Reactie van melkvee op voedering met gedroogd en geperst ruwvoer : verslag van onderzoek op de C.R. Waiboerhoeve in de periode mei 1970-juli 1972

L: i .&i,;.3. - ...Ps,., .* I..? T<'.' .:*f? '";*~;. - .. ..r. a $,?.z,.- . . .-.,. .e.

PROEFSTATION

VOOR

DE

RUNDVEEHOUDERIJ

l

Reactie

van melkvee

op

voedering met

gedroogd

en

geperst

ruwvoer

Verslag

'van

onderzmk

op

de

C.

R. Waibraerhoate in

de

periode

mi

1970-juli

1972

T

Ing.

J.

van

Geneijgen

J.

W.

F.

Hijink

Dm.

R

Kommerij

!

PROEFSTATION VOOR D E RUNDVEEHOUDERIJ R E A C T I E VAN M E L K V E E O P VOEDERING M E T GEDROOGD EN G E P E R S T RUWVOER V e r s l a g v a n o n d e r z o e k o p d e C. R. W a i b o e r h o e v e i n d e p e r i o d e m e i 19-70

-

juli 1972. Ing. J . v a n Geneijgen J. W. F. Hijink D r s . R. K o m m e r i j R A P I 3 0 R T NR. 25 JULI 1974

INHOUDSOPGAVE

1. INLEIDING

2. OPZET' EN UITVOERING VAN HET ONDERZOEK 2. 1. Samenstelling van d e groepen

2.2. V e r s t r e k t e ruwvoerrantsoenen 2. 3. Waarnemingen

2.4. Chemische samenstelling, v o e d e r w a a r d e e n kwaliteit van wafels e n b r o k

2.5. Algemene opmerkingen

3. RESULTATEN VAN MEI 1970 t/m AUGUSTUS 1971

3. 1. Melkproduktae ;'

3. 2. Vetgehalte van d e m e l k

3, 3. Eiwitgehalte van d e m e l k

3 . 4 . Voeropname

3. 5. Gewicht van d e d i e r e n

3 , 6 . Gezondheidstoestand van de koeien 3 . 7 . Gegevens aangehouden v a a r s k a l v e r e n

4.

RESULTATEN VAN DECEMBER 1971

T/M

JULI 1 9 7 2

4, 1. Melkpraduktie

4.2. Vetgehalte van d e m e l k 4. 3. Eiwitgehalte van d e m e l k 4.4. Voeropname

4. 5. Gewicht van de d i e r e n

4.6.

Gezondheidstoestand van d e koeien

5. RESUL TATEN DIERGENEESKUNDIG ONDERZOEK

6 .

SAMENVATTING EN CONCLUSIES/ SUMMARY AND

GONCLUSIONS blz.

5

6 6

6

7 "9 LITERATUUR

1. INLEIDING H e t k u n s t m a t i g d r o g e n e n p e r s e n v a n g e h a k s e l d r u w v o e r i n d e v o r m v a n w a f e l s of h a k s e l b r o k i s d e l a a t s t e t i j d i n de b e l a n g s t e l l i n g geliomen, V e l e nieuwe o n t w i k k e l i n g e n o p d i t t e r r e i n v e r k e r e n e c h t e r nog i n e e n e x p e - r i m e n t e e l s t a d i u m . W a f e l s e n h a k s e l b r o k w o r d e n g e p e r s t v a n g e h a k s e l d e n g e d r o o g d g r a s , l u z e r n e of hooi. W a f e l s h e b b e n e e n d o o r s n e d e v a n 6 t o t l 2 c m e n h a k s e l b r o k h e e f t e e n d o o r s n e d e v a n 16 tot 24 m m . D a a r n a a s t w o r d t ook g r a s b r ok g e f a b r i s e e r d d o o r k u n s t m a t i g d r o g e n , r n a l e n e n p e r s e n va.n g r a s . D e z e g r a s b r o k h e e f t e e n d o o r s n e d e v a n 8 t o t 16 m m . B i j v o e d e r i n g v a n u i t s l u i t e n d w a f e l s en/of Iial.cselbrok. kn.n d e b e n o - d i g d e o p s l a g r u i m t e a a n m e r k e l i j k k l e i n e r z i j n d a n bij l a n g r u w v o e r ( S c h r o e

-

d e r u n d B u s s e , 1964). V e r d e r h e e f t h e t g e p e r s t e r u w v o e r h e t v o o r d e e l van e e n b e t e r e m e c h a n i s c h e h a n t e e r b a a r h e i d d a n l.ang r u w v o e r ( D o b i e , 1964). D o o r H u t t o n e . a . (1964) e n Rouning a n d Dobie (1962) w e r d b i j o n b e - p e r k t e v o e d e r i n g v a n m e l k k o e i . e n e e n s i g n i f i c a n t h o g e r e d r o g e - s l o f o p n a m e v e r k r e g e n m e t w a f e l s v a n l u a e r n e h o o i d a n m e t l a n g l u z e r n e h o o i .

Rouning a n d Dobie (1962) v o n d e n h e t z e l f d e v o o r l u z e r n e - ~ l l o o i b r o k j e s t e n op- z i c h t e v a n l a n g l u z e r n e h o o i .

U i t g e n o e m d o n d e r z o e k blijkt ook e e n z e l f d e effect o p d e m e l k p r o d u k - t i e . S i g n i f i c a n t e v e r s c h i l l e n i n h e t m e l k v e t g e h a l t e w e r d e n n i e t gevonden. B i j h e t v o e r e n v a n h o o i b r o k j e s w a s h e t v e t g e h a l t e v a n de m e l k e c h t e r w e l O , 1 % l a g e r d a n b i j h e t v o e r e n v a n l a n g hooi. R i j p k e m a (1971) v e r m e l d t d a t g e h e l e of g e d e e l t e l i j k e v e r v a n g i n g v a n r u w v o e r d o o r g r a s b r o k , h a k s e l b r o k of w a f e l s tot e e n v e r l a g i n g v a n h e t v e t - e n e i w i t g e h a l t e v a n d e m e l k l e i d - d e n . D o o r h e t o p n e m e n v a n g r a s b r o k i n h e t h o o i r a n t s o e n vonden v. d. H o - ning e . a . ( 1 97 l ) e e n p o s i t i e v e i n v l o e d o p d e t o t a l e v o e r o p r i a m e . E e n h o e v e e l - h e i d hooi v a n 4 kg i n e e n r a n t s o e n d a t v e r d e r b e s t o n d u i t a d libitu.m g r a s - b r o k w a s e c h t e r o n v o l d o e n d e o m e e n d a l i n g v a n h e t v e t g e h a l t e v a n d e m e l k t e v o o r k o m e n . U i t t e c h n i s c h oogpunt zou h e t a a n t r e k k e l . i j k z i j n a l s m e t v o e d e r i n g v a n u i t s l u i t e n d g e p e r s t r u w v o e r kon w o r d e n v o l s t a a n , F-let l e e k d a a r o m w e n s e l i j k o m n a a s t h e t o n d e r z o e k v a n h e t I B V L , h e t I V O t e I-loorn e n d e a f d e l i n g D i e r f y s i o l o g i e v a n d e L,andbouwhogeschool., ook i n e e n m e e r b i j d e p r a k t i j k a a n s l u i t e n d e s i t u a t i e (o. a . g r o e p s v o e d e r i n g ) e n g e d u r e n d e l a n g e r e t i j I ( m e e r d e r e l a c t a t i e p e r i o d e n ) , e r v a r i n g o p t e d o e n m e t h e t v o e r e n v a n gedroo-c7 e n o e p e r s t r u w v o e r . I n 1970 i s e e n p r o j e c t v a n h e t 0 n t w i . k k e l i n g s e n S a n e r i n g s f o n d s b e g o n n e n , w a a r b i j h e t v o e r e n v a n g e p e r s t r u w v o e r o p p r a k t i j k b e d r i j v e n w o r ~ d t n a g e g a a n , t e r w i j l d o o r e e n g r a s d r o g e r i j d e f a b r i - k a g e v a n w a f e l s z o m o g e l i j k v e r b e t e t e r d zou w o r d e n , O p d e C R W a i b o e r - h o e v e w e r d e n v a n j a n u a r i 1970 t / m juli 1972 p r o e v e n u i t g e v o e r d n i e t h e t v o e r e n v a n g e p e r s t r u w v o e r . Van m e i 1970 t / m augirstu.s 197 1 w e r d e n w a - f e l s v e r g e l e k e n m e t e e n r a n t s o e n v a n w a f e l s e n g r a s b r o k . I n d e p e r i o d e d e c e m b e r 1971 t 'm juli 1972 w e r d l u z e r n e - h a k s e l b r o k v e r g e l . e k e n m e t g r a s - h a k s e l b r o k . D a a r b i j w e r d t e v e n s e n i g h o o i v e r s t r e k t . De r e a c t i e s v a n d e d i e r e n b e t r e f f e n d e produlctie, c o n d i t i e e n g e z o n d h e i d w e r d e n d a a r b i j nage-. g a a n . V a n d e a a n l o o p p e r i o d e ( j a n u a r i t ' m a p r i l 1970) w e r d i n juli 1970 e e n v e r s l a g g e m a a k t d o o r i r . J . M u l d e r ; "FTet v o e r e n van rne:Ll.cvee, ui.ts1ui- t e n d m e t w a f e l s en/of b r o k .

"

( n i e t g e p u b l i . c e e r d ) ,

2. O P Z E T E N UI'TVOERING __1_--_1_1_1--- V A N I-IET ON.DEF'\.ZOIZ'K ~ m,,-" 2. 1 . S a m e n : i t e l l i n ~ v a n .

-

-m--- d e s r o e p e n v. h

-In j a n u a r i 1 1 7 0 w e r d e n %') F H - k o e i e n aangekocht, Fiet r a n t s o e n van. d e z e g r o e p koeien, w a a r i n g r o t e versc:'r~illean voorkwamen :>etreffende l e e f - t i j d e n l a c t a t i e s t a d i u r n , '»e:stond u i t 5 kg g r a s - of hooiwaf e l s p e r d i e r p e r d a g , a d l i b i t u m g r a s b r o k e n k.ra.chtvaer,

O m d a t z i c h , v o o r a l i n d e p e r i o d e na het afkalveri., vee% moeilijkiie.- d e n v o o r d e d e n a a n g a a n d e prscl.i~kt.ie e n gezondheid, w e r d eind a . p r i l 1970 e e n indeling g e m a a k t i n t w e e z(:, ge1ijkwaa:rdig rnogel.ij ke groepen. van ellc 14 koeien. D e indeling i n t w e e g r o e p e n w e r d g e m a a k t orn v o o r a l na h e t a f - k a l v e n d e r e a c t i e van d e cllererr op v e r s c h i l l e n . d e h o e v e e l h e d e n wafels b e t e r t e kunnen waarnelmen. E e n g r o e p ( w a f e i g r o e p ) w e r d g e v o e r d m e t w a f e l s ; d e a n d e r e g r o e p (wafel. -t b r o k g r o e p ) w e r d g e v o e r d met; w a f e l s e n grasbrolr.

G e d u r e n d e d e p r o e f p e r i o d e w e r d e n bij de w a f e l g r o e p '7 d i e r e n afge-. v o e r d e n 7 a n d e r e w e e r toegevoegd; b i j d e w a f e l t b r o k g r o e p w e r d e n 6 d i e - r e n a f g e v o e r d e n

9

toegevoegd zodat op h e t eind vara d e p r o e f p e r i o d e d e w a f e l g r o e p u i t 14 d i e r e n b e s t o n d e n de wa.fel 4- b r o k g r o e p u i t 17.

Dit o n d e r z o e k w e r d p e r 1 s e p t e m b e r 1971 beeind.igd, N a e e n o v e r - g a n g s p e r i o d e v a n 2 m a a n d e n w e r d e n d e d i e r e n eind rioverriber 1971 opnieuw i n g e d e e l d i n t w e e z o g e l i j k w a a r d i g m o g e l i j k e g r o e p e n . E l k e g r o e p bestond u i t 1 3 koeien en 5 d r a c h t i g e v a a r z e n . D e e n e g r o e p w e r d g e v o e r d . m e t l u z e r n e - h a k s e l b r o k ( l u z e r n e b r o k g r o e p ) e n d e a n d e r e g r o e p m e t g r a s - h a k s e l b r o k

( g r a s b r o k g r o e p ) . D a a r n a a s t w e r d i n bepaal.de g e v a l l e n nog wat hooi v e r - s t r e k t .

D e v a a r z e n e n d e m e e s t e k o e i e n v a n b e i d e g r o e p e n hadden r e e d s e e n t i j d l a n g u i t s l u i t e n d g e p e r s t p r o d u k t a l s r u w v o e r v e r s t r e k t g e k r e g e n . I n e l k e g r o e p w e r d e n 2 koeien, a f k o m s t i g van een. a n d e r b e d r i j f , opgenomen. I n e e n p e r i o d e van ca. 1 4 d a g e n w e r d e n d e z e 4 k o e i e n g e l e i d e l i j k gewend a a n h e t g e p e r s t e produkt. O m d a t z i c h b i j enkele k o e i e n nogal. w a t moeil.ijk- h e d e n ( s l e c h t e p e n s w e r k i n g e n o p n a m e , p l o t s e l i n g d a l e n d e m e l k g i f t ) v o o s - d e d e n , z i j n op 3 f e b r u a r i 1972 u i t e l k e g r o e p 2 k o e i e n voor onderzoe'k n a a r d e F a c u l t e i t v o o r D i e r g e n e e s k u n d e i n 1 J t r e c h t g e b r a c h t .

Tot 17 a p r i l 1972 w a r e n d e d r a c h t i g e v a a r z e n van e l k e g r o e p ge- s c h e i d e n van d e m e l k k o e i e n i n d e z e l f d e s t a l o n d e r g e b r a c h t , d a a r n a w e r d e n z e b i j de m e l k k o e i e n gevoegd.

A a n d e hand v a n d e v o e d e r w a a r d e van d e g e p e r s t e produltten e n het hooi, d e o p n a m e d a a r v a n , d e m e l k p r o d n k t i e en d e condi.tie v a n de d i e r e n w e r d h e t r a n t s o e n aangevuld m e t k r a c h t v o e r tot ca. 1 kg boven de C v B n o r m .

H e t k r a c h t v o e r w e r d v e r s t r e k t i n d e m e l k s t a l . Vanaf 2 8 m a a r t 1972 w e r d e c h t e r e e n d e e l v a n h e t k r a c l i t v o e r i n d e v o e r g o o t gegeven, o m d a t na h e t afka.lven v e e l k o e i e n h e t k r a c h t v o e r i n de m e l k s t a l n i e t s n e l genoeg kon- d e n o p n e m e n . A a n de g r a s b r o k g r o e p w e r d 4 kg k r a c h t v o e r p e r koe p e r dag i n d e v o e r g o o t v e r s t r e k t e n a a n d e l u z e r n e b r o k g r o e p 5 kg k r a c h t v o e r p e r koe p e r dag. 2. 2. V e r s t r e k t e r u w v o e r r a n t s o e n e n - I n d e p e r i o d e m e i 1970 t 'm a u g u s t u s 1971 w e r d a a n de w a f e l g r o e p 12 kg w a f e l s p e r d i e r p e r dag v e r s t r e k t e n a a n d e w a f e l t b r o k g r o e p

6

kg

w a f e l s e n

6

kg g r a s b r o k p e r d i e r p e r dag. D e i n d e p e r i o d e d e c e m b e r 1971 t / m juli 1972 v e r s t r e k t e r u w v o e r - r a n t s o e n e n z i j n in t a b e l 1 v e r m e l d . T a b e l 1. V e r s t r e k t e r u w v o e r r a n t s o e n e n i n kg p e r d i e r p e r dag. ( n o v e m b e r 1971 t / m juli 1972) L u z e r n e b r o k g r o e p G r a s b r o k g r o e p r I I - I n g a n g s

-

I

koeien datuk r i u z e r n e -

I

hooi v a a r z e n

i )

k o e i e n

W E T

v a a r z e n 1 ) g r a s - h a k s e l - b r o k hooi 1) O p 17 a p r i l 1972 w e r d e n d e v a a r z e n b i j d e m e l k k o e i e n gevoegd e n d a a r - o m n i e t m e e r a p a r t g e v o e r d . 2) Na 17 a p r i l 1972 w a s e r g e e n g r a s - h a k s e l b r o k m e e r b e s c h i k b a a r . D a a r - om w e r d t o e n a a n d e g r a s b r o k g r o e p 5 kg l u z e r n e - h a k s e l b r o k p e r d i e r p e r d a g v e r s t r e k t . B i j d e l u z e r n e b r o k g r o e p k w a m e n a a n v a n k e l i j k , v o o r a l na h e t a f k a l - v e n , nogal w a t p e n s s t o r i n g e n v o o r . D a a r o m w e r d p e r 8 m a a r t 1972 h e t r a n t s o e n aangevuld m e t hooi. Bij d e g r a s b r o k g r o e p w e r d l a t e r m e e r hooi i n h e t r a n t s o e n opgenomen o m d a t e e n d e e l v a n d e v o o r r a a d g r a s - h a k s e l - b r o k d o o r b r o e i v e r l o r e n w a s gegaan.

De m e l k p r o d u k t i e p e r koe w e r d b i j de e e r s t e proef op twee a c h t e r - eenvolgende d a g e n p e r w e e k b e p a a l d e n b i j de t w e e d e proef om de 10 dagen. Ook w e r d e n d a n m o n s t e r s g e n o m e n v o o r d e bepaling v a n h e t v e t - e n eiwit- g e h a l t e v a n d e m e l k . Voor h e t b e r e k e n e n van d e p r o d u k t i e p e r s t a n d a a r d - koe, w e r d u i t g e g a a n v a n d e g e g e v e n s van d e p r o d u k t i e c o n t r o l e s . De v o e r - o p n a m e w e r d d a g e l i j k s b e p a a l d . Om enig i n z i c h t t e k r i j g e n i n e v e n t u e l e g e w i c h t s v e r a n d e r i n g e n , w e r d e n d e k o e i e n op g e r e g e l d e t i j d e n e n s t e e d s op h e t z e l f d e t i j d s t i p v a n d e d a g gewogen. V e r d e r w e r d e n d e r e a c t i e s (gezond- h e i d s t o e s t a n d ) van d e d i e r e n bijgehouden. Van e e n a a n t a l k a l v e r e n , d a t na d e opfokperiode u j t s l u i t e n d m e t w a f e l s e n k r a c h t v o e r w e r d g e v o e r d , w e r d d e g r o e i e n d e gezondheid ge-

volgd. B i j d e v e r g e l i j k i n g v a n l u z e r n e - e n g r a s h a k s e l b r o k w e r d e n 10 v a n d e z e d i e r e n i n g e s c h a k e l d . 2 . 4 . v a n wafels en b r o k D e c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g e n d e v o e d e r w a a r d e van de in d e p e r i - ode m e i 1970 t / m a u g u s t u s 1971 g e v o e r d e w a f e l s z i j n i n t a b e l 2 v e r m e l d . T a b e l 2. C h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g e n v o e d e r w a a r d e p e r kg d r o g e stof van de g r a s w a f e l s . Wet z a n d g e h a l t e v a n d e w a f e l s w a s s o m s z e e r hoog; d e w a f e l s d i e g e v o e r d w e r d e n v a n 17 m a a r t t o t 26 a p r i l 197 1, b e v a t t e n 15,77'0 zand. I n d e z e p e r i o d e w e r d e n d e w a f e l s d o o r v e e l d i e r e n s l e c h t opgenomen. H e t g e h a l t e a a n v o e d e r n o r m r u w e i w i t v a n d e w a f e l s , d i e g e v o e r d w e r d e n i n de p e r i o d e 1 m e i t o t 12 juni 1970 w a s , i n v e r g e l i j k i n g m e t d e v r e - g e h a l t e n van d e a n d e r e w a f e l s , b i j z o n d e r hoog. D e w a f e l s d i e g e v o e r d w e r d e n i n d e p e r - r i o d e 4 juni tot 31 a u g u s t u s 1971, hadden e e n b i j z o n d e r l a a g v r e - g e h a l t e . D a a r o m w e r d t o e n v e r r i j k t e a a r d a p p e l v e z e l b r o k m e t e e n v r e - g e h a l t e v a n 2370 of s o y a s c h r o o t b i j g e v o e r d .

D e Z W van d e w a f e l s i n d e z o m e r p e r i o d e v a n 1970 w a s i n het a l g e - m e e n z e e r goed. D e z e w a f e l s wa.ren hoofdzakelijk a f k o m s t i g van h e t l a n d - bouwbedrijf van Van P u i j e n b r o e k Iq. V.

D e z e t m e e l w a a r d e v a n d e i n d e w i n t e r p e r i o d e g e v o e r d e w a f e l s w a s v r i j l a a g . D e z e w a f e l s , a f k o m s t i g v a n h e r f s t g r a s v a n blijvend g r a s l a n d en

g e m a a k t d o o r g r a s d r o g e r i j "W orkum", hadden e e n z e e r s l e c h t e s t r u c t u u r . D e l a a t s t e p a r t i j w a f e l s w a s a f k o m s t i g u i t 0 0 s te l i j k Flevoland. Qrn d e p e r s b a a r h e l d t e v e r b e t e r e n , w a s w a t e r toegevoegd. Het toevoegen van w a t e r w a s geen s u c c e s ; h e t p e r c e n t a g e l o s m a t e r i a a l w a s nog hoog e n g e d u r e n d e d e ops1a.g t r a d h e r h a a l d e l i j k b r o e i op w a a r d o o r d e v o e d e r w a a r d e , d i e toch a l niet hoog w a s , nadelig w e r d beinvloed. Aan d e wafels, die g e - v o e r d w e r d e n i n d e p e r i o d e 31 d e c e m b e r 1970 t o t 1 3 j a n u a r i 1971, w a s bij bet p e r s e n m e l a s s e toegevoegd, In h e t a l g e m e e n w a r e n d e wafels vaak voor e e n g r o o t gedeelte u i t e e n gevallen i n l o s m a t e r i a a l ( s o m s tot ca. 70%).

D e chennische s a m e n s t e l l i n g en de v o e d e r w a a r d e van de in de p e r i - ode m e i 1970 t / r n a u g u s t u s 1971 g e v o e r d e g r a s b r o k , z i j n i n t a b e l 3 v e r - rneSd,

'Tabel 3 , Chemische s a m e n s t e l l i n g e n v o e d e r w a a r d e p e r kg d r o g e stof

van d e g r a s b r o k . P e r i o d e

d r o g e stof

70

Behsude:ns e e n i e t s l a g e r e z e t m e e l w a a r d e van d e g r a s b r o k , kwamen d e c h e m i s c h e sarrsenstelling e n d e v o e d e r w a a r d e van d e g r a s b r o k nagenoeg o v e r e e n m e t d i e van d e g r a s w a f e l s , B i j de g r a s b r o k kwamen geen e x t r e e m hoge zandgehaleet1 tioor z o a l s bij de g r a s w a f e l s h e t geval was. Evenals bij d e wafels w a s ook b ~ j d e b r o k het v r e - g e h a l t e i n d e m a a n d e n juni, juli e n a u g u s t u s 4 97 1 laijao~ader l a a g , D a a r o m w e r d e n ook d e d i e r e n van d e wafel C b r o k g r o e p i n d e z e p e r i o d e b i j g e v o e r d m e t e i w i t r i j k e produkten. Van d e g r a s - b r o k , die g e v o e r d w e r d i n a p r i l e n m e i 1971, i s geen a n a l y s e bekend. A a n d e z e b r o k w a s bij h e t p e r s e n vet toegevoegd. Bij h e t v o e r e n van d e z e b r o k r a a k t e e e n a a n t a l d i e r e n v a n s t r e e k . D e ctiernische s a m e n s t e l l i n g e n d e v o e d e r w a a r d e van d e in de p e r i o d e d e - ceruiber 1971 t / m juli 1972 g e v o e r d e h a k s e l b r o k z i j n i n t a b e l 4 v e r m e l d . T a b e l 4. C h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g e n v o e d e r w a a r d e p e r kg d r o g e stof van de haks e l b r o k . u z e r n e h a k s e l b r o G r a s h a k s e l b r o k 1 G r a s h a k s e l b r o k 11

Uit d e g e h a l t e n b l i j k t d a t d e ZW v a n d e l u z e r n e h e e l w a t l a g e r w a s d a n v a n h e t g r a s . In d e g r a s h a k s e l b r o k kwam nogal wat v a r i a t i e v o o r . H e t e e r s t e d e e l van d e p a r t i j h a d e e n ZW v a n 53 e n e e n v r e - g e h a l t e v a n 1 6 , 1 , t e r w i j l h e t t w e e d e d e e l v a n d e z e l f d e p a r t i j e e n h o g e r e ZW e n e e n l a g e r v r e - g e h a l t e had. D e v o e d e r w a a r d e v a n d e g r a s h a k s e l b r o k i s i n d e loop d e r tijd d o o r b r o e i a a n z i e n l i j k teruggelopen. E n k e l e d e e l p a r t i j e n w a r e n zodoen- d e h e l e m a a l w a a r d e l o o s e n w e r d e n d a a r o m a f g e v o e r d . O m d a t l u z e r n e h a k - s e l b r o k e e n l a a g P - g e h a l t e h e e f t , w e r d a a n d e d i e r e n v a n d e l u z e r n e g r o e p m o n o n a t r i u m f o s f a a t v e r s t r e k t om f o s f a a t t e k o r t e n t e v o o r k o m e n . 2. 5. In d e p e r i o d e j a n u a r i t / m a p r i l 1970 w a s d e conditie van e e n g r o o t a a n t a l d i e r e n na h e t a f k a l v e n m e e r d a n n o r m a a l a c h t e r u i t gegaan. D a a r o m m o e s t p e r 1 m e i 1970 g e s t a r t w o r d e n m e t k o e i e n d i e o v e r h e t a l g e m e e n i n z e e r s l e c h t e c o n d i t i e v e r k e e r d e n . . O p 1 8 juni 1970 w e r d e n d e k o e i e n o v e r g e b r a c h t van e e n g r u p s t a l n a a r e e n v o e r l i g b o x e n s t a l . D o o r d a t d e k o e i e n nog n i e t w a r e n onthoornd, z i j n z e d e e e r s t e w e e k w a t , o n r u s t i g g e w e e s t . De o m s c h a k e l i n g i n s t a l t y p e i s o v e r i g e n s niet ongunsfig v e r l o p e n . A l l e d i e r e n w a r e n v r i j s n e l a a n d e l i g b o x e n gewend. Het onthoornen, op 30 juni 1970, h e e f t geen w a a r n e e m - b a r e n a d e l i g e gevolgen gehad.

T o t 19 s e p t e m b e r 1970 w e r d i n d e boxen z a a g s e l g e s t r o o i d . O m d a t v e r s c h e i d e n e d i e r e n t e v e e l z a a g s e l o p n a m e n , w e r d d a a r n a o v e r g e g a a n op zand. Ook d a a r v a n w e r d a a n v a n k e l i j k d o o r e n k e l e d i e r e n nog v e e l opgeno- m e n .

O m klauwrnoeilijkheden t e v e r m i n d e r e n w e r d e n d e koeien vanaf s e p t e m b e r 1970 r e g e l m a t i g d o o r e e n voetbad m e t e e n 3 - p r o c e n t i g e f o r m a - l i n e - o p l o s s i n g geleid.

I n d e t w e e r i j i g e v o e r l i g b o x e n s t a l w a s a a n e l k e kant v a n de v o e r g a n g e e n g r o e p o n d e r g e b r a c h t . O p 23 d e c e m b e r 1970 w e r d e n d e g r o e p e n v e r w i s - s e l d . Dit w e r d n o o d z a k e l i j k g e a c h t i n v e r b a n d m e t d e d r i n k w a t e r v o o r z i e - ning. Aan e e n kant v a n d e s t a l w a s n a m e l i j k e e n d r i n k b a k j e p e r t w e e d i e - r e n b i j d e v o e r g o o t a a n w e z i g e n a a n d e a n d e r e kant w a s t e g e n d e wand v a n d e s t a l , a c h t e r d e boxen, e e n d r i n k b a k j e p e r n e g e n d i e r e n b e s c h i k b a a r . Dit b l e e k u i t e i n d e l i j k d e w a t e r o p n a m e n i e t t e beinvloeden. O p 1 j a n u a r i 1971 w e r d d e u i t v o e r i n g v a n h e t o n d e r z o e k d o o r e e n a n d e r e v e e v e r z o r g e r o v e r g e n o m e n . M e t ingang v a n 30 m a a r t 1971 w e r d w e e r o v e r g e g a a n op h e t g e b r u i k v a n z a a g s e l i n d e boxen, I n m e i 1971 k r e g e n v e e l d i e r e n l a s t v a n d r u k p l e k k e n op u i t s t e k e n d e b o t d e l e n , d i e s o m s t o t o n t s t e k i n g e n l e i d d e n . W a a r s c h i j n l i j k w a r e n d e z e d r u k p l e k k e n h e t gevolg v a n e e n l a n g d u r i g v e r b l i j f i n e e n v r i j k l e i n e s t a l m e t boxen, d i e m o g e l i j k i e t s t e k o r t w a r e n . Het i s m i s s c h i e n noodzakelijk d i e r e n , d i e n i e t i n d e w e i d e komen, t o c h e e n k l e i n e u i t l o o p t e geven.

3. RESULTATEN VAN MEI 1970 T / M AUGUSTUS 1971 3. 1.

Het v e r l o o p van d e gemiddelde melkproduktie per koe van d e twee g r o e p e n i s i n tabel 5 v e r m e l d en i n figuur 1 g r a f i s c h weergegeven.

In het a l g e m e e n l i e p de produktie van wafelgroep e n van wafel

+

b r o k g r o e p weinig uiteen. Alleen i n d e p e r i o d e f e b r u a r i t / m a p r i l was e r e e n groot v e r s c h i l . I n d e z e periode was het a a n t a l gemolken koeien e c h t e r s l e c h t s gering. Veel koeien stonden d r o o g of w a r e n oudmelkt e n d i t w a s bij beide groepen vaak z e e r verschillend. Zo w e r d e n e r bijvoorbeeld i n d e w e e k van 2 8 f e b r u a r i 1971 bij de wafelgroep 8 koeien gemolken, w a a r v a n e r 5 oudmelkt w a r e n , t e r w i j l bij d e wafel -t b r o k g r o e p s l e c h t s 5 koeien w e r d e n gemolken w a a r v a n e r 2 oudmelkt waren.

De gemiddelde produktie van beide g r o e p e n kwam i n de maanden m e i e n juni, zowel i n 1970 a l s i n 1971, op e e n behoorlijk niveau. In beide j a r e n daalde d e produktie van beide groepen na juni e c h t e r v r i j s t e r k . De oorzaken van d i e v r i j s t e r k e dalingen w a r e n niet a l t i j d duidelijk.

In d e n a z o m e r van 1970 we.rd een a a n t a l k e r e n overgeschakeld van wafels van v o o r j a a r s g r a s , m e t % e n goede s t r u c t u u r , n a a r wafels van n a j a a r s g r a s m e t e e n s l e c h t e s t r u c t u u r . D a a r d o o r w e r d d e produktie duidelijk ongunstig beinvloed.

Tabel 5. Melkproduktie i n kg p e r koe p e r dag e n a a n t a l melkgevende koeien.

B i j d e produktiedaling na juni s p e e l t w a a r s c h i j n l i j k e e n r o l , dat de koeien ook i n d e z o m e r ten hoogste ca. 1 kg Z W boven de C v B - n o r m w e r - den gevoerd. D a a r d o o r w a r e n d e d i e r e n niet i n s t a a t , vooral in e e n l a t e r l a c t a t i e s t a d i u m , r e s e r v e s te v o r m e n , zoals n o r m a a l weidende d i e r e n d a t kunnen. De conditie van de d i e r e n w a s i n beide z o m e r s , i n vergelijking m e t d i e van n o r m a a l weidende d i e r e n dan ook slecht. De melkproduktie per standaardkoe i s voor beide groepen i n tabel

6

v e r m e l d .

In de z o m e r van 1970 w a s d e produktie p e r standaardkoe v r i j r e d e - l i j k ; i n de z o m e r van 197 1 w a s het niveau e c h t e r veel t e laag. De grote schommelingen e n d e v e r s c h i l l e n t u s s e n beide groepen i n juli, augustus en d e c e m b e r 1970 w a r e n het gevolg van voeder s t o o r n i s s e n die m e e s t a l o p t r a - d e n b i j de overgang n a a r e e n a n d e r e p a r t i j wafels en/of b r o k . E r was vaak e e n groot v e r s c h i l i n kwaliteit t u s s e n d e d i v e r s e p a r t i j e n wafels en/of brok. Bij de individuele koeien kwamen g r o t e schommelingen i n voederopname e n produktie voor. Het v e r s c h i l i n produktie p e r standaardkoe t u s s e n d e twee g r o e p e n in juli e n augustus 1970 w e r d m e d e v e r o o r z a a k t door 2 koeien van de wafel 4- brokgroep, die plotseling s t e r k i n produktie daalden tenge- volge van e e n h e r h a a l d e onregelmatige tochtigheid en a l s gevolg van e e n longontsteking. H e t v e r s c h i l i n produktie p e r standaardkoe t u s s e n beide g r o e p e n i n oktober 1970 kan m e d e worden t o e g e s c h r e v e n a a n e e n plotse- linge s t e r k e produktiedaling van twee koeien uit de wafel

+

brokgroep t e n -

gevolge van kreupelheid.

In d e c e m b e r 1970 daalde d e produktie van & & n koe van d e wafelgroep plotseling s t e r k vanwege het feit, dat z e gedurende ongeveer 2 weken het k r a c h t v o e r niet opnam. Dit w e r d w a a r s c h i j n l i j k v e r o o r z a a k t doordat de koe i n e r n s t i g e m a t e l e e d a a n g e w r i c h t s - e n klauwontsteking. late^ w e r d z e d a a r v o o r ook afgevoerd. Aan het grote v e r s c h i l i n produktie p e r s tandaard- koe t u s s e n beide g r o e p e n i n d e p e r i o d e f e b r u a r i t / m m a a r t 1971 m a g geen w a a r d e w o r d e n toegekend omdat i n d i e p e r i o d e e e n groot a a n t a l d i e r e n w e r d drooggezet e n e e n verschillend a a n t a l d i e r e n per g r o e p afkalfde. Het a a n t a l melkgevende d i e r e n p e r g r o e p w a s t e gering om d e produktie per s t a n d a a r d k o e betrouwbaar t e berekenen. Bovendien w e r d e n in d e z e periode w a f e l s gevoerd m e t e e n s l e c h t e s t r u c t u u r , d i e gemaakt w a r e n van h e r f s t - g r a s van blijvend g r a s l a n d . V e r d e r w a s e r i n de periode o m s t r e e k s het a f - kalven e e n a a n t a l d i e r e n , d a t voor k o r t e r e of l a n g e r e tijd het v o e r weigerde of s l e c h t opnam e n kwamen nogal e e n s t r o m m e l z u c h t e n v o e d e r s t o o r n i s s e n voos. O v e r het a l g e m e e n w a r e n d e z e p r o b l e m e n bij de wafel I- b r o k g r o e p g r o t e r d a n bij d e wafelgroep.

Het niveau van d e produktie p e r standaardkoe w a s , vooral i n 1971, a a n d e l a g e kant. Met v r i j g r o t e z e k e r h e i d kan dit a a n de invloed van het gebruikte v o e r w o r d e n toegeschreven. Bij de verwerking van d e m e l k p r o - duktiegegevens i s afgezien van e e n uitsplitsing n a a r hoog- e n laagproduk- t i e v e koeien e n n a a r oud- e n nieuwmelkte d i e r e n . Het a a n t a l d i e r e n p e r g r o e p w a s te g e r i n g o m p e r u i t g e s p l i t s t e g r o e p enigszins betrouwbare ge- gevens t e v e r k r i j g e n .

-

13

-

Tabel

6.

Melkproduktie per standaardkoe in kg per dag.

I

J a a r en maand

I

m e i * juni juli

I

augustus

I

s e p t e m b e r

1

oktober

I

november

I

d e c e m b e r

I

f e b r u a r i m a a r t a p r i l m e i juni juli

In tabel 7 zijn de produktiegegevens v e r m e l d van twaalf d i e r e n p e r g r o e p die afgekalfd hebben i n de periode 2 5 december 1970

-

9

juni 1971. De melkproduktiegegevens zijn p e r koe vermeld t / m de tiende week na het afkalven.

Gedurende de e e r s t e 5 à

6

weken na het afkalven was de produktie

van de wafel t brokgroep i e t s hoger dan die van de wafelgroep, daarna

was de produktie van de twee groepen vrijwel gelijk. De in deze periode gevoerde wafels .bevatten over het algemeen z e e r weinig structuurhoudend m a t e r i a a l ( h e r f s t g r a s ) , terwijl van enkele partijen de voederwaarde l a a g of h e t zandgehalte hoog was. De produktieverschillen zijn e c h t e r van wei- nig betekenis.

T a b e l 7. G e m i d d e l d e p r o d u k t i e van e e n a a n t a l n i e u w m e l k t e d i e r e n i n 1971 g e d u r e n d e d e e e r s t e 10 w e k e n na ket a f k a l v e n , i n kg p e r koe p e r dag. G e m . W a f e l 4- b r o k g r o e p 1 2 14 15 1 8 2 3 24 25 26 45 34 1 580 G e m . I n t a b e l 8 z i j n v a n d e i n d e p r o e f opgenorrien k o e i e n d e g e g e v e n s v e r - m e l d v a n d e l a a t s t a f g e s l o t e n m e l k l i j s t e n v ó ó r 1 j a n u a r i 1970 e n v a n d e m e l k l i j s t e n , d i e i n h e t g e h e e l tot s t a n d g e k o m e n z i j n v a n j a n u a r i 1970 t/rn a u g u s t u s 197 1 ( w a f e l p e r i o d e ) . S l e c h t s v a n t i e n k o e i e n (vijf v a n d e w a f e l - g r o e p e n vijf v a n d e w a f e l i- b r o k g r o e p ) z i j n b e i d e r n e l k l i j s t e n b e s c h i k b a a r .

Tabel. 8, Gegevens af ges lot ex^ rnelklij s t e n . B i j k a n d e l 0 k o e i e n w a s d e g e m i d d e l d e m e l k p r o d u k t i e p e r d a g i n d e w a f e l p e r i o d e Pager e n s o m s z e l f s v e e l l a g e r d a n vÓÓr d e z e p e r i o d e . D e g e m i d d e l d e r ~ ~ e l k p r o d u k t i e p e r d a g w a s b i j de i n de w a f e l p e r i o d e g e m a a k - t e m e l k l i j s t e n 3 kg p e r koe l a g e r d a n b i j d e vóór d e z e p e r i o d e a f g e s l o t e n l i j s t e n . D a a r b i j w a r e n d e l i j s t e n , g e m a a k t i n d e w a f e l p e r i o d e , g e m i d d e l d 49 d a g e n l a n g e r dari d i e v ó ó r d e z e p e r i o d e . H i e r b i j m o e t nog w o r d e n opge- m e r k t d a t d e d i e r e n b i j d e l i j s t e n , g e m a a k t i n d e w a f e l p e r i o d e , o n g e v e e r 2 j a a r o u d e r w a r e n d a n b i j d e l a a t s t a f g e s l o t e n rulelklijsten vóór d e z e p e r i - ode e n d a t b i j d e z e l a a t s t e l i j s t e n ook e e r s t e l a c t a t i e s voorkwamen. D e o m - s t a n d i g h e d e n w a a r o n d e r d e z e l i j s t e n t o t s t a n d g e k o m e n z i j n , z i j n niet b e - k e n d . D e gegevens in t a b e l 8 wijzen e r op d a t bij d e z e proef het v o e r e n m e t u i t s l u i t e n d g e p e r s t v o e r e e n ongixnstige invloed h e e f t gehad op d e r n e l k p r o - duktie.

3. 2. P VetEhalte v a n d e m e l k

In t a b e l 9 i s h e t g e m i d d e l d e v e t g e h a l t e p e r g r o e p v e r m e l d , Het v e t - g e h a l t e v a n d e r n e l k v a n beid.e g r o e p e n v e r l i e p nagenoeg p a r a l l e l e n w a s v o o r d e w a f e l g r o e p s t e e d s i e t s h o g e r d a n voor d e wafel -i- b r o k g r o e p ,

In h e t a l g e m e e n w a s h e t vetgeha,lte n i e t hoog. Alleen i n de w i n t e r - p e r i o d e ( v e e l o u d m e l k t e d i e r e n ) k w a m h e t op e e n r e d e l i j k niveau. In d e pe- r i o d e n o v e m b e r t / m f e b r u a r i e n v o o r a l i n juni-juli 1971 w a r e n de s c h o r n - m e l i n g e n i n h e t v e t g e h a l t e .van d e m e l . 1 ~ v a n b e i d e g r o e p e n z e e r g r o o t .

Iri d e w i n t e r v a r i e e r d e h e t aantal. oud- e n nieilwmelkte d i e r e n s t e r k . Moge- l i j k h e e f t ook d e s l e c h t e v o e r o p n a m e v a n e e n a a n t a l d i e r e n g e d u r e n d e b e -

p a a l d e p e r i o d e n i n d e w i n t e r e e n r o l g e s p e e l d . V e r d e r k w a m e n i n d e z e p e - r i o d e , v o o r a l v l a k na h e t a f k a l v e n , n o g a l e e n s t r o m m e l z u c h t e n v o e d e r - n i s s e n v o o r . D e z e e r g r o t e s c h o m m e l i n g e n i n h e t v e t g e h a l t e v a n d e m e l k i n d e p e r i o d e j u n i - j u l i 1971, z i j n z e e r o p m e r k e l i j k . E r w e r d e n vanaf b e g i n juni w a f e l s v a n v o o r j a a r s g r a s ( g o e d e s t r u c t u u r ) g e v o e r d . De w a f e l s w e r d e n goed o p g e n o m e n e n i n h e t a l g e m e e n w a r e n e r g e e n m o e i l i j k h e d e n m e t v o e - d e r s t o o r n i s s e n e n t r o m m e l z u c h t . In v e r b a n d m e t e e n e i w i t t e k o r t i n h e t r a n t s o e n , w e r d v a n 14 juni - 22 juli p e r d a g 2 kg v e r r i j k t e a a r d a p p e l v e z e l - b r o k (2370 v r e ) p e r koe v e r s t r e k t e n na 22 juli 1 , 5 kg s o y a s c h r o o t p e r d i e r p e r d a g . H e t i s e v e n w e l n i e t a a n n e m e l i j k , d a t d i t v a n i n v l o e d i s g e w e e s t op d e v e t g e h a l t e s c h o m m e l i n g e n . I n t a b e l 9 i s ook h e t g e m i d d e l d v e t g e h a l t e v e r m e l d v a n b e i d e g r o e p e n t i j d e n s e e n a a n t a l p e r i o d e n . T a b e l

9.

G e m i d d e l d v e t g e h a l t e v a n d e m e l k , i n

70

s e p t . 3, 8 3 G e m , 1970/1971 3 , 64

I

H e t p e r c e n t a g e v e t i n d e m e l k v a n d e w a f e l 3- b r o k g r o e p w a s 0, l 0 t o t 0 , 29 l a g e r d a n d a t v a n d e w a f e l g r o e p . I n d e p e r i o d e juli t / m a u g u s t u s 1971 w a s h e t v e r s c h i l 0, 1 0 ; i n a l l e o v e r i g e p e r i o d e n w a s h e t v e r s c h i l g r o - t e r . G e m i d d e l d w a s h e t p e r c e n t a g e v e t i n d e m e l k v a n d e w a f e l -t b r o k - g r o e p 0, 2 1 l a g e r d a n d a t v a n d e w a f e l g r o e p . Dit w i j s t e r o p , d a t h e t r a n t - s o e n v a n

6

kg w a f e l s i- 6 kg b r o k e e n o n g u n s t i g e i n v l o e d h e e f t g e h a d o p h e t v e t g e h a l t e . Hoe d e i n v l o e d v a n h e t r a n t s o e n v a n 12 kg w a f e l s i s g e w e e s t ,

kan n i e t m e t z e k e r h e i d w o r d e n a a n g e g e v e n . G e z i e n h e t f e i t , d a t h e t v e t g e - h a l t e v a n d e m e l k v a n d e w a f e l g r o e p g e m i d d e l d n i e t hoog e n i n s o m m i g e p e r i o d e n z e l f s e r g l a a g w a s , l i j k t h e t e r e c h t e r op d a t ook d i t r a n t s o e n e e n o n g u n s t i g e i n v l o e d had. De k w a l i t e i t v a n d e g e v o e r d e w a f e l s m o e t h i e r b i j e c h t e r n i e t u i t h e t oog w o r d e n v e r l o r e n . 3. 3. H e t g e m i d d e l d e e i w i t g e h a l t e v a n d e m e l k i s i n t a b e l 10 v e r m e l d . T a b e l 10. G e m i d d e l d e i w i t g e h a l t e v a n d e m e l k i n

OJo.

1970 W a f e l g r . W a f e l t b r o k g r . 1971 - - m e i 2, 9 2 3, 08 jan. juni 3, 1 3 juli 3, 07 a u g . 3 , 26 s e p t . 3 , 39 okt. 3, 56 nov. 3 , 50 d e c . 3 , 56 G e m . 1970/1971 f e b r . m a a r t a p r i1 m e i juni j u l i a u g , H e t v e r l o o p v a n h e t e i w i t g e h a l t e v a n d e m e l k w a s v r i j n o r m a a l . H e t v e r l o o p w a s o m g e k e e r d e v e n r e d i g m e t h e t v e r l o o p v a n d e m e l k p r o d u k - t i e ( f i g u u r 1). H e t e i w i t g e h a l t e v a n d e m e l k w a s v o o r b e i d e g r o e p e n v r i j w e l gelijk. I n m e i 1970 e n i n d e e e r s t e v i e r m a a n d e n v a n 197 1 k w a m e n e r i n h e t p e r c e n t a g e e i w i t e c h t e r v e r s c h i l l e n v o o r v a n 0, 10 t o t 0, 16 t e n g u n s t e v a n d e w a f e l t b r o k g r o e p . I n m e i 1970 w e r d d a t hoofdzakelijk v e r o o r z a a k t d o o r d e m e l k v a n d r i e k o e i e n u i t d e w a f e l g r o e p m e t e e n b i j z o n d e r l a a g e i w i t g e h a l t e . D a a r b i j w a s e e n koe n i e t e e n o p d a t m o m e n t z e e r g r o t e d e - p r e s s i e i n d e m e l k g i f t a l s gevolg v a n e e n l o n g o n t s t e k i n g e n e e n a n d e r e koe m e t t r o m m e l z u c h t . D e v e r s c h i l l e n i n d e e e r s t e v i e r m a a n d e n v a n 1971 kun- n e n h e t g e v o l g z i j n v a n d e v e l e w i s s e l i n g e n i n oud- e n n i e u w m e l k t e d i e r e n i n d i e p e r i o d e . I n juni 1971 w a s h e t e i w i t g e h a l t e b i j d e w a f e l g r o e p e v e n w a t h o g e r d a n b i j d e w a f e l t b r o k g r o e p . G e m i d d e l d o v e r d e h e l e p r o e f p e r i o d e w a s h e t p e r c e n t a g e e i w i t i n d e m e l k v a n d e w a f e l

+

b r o k g r o e p 0, 03 h o g e r d a n d a t v a n d e w a f e l g r o e p . 3.4. I n d e p e r i o d e m e i t / m a u g u s t u s 1970 w e r d e n d e w a f e l s e n d e b r o k n i e t a l t i j d g e h e e l o p g e n o m e n . D e h o e v e e l h e d e n r e s t e n d i e v e r w i j d e r d m o e s - t e n w o r d e n , z i j n i n t a b e l 11 v e r m e l d .

T a b e l l. 1. V o e r r e s t e n i n d e m a a n d e n m e i t / m a u g u s t u s 1 9 7 0 , i n

70

v a n h e t v e r s t r e k t e v o e r ( w a f e l s e n b r o k ) .

-*-pq-gTt=I

W a f e l t b r o k g r o e p Na a u g u s t u s 1970 w a r e n e r v r i j w e l g e e n r e s t e n m e e r . D i t b e t e k e n t n i e t , d a t e l k d i e r ook d e v e r s t r e k t e h o e v e e l h e i d v o e r o p n a m . H o e w e l b i j g r o e p s v o e d e r i n g d e v o e d e r o p n a m e p e r koe n a u w e l i j k s t e c o n t r o l e r e n i s , b l e e k d u i d e l i j k d a t s o m m i g e d i e r e n t e w e i n i g v o e r o p n a m e n . D e k w a l i t e i t s g e b r e k e n v a n d e w a f e l s h e b b e n g e e n i n v l o e d g e h a d o p d e o p n a m e . D e w a f e l s m e t w e i n i g s t r u c t u u r w a r e n e c h t e r n i e t b e p a a l d b e - v o r d e l i j k v o o r d e g e z o n d h e i d s t o e s t a n d v a n d e d i e r e n . I n a p r i l e n m e i 1971, t o e n g r a s b r o k w e r d g e v o e r d w a a r i n vet w a s v e r w e r k t , n a m e n v e e l d i e r e n d e b r o k t i j d e l i j k s l e c h t op. B i j d e o v e r g a n g o p e e n a n d e r e p a r t i j w a f e l s e n / o f b r o k , h a d d e n e n k e l e d i e r e n v a a k e n i g e d a g e n nodig o m a a n hetS.nieuwe v o e r t e w e n n e n , v o o r a l a l s d e p a r t i j e r g a f w e e k v a n d e v o o r g a a n d e . O o k v l a k na h e t a f k a l v e n l i e t d e v o e r o p n a m e van e e n a a n t a l d i e r e n s o m s t e w e n s e n o v e r . V o o r a l i n d e p e r i o d e n d a t w a f e l s w e r d e n g e v o e r d m e t e e n s l e c h t e s t r u c t u u r , w a s h e t d u i d e l i j k d a t d e d i e r e n e e n t e k o r t a a n s t r u c t u u r h o u d e n d m a t e r i a a l h a d d e n . D a a r v a n g e t u i g t o o k h e t f e i t , d a t e e n a a n t a l d i e r e n v r i j v e e l z a a g s e l u i t h e t l i g b e d o p n a m , v o o r a l a l s e r v e r s g e s t r o o i d w a s . L a t e r , t o e n o v e r g e g a a n w e r d op h e t s t r o o i e n v a n z a n d i n d e boxen, w e r d d o o r e e n a a n t a l d i e r e n z a n d o p g e n o m e n . H e t k r a c h t v o e r w e r d m e t e e n h a n d s c h e p t o e g e d i e n d . I n t o t a a l w e r d g e m i d d e l d c a . 750 gzw p e r koe p e r d a g b o v e n d e C V B - n o r m g e v o e r d . B i j d e d i e r e n m e t v o e d e r s t o o r n i s s e n w a s d e k r a c h t v o e r o p n a m e v a a k z e e r t r a a g . E r g z i e k e d i e r e n n a m e n s o m s i n h e t g e h e e l g e e n k r a c h t v o e r op. 3. 5. G e w i c h t v a n d e d i e r e n Wet g e m i d d e l d e g e w i c h t v a n d e d i e r e n i s i n t a b e l 12 v e r m e l d . T a b e l 12. G e m i d d e l d e g e w i c h t e n v a n d e k o e i e n e n h e t v e r s c h i l t e n g u n s t e v a n d e w a f e l g r o e p , i n kg p e r koe. 12 j a n u a r i 1971 1 6 juni 1971 8 s e p t e m b e r 1971

A l l e e n bij het begin van d e p r o e f p e r i o d e en begin j a n u a r i 1971 w a r e n de koeien van beide g r o e p e n gemiddeld even z w a a r . V e r d e r w a s h e t g e m i d - deld gewicht van d e koeien van d e w a f e l g r o e p s t e e d s i e t s h o g e r d a n d a t van de koeien van d e w a f e l 4- brokgroep. Be v e r s c h i l l e n l i e p e n u i t e e n van 5 tot

17 kg. Mogelijk s p e e l t e e n g r o t e r e pensvulling d a a r b i j e e n r o l . O p g e m e r k t m o e t w o r d e n d a t e r t u s s e n de koeien van beide g r o e p e n g r o t e individuele v e r s c h i l l e n voorkwamen. De conditie van de d i e r e n l i e p uiteen van veel te vet tot v e e l t e m a g e r .

3 . 6 . Gezondheidstoestand van d e koeien

In de p e r i o d e m e i 1970 t / m a u g u s t u s 1971 w a r e n 44 d i e r e n b i j h e t o n d e r z o e k betrokken. In de loop van d e z e p e r i o d e w e r d e n u i t d e wafelgroep e n u i t de wafel -t b r o k g r o e p r e s p , 7 e n

6

d i e r e n afgevoerd. In t a b e l 1 3 wordt e e n o v e r z i c h t gegeven van de r e d e n e n van afvoer.

T a b e l 13. Redenen van a f v o e r en h e t a a n t a l d i e r e n . R e d e n van a f v o e r P a r a t u b e r c u l o s e .Gewrichtsontsteking B r u l s D r i e s p e e n ( l a g e produktie) V e r w e r p e r Z i e k a l s gevolg v a n v o e d e r - s t o o r n i s "' Wafelgroep 1 3 ..- Wafel t b r o k g r o e p

r

2 2 1

-

1 ::< D e z e d i e r e n m o e s t e n w o r d e n a f g e v o e r d , omdat niet m e e r op h e r s t e l m o c h t w o r d e n gerekend. E r m o e s t e n n a a r verhouding v e e l d i e r e n w o r d e n afgevoerd i n v e r

-

band m e t g e w r i c h t s o n t s t e k i n g e n e n kreupelheid. G e w r i c h t s - e n klauwge- b r e k e n kwamen veelvuldig voor. Ook w a r e n e r enkele d i e r e n d i e op u i t s t e - kende botdelen, drukplekken e n ontstekingen vertoonden. Mogelijk hangen d e z e p r o b l e m e n s a m e n m e t e e n l a n g d u r i g verblijf van de d i e r e n op e e n be- t o n v l o e r i n e e n v r i j kleine s t a l , w a a r i n d e boxen w a t t e k r a p a f g e s t e l d w a - r e n . V o o r a l i n d e p e r i o d e k o r t na h e t afkalven kwamen, s p e c i a a l bij d e w a - f e l t b r o k g r o e p , veel p r o b l e m e n voor a l s gevolg van voederweigering, t r o m - m e l z u c h t e n a n d e r e v ~ e d e r s t o o r n i s s e n . S o m m i g e d i e r e n w a r e n op d i t punt e r g gevoelig. Z e e r opvallend w a s e e n k n a r s e t a n d e n d geluid, d a t veel d i e r e n v o o r t d u r e n d l i e t e n h o r e n . D a a r b i j w e r d e n herkauwende bewegingen g e m a a k t z o n d e r d a t e r e c h t herkauwd w e r d . E e n koe heeft na h e t afkalven veel l a s t gehad van m a a g s t o o r n i s s e n e n v r a t t e n s l o t t e n i e t s m e e r . Op d e F a c u l t e i t voor D i e r g e n e e s k u n d e t e U t r e c h t w e r d e e n g r o t e hoeveelheid dood m a t e r i - a a l u i t d e pens v e r w i j d e r d . Door de pensinhoud van e e n gezonde koe b i j d e z e koe i n t e b r e n g e n , w e r d g e t r a c h t de s p i j s v e r t e r i n g s m o e i l i j k h e d e n op t e heffen. De behandeling i s e c h t e r t e v e r g e e f s geweest.

3. 7. Gegevens aa:~geh.ouden _.m.,--,.-,* vaa.- skal.ver _{~. --.,-*--.--"---.--*,-"T'..} en

Van de 32 vaarskaIve:ren, di.e in c.ie pe-riode 1 j a n u a r i 1 9 7 0 t/'rri :!l a u g u s t u s 1971 z i j n gebo:ren, z i j n e r 1 9 aangehouden. H e t geboorte:gewi.cht, van d e z e l 9 k a l v e r e n w a s ~4err.iiddel.d 3 T k k g , . V a n de o v e r i g e v a a r s k a l v e r e n . w e r d e n e r 2 doodgeboren eri s t i e r v e n e r 3 binnen e n k e l e weken na d e ge.- b o o r t e . D a a r b i j s t i e r f e e n kalf tengevolge v a n d i a r r e e , e e n a n d e r kalf, zo b l e e k na s e c t i e , w a s a a n g e t a s t d o o r c o l i b a c i l l o s e e n v a n het d e r d e kalf kon d e d o o d s o o r z a a k n i e t w o r d e n vastgestel.de D e s t i . e r k a l v e r e n e n de o v e r b l i j - vende v a a r s k a l . v e r e n w e r d e n a i s n u c h t e r k a l i a f g e v o e r d ,

D e k a l v e r e n w e r d e n na d e m e l k p e r i o d e (ca. 8 weken) gevoerd m e t e e n b e p e r k t e hoeveelheid g:raswafel.s aangevirlrl. m e t kra.cbtvoer. De w a f e l s w e r d e n goed opgenomen.

D e i n d e p e r i o d e 2 2 f e b r u a r i -

9

ja:~ni

1970

g e b o r e n k a l v e r e n (10) n a m e n i n s e p t e m b e r 1 9 7 0 , op e e n l e e f t i j d van c a , S m a a n d e n , gemi.dde1d 3 , 5 à 4 kg w a f e l s p e r d i e r p e r dag op. 1:r.t ola;tobe:r e11 noverriber ( l e e f t i j d r u i m 7, r e s p . 8 maanden) & e r d e n gemiddeld 4, 5 kg w a f e l s per d i e r p e r d a g opgenomen. D e groei. vanaf d e g e b o o r t e tob: 1 c e p t e r n b e r 1970 ( g e m i d - d e l d 148 dagen) w a s 734 g r a m p e r d i e r p e r dag. Van 1 s e p t e m b e r 1970 tot

10 juni 1971 g r o e i d e n d e d i e r e n gemiddeld 529 g r a m p e r d i e r p e r dag. I n juli 197 1 w e r d a a n d e z e d i e r e n t i j d e l i j k e e n uitloop gegeven i n v e r b a n d rnet h e t o n d e r kennen v& tochtigheid.

D e z e d i e r e n w e r d e n i n d e p e r i o d e d e c e m b e r l 9 7 1 t / r n juli 19192 op- g e n o m e n i n d e proef voor v e r g e l i j k i n g van l u z e r n e - e n grasha,kselbrok.

De i n de p e r i o d e 10 j a n u a r i

-

9 juni 197 1 g e b o r e n k a l v e r e n (9) g r o e i - d e n vanaf de g e b o o r t e tot l l a u g u s t u s 1971 (gemiddeld 11 0 dagen) g e m i d - d e l d 572 p e r d i e r p e r dag. D e z e k a l v e r e n z i j n v a n a n d e r e koelen a f k o m s - t i g d a n d e i n 1970 aangehouden v a a r s k a l v e r e n , B i j de k a l v e r e n e n pinken w e r d e n g e e n z i e k t e v e r s c h i j n s e l e n of a n d e r e afwijkingen w a a r g e n o m e n .

4. 1.

Het v e r l o o p van de gemiddelde melkproduktie p e r koe i s in tabel 14 v e r m e l d en in figuur 2 g r a f i s c h weergegeven.

T a b e l 14. Melkproduktie i n kg p e r koe p e r dag en a a n t a l melkgevende koeien. J a a r en maand

I

L u z e r n e b r o k g r o e p 1971 d e c e m b e r 1972 j a n u a r i f e b r u a r i ielk

/

a a n t a l r n a a r t

I

18, 7 a p r i l

I

23, 5 l

i

juni

I

20, 3 koeien G r a s b r o k g r o e p kg m e l k

I

a a n t a l In h e t a l g e m e e n l i e p d e produktie van d e g r a s b r o k g r o e p e n d e l u z e r - n e b r o k g r o e p weinig uiteen. In de m a a n d e n d e c e m b e r e n j a n u a r i w a s de produktie van d e l u z e r - n e b r o k g r o e p w e l i s w a a r h o g e r , doch h i e r a a n kan geen w a a r d e worden t o e - gekend. I n d e z e p e r i o d e w a r e n veel koeien oudmelkt e n stonden v e r s c h e i - d e n e koeien droog.

Vanaf half a p r i l was d e gemiddelde produktie p e r koe van d e g r a s - b r o k g r o e p wat hoger e n bovendien v e r l i e p d e z e veel r e g e l m a t i g e r d a n b i j d e l u z e r n e b r o k g r o e p . De o n r e g e l m a t i g e melkgift b i j d e l u z e r n e b r o k g r o e p w e r d v e r o o r z a a k t door e e n a a n t a l koeien, d a t na h e t afkalven r e g e l m a t i g opliep (lichte t r o m m e l z u c h t ) . Het gevolg w a s d a t d e voer opname s l e c h t w a s , w a t d a n e e n plotselinge daling i n de melkgift v e r o o r z a a k t e . De 2 kg hooi, die a a n d e l u z e r n e b r o k w e r d v e r s t r e k t , w a s w a a r s c h i j n l i j k niet vol- doende om d e z e m o e i l i j k h e d e n geheel t e voorkomen.

Vanaf 17 a p r i l w e r d a a n beide g r o e p e n l u z e r n e h a k s e l b r o k v e r s t r e k t e n w e r d a a n de g r a s b r o k g r o e p m e e r hooi toegediend d a n a a n de l u z e r n e - b r o k g r o e p .

e e n b e h o o r l i j k niveau. De melkproduktie p e r s t a n d a a r d k o e i s i n tabel 15 v e r m e l d . T a b e l 15. Melkproduktie p e r s t a n d a a r d k o e in kg p e r dag

--

- 1 - J a a r en maand

-

-

kgroep - 1971 d e c e m b e r

I

2 1 , 5

I

19, 4 j a n u a r i

I

_{21, 9}

l

21, 1 f e b r u a r i

I

_{23, 5}

I

_{22, 7} m a a r t

1

_{28, 6}

I

_26,

₆

a p r i l

l

3 0 , 3

I

29, 3 m e i

I

3 0 ,

9

1

3 0 , 1 juni - juli Gemiddeld

--

D e produktie p e r s t a n d a a r d k o e van d e g r a s b r o k g r o e p blijkt g e m i d - d e l d i e t s l a g e r t e zijn d a n d i e van d e l u z e r n e b r o k g r o e p . De s t a n d a a r d w a a r - d e van de g r a s b r o k g r o e p w a s h o g e r d a n d i e van de l u z e r n e b r o k g r o e p w a t tot gevolg heeft d a t d e h o g e r e gemiddelde w e r k e l i j k e produktie van d e g r a b - b r o k g r o e p niet tot uiting komt i n de produktie p e r s t a n d a a r d k o e .

Ook h i e r i s h e t produktieverloop van d e l u z e r n e b r o k g r o e p nogal on- r e g e l m a t i g . Na h e t afkalven kwam d e produktie p e r s t a n d a a r d k o e van beide g r o e p e n op e e n b e h o o r l i j k niveau,

In t a b e l 16 i s d e rnelkproduktie gedurende d e e e r s t e 6 0 dagen na het

a f k a l v e n v e r m e l d van

9

d i e r e n u i t de l u z e r n e b r o k g r o e p e n hun p a r t n e r s u i t d e g r a s b r o k g r o e p . T e r k o m p l e t e r i n g i s ook h e t vetgehalte i n d e t a b e l

opgenomen.

D e produktie van d e

9

koeien van d e l u z e r n e b r o k g r o e p s t e e g a a n - vankelijk w a t s n e l l e r d a n d i e van d e g r a s b r o k g r o e p , N a e e n m a a n d w a r e n van beide g r o e p e n d e gemiddelde produkties nagenoeg gelijk. Na 6 0 dagen w a s d e produktie van d e l u z e r n e g r o e p e c h t e r l a g e r d a n d i e v a n d e g r a s - b r a k g r o e p . Dit w e r d v o o r a l v e r o o r z a a k t d o o r 2 koeien d i e op 60 dagen na h e t afkalven plotseling s t e r k i n produktie w a r e n gedaald. Het velgeha.lte van d e m e l k van d e g r a s b r o k g r o e p was h o g e r d a n d a t van de l u z e r n e b r o k - g r o e p , h e t g e e n v r i j w e l z e k e r v e r o o r z a a k t w e r d d o o r d a t a a n d e g r a s b r o k - g r o e p m e e r hooi w e r d v e r s t r e k t .

Tabel 16. Gemiddelde produktie van 9 nieuwmelkte d i e r e n i n 1972 gedurende d e e e r s t e 60 dagen na h e t afkalven,

i n kg p e r koe per dag.

I

Gemiddeld: m e l k

4. 2 .

In tabel 17 i s het gemiddeld vetgehalte p e r maand vermeld.

Tabel 17. Gemiddeld vetgehalte van de melk, in

OJo.

J a a r en maand 1971 december 1972 P januari f e b r u a r i m a a r t a p r i l m e i juni juli Gemiddeld

Tot e n m e t m a a r t l972 was e r weinig verschil i n het vetgehalte van de m e l k t u s s e n de beide groepen. Gedurende deze periode bleef het vetge- halte ook op e e n goed niveau. Veel koeien w a r e n toen nog audmelkt. In

m a a r t , toen de gemiddelde melkproduktie s t e r k steeg, daalde het vetgehal

-

te. Deze verlaging van het vetgehalte z e t t e zich i n de maand a p r i l bij de

luzernebrokgroep s t e r k door (dieptepunt bij

2, 06% vet), Ook daarna bleef

het vetgehalte bij de luzernebrokgroep op een laag niveau. Het vetgehalte bij de grasbrokgroep bleef ook na m a a r t op een redelijk niveau.

In de periode a p r i l t/m juli kwamen e r t u s s e n de beide groepen v e r -

schillen i n h e t gemiddelde percentage vet voor van 0, 7 4 tot 1, 12 ten gunste

van de grasbrokgroep, Vastgesteld kan worden dat de vetgehalteverschillen een gevolg zijn geweest van de verschillen i n hooigift.

V e r d e r blijkt duidelijk dat e e n aanvulling van het luzernehaksel- brokrantsoen m e t 2 kg hooi p e r d i e r p e r dag onvoldoende i s geweest om het vetgehalte van de melk op e e n redelijk niveau te krijgen.

Gemiddeld over de hele proefperiode was het percentage vet bij de

luzernebrokgroep 0, 54 l a g e r dan bij de grasbrokgroep.

Het gemiddeld eiwitgehalte van de m e l k i s i n tabel 18 vermeld, In tegenstelling tot het vetgehalte was het eiwitgehalte van de g r a s - brokgroep over het algemeen wat l a g e r dan dat van de iuzernebrokgroep, Van januari tot a p r i l en van half m e i tot half juli w a r e n de verschillen v r i j groot. Een v e r k l a r i n g voor deze verschillen i s niet t e geven.

Nadat d e m e e s t e koeien afgekalfd laadden d a a l d e h e t me1keiwitgeh;i l i e b i j beide g r o e p e n i n a p r i l beneden de 3, 0%. Bij d e luzernebrokgrdi:1., .C* ~s d i t

s l e c h t s tijdelijk, m a a r h i j de g r a s b r o k g r o e p bleef h e t eiwitgehalte gecduren- de d e gehele v e r d e r e p r o e f p e r i o d e beneden d e 3, OO/o. Gemiddeld o * ct. d e h e l e p r o e f p e r i o d e w a s h e t eiwitgehalte van de m e l k van de l u z e r n e b r o k -

g r o e p 0, 16 hoger d a n d a t van de g r a s b r o k g r o e p . T a b e l 18. G=. Gemiddeld eiwitgehalte van d e m e l k i n 70,

J a a r e n m a a n d d e c e m b e r j a n u a r i f e b r u a r i l I m a a r t I a p r i l m e i juni juli L u z e r n e b r o k g r o e p G r a s b r o k g r o e p D e v e r s t r e k t e h a k s e l b r o k e n h e t hooi w e r d e n o v e r h e t a l g e m e e n goed opgenomen. Er behoefden geen v o e r r e s t e n t e worden verwijderd.

O m d a t e r g r o e p s v o e d e r i n g w e r d t o e g e p a s t i s h e t e c h t e r n i e t z e k e r d a t e l k d i e r ook de v e r s t r e k t e hoeveelheid v o e r opnam.

In i e d e r geval i s duidelijk gebleken d a t v o o r a l bij de l u z e r n e b r o k - groep, m a a r ook b i j de g r a s b r o k g r o e p enkele koeien moeilijkheden hadden m e t d e opname van h e t g e p e r s t e voer. Dit betekent d a t s o m m i g e a n d e r e d i e r e n m e e r d a n d e gemiddelde hoeveelheden opnamen.

4. 5. Gewicht van d e d i e r e n

Het gemiddelde gewicht van de d i e r e n i s i n t a b e l 19 v e r m e l d . T a b e l 19. Gemiddelde gewichten van de d i e r e n i n kg.

In de l a a t s t e twee kolommen van t a b e l 19 i s het v e r s c h i l , in kg per d i e r , ten gunste van d e l u z e r n e b r o k g r o e p weergegeven. Aanvankelijk w a r e n d e koeien van d e l u z e r n e b r o k g r o e p l i c h t e r d a n d i e van de g r a s b r o k g r o e p , l a t e r w a r e n ze i e t s z w a a r d e r .

Bij d e v a a r z e n w a r e n hoegenaamd geen v e r s c h i l l e n aanwezig.

Alleen op 17 a p r i l w a r e n d e v a a r z e n van d e l u z e r n e b r o k g r o e p wat z w a a r d e r . Opgemerkt m o e t worden, dat e r t u s s e n d e d i e r e n van beide groepen, vooral bij d e koeien, g r o t e individuele v e r s c h i l l e n voorkwamen. De kondi- tie van d e d i e r e n l i e p ook nogal uiteen. De daling van de gewichten van de koeien na f e b r u a r i l a a t zich v e r k l a r e n door het feit d a t veel koeien na deze maand hebben afgekalfd. Bij de v a a r z e n vond d e z e daling wat l a t e r p l a a t s , omdat z i j o m s t r e e k s m e i kalfden.

4.6.

Gezondheidstoestand van de koeien

Tijdens d e proefperiode hebben z i c h bij de koeien van d e l u z e r n e - b r o k g r o e p m e e r moeilijkheden, voorgedaan d a n b i j de koeien van d e g r a s - brokgroep. Bij twee koeien van d e l u z e r n e b r o k g r o e p kwam het h e r h a a l d e - l i j k voor dat de voeropname slecht w a s e n e e n koe had dikwijls e e n slechte penswerking. Ook bij d e g r a s b r o k g r o e p w a r e n e r twee koeien, d i e nogalwat p r o b l e m e n hadden ( e e n koe had een slechte voeropname e n e e n koe e e n

s l e c h t e penswerking), doch bij deze koeien w a r e n d e p r o b l e m e n van tijde- l i j k e a a r d .

Vastgesteld kan worden d a t door h e t v e r s t r e k k e n van wat hooi d e voedingsstoornissen verminderden. Bij de koeien van de g r a s b r o k g r o e p deden z i c h vanaf h e t begin a l m i n d e r moeilijkheden voor, omdat a a n deze koeien d i r e k t a l 3 kg hooi n a a s t h e t g e p e r s t e produkt v e r s t r e k t werd.

5. RESULTATEN DIERGENEESKUNDIG ONDERZOEK _-

In d e c e m b e r 1970 w e r d e n van 5 koeien u i t d e w a f e l g r o e p e n 5 uit de w a f e l t b r o k g r o e p b l o e d m o n s t e r s genomen voor c h e m i s c h o n d e r z o e k . Het C u - g e h a l t e v a n h e t bloed w a s g e m i d d e l d , v o o r a l b i j d e w a f e l g r o e p , a a n de l a g e kant. H e t Mg-gehalte w a s gemiddeld a a n de hoge kant. Het C a - en P - g e h a l t e w a s i n h e t a l g e m e e n v r i j n o r m a a l .

I n j a n u a r i 1971 w e r d na h e t s l a c h t e n v a n e e n koe de pens e n d e pens - inhoud o n d e r z o c h t . D a a r b i j kwamen g e e n b i j z o n d e r h e d e n a a n h e t l i c h t ; z o - wel de pens a l s de pensinhoud w a r e n n o r m a a l .

O p 9 s e p t e m b e r 197 1 w e r d e n 4 k o e i e n g e s l a c h t . Na h e t s l a c h t e n w e r d e n d e p e n s e n e n m o n s t e r s pensinhoud v e r z a m e l d . D r i e d i e r e n u i t de w a f e l t b r o k g r o e p w a r e n i n z e e r m a t i g e konditie en wogen r e s p . 488, 462 e n

5 0 0 kg. De koe u i t d e w a f e l g r o e p w a s i n r e d e l i j k e konditie e n woog 584 kg. Voor h e t s l a c h t e n w a r e n g e e n of z e e r v e r t r a a g d e pensbewegingen aanwezig.

B i j d e G e z o n d h e i d s d i e n s t voor D i e r e n i n G e l d e r l a n d z i j n d e p e n s - wanden b e o o r d e e l d . D a a r b i j w e r d e n geen afwijkingen g e k o n s t a t e e r d .

De pensinhoud had e e n pH van r e s p . 6, 3; 6, 6 ; 6 , 5 e n 6, 5. Het a a n - t a l i n f u s o r i ë n l e e k k l e i n e r d a n n o r m a a l . O p 19 juli 1971 z i j n van 4 d i e r e n p e n s m o n s t e r s v e r z a m e l d e n o n d e r z o c h t op pH e n vluchtige v e t z u r e n . B i j dit o n d e r z o e k b l e e k d e pH gemiddeld i e t s t e l a a g (6, 5). H e t gehalte a a n azijnzuilr e n b o t e r z u u r w a s i e t s t e hoog, h e t g e h a l t e a a n p r o p i o n z u u r i e t s te l a a g . O p 1 n o v e m b e r 1971 w e r d e n nog 3 d i e r e n g e s l a c h t w a a r v a n d e p e n s - wanden z i j n o n d e r z o c h t bij h e t V e t e r i n a i r P a t h o l o g i s c h I n s t i t u u t i n U t r e c h t . D a a r b i j vond m e n z. g. " p a n s e r p e n z e n " . I n d e t o e g e n o m e n k e r a t i n e l a a g vond m e n e e n n e e r s l a g v a n k a l k e n i j z e r . H e t w a s niet d u i d e l i j k of e e n d e r - gelijke b e p a n s e r i n g enige b e t e k e n i s had voor d e pensfysiologie.

D e z e 3 g e s l a c h t e d i e r e n bevonden z i c h i n de o v e ~ g a n g s p e r i o d e t u s - s e n g r a s w a f e l p r o e f e n h a k s e l b r o k p r o e f e n k r e g e n a l s r u w v o e r u i t s l u i t e n d g r a s h a k s e l b r o k . T i j d e n s d e z e p e r i o d e w a r e n de d i e r e n i n z e e r m a t i g e kon- d i t i e . De pensbewegingen w a r e n m i n i m a a l , h e r k a u w e n o n t b r a k of de d i e r e n l a g e n l o o s t e h e r k a u w e n e n t e k n a r s e t a n d e n . Uit h e t b l o e d o n d e r z o e k van de 3 g e s l a c h t e d i e r e n b l e e k d a t z e g e l e d e n h a d d e n a a n b l o e d a r m o e d e . De e n - z y m r e a k t i e s w a r e n afwijkend h e t g e e n zou kunnen duiden op e e n g e s t o o r d e r e s o r p t i e i n de penswand. De pensinhoud had e e n pH v a n 5, 7.

O p 4 a p r i l 1971 w e r d e e n pink g e s l a c h t d i e vanaf de g e b o o r t e een r u w v o e r r a n t s o e n h a d g e k r e g e n d a t b e s t o n d u i t graswafeks of g r a s h a k s e l - b r o k . H e t o n d e r z o e k van de penswand d o o r h e t V e t e r i n a i r P a t h o l o g i s c h In-

s t i t u u t i n U t r e c h t l e v e r d e d e d i a g n o s e : p a n s e r p e n s .

O p 2 4 a p r i l 1972 w e r d nog e e n pink g e s l a c h t w a a r v a n h e t o n d e r z o e k v a n d e penswand d e volgende u i t s l a g o p l e v e r d e : penswandontsteking, k e r a - t o s e , v e r k a l k i n g e n i j z e r s t a p e l i n g . H i e r w a r e n dus d u i d e l i j k g r o t e r e afwij- kingen,

O p 3 f e b r u a r i 1972 w e r d e n 2 d i e r e n u i t d e g r a s b r o k g r o e p e n 2 u i t d e l u z e r n e b r o k g r o e p n a a r d e Kliniek voor Inwendige Z i e k t e n v a n d e F a c u l t e i t v o o r D i e r g e n e e s k u n d e g e b r a c h t voor n a d e r o n d e r z o e k . B i j k l i n i s c h o n d e r - z o e k b l e e k d a t d e pensbewegingen z e e r t r a a g w a r e n , d e pensvulling t e g e - r i n g e n d e pensinhoud t e s l a p . E é n d i e r l e e d a a n e e n t r a u m a t i s c h e r e t i c u - l i t i s ( " s c h e r p in"). D e ri5ntgenfoto toonde n a a s t s t u k j e s i j z e r d r a a d v e e l zand i n d e n e t m a a g . H e t b l o e d o n d e r z o e k toonde b i j a l l e 4 d i e r e n e e n te l a a g glu-

c o s e g e h a l t e e n e e n v e r h o o g d u r e u r n g e h a l t e a a n , H e t p e n s i n h o u d o n d e r z o e k gaf e e n t e hoog b o t e r z u u r g e h a P t e , B i j h e r h a l i n g v a n bloed.- e n p e n s i n h o u d - o n d e r z o e k w e r d h e t z e l f d e r e s u l t a a t v e r k r e g e n .

O p 8 m a a r t 1 9 9 2 w e r d i n U t r e c h t v a n t w e e d i e r e n e e n b i o p s i e iait d e pencwand genom en. H e t r e s u l t a a t van. d i t p a t h o l o g i s c h - a n a t o i n i s c h e ori- d e r z o e k w a s : p e n s w a n d d u n n e r d a n n o r m a a l e n v o l l e d i g e v l o k a t r o f i e ( p e n s - v l o k k e n v e r d w e n e n ) . Na eer, r a n t c o e n w i s s e l i n g w a a r b i j hooi a d l i b i t u r n w e r d v e r s t r e k t w a r e n bloed e n p e n s i n h o u d na -i- 3 w e k e n b i j d e d i e r e n clie v o o r h e e n l u z e r n e h a k s e l b r o k k r e g e n toeged!.en.zweer n o r m a a l , D e d i e r e n u i t d e g r a s b r o k g r o e p b l e v e n a f w i j k i n g e n v e r t o n e n ,

V o o r e e n d u i d e l i j k e k o n k l u s i e o v e r d e invloed v a n h e t v o e r e n van g e p e r s t r u w v o e r o p d e f y s i o l o g i s c l - ~ e t o e s t a n d v a n het d i e r z a l h e t o n d e r z o e k o p g r o t e r e s c h a a l m o e t e n w o r d e n u i t g e v o e r d .