaald. B i j

7

pqoeven z i j n d r i e of meer droge- s t o f t r a p p e n v e r w e z e n l i j k l , Als gevolg van h e t aanleggen van deze droge- s t o f t r a p p e n i s u i t e r a a r d wel v e r s c h i l o n t s t a a n i n de l e n g t e van de veld- p e r i o d e en h e t a a n t a l keren schudden.

De r e l a t i e t u s s e n h e t d r o g e - s t o f g e h a l t e b i j i n k u i l e n en h e t a a n t a l sporen i n h e t k u i l v o e r i s i n f i g u u r 2 weergegeven. Over h e t algemeen i s de mate waarin h e t a a n t a l sporen b i j een toenemend droge-s-to£gehalte afneemt b i j a l l e proeven g e l i j k . B i j

é6n

proef i s d i t overigens van de tweede n a a r de derde d r o g e - s t o f t r a p n i e t h e t g e v a l . Hiervoor i s geen ver- k l a r i n g t e geven. B i j

4

proeven h e e f t v e r d e r voordrogen i n h e t t r a j e c t met weinig sporen geen v e r l a g i n g van h e t a a n t a l sporen meer t o t gevolg ( s t i p p e l l i j n l o o p t nagenoeg h o r i z o n t a a l ) . B i j deze proeven i s dan name- l i j k h e t besmettingsniveau op h e t moment van i n k u i l e n b e r e i k t , zodat v e r d e r e v e r l a g i n g n i e t meer mogelijk i s . Tot d i t beginniveau neemt

h e t aantal. sporen doorgaans ruim met een f a c t o r 20 a f p e r 1 0 $ ( a b s o l u u t ) v e r d e r voordrogen.

Overigens moet b i j de r e s u l t a t e n van deze proeven wel worden opge- merkt d a t b i j v e r g e l i j k b a r e d r o g e - s t o f g e h a l t e n g r o t e v e r s c h i l l e n i n

De invloed van de verschil-Sende 1aadappara.l;lxur

I s

nagegaan i n d i t onderzoek. gehakseld g r a s gaf t , o , v , l a a g g r a s s t e e d s een d u i d e l i j k e v e r l a g i n g van h e t aantab sporen.

The i n f l u e n c e o£ "c.e d i f f e r e n t l o a d i n g machines h a s been i n v e s t i g a t e d i n t h i s experiment. Chopped g r a s s o p p o s i t e l o n g g r a s s always gave an obvious d e c r e a s e of t h e number of s p o r e s .

I n v l o e d van droge-s t o f gehal t e

(%)

b i j i n k u i l e n binnen é é n a e l f de g r a s b e s t a n d op h e t a a n t a l sporen p e r g r a k u i l v o e r

( 7

proeven, z e l f d e symbolen hebben b e t r e k k i n g op é é n a e l f d e p r o e f )

I n f l u e n c e of DM c o n t e n t

(%)

a t e n s i l i n g i n a same herbage on t h e number of s p o r e s p e r g r m e of s i l a g e

( 7

experiments, i d e n t i c a l symbols f o x one experiment)

2

o

30 40

50

60 7 0

Droge s t o f (%)/DM

(%)

a a n t a l l e n sporen t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e proeven voorkomen. Het droge- s t o f g e h a l t e i s dus n i e t a l l e e n bepalend voor h e t s p o r e m i v e a u ,

6.4.

Om de i n v l o e d van v e r s c h i l l e n d e l a a d - i n l c u i l a p p a r a t u u r na t e gaan op de vorming van sporen i s een a a n t a l v e r g e l i j k e n d e i n k u i l p r o e v e n aan- g e l e g d , Hierbi.j i s de opraapwagen v e r g e l e k e n me.t de apraapdoseerwagen of met de h a k s e l a a r . B i j SI-echts enkele proev-en was h e t mogelijk a l l e d r i e machines g e l i j k t i j d i g i n t e z e t t e n . Een v o l l e d i g o v e r z i c h t van de a n a l y s e - r e s u l t a t e n i s i n de b i j l a g e n 2 en

3

vermeld. Een k o r t e samenvatting h i e c - van i s i n t a b e l

4

gegeven.

Tabel.

4.

' V e r g e l . i j k i n g t u s s e n opraapwagen, opraapdoseerwagen e n h a k s e l a a r b i j h e t i n k u i l e n L a a d a p p a r a t u u r D s - g e h a l t e K u i l v o e r b i j _{b o t e r z u u r s p o r e n p e r v r e} i n k u i l en

%

g r

a

i n h e % p r o d u k t i n de d r o g e s t o f A a n t a l proeven/ e x p e r i n e n t s 27

---.---.

A

(

opraapwagen) 7899 0 , 6 0 300. 000 1295 81 1 B ( o p r a a p d o s e e r - wagen) 3899 09

47

70. 000 1 2 , 4 $16 A a n t a l proeven/ e x p e r i m e n t s 25 A

(

opraapwagen)

7394

096 400.000 1 1 ~ 3 766 :DM-content i n %he p r o d u c t i n DN a t e n s i l i n . g b u t g r i c s p o r e s p e r dep VJ;JM acgd

O/o

gramme

T a b l e

4

Comparison between s e l f - l s a d i n g wagon

( A ) ,

s e l f - l o a d i n g d o s i n g wagon ( B ) and f o r a g e c u t t e r ( C ) a t e n s i l i n g a B e t r o u w b a a r h e i d van h e t v e r s c h i l 90-95 O/o/confidence r e g i o n of t h e differente 90-95

o/,

w

B e t r o u w b a a r h e i d van h e t v e r s c h i l

5

95

%/con.fidenoe r e g i o n of t h e d i f f er-ence

3

95

Q/o

g ij d e ( 2 7 p r o e v e n ) i s

gemiddeld b i j e e n g e l i j k droge-s-bofgehal-te j.ngekui.ld. B i j d e a n d e r e v e r - g e l i j k i n g l i g t h e t d s - g e h a l t e b i j d e h a k s e l a a r gemiddeld i e t s l a g e r dan b i j de opraupwagen, E e t e f f e c t v a n h e t s n i j d e n en mengen d o o r d e opraapdoseerwagen i s v o o r h e t g e h a l t e a a n ' b o t e r z u u r g e r i n g . De be-trouw'baarbei.d. v a n d i t v e r - s c h i l l i g t t u s s e n . de 90 en

PS$,

De v e r s c h i l l e n i n voed.erwaarde z i j n n i e t b e t r o u w b a a r .

Wet a a n t a l s p o r e n word"cten o p z i c h t e v a n i n k u i l e n met de o p r a a p - wagen t e n n g g e b r a c h t van 3OO.000 p e r gram t o t 70.000. B i j 23 p r o e v e n was h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t k u i l v o e r , gemaakt met d e opraapdoseerwagen, i n meer of m i n d e r e m a t e l a g e r en b i j s l e c h t s

3

p r o e v e n e e n w e i n i g h o g e r i n

v e r g e l i j k i n g met de opraapwagen. E r i s dus i n h e t algemeen wel s p r a k e v a n e n i g e v e r m i n d e r i n g van h e t a a n t a l s p o r e n , De 'betrouwbaarheid v a n

d e z e v e r s c h i l l e n l i g t t u s s e n 90 en

95%.

E r mag a a n h e t gemiddelde v e r - s c h i l ( n a m e l i j k f a c t o r

4

&

5)

geen t e g r o t e waarde worden toegekend.

A l s g e v o l g van s t e r k v e r k o r t e n en i n t e n s i e f mengen, v i n d e n we g r o t e r e en meer betrouwbare v e r s c h i l l e n t e n a a n z i e n van h e t p e r c e n t a g e b o t e r z u u r , h e t a a n l a l s p o r e n alsmede d e e n e r g i e w a a r d e . Wat

de twee l a a t s t e b e t r e f t z i j n d e v e r s c h i l l e n bovendien betrouwbaar ge- b l e k e n . Sen a a n z i e n van h e t p e r c e n t a g e b o t e r z u u r i s de betrouwbaarheid v a n h e t v e r s c h i l wat minder. Het a a n t a l s p o r e n wordt z e l f s met een

f a c t o r 2 0 g e r e d u c e e r d , U i t h e t gemiddelde d r o g e - s t o f g e h a l t e b i j i n k u i l e n b l i j k t o v e r i g e n s ook nog d a t h e t u i t g a n g s m a t e r i . a a 1 van de hakselkuileliz, g e z i e n h e t b i j h e r h a l i n g l a g e r e d s - g e h a l t e , o v e r h e t algemeen i e t s moei- l i j k e r i n k u i l b a a r z a l z i j n g e w e e s t , dan h e t g e e n met de opraapwagen i s i n g e k u i l d .

Ondanks een gemiddeld betrouwbaar v a s t g e s t e l d e v e r l a g i n g van h e t a a n t a l s p o r e n , z a l , z o a l s u i t de i n d i v i d u e l e p r o e v e n b l i j k t , h a k s e l e n n i e t o n d e r a l l e omstandigheden Leiden t o t k u i l e n met w e i n i g s p o r e n , D i t

i s met name h e t g e v a l b i j d i e proeven waar met een d r o g e - s t o f g e h . a l t e van minder dan c a . 3 0 % i s I n g e k u i l d , Wel i s h e t aantal. sporen dan nog a a n z i e n l i cjk l a g e r dan i n met d.e apraapwagen in.gekui.l.de g r a s . n e be-t e r e

c o n s e r v e r i n g van b e t g e h a k s e l d e g r a s komt t e v e n s t o t u i t i n g i n een h o g e r e

'VEN

i n de d r o g e s t o f . De e n e r g i e w a a r d e neemt a l s g e v o l g ,van, h e t h a k s e l e n c a ,

5

$

mirider a f (be,tro.uwbaarheid van h e t v e r s c h i l i s

9 5

$

o f meer).

6.5.

Landbouwzout a l

Om de i n v l o e d van h e t toevoegen van landbouwzou:t n.a t e gaan i s

m e e s t a l g r a s i n g e k u i l d :na een vel.,dperi.ode van l

a

2 dagen en met een l a a g ds-gehal.te. Er 1.s r e e d s op gewezen d a t onder praktijkoms-tandig- heden i.n h e t algemeen aan. m o e i l i j k e r in2cuilbaa:r g r a s (wegens t e I..a..r~.ge v e l d p e r i o d e ) z o u t z a l .worden. toege.voegd. I n t o t a a l . . z i j n l

3

v e r g e l i . jkende p r o e v e n a a n g e l e g d , De a n a l y s e r e s u l t a k e n z l . . j r ~ in. ' b i j l a g e

4

sa.rnenge.va,.t;. Wet gemidde1d.e r e s u l t a a t i s i n t a b e l

5

vermeld,

Net d r o g e - s t o f g e h a l t e van h e t g r a s S i j I n k u i l e n i s b i j de z o u t - ob jecten. gemid.deld h o g e r d-an ' b i j de c o n t r o l e - - o b j e c t e n , Bat Inoge:re ge- h a l t e i s h e t g e v o l g van de "r;eegevoegde h o e v e e l h e i d z o u u l

%)

i n h.ek p r o & u k t , Hel; zo.utgeh.alte i . x berekend u.z% hek v e r s c h i l . i n Na-gehalte i n h e t g r a s van h e t zo.u.t- en c o n t r o l e - o b j e c t op moment van i n k u i l e n , Be s p r e i d i n g i n z o u t g e h a l t e b l i jk-t o v e r i g e n s v : r i j- g r o o t - t e zijn.. Gemid- d e l d i s wat h e t ( z o u t . v r i j e ) d r o g e - s t o f g e h a l t e b e t r e f t v e r g e l i j k b a a r g r a s i n g e k u i l - d .

-

2 2

-

I n v l o e d landbouwzout op h e t a a n t a l s p o r e n ( n = 1 3 )

Geen zout/ Wel z o u t / Mo s a l t With s a l t Z a n d v r i j e d r o g e s t o f

(%)/

DN sand excluded

($)

Sporen p e r gram/ Spores p e r g Zout ( $ ) / s a l t ( M a c l )

(%)

~ o

t

e r z u u r ( O / o / ~ u t ~ r i c a c i d

(%)

7 91 %% 077 Ammoniakfrac t i e / ~ H -f r a c t i o n

3

19

'"

16 "

Sporen p e r g r a m / ~ p o r e s p e r g l

.POS.

O00 " 490.000 f&

I n f l u e n c e of s a l t ( N ~ C I ) on t h e number of s p o r e s ( n = 1 3 )

8% Betrouwbaarheid van h e t v e r s c h i l

h95

%/

Confiaence r e g i o n of t h e d i f f e r e n c e a

9 5

%

De gemiddelde d a l i n g van h e t g e h a l t e a a n b o t e r z u u r en van d e a m m o n i a k f r a c t i e door de t o e v o e g i n g van z o u t b l i j k t na s t a t i s c h e v e r - werking betrouwbaar t e z i j n . Absoluut g e z i e n i s de k w a l i t e i t s v e r b e t e r i n g n i e t g r o o t . De t o e v o e g i n g van l % ( n e t t o ) z o u t i s b i j d i t d r o g e - s t o f g e - h a l t e a a n de l a g e k a n t . Het a a n t a l s p o r e n wordt b i j d e z e z o u t t o e v o e g i n g t e r u g g e b r a c h t van 1.905.000 t o t 490.000. S t a t i s t i s c h moet d i t v e r s c h i l a l s betrouwbaar worden g e z i e n . Ondanks een v e r l a g i n g van h e t a a n t a l s p o r e n met gemiddeld. een f a c t o r

4

b l i j f t h e t a a n t a l s p o r e n i n de k u i l e n met z o u t t o c h nog a a n de hoge k a n t .

6.6.

Om i n z i c h t t e k r i j g e n i n de i n v l o e d van d e w i j z e van afdekken en bewaring op h e t a a n t a l s p o r e n z i j n i n t a t a a l

9

v e r g e l i j k e n d e bewaarproeven

( d i r e c t l u c h t d i c h t a f s l u i t e n )

A . a f d e k k e n met p l a s t i c ( z w a r t PE 0 , 1 5 mm)en v o l l e d i g bedekken me

t

grond B. a f d e k k e n met dubbel p l a s t i c ( z w a r t PE 0 , 1 5 mm) C . a f d e k k e n met dubbel p l a s t i c ( w i t PE 0 , 1 6 m ) ( n a

3

a

4

dagen l u c h t d i c h t a f s l u i t e n , tenaperatuur- s t i j g i n g m e e s t a l t o t 40

B

50 'C) D. a f d e k k e n met dubbel p l a s t i c ( z w a r t PE 0 , l S m ) B i j d e p r o e f l , 2 en

7

( t a b e l

6 )

konden d o o r omstandighedsa~ n i e t a l l e g e p l a n d e o b j e c t e n worden u i t g e v o e r d . I n de t a b e l i s een o v e r z i c h t gegeven van h e t g e h a l t e a a n d r o g e s t o f b i j i n k u i l e n , h e t a a n t a l s p o r e n en h e t d r o g e - s t o f g e h a l t e i n d e b o v e n l a a g

(

5

3. 10 cm) en i n d e r e s t van d e k u i l (&s zonder bovenlaag). Het gemiddelde a a n t a l s p o r e n i s berekend u i t de gemiddelde 10 l o g .

B e z i e n we e e r s t h e t a a n t a l s p o r e n ( e x c l u s i e f b o v e n l a a g ) . Het v a l t op d a t b i j een a f d e k k i n g met grond m e e s t a l i e t s minder s p o r e n voorkomen dan b i j d i r e c t e a f d e k k i n g met a l l e e n p l a s t i c ,

t e r w i j l h e t v e r s c h i l t u s s e n d i r e c t a f d e k k e n met a l l e e n p l a s t i c en h e t na e n i g e t i j d l u c h t d i c h t a f d e k k e n g e r i n g i s .

Wordt met grond a f g e d e k t dan i s h e t a a n t a l s p o r e n _{---...--...---}

s t e e d s w a t l a g e r dan i n de r e s t van d e k u i l . De l a a g grond h e e f t t o t g e v o l g d a t d e t e m p e r a t u u r s t i j g i n g i n de k u i l b e p e r k t b l i j f t en nagenoeg g e l i j k i s a a n de temperatuur i n d e bovenlaag (onder h e t p l a s t i c ) . Zo z a l e r n a u w e l i j k s condensvorming i n de b o v e n l a a g o p t r e d e n . D i t b l i j k t o v e r i g e n s ook u i t h e t g e r i n g e v e r s c h i l i n d r o g e - s t o f g e h a l t e t u s s e n h e t k u i l v o e r i n d e bovenl,.aag en i n d e r e s t van de k u i l .

Wordt de k u i l d i r e c t met a l l e e n p l a s t i c l u c h t d i c h t a f g e d e k t dan t r e e d t wel condensvorming op. U i t d e d s - g e h a l t e n b l i j k t o v e r i g e n s d a t d i t b i j w i t p l a s t i c minder i s dan b i j zwar% p l a s t i c ; e c h t e r zonder i n - v l o e d op h e t a a n t a l s p o r e n . U i t d e a f z o n d e r l i j k e proeven ' b l i j k t wel d a t de kans op v e e l s p o r e n b i j a l l e e n p l a s t i c t o c h wat g r o t e r i s dan b i j

een a f d e k k i n g van p l a s t i c met grond.

Wordt d e k u i l n i e t d i r e c t l u c h t d i c h t a f g e d e k t dan t r e e d t eveneens d u i d e l i j k condensvorming op, I n c o m b i n a t i e met l u c h t t o e t r e d i n g h e e f t d a t een s t e r k e toename van h e t a a n t a l s p o r e n t o t g e v o l g , A l l e e n b i j s t e r k voorgedroogd g r a s (meer dan 5 0 S d s ) b l i j f t de toename van h e t a a n t a l s p o r e n nog b e p e r k t . U i t d e d r o g e - s t o f g e h a l t e n van d e bovenlaag b l i j k t o v e r i g e n s n i e t d a t e r van meer condensvorming s p r a k e i s i n g e v a l

b i j een a f d e k k i n g met a l l e e n p l a s t i c de k u i l n i e t d i r e c t l u c h t d i c h t wordt a f g e s l o t e n .

O - OV) V)

-

O 0- W c n O n Cc- RI T- C\I I'n w a) O

%G

_.

.\ CU O o n w - o- O C\I C U n P" CU Lnw cn n1 O o- nr. B n '.o T- a) M c-

4

0-

g?

Ln RI \A O O - cum e

'.

W O v- M M W 0- O m Ln n e T- T- n w n o m O

-

+ n e n -7-w T- O n n cn k F4 al al F4 R $=k d 5 r - i l

-

l '-- r l d "P 6 -f3

I n c o m b i n a t i e met de proeven

5 ,

6 ,

7 ,

8 en

9

(van t a b e l

6 )

i s nagegaan of een zou-ttoevoeging aan. de b o v e n l a a g van een k u i l v66r h e t a f d e k k e n h e t a a n t a l s:poren i n deze b o v e n l a a g b e p e r k t , P e r k u i l i s op de h e l f t van de b o v e n l a a g s t e e d s zou.% g e s t r o o i d . L? i s een hoeveelh.eid z o u t toegevoegd v a r i E r e n d van 0 , 3 t o t 1 ,O kg/m2.

Gemiddeld d a a l t h e t a a n t a l s p o r e n wanneer z o u t wordt toegevoegd ( z i e t a b e l

7 ) .

Bet v e r s c h i l i s e c h t e r n i e t zo g r o o t en bovendien

w i s s e l e n d . B i j d r i e k u i l e n i s na zou.ttoevoegi.ng z e l f s een g r o t e r a a n t a l s p o r e n b e p a a l d . B i j 2 van deze kuil..en i s h e t z o u t g e h a l t e l a a g , t e r w i j l b i j d e d e r d e k u i l ( 8 C ) h e t z e e r l a g e d r o g e - s t o f g e h a l t e na zou-ttoevoeg:iri.g a n d e r e i n v l o e d e n d o e t vermoeden. B i j

9

kui.1.en i s e r s p r a k e van een &uid.e- l i j k e v e r l a g i n g van h e t a a n t a l s p o r e n ,

Ondanks h e t w i s s e l e n d e r e s u l t a a t moet t o c h een p o s i t i e f e f f e c t a a n h e t zout worden t o e g e s c h r e v e n . H i e r b i j z a l

4

3, 5 % z o u % moeten worden toegevoegd. Globaal b e t e k e n t d i t 0 , 7 5 kg/m2 k c u i l o p p e r v l a k t e .

I n v l o e d van z o u t t o e v o e g i n g a a n d e bovenl.aag op h e t a a n t a l s p o r e n .

P r o e f Object Geen t o e v o e g i n g Zouttoevoeging

-F

( z i e ook t a b e l

6 )

Sporen d r o g e - s t o f - Sporen droge- Zou%ge-n p e r gram gehal. t e p e r gram s t o f - h a l

t

e

($1

g e h a l t e

($1

(%)

Gemiddeld/ a v e r a g e 78.000 l ) 3193 i 9 . 0 0 0 ' ) 32,9 w--- -3 9

5

---m--.

---

------

-*-Exp. Ob j e c t Spores D N ( % ) Xpores DN

($)

S a l t

( s e e a l s o t a b l e 6 ) p e r g c o n t e n t

-

No sa1.t With s a l t

InfLuence of s a l t i n t h e u p p e r l a y e r on %he number of s p o r e s ,

7

DISCUSSIE

U i t h e t onderzoek i s ondermeer gebleken d a t een bemesting met s p o r e n r i j k e v a s t e mest of d r i j f m e s t , v o o r a f g a a n d e a a n een maaisnede, geen i n v l o e d h e e f t op h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t k u i l v o e r . Wel werd b i j v a s t e mest h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t g r a s b i j i n k u i l e n verhoogd.

I n v v

Van b e l a n g i s o v e r i g e n s de v r a a g of e r i n h e t algemeen een v e r - band b e s t a a t t u s s e n h e t a a n t a l s p o r e n op moment va,n maaien, h e t moment van i n k u i l e n en i n h e t k u i l v o e r . Van 23 p r o e f k u i l e n ( i n g e k u i l d met op- raapwagen, goede bewaring en zonder toevoegmiddel) i s h e t a a n t a l s p o r e n op genoemde t i j d s t i p p e n bekend ( z i e t a b e l 8 en b i j l a g e

5 ) .

B i j n a a i e n ( s n i j m o n x t e r s ) v a r i e e r " c , e t a a n t a l s p o r e n op h e t g r a s van. 4.-150 met een gemiddelde van 1 9 , Gras op stam b e v a t doorgaans dus maar w e i n i g s p o r e n , a l z i j n ze wel aanwezig, D i r e c t n a i n k u i l e n i s h e t a a n t a l

1120) d u i d e l i j k -l;oegenomen. l i e t b e k r e f t dan e c h t e r d r o g e r g r a s . Omgerekend p e r gram d r o g e s t o f i s h e t a a n t a l s p o r e n op momen$ van maaien ge:raZdde:Ld 105 en ' b i J I.nktril.en gemid.deld 3002, B i t v e r a n d e r t de s i - h . a t i e &u.x n i e t .wezenli. jk,

Deze .toename van het; a a n t a l s p o r e n I - i j k t g e e n s z i n s he-t g e v o l g van spurevorml.ng,

Ek

i s geen verband. g e b l e k e n Lusseri. de v e l d p e r i o d e en d.e toename van h e t a a n t a l s p o r e n , V e e l e e r moet g e d a c h t worden a a n een t o e - :name d.oor b e s m e t t i n g vetn he-t g r a s met grond-, zode- en/of s - t o p p e l r e s t e n . a l s g e v o l g van d e v e r s c h i l l e n d e bewerkingen t u s s e n maaien en a f d e k k e n van de k u i l . Welke bewerking h i e r i n de z w a a r s t e r o l vervul.% i s u i t d e z e gegevens n i e t a f ,-te l e i d e n . . I n b e t k a d e r van d e s p o r e ~ ~ p r o b l e m a - t i e k i s deze v r a a g e c h t e r a l l e e n van b e l a n g wanneer e r een verband zou z i j n t.ixssen b e t aan-Lal s p o r e n b i j i n k u i l e n en i n h e t k u i l - v o e r . Gemiddeld i s e r een toename gedurende h e t c o n s e r v e r i n g s p r o c e s van 1120 t o t 208900 p e r gram p r o d u k k IJ. fi@.u.r

3

i s h e t verband g r a f i s c h weergegeven. Gezien de pun-benzwerm z a l d i . r e c - t d u i d e l i j k z i j n &a,% geen enkel. verband aanwezig i s . Bet a a n t a l . s p o r e n b : i j i n k u i l e n l i j k t dus g e e n s z i n s bepalend voor h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t ' k u i l v o e r . I n p r i n c i p e kunnen we e r van u i t g a a n d a t s t e e d s vol.d.oende s p o r e n op h e t g r a s aanwezig z u l l e n z i j n om i n e e n , voor v e r m e e r d e r i n g van v e g e t a t i e v e ( a c t i e v e ) c e l l e n , g u n s t i g e omgeving ( m i l i e u ) u i t e i n d e l i . j k voor girote hoeveelheden s p o r e n t e zorgen. Vindt geen v e r - m e e r d e r i n g p l a a t s dan i s d e . b e g i n b e s m e t t i n g b e p a l e n d .

Tabel 8 Gemiddeld a a n t a l s p o r e n p e r gram g r a s r e s p e c t i e v e l i j k k u i l v o e r van

23

p r o e f k u i l e n , Tussen h a a k j e s d e l a a g s t e en h o o g s t e waarden. Droge-stof - Veld- A a n t a l s p o r e n b i j / i n g e h a l

t

e b i j p e r i o d e S -i n k u -i l e n

($)

(ds) Maai en. I n k u i l en K u i l v o e r DM a t W i l t i n g Mo wing E n s i l i n g S i l a g e e n s i l i n g

($)

p e r i o d ( d a ~ s ) No of s p o r e s a t / i n

Table 8 Average number of s p o r e s p e r gramme g r a s s r e s p e c t i v e l y s i l a g e of 2 3 e x p e r i m e n t a l clamps. Between b r a c k e t s l o w e s t and h i g b e s t

Verband t u s s e n a a n t a l s p o r e n b i j i n k u i l e n en a a n t a l s p o r e n i n h e t k u i l v o e r ( i n g e k u i l d . met opraapwagen), n

-

2 3

R e l a t i o n between number of s p o r e s a t e n s i l i n g and number o f s p o r e s i n s i l a g e ( e n s i l i n g w i t h s e l f - l o a d i n g wagon),

n

-

2 7

Sporen p e r g k u i l v o e r / ~ p o r e s

Sporen. b i j ink.i~il.en(10 lo g ) / ~ - p o r e s a t e n s i l i n g (10 l o g )

Goed

P

Het d r o g e - s t o f g e h a l t e van h e t g r a s op h e t moment van i n k u i l e n b e p a a l t i n s t e r k e mate h e t a a n t a l s p o r e n in. h e t k u i l v o e r , N a a r m a h h e t g r a s v e r d e r word,% voorgedroogd, neemt h e t a a n t a l s p o r e n a f t o t ongeveer h e t n i v e a u van de b e g i n b e s m e t t i n g weer i s b e r e i k t . U i t de r e s u l t a t e n van d . i t onderzoek kan g l o b a a l worden a f g e l e i d d a t boven 25

a

30 % d r o g e

s t o f p e r I ~ $ ( a b s o l u u t ) v e r d e r voordrogen h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t Inni.lvoer met een f a c t o r 30 (10 l o g l,?) v e r m i n d e r t en nie-t; v e r d e r z a l d a l e n d.an h e t p e i l van d e b e g i n b e s m e t - t i n g . B i j voordrogen t o t 5 5 % o f meer d r o g e s t o f z u l l e n m e e s t a l maar g e r i n g e hoeveelheden s p o r e n voor- komen. I n ons k l i m a a t i s d i t e c h t e r n i e t a l t i j d s m o g e l i j k . Het gemiddelde droge-stsfgehal-t;e van de 'bem0nsterd.e p r a k . t i j k k u i l e n (meer dan

35

$ d s ) i s o v e r een r e e k s van J a r e n c a . 5 0 $ . E e n g r o o t a a n t a l k u i l e n h e e f t dus een d r o g e - s t o f g e h a l t e t u s s e n

35

en 50

%

( 6 ) .

I n d e i n l e i d i n g i s r e e d s gewezen op een s t e e k p r o e f van h e t N I Z O b i j p r a k - t i jkkui.l.en, waarbi j geen d u i d . e l i jk verband. kon worden v a s t g e - s t e l d t u s s e n h e t g e h a l t e a a n d r a g e s t o f bi j i n k u i l e n en h e t a a n t a l s p o r e n i n he-l; :k-u.il.voer. H e t z e l f d e i s nogmaa:l.s nagegaan b i j a l l e e n di.e p r o e f k u i l e n van, di,L ouiderzoek, waarbi., j i s i n g e k u i l d met een opraapwagen en d.e bewaring goed. was, Be-b b e t r e f t i : r ~ t o t a a l 109 h.i.l.en ( f i g u u r

4 ) .

De door deze pun- tenzwerm t e berekenen r e g r e s s i e h e e f t een c o r r e 9 a t i . e - c o ë f f i c i ë n t ( R ) van

2

- 0 , 6 8 . S l . e c h t s

46

$

( K

)

van de v a r i a n . t e n wordt verkl.aard d o o r d e z e be- rekende r e g r e s s i e ,

Ook b i j deze groep p r o e f k u i l e n b l i j k t dus d a t h e t d r o g e - s t o f g e h a l t e b i j i n k u i l e n w e l i s w a a r v o o r een g r o o t d e e l bepalend i s voor h e t a a n t a l s p o r e n , maar C l a u b i e r b i j ook a n d e r e f a c t o r e n bepalend. z i j n . I n d e m u l t i - p e l e r e g r e s s i e i s b e h a l v e h e t ds-gehal.te b i j inkui1.cn ook de v e l d p e r i o d e , h e t zan.d, r e en MO g e h a l t e en h e t a a n t a l s p o r e n b i j i n k u i l e n b e t r o k k e n .

3-

.A.l.leen h e % g e h a l t e a a n r e g e e f t nog een g e r i n g e v e r b e t e r i n g van de be- r e k e n d e r e g r e s s i e . De c o r r e l a t i e - c o ë f f i c i ë n L s t i j g t t o t -0,'(4.

I n Eigizur

4

z i j n b e h a l v e d e b e o o r d e l i n g s g r e n z e n voor h e t a a n t a l s p o r e n ook e n k e l e d r o g e - - s t o f t r a j e c t e n aangegeven, Het b l i j k t d a t c a .

89

%

van. de h i l e n , d i e roe% minder dan

35

%

d s z i j n ingeku.ild., op b a s i s van h e t a a n t a l . s p o r e n i n h e t k u i l v o e r m a t i g t o t s l e c h t z i j n . Van de k u l l e n waar.bij g r a s met meer dan. 50

%

droge s t o f i s i n g e k u i l d , i s op b a s i s van he-t; a a n t a l s p o r e n c a .

87

$

van goede k w a l i t e i t . I n h e t t u s s e n - l i g g e n d e droge-stof.Graje& van 75-50 $,waar d.us h e h e r e n d e e l van de p r a k t i j k k u i l e n voorkomt, t r e f f e n we ongeveer i n g e l i j k e mate goede, m a t i g e e n s l e c h t e k u i l e n a a n ,

Verband tussen droge-stofgehalte

(DS)

bij inkuilen en aantal sporen in kuilvoer. n

-

l09

Relation between

DM

content

(DS)

at ensiling of spores in silage. n = 10'7

Aantal sporen

No OP spores (10 log) =

-

0,00996 Ds2

+

6,803 aantal/n 10 log Sporen per g kuilvoer/~pores per g silage

l

00.000.000

spo

Alleen bij voordrogen tot 50

$

of meer zal men bij lang (niet ver- kort) gras met vrij grote zekerheid .kuilen kunnen maken met weinig

sporen. De vel-dperiode en het weerrisico zullen daardoor wat toenemen terwijl dergelijk sterk voorgedroogd gras over het algemeen wat moei- lijker op de kuil is te verwerken (met name aanrijden).

Gedurende het inkuilproces kunnen, afhankelijk van de omstandig- heden in de kuil, de sporen in een vegetatief stadium (cel) overgaan waarna in meer of mindere mate een vermeerdering van deze cellen plaats zal vinden. Is geen vermeerdering meer mogelijk dan kan een vegetatieve cel overgaan in een rustfase ofwel spore,

Er

is reeds op gewezen dat het droge-stofgehalte hierbij een belangrijke rol speelt.

Verband t u s s e n b o t e r z u u r ( B Z )

(%)

en h e t a a n t a l s p o r e n i n k u i l v o e n = 109

R e l a t i o n between b u t y r i c a c i d ( B Z )

(%)

and number of s p o r e s i n s i l a g e n = 109 A a n t a l s p o r e n Bo of q o r e s ( 1 0 l o g ) = 5,002 x f i z

-

1 , 7 7 6 x

BZ

+

Ti1/1.8 l o g Sporen p s r g k u % l v o e r / ~ ~ o r e s p e r g s i l a g e O o D 0,o 0,2 o 9 5 'I 90 270 2,s

3,o

B o t e r z u u r ( % ) / B u t y r i c a c i d

(%)

Gedurende h e t v e g e t a t i e v e s t a d i u m z a l a l s s t o f w i s s e l i n g s p r o d u k t b o t e r z u u r worden gevormd. Het p e r c e n t a g e b o t e r z u u r zou dus een m a a t s t a f kunnen z i j n voor h e t a a n t a l . s p o r e n , H i e r t o e i s van l 0 9 p r o e f k u . i l e n (zie bijlage 6 ) i n f i g u u r

5

h e t verband aangegeven t u s s e n h e t a a n - t a l s p o r e n

en h e t p e r c e n t a g e b o t e r z u u r i n h e t k u i l v o e r . Met behulp van een m u l t i p e l e r e g r e s s i e i s h e t verband berekend. V a n u i t h e t g e h a l t e a a n b o t e r z u u r ( B Z ) i s h e t a a n t a l s p o r e n t e berekenen met de f o r m u l e

5 , 0 0 2 ~

m -

1 , 7 7 6

x S Z -t. 3,148

De b i j deze r e g r e s s i e behorende c o r r e l a t i e - c o ë f f i c i ë n t b e d r a a g t 0,82.

D i t b e t e k e n t d a t ruim

67

$

van de v a r i a b e l e n door de r e g r e s s i e v e r k l a a r d worden. Er i s dus d u i d e l i j k s p r a k e van e n i g verband Lussen h e t percen-

t a g e b o t e r z u u r en h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t k u i l v o e r .

I n f i g u u r

5

z i j n t e v e n s e n k e l e k w a l i t e i t s g r e n z e n aangegeven. Be- h a l v e de o f f i c i e u z e beoordelingsnorm ( t a b e l

l )

voor h e t a a n t a l s p o r e n

i s ook de o f f i c i ë l e beoordelingsnorm voor b o t e r z u u r aangegeven. Goed k u i l v o e r b e v a t dan e$: 0 , 2

$

b o t e r z u u r en

4

50.000 s p o r e n p e r gram;

m a t i g k u i l v o e r 0 , 2

-

O , ?

$

b o t e r z u u r en 50,000

-

500.000 s p o r e n en s l e c h t k u i l v o e r ) O , ?

$

b o t e r z u u r e n > 500,000 s p o r e n p e r gram. Op b a s i s van deze g r e n z e n o n t s t a a n dus e n k e l e k w a l i t e i t s g e b i e d e n ,

Van d.e k u i l e n met minder van O,2

$I

b o t e r z u u r b e v a t c a .

74

$

w e i n i g s p o r e n

( 4

50.000). B i j 22 van d e z e k u i l e n b e d r a a g t h e t a a n t a l s p o r e n 50.000 t o t 500.000. De r e s t

( 4

5 )

b e v a t meer dan 500,000 s p o r e n . Een l a a g g e h a l t e a a n b o t e r z u u r z a l dus m e e s t a l w e i n i g s p o r e n b e t e k e n e n . Bevat h e t k u i l v o e r meer dan O , ?

$

b o t e r z u u r , dan b l i j k t h e t a a n t a l s p o r e n

s t e e d s t e hoog t e z i j n . Een hoog g e h a l t e a a n b o t e r z u u r

()

0 , 5

$)

z a l dus v r i j w e l a l t i j d samengaan met t e v e e l sporen.ook i n h e t t r a j e c t van 0 , 2 t o t 0 , 5

$

b o t e r z u u r b e v a t t e n de h i l e n nog t e v e e l s p o r e n .

Het b o t e r z u u r g e h a l t e kan dus een i n d i c a t i e geven o v e r h e t a a n t a l t e verwachten s p o r e n . A l l e e n i n g e v a l van een l a a g g e h a l t e a a n b o t e r - zuur

(

&

0 , 2

%)

kunnen t o c h . k u i l e n voorkomen w a a r i n h e t a a n t a l s p o r e n a a n de hoge k a n t i s . Een v e r k l a r i n g h i e r v o o r kan w e l l i c h t d e mate van h o m o g e n i t e i t z i j n . Is g r a s o n g e l i j k m a t i g voorgedroogd dan kunnen on- danks een gemiddeld vo3idoende hoog d r o g e - s t o f g e h a l t e p l a . a . t s e l i j k n a t - t e r e p l e k k e n voorkomen. I n deze p l e k k e n kan d e b o t e r z u u r b a c t e r i e z i c h vermeerd.eren, b o t e r z u u r p r o d u c e r e n en s p o r e n vormen. De v e r m e e r d e r i n g z a l op een v e e l e x p l o s i e v e r e w i j z e g e b e u r e n dan d e vorming van b o t e r - zu.ur. I n een gemiddeld k u i l m o n s t e r z a l daarom d i t p - J a t s e l i J k gevormde b o t e r z u u r - z u u r v e e l minder waarneembaar z i j n dan h e t a a n t a l s p o r e n . Bi.L kan de s i t u a t i e van een l a a g g e h a l t e a a n b o t e r z u u r en een ( t e ) g r o o t a a n t a l s p o r e n v e r k l a r e n .

Tevens i s h e t verband t u s s e n h e t aantal. s p o r e n en d e a m o n i a k - f r a c t i e ( z i e f i g u u r

6 )

nagegaan. De c o r r e l a t i e - c o ë f f i c i ë n 5

( 0 ~ 7 4 )

van de berekende r e g r e s s i e i s l a a g en bovendien ook d u i d e l i j k l a g e r dan d i e van de r e g r e s s i e berekend t u s s e n s p o r e n en b o l e r z u u . r . E v e n a l s in. f i g u . u r

5

b l i j k t o v e r i g e n s ook h i e r d a t b i j hoge a m m o n i a k f r a c t i e s

( )

1 5 ) doorgaans wel gerekend moet worden op de aanwezigheid van v e e l s p o r e n , t e r w i - j 1 b i j l a g e a m m o n i a k f r a c t i e s

( a

8 ) de kans op v e e l s p o r e n g e r i n g i s .

U i t de r e s u l t a t e n van h e t onderzoek i s g e b l e k e n d.at de a p p a r a t u u r waarmee b e t voorgedroogde g r a s kan worden g e l a d e n van i n v l o e d i s op h e t a a n t a l s p o r e n . Zo b l e e k h e t a a n t a l s p o r e n i n h e t kuil.voer i n g e k u i l d . m e t een opraapdoseerwagen gemiddeld een f a c t o r

4

l a g e r t e z i j n dan i n k u i l - v o e r g e l a d e n met een opraapwagen. B i j de v e r g e l i j k i n g haksela.ar-opraap-