The desire for the ineffable: on the myth of music as absolute

Hele tekst

(1)IN. FREKWENBIELYS. Nrn7f. 'N PROEFSKRIF. IN". AFRIKAANS. vrn. LAERSKOLE. DIE .OOG OP DIE TAALONDERWYS. . ... _-,. VOORG~. AS GEDEELTELIKE. DIE VEREISTES VIR DIE GRAAD DIE. (A-TAAL). UNIVERSITEIT. VAN. DOKTOR. NAKOMING VAll EDUCATIONIS. VAN. SUlD-AFRIKA.. Deur A.S.V. BARNES, M.A., M.Ed. PROMOTOR: KOLLEGE:. Prof. dr.J.'Chf•. COETZ~, M.A., M.Ed., D.Phil.. P.U.K. vir C.H.O.. Desember 1950.. . .. I , )~.. ". ..';.. I.

(2) I. VOORWOORD. Veral sedert 1908 het daar in Amerika groot belangstelling in woordtellings en frekwensielyste ontstaan. Hierdie land het d~ voortou geneem in 'n poging; aanvanklik, om die samestelling van leesboekies en spellyste op 'n objektiewe grondslag te plaas en om 'n objektiewe maatstaf te vind om die geskiktheid van hand boeke op die proef 1e stele Dosente van Engels in vreemde lande (b.v. Faucett, Palmer en West) het enkele jare later d~ nut en waarde van sulke tel lings besef en gebruik begin maak van frekwensielyste (benewens ander middele) om 'n kernwoordeskat (ook genoem In "mikrokosmos" of "eiland-woordeskat) vir vreemde-taalonderrig vas te stele Hul doel was om uit te gaan van die meesgebruikte en bruikbaarste taalmateriaal en dan geleidelik die woordeskat verder uit te brei. Ten opsigte van Afrikaans is hier te lande nog heel weinig in hierdie verband gedoen. Ek het my deswe~ genoop gevoel om iets in hierdie rigting aan te durf, met die vertroue dat die aangegewe lyste, in hoe geringe mate ook aI, daartoe sal bydra om die taalonderwys op die laerskool te bevorder. Enkele vorsers het reeds die woordeskatte van kinders op verskillende leeftye bepaal, l)en Aucamp·2)het 'n grondwoordeskat van die 1,000 meesgebruikte woorde saamgestel; maar laasgenoemde lys is ontoereikend vir skoolgebruik, hoofsaaklik omdat dit te beperk is en omdat die onderskeiding t.o.v. die wqordvorme (in sluitende funks~ en betekenisse) onvoldoende is. Trouens, dit was die bevordering van die stenografie in Afrikaans wat by hom hoofsaak was en nie die taalonderrig nie. Die doel van hierdie ondersoek is dan om, heel tentatief, 'n kernwoordeskat (algemene lys) vir die laerskool vas te stele Die gebruik van so 'n lys beteken nie dat die taaloBderwys aan bande gel~ of gekanaliseer word nie; inteendeel, dit is slegs rigtingduidend. Die onderwyser moet nie voel dat hy beperk, gereglementeer of gekniehalter word nie, want d~lys wil alleen In basiese woordeskat aandui (vir beide tweede- en moedertaal onderwys) waarop die dosent na gelang van plaaslike behoeftes en omstandighede ken voortbou. Daarbenewens moet 'n algemene lys soos di~ uitgebrei word met kernwoordeskatte t.o.v. al d~ ander skoolvakke. Wat hier aangebied word, is ook geen optimum woordeskat nie, want as gevolg van omgewings- en intelligensie verskille ken 'n gestandaardiseerde woordeskat maar slegs by be nadering vasgestel word. I} (1) stander: 'n Vergelykende studie oor die Afrikaanse en Engelse woordeskatte van 1,163 leerlinge op enkele Suid-Afrikaanse skole. 2 Ste : Die Skriftelike Taaluitin van Skoolkinders..

(3) II Grootte van die woordeskat. . Die st. VI-leerling verlaat die skool wanneer hy gemiddeld 1~.23)jaar oud is en dan is die gro~tte van sy woordeskat om en Hierdie lys bevat 3,130 woorde (met frekwen by 7,500 woorde.4~ sies bo 24), maar die betroubaarheid daarvan kan slegs deur uit gebreider ondersoeke vasgestel word. Carter GOOd 5 )Skryf: "The results of early word oounts by Rinsland and his students of the original writings of children have led him to oonclude that there is little relation between the frequency of use by children and by adults. II Om hierdie rede het ek my by die keuse van die ontledingstof tot leesboekies beperk, omdat hierdie boeke spesiaal vir die laerskool sa~estel is en dus die naaste aan die kinderwoordeskat verwant :is. Trou ens, al sou vorsers eindelik daarin slaag om die gesproke taal van die kind op te teken - want tot nog toe ontbreek 'n betrou bare tegniek vir hierdie doel - sou dit nietemin onwenslik weeSe Die gesproke (en geskrewe) taal van die gemiddelde kind op die laerskool is so gebrekkig, soos Fife 6 )tereg opmerk, dat drukwerk, taalkundig gesproke, die suiwerste stof aanbied. Ten slotte wil ek aan my promoter, prof. dr. J.Chr. Coetzee, M.A., M.Ed., D.Phil., my innige dank en waardering uitspreek, sowel vir die gebruik van etlike van sy persoonlike,boeke as vir sy aanmoediging, leiding en hulp.. •. 3) Syfers verstrek deur verskeie Vrystaatse en Transvaalse skole. 4) Vir veertienjarige kinders word die volgende syfers aangegee: Stander, 7314 (op. cit., 33); Steyn, 7950 (dp. cit., 144). Vir Engels met sy groter woordeskat is die syfers ho~r, b,v. Ter man, 9,000 (The Measurement of Intelligence, 310); Works Pro gress Administration, 11,294 (J.E.R., Deel 32, 158); Kirk patrick, 10,660 (cf. West, Bilingualism). 5) Research News and Communications, J.E.R., Deel 32, 158. 6) Swmmary of Reports on the Modern Foreign Languages, 196.

(4) III. ,. nm:OUDSOPGAWE.. AFDELlNG HOOFSTUK Is. (HISTORIES).. A.. AFRJXAANS OP DIE SKOOL.. 1. Die herkoms van Afrikaans uit ander tale.. 1. 2. Die afstigting van Afrikaans.. 2. 3. Die stryd om erkenning: (a) As skryf- en offisiele taal.. 4. (b) As skoolvak en voertaa1. H09FSTUK II (HISTORIES - KRITIES).. 10. PLEK :EN IN.HOUD VAN. AFRIKAANS OP DIE' IAERSKOOL.. A. Begripsbepaling: 1. Wat is taal?. 18. 2. Wat is moedertaal?. 20. B. Plek en inhoud van Afrikaans. op. die 1aerskool.. 1. Funksie van die laerskool.. 21. 2. Vasstelling van die vakke.. 22. 3. Plek van Afrikaans op die laerskool.. 22. 4. Plek en inhoud van die onderdele.. 27. (a) Mondelinge werk.. 27. (b) Grammatika.. 30. (0). Skriftelike werk.. 33. (d) Spelling.. 34. (e) Leesonderrig. 37. HOOFSTUK III (HISTORIES ..;. KRITIES - VERGELYKEND).. STUDIES OOR WOORDESKATLYSTE.. 1. Ontstaan van die 1yste 2~. Algemene doel van die woordelyste.. 44. 46. 3. Lyste in verskillende tale (sedert 1920) (a) Engels.. 49. (b) Duits.. 62. (0). Spaans.. (d) Frans.. 62. 63.

(5) IV. 64. (f) Afrikaans. 4. Lyste vir verski11endevakke. 5. Opsomming van. lystip~s.. 65 66. 6, Kritiese beskouings oor die nut en waar~ de van frekwensie1yste, kernwoo rdeskatte eta, woorde1yste. v~~r.. 67. (b) Die teen.. 70. (a) Die. .. AFDELmG B • SAMESTELLWG VAN DIE LYS.. HOOFSTUK. rv.. PROSEDURE EN TEGNIEK. 1. Begripsbepa1ing: (a) Wat is 'n woord?. 73. (b) Watter woordkategoriee bestaan daar? 74 ( c). Wat is woordeskat?. 75. 1d) Frekwenaie(syfer) of (verskynings) i. krediet.. 76. 2, Prosedure en tegniek.. HOOFSTUK V.. (a) Stof.. 77. (b) Vasste11ing·van nuwe woorde (die woordeskat).. 77. (c) Vasste11ing van die frekwensie1ys.. 78. tN TENTATIE.WE KERNWOORDESKAT. HOOFSTUK VI.. 81. ALFABETIESE RANGSKIKKING VAN DIE KERN... WOORDESKAT.. 98. HOOFSTUK VII. BESLUIT. 1. Vasste11ing van die kernwoordeskat.. 110. 2, 3. 4, 5. 6. 7.. Grootte van die woordeskat. Betroubaarheid van die telling. Woordfrekwensie in Afrikaans. Aanwending van die 1ys. Aanve~nte ondersoeke. Varia.. 110 112 113 114 116 117 118. BYLAE. A.. Orige Woorde (Frekwensies 5 - 24).. BYLAE. B.. Voorbee1de van onopgetekende sameste11inge en afleidinge. 149.

(6) A... ~~PJg.);~G. (HlfJFJ.10RIES ). UHL\.A..fl;.;S. .... 1.. _._ _ _. . . . . - . . ._ _ _ . . .. 01'. ___. T__. Dr}:;. DKOOL •. .'_~';"". -6. .................. _. .Die. . . . herkoms . -.-. . _.........van - _ . . AfrLlcaahs ___ . . . . . ",. ___uit . . . _ . . .ender . . _.. . . ." .tale. . .-.-- .,. ",. ~_h. Taal!:::U':1ctiC€l I!8.vorsing hot e.e.2'l,::etoon clat 11ele 5',:,oepe tale (;:lct diesel1'de :cenmerke) ne. E:evoer. 1C8.11. r;emoe].ls~;:fI.?like. :j1. 0]) cUe Naniar l:om. \.'ord.. stamouer terug. dan eino.e'lik by 'n. OIlS. paar oertipes soos lTostl:'atiese tale ell Austriese tale ("j. v. Ohinees), en A:lri~.ca. ~. paRr. Geo~rafiese ~roepe,. C). v. :8EUltoe-tole),. Ar'lel~ ilca.. soos b.v. die tale van. (b. v.. die tEl.le V2.11. die. ;.~ooiliuidc) en Asie ('0.v .. Ps.poea-taal). Nostl~aties,. die ouc:stG. v}ol~d,. 'n hi:,)ototiese taai) is, sover be:paal ke.n. Dactruit het antler. stamoue:..~ V8.!l Afri~;:aa.lls.. hipotetiese ta.le, €len. V'8.Etrv.nl1 L1c~o-Gc::'''!W.Fl.ns. genOel!l '\.'0:;"0., voo:..-tf:esp:.'ui t.. Deur. :l1. (of In r1o-Europees). e.a:ltal tnle met meke.ar. te verCelyk (:'.at "oetl..ef' pemeel1s:':e.plikheia vn:1 woordvom."raad, 1·"~~'dvo.rming. e1'1 stru:.ctul.lr)., is. 001". :)3r na. e. i0. d.af'l.l' weI so. :~1. taal. Hiel'die tnal het hOI:} tli';p:ebrei vctne.f Indie. moet gewees het. tot. tL~r:e1ei U.8.t. 2). hele. llll:0"QB. ... BeneViens Ge!'J:l1rl.ans het Indo-Ger:macl.11s vel's!ceiG dogtertale c~ehad,. b. V. Italies, 3) Slal.ies.. I ties, G;:ie:.;:s, lG:ies, Armeens e:1 Balto. Oer-Ge:t"IllB8.ns, d. F. s. die onaste vo::m val1 4). oL'lst}:ee:cs 400 v. C... (sta.InOU€l'. VCl..::l. drie vo:rIlle aa.'lp;enSeIa:. Goties, WandaE'.ls. e.11. Gel"'IllB.~.ns,. het. (a) Oos-Germs.ans. Boel'p;Onc.ios), (b) Neo:;:'d. Gel"'m£l..?:1S (8 temOl1el' V2~ De C!1S, S:';"eec1 s, HO.:"'l'!Ge(-;s e~1 ::rslands) en. .( c) \¥es-Gel'!n£Ull1S (stamouer Va:1 Duits, jJede:;:le.nds, EnGels, Fries, ens.) Di'~. was in G. ie Wes-Gennac.l1se. -.....--------. ·cs.f'.lr;e~)ied,. on weI in 11 deel. ..... --- La HoUX, Praatjies oor ena 'l!e.e.l, 13 - 19. Lecoutere - Gl'f)otae:es, Inleidinr; tot de Ta.,;.ll;:'LL'1de en tot de GesC:liec.e:!1if.! Vf.'!1"1 h",+ 110R "'~.. , __ ~-"-. ~.-...~-.. ,-~. .;J.

(7) 2.. va:.l tie :10orc1.el Em IJ.aglallde (latie::c J":oo.c:;:lan<le~ -ea VIae.mee .. 5). en dit is uit c.ie ~:::ecler-. r;e'Jied), dect Nee.e:'la:lds ,<::e1):)::'9 is;. le.nr:.s van die l?e eeu tnt; A.:'~'ri:;:an!lS (:lae.8 tlode!.'ne Eol1r.nds). Ben Vlat;. ande~. feit is van belanG: die cerste. Ne~orl~nQers. lmlle :lier tc lClllr'te lcoIil vostir; hat, het ve::....nl 1.1.it. o:l(.:elettcl'de vol~.\:Slae 0cstnan.. e. ia1e:["(:;e. Hulle hat ve:Ls::eie. VEtll Neder1al1ds Bep:::'Cte.t (i). v.. Eol1anr1s en Seeus), en dit was. aanlerene.e. nic-~~ollc:1.r1.crs. c~ie. 6). 0.<".•. Uoord-~;:ollC).!1ds,. sowel tie. Sui4. nivelle]~e.n(!.e. wa t :;:'ui.r:lS;.:oots tot 0. ia snalle If). evolus ia V2.l1. A~·:.'i;mD.ns b:"-~ec1.ra. het.. as vole aE'.ngecLt:.i \,/0:·"0.: Genea1o~iese. Tabel. ......... ~._ ..... -.. ... 4':"'_... _110..-... __ _ ................... _ _.__. Indo-Gel1Uac.ns r·-----------"----------~I~----------T'----------,, Ite.lies (.~-::ie~.:::s Ge:T:lB.8.ns ::01 ties A.ries, ens. ,. f. 1. ;Jes -C err·mans. Hoo:::c1-Germ.E'.Fl.:1S. (; os-Ger;:aIic.ns. II------------~,----------" Duits I\iecleJ.'lU.'1ds S1[:els (17e cens) I. t' . 'Die. Moderne. a1'sti(~t:i11{-;. '" . . . . . . -.-~ .... - - - -. t Nec~er1e..i.1ts. van Afril::a2.ns +.,....,.-.. ...... - - - - . .... - - .........! . • . " -. --. - - - - ..... .-. ceteoretiseej: en min wete;lskaplik vRsr;estel.. tento'ts, :11. :.1Qleis-::?o:;..,tu:,'~ees,. tane. O:ltwi~cl;:elL1c;,lt. (I.. ie. Duits 8:1. J?:"8jlS; (lie inwE:rkinf, van. onf~ewi:1C';,. :m\Vc (;eo:-::.''O. l' ics€. Sel:'s. e:ls.). 0:'. in'cern ((1 ie 8(;n.. ;, spo:.t. b.v. Iml1taminasie, Yolksetilno1o(:ie, gebrek. kic;e tanloordras, aksentwerki:nt;, l:lan:me.bootsinr:;, 8.naloc;i6 .-------.-.--.--.---~-. Leo0utcre - Grootaers, op. cit., 295. (I) Hosseli.::lg, l~et Af'rilG:lans, 5 (II) !3osnw.n, 001' (ie Cntstaan van Afl'i~;:e.ans, lO~, 112, 125. i II.1,) ~Jien00e:L ~ Oar Afrike.8.ns, 145 - 146. 7) .Le J.• oux, PJ.'8.9.. t J ics oor ons rrEta1 1 24 - 25. :,Ti P,'l.<:1 :,,,,,-;,. n. -l '". /1 •., .... .: , - -. -- -. -'~. •.

(8) 3.. '\,"er::ll1g, e. cl.m. ), wa.t di€. anelle tem:r;>o van die- e.fs.l:eidin.gs. proses beYJerkstellig het, is nog nie bel)aal nie. melle. 1\iien8.ber. OJ). "dat. O!lS. S.!ltv.'oorde op ••.• die meeate vrae 8). nOG steeds tn voorlopige karalcter dra. ',1. SOmDlige meen. Elke tydvalc het sy eie pleitbesor{;ers. dat d. eerste vyftig jaer van die vollcsplanting die 'wording 9). Yan. ilcaalls 8.anskou het.. sseling. b. v. stel. slissende cris is in de eerste dertig jaar van. t. t. IIde be. ~)estaan. der. lcolonie,lI onder invloec1 van Maleis-Portugees as hooffa:dor.. 10). Ook Bosman. tussen Neo.erlands en Afri. glo dat die skeid. kaans. eks 1700 plaasgevind het. Ander wet dieselfde. } 12). mening tcegedaan is, is Fran~;:en en Bouman.. tn. ~P.\'\feede. groep gelee::;:des meen ctat. tussen 1700 en 1750 gekr3T het. 13). 30tha,. 14). Haarhoff. . tn. e. gl~oep. Afril~aans. sy beslag. Hieronder reSsol'teer o.a.. 15). en Le Roux •. beslcou VTeer die tydsafbalcening 1750 tot. 1800 as deurslaggewend in die afstigti.."1[; van Afrilcaans.. Uit. ou reisoerigte (b.v. die van lNil<:Etr, De la Caille, Sparrman, Thunberg, Liohtenstein, Le Vaillant, ens.) en ander gesl<:rift lei hulle. dat AfrU:aans uit hierdie tydvalc dateer. 16) 17). vernaam::::te "\:\'oo:i,'dvoerders hie:.' is Smith, Breyne en. D. ). Boshoff. '1Nat ook al die vraarheid mag wees, feit bly dat Afrilraans vl1n0Ag: ponder dialektiese af1.'.ryl;:inge van uitgestl'ekte gebied gepraat word.. bela~1gJ. oor 'n baie. En dit kan aIleen verklaeT. v:ord deur die feit dat Afrikaans sy beslag moet ce1cry het voor die uitbreiding die binneland in. sgn. Boland (d ~..-.. 8) 9). 10) 11) 12) 13). 141 15 16 ~?). .... It. Vl. s.. K~apstad,. _. Voor 1700 is sleGs die. Pearl, Stellenbosch, l:'ranshoek. .......-""""-_ ............. - ....... --------- Afri1.:::a.a.ns, 177.. Het Afl~ilca.ans, 18.. 001" die Ontstaan van AfrH:aans, 45'.. ~n Ii Tydskr.if vir Wetens~cap en Kuns, a (.Junie, 1928), 201.. ll1 liGedenlcooelc ter Ere van die Genootskap van Re{~te. Afr l1:::a ners, 283 - 284. ~n ;;Gedenkboek •••• Regte Afrikaners. Ii 26. In liOns "";'ord Mondig, U 6Z. ~raatjies oor ons Taal, 23.. ll1 I;Gedenkboek •••• Regte Afrikaners,n 34 - 35.. AfI' ilmans. 1.. ----..~-.-. Oo::.~.

(9) 4. By 'W'jrse van verset teen die d9S. en Malmesbury) O'!v100n.. potiese behesr van die. KOm~anjie;. begin die treltice kort daar. 19}. .. na dieper landwaarts in.. Dit is dus waarslc.ynlik dat. Afrikaans teen 1700 op die klein oppervlakte Van die Boland geb~re. 'n Grootskaalse. is en daarvandaan uitgebrei het.. landverhuising uit die Kaapkolonie het later tussen 1835 en tee~. 1838 plaasgevind (ul. die Groot Trek), maar. daard. tyd. hat Mrilcaans reeds lankal w"'1iformiteit bereik en sy self standigheid as taalvorm varwerf. 3.. .P_~~YJi...r'y-d. om. erkerm~:. (a) !::s~lcr:;rJ" .aI':,. e_ffis}...~~~_~.. .. Aan die begin, d.VI.s .. 1+a 1700, het Afril{aans weI as spreel:t::-cal gedien, maar dit was ook al.. Daar was geen. erte ~m dit tot offisiele taal, medium van onderv~s of. b. selfs. 8:crJ~taal. te verhef nie.. Daarvoor VIas vooroord e el e:1. die Nederlandse tradisie noe veels·te sterk.. Selfstandig. heir'l.sgevoel en nasie-bewustheid het tewens ook nog ontbreek. Deur gebrelc aan f,eskikte onderwysers en doeltreffende skole, veral ep die platteland, was die bevolking van daardie vroee tye bewus van hul tekortkominge op die gebied van die geleerdheid.. En omdat hulls verstoke was van vrYVvel aIle. onderwysvoorregte, het hulls vasgekleef aan die bietjie wat daar neg beskikbaar was.. Daar hAt dus 'n Icons enlat iewe. gel r )of in die tradisionele spel- en skryfwyse ontstaan wat byna tweehonderd jaar sou duur. Godure~de. die aGtiende eeu het die kloof. tussen die. spreek- en skryftaal al hoe wyer geword totdat dit mettertyd cpsetlilce ins:panning gelms het om die algemene kor:"'elc te. gebruik~. skr~rftaal. 20). Dit is dan ook nie moeilik em te. begryp G,at gesla'ewe Ned.erlands ond8rgaan het nie.. spoedig In verminkingsproses. Kensketsend hiervan is die rp,isverhaal. van H.J. \·.:ilcar (1775 - 1779) en die Dagboelc van Louis •. Tri. d. 19). (I) Cory: The Rise Of South Africa, Deal I, 7 ~ 14. (II) Theal: Histflry of South Africa before 1795, Deel II, Hoofstulc 38. /'T""'T""""'\ "''LL _ _ ,. ••.

(10) 5. ohardt (lS36 - 1838). lands. n~et. Die taal is n1e. m~er. su1wer N&der 2.). maar 'n soort verafr1kaanste Nederlanda.. Interessant is dit om daal"op te let dat daar, naas hier die gebrekkiBe geskrewe Nederlands • ook. n. geradbraalae. gesproke Nederlands, op 3ybelse lees geskoei l Hie~die V01~. ontwi~~el. het.. is egter beperk tot godsdiensoefeninge en 22). .. publieke funlcsies. Maar. eL~deltl{. n roering;. !com daar. dog, vreemd genoeg,. die inisiatief het uitgegaan, nie van 'n Boer, 'n Afri1canar,nie, maar van 'n Hollander.. Hoe lean ons dit varklaar?. Waarskyn. lik so: Sedert. Daar WaS In ander magtige falctor in die spal.. die L'1besitneming val1 die ICB..ap aan die begin van die negen tiende l€ eu was die handjievol Afrikaners gedurig onderhewig aan 'n vreedsa.me dog nietemin doelbewuste anglisasiepolitiele. Die. oorwD1naar~. gedreruc in 'n eeu-oue kultuur, was geleidelik. besig om die vollde te absorbeer.i. Op die platteland hat die. grootste deel van (lie volk, op lcultuur- en onderwysgebied, in. n doodslaap weggedommel, maar op die dorpa en in die stede was daar twee strominge.. Enersyds het daar onder die bevooI'. regte klass9 (wat die middale daartoe besit het) 23). Rollandse na-aapkultuur ontwildcel;. andel~syds. n. soort Hoog. het die angli. seringsproses toegeneem as gevolg van die opsetltlce en stelsel" 2.it:) matige gebruik van die skool en die karle as anglisasiemiddel. lilt seamed absurd," skryt' Theal in hierdie verband, uthat such a small body of people (they were only a little over thirty thousand. L~. number) should be permitted to perpetuate ideas. and customs the. t were not English iLl a oountry the_t had beoome ·26 part of the British Jimpire." III. Direlcte u1tvloe1sel van hierdie beleid was die verban. 21). Smith in 'iGedenkboek ••••• Regte Afrikaners,," 34. Sohoonees in nGedenkboek •••• Regte Afrikaners, l65. Nienaber: Die Afrikaanse Bel'veging, 19. . 23l Sohoonees in IIGedenle"boelc •••• negte AfrE:aners " 166. 24 Bosman in uGederucboek Regte Af:rikaners,u i 59. 25 Theal: Pror:ress of Ron+.h .t\f''Y'~'''O "1' -----,-- ... 22). t. •••.

(11) 6.. ning van Hollands uit die geregshow& (1622). verengelsing van die .. Afrll~ners. 26) en bogenoenU1e. deur middel van die skool. 27). (b.v. die Onderwyswet van 1839). en die kerk (b.v. die in. voar ven Slcotse predikante in 1824).. 26). Hierdie. dadige anslisasiepoginge het so goed geslaag dat ~et. varloo, van tyd sowel deur Hollands-. ~8. Enselssesinde8 "In sk&o,J. en. 50). hUis," beweer Pienaar,. It. Afrikaan~. 29). as 'n Hotnots..... f kombuistaa1 'bestempel is. .. gew~ld .... , . in geselskap en br1etwissel-1n8. ep. die sportterrein en in studantevereniginge, in partikuliere. en regaringskantore, in handel en. ~o11tiek,. waar ook al. ~. alles was deurtroklce van n allesbeheersende Engelse gees," Die eerste geluid, wat Afrikaans betret, wwrd in 1825 51) gehoor. In hierdie jaar het n Hollander, M.D. Teenstra. (wet uit gesondheidsoorweginge etlike weke aan die Kaap ver toet hat toe hy op pad na Nederlande-Indle was). n. denkbeeldlge. geeprek opgestel om vir die Hollanders aan te toon hoe die boere(en slawe) aan die Kaap praat.. Hierdie dialoog het. verskyn in sy werk IIDe Vruchten myner "11 erkzae.mhed en , n. 18~O ... Die volgende mylpaa1 vind ona in die samespraak tussen twas. Hottentotte (wat kleurling-Afrikaans gebruik) in C.E.. Bonifaoe se toneelstwc IIDe Nieuwe Ridderorde of de Temperan* 32) tisten" wat in 1832 gepublisear is. In 1844 skryf Boni faoe ook 'n inleidingsartikel vir nDe Natalier" waarin hy twee Afrikaners Afrikaans met mekaar laat gasals; en in 1844, vir sover ons kan vasstel, skryf A.G. Bain en G. Rex verder n. Q.l"amatiese liedjie, ijKaatj 1e Kekkelbek;" waarin , .. 33). n Hotnotsme1d;. Kaatjie 1 kleurling-Afrilcaans gebl'uik. Tot dusver is Afrikaans veral vir vermaak aangewend,. maar. ...... 26). 27) 28). 29} 30). 31) 3.2). -. Nienaber in nGedenkboek •••• Ragte Afrikaners,'t 13.. Malherbe: Education in South Afrioa. 255.. Nienaber in uGeden.kboek ,,'••• Regte Afrikaners, ft 15 - 16.. (I) B~sman in nGedenkbo!,!k, n 157 ... (IIi P~enaar: Taal en Poesie van die Tweeds Afrikaanae Taalbeweging, 54. f,.P. Cit.,. 20. 'rI{) Dekker: ~frikaanse Literatuurgeskiedenis, 6. (I Nienab'er: Die Af'rikaanse Beweging, 21. IT. n"",....\I.~-. --. - ~. ,. -. •. ,.

(12) 7.. in 1860. wo~d. dit vir die eerste maal v1r n praktie8& doel. gebruik, t.w. vir propagandadoeleindes.. 54r). L.U. Meurant,. wat toentertyd magistraat op Cradook was, publiseer n ver?Qlg atuk in "The Cradock NewstH nl. die IlZelnenspraak tUBsen Klaa8. Waarzegger en Jan Twijfelaar over .hat onderwerp van Atsohei . Deur Mrllcaans te gebruik, het hy gemeen dat hy sy standpunt teenoor die afskeiding van die Ooste1ike Provinsie met groter sukses kon vardedig en ay lesers meer simpatiek kOla stem. Na hierdie tyd verskyn daar bale Afrikaanse brlawe en samesprake in Kaapse, Transvaa1se en Vrystaatse. koerant~.. Afrikaans, as skryftaal, hat skie1ik baie gewild gaYlOrd ~. Be. Bonder popular was die i/Boerebriewe" en ftKaapso~e Sohets$ntt. van Samuel Zwaartman (slrul1naam van in "Het Volksblad II van 1870 - 18'71.. .. 'n. 35). .. Reitz, die latera. p~esident,. . ook. 'n. .. wetsa.gent, H.W.A. Cooper) Vanet 18'70 sla'yf F.W•. aantal gediggies, soos. IlKlaas Gezwint en zijn Paert,1I e"a .. Dit is. opmerk1li~. dat diegene wat Afrikaans tot &an die. begin van die sewentiger jars gebesig het, dit vera1 gedoen. .. ,. het om hul spotlus te bevredig (die meeate), om te vermaak, vir 10kale kleur en am te karakteriseer (Bonifaoe, Rex en Bain), om propaganda te maak vir (Teenstra).. n. saalc (Meurant) ef om te ill'U8treer. Tot op daardie tydstip was daar nag geen stryd. om die erkenning van Afrikaans as slcryftaal nie.. . Atl"ikaanse. gss1a'ifte het speradies verslcyn: daar ,vas nog geen volksbewe.,. Dit sou later eel'S kem.. Oor die toestand op die platteland, Waar die grootate gedeelte van die Afrilreners toentertyd gawoon het, skryf Sohoon.as o.a.: OlDie bree lae van.die yolk in die binneland bring om hul Bybel te lees en op. n. kon dit met moeite so. Vel'. manier te verstaan.. En die voormanne kon die yolk nie wakker. alrud nie.. Party hat weI verstaan, maar die boodskap het hulls. .. nie ontroer nie •••• • • •. "q. •. ' .. En baie het afgestert van hul Yolk, omdat.

(13) 8. dae.r seen IlB..sionale s-aU'res;;;ek. omdat dit soveel. 'WI3...S by'". .A!'r1~r·JlJ.ae. 'die. -tn. a,. was om amper Engelsman te word. mak1L~er. . 30). atnper Hollander ... ". n nasionale bew.sinG. Die eerste stap in die rigting van. die stigting op 14 Augustus 1875 van die Geneetskap va.. wa~. Regte Afrikaners met die. voo~opgesette. at. doel am Atrikaana. skryttaal arkan te kry an weI deur die Afrikaners ?Olksgewu. te maalt.. 37 ). Die inisiatief hat weereens uitgegaan 1fiW. 'n. Hollander, L.A. Pannevis, wat in Kaeps-Hollands alreed. 'n 38). aelfstandige taalbespeur het. Hierdie Eel"ate. .. Tnalbeweging, vmarvan die G.R.A.. Af~ikaanse. . ,. die gestaltegewing, die simbool,. n taa1beweging.. VffiS~. was egtel" veel meal" as. Dit was terselfdertyd. n vo1ksbeweging,. token van nas10nale bewuswording an ontv.raking. 39). aes,. . 40). Nienaber,. - 41)'. Plenaar,. .. U. Soos Schoon. e.a. aantoon, het die taalbewe. 3ing hom vereenselwig met die po1itieke stryd van die Afri. kanernasle.. Die G.n.A. het n maandblad (Die Afrikaanse. Patriot, later: Ons K1yntj i) en et1ilce slmo1- en leesboekies uitgesee -- alles tel". stuwing van die Afrikaanse gedagte.. In die beGin was daar geen eensgesindheid ni,.. ,Die. laiers van die '.Eerste Taalbew9r:;ing moes dikwels die bitterste . 42). teenstand en vyandskap verduur,. en Afrikaans, wat as In kom. buistaa1 en patois bestempe1 is, moas gedurig die hettigste '43). aanvalle trotsear.. Maar die Genootskappers. was. geesdrtrtige. manna van oortuiging, en die verdienste van hul wark. 1~. daarin. dat hulls ontsaglik veel gedoen het am die Afrikaanse akker voor te berei. 56} 37). 38) 39) 40). 41) 42). 43). 44). in 11Gedenkboek •••• Regte Afrikaners, If 160. 1" . · (I) P l.enaar: Taa~ en- Poes lA, '71 - '73. (II) Del~ker, OPe cit., 13 - i4. (III) Nienaber, Die Afrikaanse Be':reging. 60 at saqq. ( I ) Dekker, op • cit., 11. ' (II} Nienaber,'op. cit., 49 et seqq. in IjGedenkboek,1I 168. op. cit., 59 .. op. c it ., 14. Botha 1.:1 nGedenlcboek, II, 21. (I) Picnaar, op. cit., 52 - 54. (TT' Q"~------ ~-.

(14) 9.. gedra.. kiem van BY' -o1Jde'.t'6!Ul& in hom. di~. Die Beweg1ng he'G egter. t~wydin8 ' 45). YWer, liefde en n. aan die volksaak wa.. tlmaar die waaragt1ge bes1el. daar genoeg,1I baweer Sohoonees,. Daar was geen kunstenaar wat. ing het jammerlik ontbreak.. deur die sltoonnaid van ay woord die yolk kon ontroer en lietde en agting opwak vir die lang veragte moedertaal n1e.". Veur. gebrek aan innerlike sterkte is die merendeel van die Tolk nie meegevoer nie; en met die aanstelling. ~an. ds. S.J. du Toit as. redakteur van die Patriot in 1889 hat die beweging begin grotendeels as gevole; van sy Engelageainde. ginge.. 46). kW7n,. politieke oortu1. Die harlewing hat eers na die TWeede Vryhelds.. oorlog ingetree. Hierdie stryd het die yolk tot. ink~er. nit het. gebring.. die volksallool gepuur en, eindelik. saamhorigheids- en nasio naliteitsgevoel geskep.. Nasionalisme., in sy ruime sin, het. entwaak en gebleei en begin seevier.. Die. Beweging,. ~veede. wat kart na die Tweede VryheidsQorlog ontstaan het en slegs as 'n voortsetting van die Eerste beskou moet word,. op dreer gekom.. 47). het sP.edi8. Daar is propaganda gemaak in die koerante •. .. •. l'. en vereniginge is gestig (b. v. die A.T.G., A.T,V. en Saamwerk..:. Unie van Kultuurvereniginge in Natal). ,. 800S Leipoldt,. ,. Digters. e~.. skryWers,. 0. Cellisrs, Totius. Eugene Marais, e.a., hat gar 48}. toon dat Afrikaans ook latterkundige waarde beait. en in 1909. is die. Suid~frikaanse. 49}. Akademie vir Taal, Lettere en Kuns. seatig. Met die instandkoming Van die Unie van Suid-Afrika in 1910 het Artikel 137 van die Grondwet bepaal dat Nederlands. naaa Engels amptelik gelykwaardig gebesig sal word. 45) :in. ."Gedenkboel1:" ........ .... .. 50). Hiermee. 170. . 46) (I) Smith in nGedenkboek, tt 41 .. (II) Schoonees, in IIGedenkboek,1J 168. 4'7) (Ij Nienabe~, oP •. C1~., 58 en. 98. (II Dekker, op. cJ.t., 55. .. (III Pienaar, opo, cit., 11 - 12 ... 48) Dekker, op. cit., 61. . 49) (I) Nienaber, OPe cit'., 145. (II) Pienaar, op. Cit., 71 - 73. 5t') "Both the English and Dutch languages. shall be official l~nguag~s 01.' the Union. and sha.ll hA t."'AA+.,.;:,r! "'.., ." .p .... ~ ... ~-\I. 0.

(15) 10. was baie At'rikaanss:pr'l9kendas. ni~. meeste was Nederlands alreeds. gedi.end nie,. "W'Ult. vtr .d;Le.. n 'Vl"eomde. Weer word. taal.. daar propaganda gamaak en verskeie vereniginge en tydskrifte (aoos ',IDie Brandwag,l en HDie Huisgenoot: i ) word geat1g. Nog sterker word die nasie-bewustheid tydens en na die Esrste Wereldoorlog, en die beweging vi:r die volle erkenning van Afrikaans as offisiele taal word onkeerbaar.. Vanat. 1914 begin ankela :predDcante in Afrikaans ta preek, en teen die einde van 1924 is. Afrikaans met eenstemmigheid d\'/srsdeur 51} die Unie as offisiole taal van die kerk aanvaar. In 1915 het die eerate uitgawe van die nAtrikaanse Vloordelysll (V1St , 52). spellingreels neergele hat) verskyn.. an in 1918 is die. eerste leerstosl in Afrikaans ingestel (met die benoeming van 53). dr. D.F. Malherbe tot professor in Afrikaans aan die G.U.K.). In 1925 is Afrikaans deur die Parlement ten volle arken as 54}. oftisiele taal naas Engels (en Nederlands).. Hiermee is. Afrikaans dan eindelik van gesagswee meerderjarig verklaar. (b) ~.P sk.~olv~lL.!.o..e.r_t..f!..E!!. Die stryd om erkenning van Afrikaans as sl:oolvak en as medium van onderwys vorm n integrale deel van die stryd om erkenning as sleryf. en offisiele taal.. Die een sluit die. ander in, maar ter wille van die onderhawige ondersoek is dit noodsaal(lik om die onderwysaspek in. 'n. duide1ike lig te stel. en die historiese 1yn atsonder1ik u1t te stippel. Gedurend,,'die bew-ind Van die Oos-Indiese Kompanjie en die Bataafse Republ1elc ,. ... 'WaS. daar natuurlik geen strY'd nie,. ;. 51}. (I) Pienaar, op. cit.,. 105 - 113. (II) Nienaber, op. cit., 161 - 169. 52) Nienaber, OPe oit., 146. 53) (I) Pienaar,' op. cit.,' 134. (II) Nienaber, OPt oit., 161. As medium van onderwys is dit a1reeds· in 1t14 in die. eu Viotoria Kollege, Stellenbosch, ingevoer (Pienaar, OPe cit. > 134) .. 54) (I) ~ekker, OPe cit ... 54. (II) Pienaar,op. cit., 141. (III) Nienaber, OPe cit., 170 - 171. Ged~eltelike erkenning het ree~s in 1918 plaa.sgevind: AfrJJcaans word erkAT1 ~_C! ".p"''';~.f ... ,~ uL ~~ _. 4- _ _ "1.

(16) 11. want die ond.,rwys, vir SOTer dit b.el!rta.an h.et, was Nederlanas Dit was eers na 1606 (die tweede inbesitname. georienteer.. van die Kaep) dst die begineel van moedertaalonderwys in dte 6edrang gekom het. Maer as honderd jeer lank Was die Atrikaanssprekende kind in die Kaapkolonie onderhewig aan die stelselmatige angli. Ter stawing hiervan kan. seringsbeleid van die veroweraar.. o.a. verwys word na die at1gt1ng van die Engelse Vryskole van. .. Lord Charles Somerset (18l2). sy Proklamasie van 1822 (waarin Engels as die anigste oftisiele teal van die Kolonie erken. word), die invoer van Skotee onderwysers (1822), die Onderwys wet en Staatskole van 1839, Onderwyswet nr. 13. ~. 1865 (wat. bepaal het dat Engels aIleen as voertaal in aIle eerste- en. tweede...klas....akole gebruik sal word, en na nog. In. jasr ook in. die derde-klas (Platteland-) skole) en die bepaling in 1873 dat Engels die enigste teal van die ou Kaapse Universiteit 55). sal weese Daar was weI n hele aantal privaatskole, met Hollands as die medium van onderrig, maar die leerlinge kon dit nie ver bring nie.. Ook was daar. n. aantal Karkskole, op Amerikaanse. model gestig, maar hier was die gees ewe on-nasionaal vir n Atrikanerkind as in anige Engelse staatskool.. 56). dus 'n prominente plek ingeneem in sommige skole -. Hollands het in 1890 is. ook aDeZuid-Afrikaailsohe Taalbond ft gestig om die kennis van Holla.nds te bevorder Engels onderrig... 5'7). lDaar te dikwels is dit deur medium van. As gevols van die geslaagde anglisasiebeleid van die ver 58). oweraar. het Engels op skool hoogty gevier, en uJan wat. ver~. sies maakn het hom gedwonge gevoel om te rym: "Engelsl Engels1 Alles Engelsl.Engels wat jy siin en hoar. 55). 56) 57) 58). (Ill. (I) MJ.lherbe, Education in South Africa, 255 at seqq'. FO'llrie': Syllabus' and 'Textbooks.. • • .... S.A. Sohools ,1-11. (III Dekker, op. cit .. r . 9. ' ' (IV Nienaber, op.' cit., 34 ~ 46.. Nienaber, op. cit .. , 44.' Bingle in nBeginsels en Metodes van die M. Onderwys t" 65. (I}. SChOnTlAAQ. 4". 1"1_-" __ '_"-. .... -. .

(17) 12. ons 'moe4..e rtaal i'-emoor.. In ons skole, in ons kerke word. AS. hoe word ons. 101k.~~rbaster,. ,. daartoe werk ons. lee~a&rs 8a~.. Holla.ns nog in aelrere skole. is bedrog, n blcte nae.m' Wi hom ni last anglisere, word geskolde en gesmaad. Tot in Frystaat en Transtaal aI, awera1 dise1fde kwaad. ,DiS fooruitgangl'roep die skreeuwers, ,dis beskawing w,t .. ,. nou komI "59). Di wat dit ni wil gelowe, di is ouderwets en dom••••••••• · In die Kaapkolonie sou hierdic toestand tot diep in die. tWintigste eeu voortduur. In die twae Republieke (d.w.s. na die Groot Trek en die. Konvensies van Bloemfontein, 1854, en Sandrivier, 1852, waar deur die onafhanklikheid van die Vrystaat en Transvaal arken is) was daar aanvankl:Uc geen stryd nie. . 60). weI gebrekkig,. Die onderwys wae. 61). maar dia voertaal was nogtans Nederlands.. (Slegs die Engelssprekendes, ±tt die. O.V~.. 'Tera1, hat gaTeg. vir die behoud van hul medium -- Eunice en Gray College, b.v.,. was suiwer Engelse npublio sohools.") Tweede Vryheidsoor1og dat dear. 62). n werklike. Dit is 'eers na die taa1stryd gab ore. word. Artikel 5 van die. Vredestral~aat. van Vereenig1ng het. nee~. gele! uThe Dutoh language will be taught in;~Publio Sohools in the Transvaal and the Orange River Colony, where the parents . 63). of the 'children desire it.". In weerwil hiervan word die. ang1iseringsbeleid van die veroweraar onmiddel1ik in die twee nuwe wingeweste toegepas.. Pogings om die kind te verengela. en vir die nuwe bede1ing te vang, is selfs gedurende die oorlog. .59)... ~. ..,. .. Aangegee deur Dekker,. OPe oit", 10; Fienaar, 0ll. oit., 21, e.a. eO) ot. Botes: Die TaalmediUMVraagstuk, 11 en 13. 61) ~Die ~edium is neergele deur die volgende wetgewing: O.V.B.: Ordonnansie van 1891. Onderwyswette van 1863 en 1872.. Transvaal: Wet nr.4 van l8?4 (Burgerswet), Artikel 36. Onde~fswet nr. 10 van 1880 ' Onderwyswet nr. ~ van 1882 (Du T.1twet), Ar tikels 4 en 7. ' Wet nr., 8 van 1892 (Mansveltwet), Artikel 24. 02) Bi:lg1e in op. oit., 65.,. 53). Aant:ehAA 1. ,.:tID""" "t.T~ - - - ' - - .

(18) al aangewend toe skole in die KOnaentraaiekampe geopen 1s. Godsdiensanderwys het we1 deur medium van Hollanda .. ~e~k~e4,. 64:). maar origens was die onderwys Engels geor1enteer.. 65). By wyse van raaksie teen die beleid van die owerhe14 ,. en. .. die invoering van Engelse onderwysers (wat hootds word op alle grotere plekke) hat die Christel1k"Nasionale Skola (in Trana vaal, O.V.S. en gedeelte van Kaapland) duek na die vredes verklaring opgekom.. Die las vir die totaal verarmde be-. Tolking om h1erdie skole in stand te hou en te finans1eer, was egter te groat. . 66}. tegemoetkoming,. Vertoe is aan die owerhede gerig om 67). dog die ooreenkomste van 1905. weu almal. maar nie bevrediging gee nie. Met die verleningvan Verantwoorde1ike Bestuur &an die twae gewese Republiek9 word die. taal~. en mediumkwessie. volgens die parlementera besluite gereel -- in die Transvaal deur die Smuts-wet (1907). _.. 68). .. en. in. die. 64) (I) Nienaber, op. cit., 106 (II) Boteo, op. cit., 26. 65) Kragtens Onderwysordonnansie nr. 7. O.R.K.. deur. d1e. vir Transvaal en nr. 27 vir die O.R.K. (1903) mag slsgo drie uur per week aan die moedertaal gewy word 66) Petisie aan die Goewerneur en sy antwoord (Sept., 1903). 87) O.R,K.: Ordormansie nr. 29 hat neergele:' "English shall the medium of instruotion in sohools, but the time devoted to the teaching of English and Dutch as langua ges shall be the same. II Transvaal: Govt. Notice No. Ill? het neergel~: I,Teaohers shall iSe' allowed to use either the Dutch or tna English language, as the medium of instruction, 80 long ~8 they·make themselves understood to the children, prOT!" ded that English shall be used as the medium as soon as the ohildren are able to follow the teacher's inatruc tiona in that language. A knowledge of English as pre scribed for each standard shall be a oondition ot pro. motion from any standard to a higher one." 68) Hierdie Onderwyswet (van 1907) het naerge13: ,.The medium of instruction in the lower standards of any public school shall be the native language ot the pupil which shall continue to be used as such medium for such time as is required to ensure proper edbcational progress and de velopment. Where English is not the native language its use as a medium of instruction shall be gradually in troduced and beyond the completion ot the course pre ~cribed tor the 3rd Standard 'it shall be so used, save as is provided in Seotion 32. 1f (HootstUk VI, Art .. 30) »In order to ensure the effective teaching of the Dutch language the Direotor shall on the recommendation or the Board approve the use of such language in any public school in any standard above the 3rd Standard as a medium of instruction in subjects not exceeding two in number, and the time given to the Rt:llnv ,...,.. "' ...... \.. ___ 'L. . . · oe. 1"\." ...... ,-. ....

(19) 14 69' Her'tzo8-W8t (1908).. twee wette ....J.a7.. Die gedeelte1.tke e1'keDDlftg dcur 41e. gel.d slogs vb:' HolleD4s.. is 4aar 111 die 8lC:Dle. DOg. geen spreke ale.. Na d18 1Ds~ vnn die UD.1e 'ftD SUSA-AtrD:a (191O). was dlo Bentrale Rogering 70). ftI1. Art1kel 139. grot1g om, k.ragteDS d18 bepal1J:lg. die teslrogte gebeMbaat- te alen.. pao1D8estel4e ProVSns1s.le Rade 18 belas. CD.. Die. in 4le ekD1e. ~. slentng to D88.k .,tr 41e toepasstng van talege].phe1d, met elle. sevolg 4at 41e Bade 1n nl d18 poviDsiea, bebal:_. flatal. 1n. 1912 bepal1ngs neege].B het dat die lOOl'l1Dg tot en met at. IV '11). onderrlg deur mecllt111 'VBJ1 BY' hu1staal. met ont'IaJ.tg.. Dog. 0Dd_ .hu1staal." word D08 steeds Neder1aD4e be4oel.• B1r:me. twee jaar egter t'reJt h1eft11e t1r1e Ba4e 'n onderske14. tus.en Heder1aD48 en. AtJ.'1ka.ans -. 1IIOl'd "hu1Ertaal" gemterp:re-. Dlt geaJd.e4 in d18 K'aappZo. v1ns1e deur. n worstel wnt op 25 Ap:rll 191.ft deur C.J.. La.Ds-. bareD (Baa4s11d van OUdtsboom) 1Dgedlen en eenpe.rig aenge '12) ~ 'V'OO:rStelle is 111 dleseltde jaar In noom la.. 61.. '10). '11). 92).

(20) 15. ?'3.}. dis 0,. V.8. (die Havenga-TC<>rst.-el vetn 1.5;runie). '9oU Tre.n&"N.al. '74). (die. tudort-~rste1). aangenaem.. In hierdie drie Pl'Ovin.... aies word Afrikaans, as sodanig) en die beginsel van moedar :. 75). taalondarw;ra op die 1aerskoo1 dan ewde1ik erken.. .. Maar hiermee was die B8.ak nog nie afgehande1 nie... In. Natal is sovee1 druk op die ProTL1sia1e, Raad .uitgeoeten dat tegemoetkomende wetgewing in 1916 ingedien is, nI. dat die . I' 76) ouer die taalmedium vlr ay l::ind kon kies. MoedortaaJ., medium is dus opsiunee1, nie verp1igtend soos elders nie •. Die eerc.'te Afrikaans-medium slco()l is eers na. jarelange a(;;i.... •. '. A~ustus. taole in. L"'1 die. .. 77). 1927 (te Pietermaritzburg) ingewy.. r. .. pra~ctyl;: is egter 'uie vee1 gehoor gegee aan die. opdragte Tan die Provll1sia1e Rade t.o.v. die taalmediumJl1o.. Dit het a11erwee duide1lit gewo~d dat die Taa1ordonnansies van 1912, gewysig ,~eur die bepalinep van 1914, nie getreu toegepas Op 'Voor.ste1 van sir F ff de 'Uaa1 vrord daar lli 1918.;'. 'Word nie.. in die Kaap:proTinsie bes1uit om Afrikaans in plaas van Nader-'. lands onder dle Taal-ordonnansie van 1912 tot en met st. LV ta verstaan.. gins. Tan. die. .. Vo1gens dr. Langenhoven was dit slegs. n.wetti Langenhoven-r~solusie'van. -78). beleromerend., voorv{aardes.. .. 1914, met. wegla~ing. Hiermee was die saak so te. Tan. se. .. gewonne in die Ke.al'prov1n4ie, want Atrilca!lns het daarna a1 meer en meer' BY regmatige p1ek op slcoo1 begin imlaem.. Die Vr:rstaat hat ook nie sti1gesit nie.. Met die 'sitting. Tan die Raad op 29 Junia 1916 is 11 voorstel·vaft Dan de Villiers. aangeneem, nl .. om nde Afrikaanso tae.l ala ·,leervak in de lagera .. . 79). standaarden in te voeren. II t. s •••• -. . . . . . . -...... _ _ __. Letteren en ICunst, en mits hat gebruik van zoodanige lees boeken niet toegelaten worde wasr het betro~cen school- . kom1tee bezWf'.ar ertegen heeft." . (AI3.npAl"\~al detl.r Pienaar ~ Gedenlc'boek ••.•' Hegte Al.1'H~F'''ers 217 ) . 73) Botes J o:p. cit., 63. ' 7S} Die drle Raadsbes1uite' o.a. te vinde in uHet ICristelik Sohoolb1ad. 1I Aug. 1914.' 74} Nienaber. op. cit." 153 ... 76) Oole die Tae.1-ordc:-lnansie van 1923 het die keuse van die voertaal aan' die ouer gelaat (Steenkamp: 'Onderwys vir Blankes in Natal, 209) 77) Stetenlte.Dl.p t op ~ c i t'H 195.. ..

(21) 16 Die taal- en mediums00paltnge Tan Ordonnansie nr. 2. Dit is' vervang deur. 1912 het onveranderd geb11 tot 1930.. Ord. nr. 15 (wat in Nov. 1930 1n werking ~aal. Tan. g~tree. het) w&t be 80). hat dat die standerd van IV tot VI verhoog word.. deur. In 1916 is. ill Transvaal is daadvlerkli1( opgetree.. OO~\:. n rnadsbesluit. b.paal dat waar Atrllcaans in die laorsko1e. as voertaal ingeToer is, dit ook as lcervak onderwys sai word. Daar is verder neergela dat die bepaling. v1~. st. I in ian.. 1917 in werking moet tree, sodat dit in 1922 vir a1 die etan . 81) derds (tot ~y st. VI) van krag sal weese (Steun vir hle~" die besluit is o.a. gevind in die aanbevelings van n Onderwys . 82). komm1~eie. wat hul rapport in Des. 1917 tngedien hat.}. As gevolg van hierdie Raadsbe61u1te is daar due in dr1e provinsies 8IIlptelike erlcenning ean Afrikaans as voel'taal en leerTak ver1een. toe die cerate. Natal sou eers wag tot die m1dde1 Tan 1923. AfrD~~ansmedium-klasse. onderafde1ing verbonde aan. te. Pietel~ritzburg. n EngelamediumBkool). (as 83). gestig 1s.. Op hierdie stadium het die stryd om die 1nvoerinr, Tan Afrikaans as 1eervak en medium in die laere standards ten einde gelcom, en was dit nie nodig vir die kam:pveg:bers en. plei~be. Al. sorgers van Afrikaans om nog so militant op te tree nie,. ""at oorgebly hat, was ui tbreidmg tot die Hoers!role en k0%1so1i.... dering van die verworwena. nit is 1ntere8sant om daarop te let dat die ll1voering Tan Afrikaans, ampte1ike erkenning ten spyt, nie dade1ik algemeen was nie.. In die begin 13 dit gestl"em (8) deur die felt dat. die voertaa1 nog onBesistematiseerd was, (b) deur verdeeldhe1d .. ,jUJt' (o)~. oor die verdienstelikheid van Arrikaans as teal, de"' vooroordee1 onder onde~\7ser8 en ouers, (d)Agebrek a~n geskikte van. opL~ie. hflJ1dboeke en (e) deur die gebrullc Te.n die Engelse meditUn '\'lat al n vaste tradisie geword het. ....- ........ -... .~. •. r,.. . .. •. 84). Vanat 1917 het Afrikaans. >. 80) Ord. lU'.·15 van 1930, Art. 40, Ondere.rtikel (1) •. 81) Nienaber, op. cit., 163 - 164.. 12) Report .t· the Eduoa·tion Connnission, 21/12/1917.. 83) steenl{Rmp, op. cit., 194.. A.4. \. (. T'. '0 ~. L">"" ... ,. -. - ~ --'.

(22) ... 11 egter sy intrek begin. n vaste. n~ jn. 41&. ~. en. ~. .J.920. .~. iQIl,. . '85). plek verower.. Vitbreiding tot die Hoerskole het nie lank uitgebly. , 86). nie,. en in 1919 is Afrikaans as n skoolvak vir sowel die. ,. 'S7). Juniorsertifikaat- as die Matrikulasie-eksamen erken.. (I) Bingle'in op. cit., 66. (II) Fourie, OPe cit., ,32. 86) In die Vrystaat, b.v. het die Modelskool in' 1918 Afri~ kaans ingevoer tot en met st. VII (Nienaber, OPe cit., 166). In 1918 hat ongeveer 22 persent van die leer linge in aIle Transvaalse skola Afrikaans as medium gebruik,. (Van der, Walt in OPe cit., 85). 85). NiAnAhA~_. nn_ nit. __ lAA_.

(23) nvvr:;:)lVf\. ,a. (HISTORIES - KRITIES) PLEK EN nmOUD VAN AFRIKAANS OP DIE LAERSKpOL.. A. Begrlpabepaling: Wat is taal?. 1.. 1). In 1899 het Sweet taal as volg definieer: "Language may be defined as the expression of thought by means of speech 2). sounds. It. Soortgelyk is die omskrywing van Tucker,. jaar later:. n. nege. Language is •••• the expression of ideas by means. of articulate sounds habitually allotted to those ideas. 1t. Dit. wil voorkom, egter, of hierdie definisies nie omvattend genoeg Laat ons die saak nader ondersoek.. is nie.. .. -. Om aan ander kenbaar te maak wat daar in jou omgaan, kan. n mens. gebruik maak van (a) gebaretaal, b.v. bewegings van die. ledemate, mimiek, pantomimiek, ens. of (b) woordetaal, d.w.s. -3}. gesproke of geskrewe woorde. ons. n. ,. Onder gesproke taal verstaan. reeks opeenvolgende klanke wat deur. ~ie. mond van die. spreker geuit word om die oor van die hoorder te bereik., Goskrewe taal, daarentee, bestaan uit In reeks tekens wat, sodra dit mot die hand (of ander meganieso middel) op In skryfvlak in. n. bepaalde orde naas mekaar geplaas word, deur die oog van dio. leser waargeneem word.. Die gesproke of goartikuleerde taal,. vergesel van passende gebare, is die volmaakste uiting van ons bedoelinge, die beste middel van kommunikasie, want die ge skrewe tekens is maar klanke aan te dui. bep~alde. n. gebrekkige middel om die gesproke. As. ons dus van "taal" praat in die meer. sin van die woord, sonder nader aanwysing, dan bedoel. ons daarmee alleen woordetaal, d.w.s. gesproke klanke en klank verbindinge of geskrewe woorde en woordereekse waaraan. n be. paalde betekenis geheg is. Taal is nie iets wat. 1) 2). 3). n. selfstandige bestaan voer nie: dit. The History of Language, 1 Introduction to tho Natural History of Language, 2 Vgl. (I) Steyn, Die Skrirtelike Taaluiting van Skool kinders, Inleiding.' . (II) Locoutere-Grootaers, Inl. tot de Taalkunde •• ,9 - IO (III) Saer, Smith en Hughes, The Bil. Problem, 37 - 38..

(24) 19. kan aIleen in die gees en die mond van die mens lewe.. van die mens is daar geen taal nie.. Los. En as ons die aard. van woordetaal nagaan, dan begryp ons dat dit in die eerste plek. ~. psigologiese karakter dra.. Want dit is immers deur 4). middel van die pSige, soos Le Roux. e.a. aantoon, dat die. spreker sekere klanke verbind tot sinne waarmee hy uiting gee aan sekere gedagtes. ~. gevoelens, en dit is deur middel van. die gees dat die hoorder die bedoeling van die spreker begryp. Steyn het hierdie sielkundige aspek van taaluiting baie duidelik uiteengesit.. Hy toon aan dat,. wanneer die mens. hom in klanktaal uit, hy sowel sy idee in woorde kan for muleer as sy persoonlike houding tot die taalsituasie te kenne kan gee, d.w.s. hy kan gebruik maak van logiese sowel as affektiewe taal.. En omdat die mens so moeilik aan die. subjektiewe gevoel kan ontkom, is byna aIle taaluiting dus ~. kombinasie,. ~. vermenging van die logiese en die affek. 5). tiewe.. Hy wys verder daarop dat taal ook die mededeling 6). van gedagte insluit. en omskryf dit as "In middel wat die mens. ten dienste staan om uiting te gee aan wat in die sielelewe . 7). omgaan. ii. Dus, dit openbaar nie net gedagtes nie (Sweet en Hierby. Tucker), maar ook gevoelstoestande en strewinge.. sluit ook aan die definisie van Lecoutere - Grootaers: nTaal 8). is de hoorbare of zichtbare openbaring van het zieleleven.!I Maar hiermee is die saak nog nie afgehandel nie, want 9). . IO). soos deur Le ROux, Steyn, gedui word, het taal ook. 11). Lecoutere - Grootaers. n. sosiale funksie.. eoa. aan. Die funksie. van taal in die gemeenskap is die van mededeling of inter kommunikasie, en. Stey~. onderskei drie niveaux, nl. (a) die. taal van die mens se ekonomiese bestaan en daaglikse. akti~,'\Ti. teite, b.v. in die fabriek of kantoor, (b) die taal van die 4). ~~ 7). 8). Praatjies oor ons Taal, 5. Steyri: Die Slcriftelike Taaluiting VAn t.a.p., 23. t.a.p., 8. Lecoutere - GrootAAr~~ on. ~;t. 9... 8k~o'~;~n~~s.. l~..

(25) 20. sosiale verkeer,. b.v. om die koffietafel of op partytjies, en (c) die taal van die wetensl(ap (intellektuele arbeid, lruJ. uuur, enB.).. Taal berus dus op sowel. n. sosiale as. grondslag; en daarom is Jespersen. 12). n. psigologiese. se omskrywing miskien die. omvattendste: nLanguage •••• is a way of connection between souls ••• (it) is the most complete, the richest, the best means of communication. 11 Nou hieraan verv.rant is die uit 13) spraalr van Palmer, vmnt vir hom is taal H the med ium by which thoughts and emotions. are expressed and conveyed from one person to another." Deur taal onderskei die mens hom dus fundamenteel van Dit is die middel waardeur die gedagte gelnter. die dier.. preteer en gekristalliseer word, waardeur die siel hom in al sy gedagtes, begeertes, stemminge en strewinge openbaar en !. waardeur die mens sy psigiese inhoud aan sy medemens oordra. 2.. Wat is -- Moedertaal?. .... Hieronder verstaan ons vrel die taal uit die moeder se 14). mond geleer, maar in hierdie verband merk Jespersen tereg op dat die begrip Hmoedertaal" nie te letterlik beskou moet word nie, want die taal wet die kind op natuurlike, onbewuste wyse die eerste aanleer, is dDavels nie die van sy moeder self nie. In die reel praat die kind. n suiwer. taul, al toon die. moeder se spraak dialektiese eienaardighede of al is haar uitspraak vreemd.. Uit eie ervaring weet die skrywer self. van etlike kinders wat hier te lande vir die eerste maal skool toe gekom het en het.. n. baie geradbraakte moedertaal gepraat. Sommige het van Engels-, ander weer van Afrikaans. sprekende ouers afgestam, tog was hulle baie meer tuis in een of under van die naturelle-tale.. Op skool het hulle vir. die eerste maal hul moedertaal reg leer praat. 15). Jespersen. stel die saak baie duidelik: n(The child's). --~-------------.----------~. 12) How to Teach a Foreign Language, 4 13) The Scientific study' and Teaching of Languages, 312 1,4.\. T.cin&"of"f'o,. -t+~. 1\T...." ....... ,,·,.... ;... 1"'\ _____ "1 __ ""--""_ .. _-'-. ..,. """. ••. _. .. ...

(26) 21. exact attention to the minutiae of language dates from the time when he is thrown into a wider circle and has to make himself understood by many, so that, his language becomes really iden tical with that of the community.1! Hughes:. 16) II. The term limother tongue n. So ook Saer, Smith and cannot always mean. ••••. the language first taught to the child by its mother, for that, By the mother tongue. unfortunately, is often I1baby slang. 1I. we mean that language which the child best comprehends and speaks when he appears at school at about the age of five. It may be his mother's tongue, or his nurse's language, or the language he has learnt from his playmates.1! Flek en Inhoud van--Afrikaans op die Laerskool. ... . ...... --,. .. Funksie van die Laerskool:. B. 1.. .. -. -. 17). In 'n bydrae \lDie Laer OnderwysB het Coetzee doel van die. laer-onde~\~s. nader bepaal.. die plek en. Hy wys daarop dat. dit ongetwyfeld die belangrikste plek in die volkslewe beklee, omdat dit die aerste vorm van opsetlike onderwys aan die jeug is.. Hiervan is die owerheda terdee bewus, want in die. meeste beskaafde lande is die. onderv~s. nie aIleen verpligtend. nie', maar ook kosteloos. Na sy wese is die laer-onderwys. element~r. en fundamenteel.. 'Vant op die laerslcool ontvang die kind sy onderrig in d ia ele..;. mente van kennis en vaardigheid, en daarby word die grondslag vir aIle verdere ontvdkkeling C;ele.. Hoewel die laer-onder. wys in die eerste plek dus propadeuties van aard is, moet dit terselfdertyd 'n afgeronde geheel wees; en sy inhoud en metode moet selfstandig wees en ooreenkomstig die eise van die kinder leeftyd bepaal word.. Die laer-onderwys dien dan as instru. ment waardeur die kind in die kultuur van die mens ingelei word, en d it is die funks ie van die laerskool. ;i. om die algemene. grondslag vir die verdere ontwikkeling van die kind te voorsien, om aan hom die nodige kennis en kundighede te gee wat hom in staat sal stel om op 'n behoorlike wyse deel te neem aan die. --. _... _ - - - - - - - - - .

(27) 22. 18). gemeenskaplike ervaring van sy volk,1!. Vasstelling van die vakke.. 19}. Ry die vasstelling van die vakke, toon Coetzee. verder. aan, moet ons uitgaan van die vier fundamentele betrekkinge waarin die kind in die lewe staan, nl. tot die Skepper, tot Dit bring. homself, tot sy medemens en tot die Natuur.. ipso facto In verskeidenheid van vakke mee, want die ses hoof bane van sy algemene opvoeding (nl. die religieuse, die liggaam like, die literere, die estetiese, die natuurwetenskaplike en die sosiologiese) eis minstens die volgende vakke: godsdiens, liggaamsoefening. en gesondheidsleer, die moedertaa1, kuns. vlyt, natuurkennis, geskiedenis, aardrykskunde en sang. hierdie verskeidenheid van. va~e,. Onder. wat die leerp1an van die. 1aerskoo1 uitmaak, bek1ee die moedertaal, na(as} godsdiens onderrig, ongetwyfe1d die vernaamste plek. 3. -Plek van Afrtkaans op die Laerskool. In die ou Griekse klassieke (latere periode) het taal en letterkunde die vernaamste rol in die onderwys gespeel.. Hier. die stelsel is oorgeneem deur die Romeine wat dit later aan Wes-Europa oorhandig het. dit. moedertaalonde~vys,. die gabied. '~Tas. By die Grieke en Romeine was. maar in Wes-Europa weI nie.. In hier. die voertaal ook Grieks en vera1 Latyn, hoof. saaklik as gevo1g van die verering van die k1assieke en die gebrek aan skoolboeke in die moodertaa1.. Eers teen die. begin van die Renaissance-tydperk het daar letterkundes in die volkstale ontstaan.. Maar selfs toe onderrig in die moeder. taal by hierdie vo1ke uiteindelik sy verskyning in die skool 20}. gemaak het ___ dink maar aan die aanbeve1ings van Ratich, , 21) 22) en die stigting van die Ritter akade Comenius on Locke mien in Duitsland en die IlAcadamiosll in Enge1and in die 17e en 180 eeuo --- was die onderwys daarvan nog steeds op die. ---------------------------18) In: 'Coetzee en Bingle,. op.cit., 7 - 45 19) t.a.p., 16 - 17 20) Graves: A Stud·-eni1s History of Education, 167 21) t.a.p., 171 9.9.\ !=If"\r.t1'''n. "T' 11"rl""..,.+4 ......... m]..,~. m~_~ ..... .: _ _ _. .t:>. =.__.,. "'~L. ~.

(28) 23. lees van die dooie klassieke tale. geskoei~. 23). Hiordie toestand, soos Bingle. aantoon, was te wyte aan. gebrok nnn kennis t.o.v. die weee van taal enersyds en t.o.v. die psige van die kind andersyds.. Dieontwikkeling van die. filologie en die psigologie in die 1ge eeu het egter. n. gewel. dige ommekeer teweeggebring.; en in aIle beskaafde lande is die moedertaal teensV:foordig die hoofvak op skool, omdat aller wee erken word dat die ware opvoeding by die moedertaal begin. Die leerling op die laerskool se taalbeheer is beperk en onontwikkel; dientengevolge kan hy nog nie behoor Hierdie gebrek. lik dink en sy gedagte-inhoud meedeel nie.. aan woordeskat, aan helder beelde, nan n duidelike begrip van die betekenis-inhoud, of liewer, die polisemie van woorde, bring mee dat die skool in die want feitlik aIle. J. 1. ~ersto. plek. n. taalskool is;. skoolvakke word deur medium van taal. onderrig en n swak taalkennis moet noodwendig die onderwys in die under vakke strom.. n. Hiermee bepleit ons natuurlik nie. terugkeer na die leerplan van die 1ge eeu wat grannnatika. vooropgestel het nie; inteendeel, die inhoud moet gesistema tiseer en georden word sodat elke onderdeel tot sy reg kan kom. In die samelewing kan geen ander taal die plek van die moedertaal inneem nie.. Laat ons ter stawing hiervan met n. paar aanhalings volstaan: (a) Jespersen: nWhy have we our native tongue?. Certainly in. order to get the most out of a life lived in a community of our fellow-countrymen, in order to exchange thoughts, feelings and wishes. ,~ith. them, both by receiving something of their. psychical contents and by communicating to them something of what dwells in us. 1I (b) Dekker:. 11- ••. 24). want taal ••• hang ten nouste saam met die. volksiel en vOlkskarakter, waar dit die direkte uiting van is; 25). verwaarlosing van die taal beteken fnuiking van die volksiel. n (c)Fourie:. .If. likheid.. Die moedertaal ontwikkel saam met die hele persoon Dit is die taal van die hart, onafskeidbaar ver.

(29) 24. bonde aan die ganse gedagtewereld en gevoelslewe van elke mens •••• geen vreemde taal kan ooit die moedertaal in die 26) ps {stese lewe ver'Vang nie. II. (d) West:. 11. The mother tongue ••• is the stuff of which our It is the most important of all formative. selves are made.. influences in moulding not only the intellect, but the charac 27) ter also. 1I In die skool is dit nie anders gesteld nie, en by opvoed kundiges en sielkundiges bestaan daar teenswoordig geen on sekerheid oor. di~. belangrikheid van. moedertaalonde~~s. nie.. Sowel teoreties as eksperimenteel is dit bewys dat n deeglike beheer van die moedertaal --- die grondslag en middel vir die skoolopvoeding --- onmisbaar is vir die gesonde verstandelik geestelike ontwikkeling en vorming van die kind. is nie al nie.. ~\rant. Maar dit. dit is nie die funksie van moedertaal. onderwys om net taalvaardigheid aan te kweek en tot die ont plooiing van die siel by te dra nie, maar daarbenewens om as instrument te dien waardeur die kultuur oorgedra kan word en waardeur die kind met sy medemens omgang kan he.. Dit is,. m.a.w., die sleutel wat vir die kind die kultuurskatte van sy volk ontsluit en vir hom ingang verleen tot die gemeenskaps lewe, sodat hy met sy volk kan omgaan en in hul prestasies kan deel of daarop kan voortbou. Openbarend in hierdie kundige ondersoek van Saer. verban~. 28). ". was die statisties- siel. waarin 1,400 kinders van sowel. plattelandse as stedelike skole betrokke. Op die platte. VJUS.. land het die eentalige Engelssprekende leerlinge, na bevinding, In hoar I.K. gehad as die Walliese kinders wat deur medium van Engels onderrig is.. Die van die Engelse kinders was gemiddeld. 26) Fo-;rie, in: Beginsels en Metodes van die Mid. Onderwys, 102 27) West: Language in Education, 16 28) Saer, Smith en Hughes: The Bilingual Problem, 51 - 52 Cf. {I) Saer: The Effect of Bilingualism on Intelligence (British Journal of Psychology, Vol. XIV, Part I, July, 1923) (II) Saer: An Enquiry into the Effect of Bilingualism upon the Intelligence of- Young Children "( Journal of erimental 'PAt1J:LO'(,\.o'''(T. Mo ....,,'" T ..... ~ ., 1"\"'''' \ 0. .... ; /.

(30) 25. 95; die van die Falliese kinders slegs 85.. Ook ander toetse. (onderslceiding van die linker- en regterhand, bl. 53; ritme, bl~. 55. en woordeskat, bl. 56) het die superioriteit van die. eentalige bo die tweetalige kind bewys.. n. Hier het ons dus. onomstootlike bewys' van die nadelige uitwerking, op verstande n te vroee, formele like gebied, vanhonderrig in die verkeerde medium.. n Departementele. komitee, deur die Board of Education in. 1919 benoem om die plek van Engels in die skole van Engeland. te ondersoek, konstateer onomwonde:. \1 • • •. for English children. no form of knowledge can take precedence of a knowledge of English, no form of literature can take precedence of English literature: and ••• the two are so inextricably connected as to 29). form the only basis possible for a national education." 30). Bingle. haal aan uit dieselfde Engelse verslag: uEnglish. is not merely the medium of our thought, it is the very stuff and process of it.. Education in English is, for all English. men, a matter ••• which must, by its very nature, take prece dence of all other branches of learning.. It is self-evident. that until a child has acquired a certain command of the native language, no other educational development is even possible. I'l'l'. lack of language is a lack of the means of communication and 31) of thought itself." (Verkort) In die verslag van die Transvaalse Provinsiale Onderwys kommissie lui dit: nIt is necessary to stress the supreme im portance of the home language •••. The home language •• , occu. pies such a position in the mental make-up of the child that it can never be superceded by another ••••. Whichever recommen. dations may be considered for the change of medium in later years, this basis must not be affected: in the initial stages the pupil must receive instruction exclusively by means of his mother tongue. 1I. 32). 33). Coetzee. beweer: 110ur ••• aim must be the fullest use of. 29) Report ';i'D.ept.-Com:t-The Teaching of Eng. in England, 14 30) In nBeginsels en Metodes van die Mid. Onderwys, 1/ 67 ~~~ ~ierdie ~eni:r:-g word op bl. 21 en 55 herhaal..

(31) 26. the mother tongue as medium of instruction throughout all stages of learning.. Hence, our ••• ideal must be a mother-. tongue school system.tI Hier te lande het Schmidt die gebruik van. n verkeerde. 34). ook die nadelige gevolge van By 'n woord in. medium beklemtoon.. die moedertaal is daar waarneming (perception); by 'n woord in die vreemde taal slegs gewaarvmrding (sensation) (bl. 28). Proefondervindolik het hy bewys dat In kind wat <leur 'n vreemde medium onderrig word, langer vat om te reageer op 'n prikkel in die vreemde taal as in sy eie taal (bl.32).. Die assosiasies. in die vreemde taal is ook nie helder omlyn nie (bl. 32. ~. 33);. belangstelling en oplettend.heid ontbreek, en geestelike inspanning en vermoeienis is groter (bl. 43). verkeerde medium. n neiging. Verder het die. om die kind te denasionaliseer en. om hom n minderwaardigheidskompleks te gee (bl. 71 et seqq.). Selfs die naturel is oortuig van die noodsaaklikheid van moedertaalondervvys.. Op die Suid-Afrikaanse Onderwyskonfe. rensie het D.G.S. Mtimkulu hom as volg uitgedruk: "Instruction in the mother tongue is an obvious psychological necessity for all children, since it is the language in which the child thinks and in which its whole mental structure has been built 35). up since infancy." Ook buite die engere onderwyskring is daar steun vir hier die standpunt, b.v. die besluite geneem deur die Afrikaanse Kerke (Die Behoud van die Afrikaanse Skole, Kongres, Pretoria, 3/12/1942) •. In 1944 het adv. Swart die volgende mosie in. die Parlement ingedien: "This House declares itself unequivo cally in favour of the educationally sound principle of mother tongue medium in primary,. secondary and higher education, and emphasises the fact that the single medium school ••• is the 36). most suitable for South African conditions." ons. verv~s. Verder kan. na die Memorandum van die F.A.K.-Kongres (Die. Moedertaal met Enkelmedium, N.T.O.O., Kongres gehou op 14/12/43). --~-----~------~~~--~. 34) '7."". The Language Medium Q,uestion T"'a. ~"_''I... __. 'L._.

(32) 27. Soortgelyke getuienis oor die beginsel van moedertaal onderv~s. kan nog ad lib. vermenigvuldig word.. Dink tnaar aan. die bydrae~ van Botos (Die Taalmediumvraagstuk, bl. 91 - 99); Dewey (How we Think, bl. 175); Langeveld (Taal en Denken) ; Steyn (Moedertaalonderwys, bl. 20); Saer, Smith en Hughes (The Bilingual Problem, bl. 108 - 109); Meyer (Moedertaal en TvTeetaligheid.. Ook twee artikels in "Die Huisgenoot," Sept. 2. en 16, 1938); Moorman (De Moedertaal); west (Language in Edu cation, bl. 16); Scholtz (Die Afrikaner en sy Taal, 1806 1875, bl. 71) e.a. Ons het egter genoeg aangehaal om te bewys dat moedertaal onderrig, om sielkundige, kulturele, religieuse en sosiologiese 37) redes, n pedagogiese noodsaaklikheid is. Soos Botha tereg opmerk, voldoen dit by uitstek aan die moderne opvoedkundige grondreel: dit gaan van die bekende na die onbekende, van die korucrete nn die abstrakte, van die enkelvoudige na die saamge stelde, van die besondere na die algemene en van die empiriese nn die rasionele. 4.. Flek en Inhoud van die Onderdele. Om reg te laat geskied.aan Afrikaans as skoolvak en. moedertaal, moet die beginsel van segregasie of apartheid toe gepas word sodat die fonetiese, ortografiese, semantiese, ergo 38) niese, letterkundige e.a. aspekte van die taal apart onderrig en beklemtoon knn word.. Hiermee word nie bedoel dat al hier. die aspekte van die taal waterdigte kompartemente is nie, want hulle slaan gedurig oormekaar: die een is verwant aan en dek die ander gedeeltclik.. Daar moet egter 'n sekere mnte van. onderskeiding en afbakening wees, want die algemene doelstelling (b.v. uitbreiding van die woordeskat, die aankweek van taal vaardigheid, lees- en spreekvermoo, ens.) eis dat die nadruk telkens op 'n ander aspek van die taalonderrig val.. Die roos. ter moet dus voorsiening maak vir die volgende onderdele: (a). ~deli~e ~erk:. ------------------.

(33) 28. Mondelinge taaluiting neem beslis die vernaamste plek in die alledaagse gemeensknpslewe in,. Daarsonder sou die mens se. daaglikse aktiwiteite om In bestaan te vind,. S'jr. sosiale vorkeer,. sy deelname nan vergaderings en die verenigingslewe, ens, ondenkbaar weeSt. ha~B. Die kind van vandag is die volwassene van. more; en as dit die funksie van die skool is om die kind vir die latere lowe voor te borei, dan moet mondelinge werk nood wendigerwyse die prominentste plok in die taalleerplan inneem Preet is. en danrbenewens aIle skriftelike vlOrk voornfgaan,. die enigste taalvorm waaroor die kind beskik wanneer hy vir die eerste maal skool toe kom, en in die aanvangstadium moet dit 39) Tuis is duar alreeds n die volle aandag in beslng neem. basiese woordeskatfondament gele; dear bestaan alreeds genoeg same uappersepsie-massas', en daarop moet die onderwyser voort bout Die natuurlike, inhibisielose neiging van die kind om mee te deel en sy spontane uitingsdrang moet benut word in die spreekles om vrymoedigheid tot uiting van die bewussynsinhoud aan te moedig,. Die ideaal van die spreekles behoort dan ook. die maksimum selfekspressie en self-aktiwiteit te wees.. Deur. middel van die spreekles word die geestelike inwentaris, die begrippevoorrand en die woordeskat, uitgebrei.'. Trouens, dit. werk In logiese rangskikking vun die stof in die hand, en met verloop van tyd bring dit n ryker, suiwerder en noukeuriger taalaanwending mee, met presisering van woordkeuse, sinswending, .,. .. .. '40}. sinsbou, klem, klnnkformasie, spreektempo, toonmodulasie, ens. In hierdie verband konstateer die verslag van die Engelse Onderwyskomitee van 1917:. 41) 11. upon Which proficiency in the (bl. 348).. •••. oral work is the foundation. v~iting. of English must be based. With oral work vocabulary grows, range of ideas. extends, a higher standard of speech is cultivated.. Oral. . .. 's'entence; (b) -to build up original (i. e. unknown) units from the smaller known units of which they are composed." 39) Cf, (1) Fourie: Syllabus and Textbooks •• '• • Schools, 147 (II) Sandiford: Educational Psychology, 347. 40) Vergelyk die voorgestelde ] AA'rn 1 A nnR 'trot,.. ;H", v ... ... .,...~ ...---.: - -" .

(34) 29. exercises are much more important than \o\fI'itten ones ••• (bl.70). Ballard gaan nog 'n stappie verder en se: "Let me at once lay it dovm as a dogma that the function of the oral composition lesson 42). is to trn.in for public speaking and public debate.. 1i. Vlatter middele het die onder. En wat VQn die inhoud?. wyser tot sy beskikking om taalwo.sdom te bevorder, om woord assimilasie te vergemaklik en geesdriftige taaluiting aan te Afgesien van sistematiese klank- en sindril, sal hy. wakker?. hom hoofsaaklik by In verskeidenheid van spreekoefeninge moet Verder moet hy rekening hou met die feit dat daar. bepaal.. sowel taalimpressie as taalekspressie moet wees, m.a.w. sowel opnemings- of reproduktiewe as produktiewe werk.. Onder eers. genoemde sluit ons in: klankdril, die< uitvoer van bevele, memo . 43). risering van gedigte,. .. ens., die lees of vertel van stories aan. die kinders, dramatiserings en die opvoering van toneelstukkies, navertelling, sistematiese mondelinge oefeninge om die woorde skat uit te brei, ens. 44). Piaget het nie net die egosentrisme. van die kind beklem. '45). toon nie, maar ook sy sinkretisme.. Sonder ontleding, verge. lyking, assosiasie, afleiding of generalisasie begryp die kind 'n ding intultief as 'n geheel.. Sonder om te redeneer, bereik. hy sekere gevolgtrekkings direk deur die vorming van In konfigu rasie of I1gestalt.t2. Van kousaliteit is daar nog nie juis. sprake nie, want dit is eers van ongeveer sy negende jaar dat die kind leer om te redeneer, om sy gedagtes op vaardige wyse te uit en om objektief te beskryf.. Susan Isaacs beweer. dat. die kind selfs op drie-en-In-half jarige leeftyd logies kan rede 46). neer; maar haar proefpersone was kinders met 'n baie hoe 11K., 42) Ballard: Teaching the Mother Tongue, 99. 43) Hieroor laat die Engelse Onderwyskomitee (1917) hom as volg. uit: "There is no lesson like the poetry lesson for produ cing that intimacy between teacher and class which makes school a happy place~(bl. 87). Hulle haa~ Matthew Arnold aan: I1Good poetry does undoubtedly tend to form the soul and character; it tends to beget a love of beauty and of truth in alliance together; it suggests, however indirectly, high and noble principles of action ••• Hence its extreme importance to all of us. I! (bl. 49) (The Teaching of E. in E.) 44) Piaget': The Language and Thought of the Child. HoofstuK TT - . r:::: \ iI. ..L.. _. __.

(35) 30. dus kan ons aanneem dat daar weI sulke enkelinge is, maar dat die gemiddelde leerling, volgens Piaget, eers vanaf st. I (d.w. s. ongeveer 9 jaar) werk van 'n produktiewe aard met 'n sekere mate van sukses kan aandurf. Hieronder ressorteer die volgende oefeningtipes: die ver tel van stories, interessante brokkies nuus (uit koerante, tyd skrifte, ens.), grappe en luimige insidente; beskrywings (uit die geheue; by direkte waarneming; van mimiek, die natuur, 'n boek, In proses, ens.); samesprake; lewensbeskrywings; 'n vrae bus; raaisels; lugkastele;. vergadering~;debatte;. eleksies, ens.. Dit val buite die bestek van hierdie ondersoek om 'n breedvoerige beskrywing van al die genoemde spreekoefeninge te gee.. 'n. Prikkelende en leersame relaas van wat op hierdie gebied .... 7. . . .. (sowel produktief as reproduktief) gedaan kan word, vind ons. 47) 48) 49). o.a. by Steyn, Palmer en die Onderwyskomitee van 1917. (b) g,;rammatika: Oor hierdie ondenrerp laat Jespersen hom as volg uit: IIIn teaching elementary grammar, I should not begin with defining the several parts of speech, least of all by the ordinary defi 50 ) nitions, which say so little thouGh seeming to say so much." "One of the curses of grammar in the past has been over - 51) elaboration, \I meld die Onderilvyskomitee van 1917, en haal Bal l-ard se getuienis aan:. IiI. have convinced myself by an exhaustive. enquiry that in the elementary school formal grammar (a) fails to provide a general mental training, (b) does not enable the teacners to eradicate solecisms, (c) does not aid in composi tion, and (d) takes up time v,Thich could more profitably be de voted to the study of literature." Il. 52). Vir die laerskoolleerlinge," meen Van der Walt, Ilis gram. matika-onderrig van minder belang as die aankweelc van goeie taalgewoontes en 'n taalgevoel deur inskerping (dril) en goeie 4'7) Taalimpr;;sie -e-n- --ekspressie in die Laerskool. 48)The Oral Method of Teaching Languages. 49) The Teaching of English in England, 76. 50) Jespersen: The Philosophy of Grammar, 62. 51} The Teaching of English in En~land. 292..

(36) 31 53) voorbeelde,n Met die oog op hierdie menings. 54}. ontstaan die vraag onwil. lekeurig: watter plek moet grammatika dan in die leerplan in Is dit dan nie die funksie van grammatika om taal. neem?. suiwerheid aan te kweek en die kind te leer om te abstraheer nie?. Dra dit nie daartoe by om die leerling se kennis van die. taalvorme te sistematiseer en klassifiseer nie?. En leer dit. hom nie om korrekte taalvorme op meer intelligente wyse na te boots nie? Die klein kind leer sy moedertaal, heel terloops, deur na bootsing en analogie, en hy leer dit baie effektief.. Die kind. se egosentrisme en sinkret!sme maak dit vir hom onmoontlik om te abstraheer, en daarom moet die dosering van formele gramma tika op skoel, veral in die aanvangstadium, heeltemal agterwee bly,. Soos Jespersen daarop attent maak: nIt is a well-known. law in psychology that the power of grasping abstract notions , 55) is of comparatively late growth in the individual," Slegs in die hoogste klasse sal grammatika dan n baie ondergeskikte plek 56) inneem. Van der 'Nalt stel voor: uNet soveel grammatika as wat noodsaaklik is om verkeerde spreek- en skryfgewoontes te ver Grammatika-oefeninge kan gegee word, sonder egter. beter •••. die reels te benadruk, behalwe as die leerlinge deur induksie gelei kan word om. n maklike. reel self te ontdek, of as hulle. soveel belangstelling toon dat hulle self na die waarom vra,n Die Transvaalse laerskool-leerplan lui as volg: Hln Beperk te hoeveelheid grammatiese kennis word noodsaaklik beskou om die leerling. n. insig in die taalstruktuur te gee en hom in staat. te stel verklaring te 'kan soek vir sekere taalgebruike. hang af van die metode wat gevolg word.. Alles. As die grammatiese. kennis ontwikkel word langs die weg van deduksie, dan is die f onderv~ser. se metode foutief..... Die bietjie kennis van taal. kunde wat nodig beskou word, moet alleen langs die weg van die 53) Van der Walt in "Beginsels en M. van die L. Onderwys," 71 54) Cf. Fourie, OPe cit., 153 - 155• . 55 Aa ehaal d r d' itee. The ~AAoh;no n~ ~na'iQh.

(37) 32. lewende taalgebruik verwerf word en op die tydstippe wanneer die kennis nod ig blyk. Ii Die Vrystaatse Onderwysdepartement laat hom in sy jongste 57} sirkulgre as volg uit: "Taalwerk behoort eers deeglik mondeling behandel te word alvorens van die kind verwag word om dit skriftelik te doen..... Grammatika behoort hoofsaaklik op die. induktiewe metode gedoen te word. 1i Die kernbesware teen grammatika op die laerskool is dus (a). n te. vroee begin, (b) oorbeklemtoning, (c) formele onder. wysmetodes en (d) die verdere kritiek van Ballard. Aan die ander kant, as die ondeI"lNyser hom slegs in die hoogste klasse net op die mikrokosmos, d.w.s. die kernaspekte, toespits, die vrae kontekstueel stel. 58). en hoofsaaklik. n ter. ,. loopse metode aanwend, dan kan grannnatika-onderwys baie vrug afwerp.. Die verslag van die Onderwyskomitee (1921) stel die. saak baie duidelik: u'". pure grammar (which) deals with laws. of universal application • • • is the true introduction to ling uistic study. Indeed, even elementary school children ••• would assuredly benefit from some consideration of the funda mental laws which govern expression of thought.... No attempt. should be made to teach ,English f grammar as distinct from pure grammar,. Examples should be chosen to illustrate universal 59). functions, not those peculiar to our own speech." As gevolg van die nuwere uitkomste op die gebied van die taalkunde (b.v. die bydraes van Jespersen, Noreen-Pollak, Bru not, PaUl, Sutterlin, Overdiep, Reichling, Wellander, e,a.) en ten opsigte van die taal- en kinderpsigologie (b.v. V!undt, Van Ginneken, Piaget, Buhler, Watson,Tichener, Jaensch, Thorndike, McDougall, Stern, Isaacs, Gesell, e.a.) het ons kennis van die taal en kinderpsige sodanig uitgebrei dat daar vandag op die" laerskool (in teenstelling met die l7e en l8e eeue veral) ondergeskikte plek aan grammatika toegeken word,. n baie. Die klem val. nou op ander aspekte, insonderheid mondelinge werk en leesonder wys..

(38) 33. Wat die inhoud betref, kan ons ten slotte net meld: verder as woordontleding. en die ontleding van enkelvoudige sinne be. hoort die laerskool nie te gaan nie.. Die ontleding van saam. gostelde sinne moet liewer nie aangedurf word nie, want psigies 60) is die kind nog nie gereed daarvoor nie. Steyn se ontleding van skoolopstelle, b.v. het aangetoon dat parataktiese sinsver band nog die logiese. rangski~{ing. van die laerskoolleerling is. en dat taalgroei geleidelike toename in hipotakse beteken. (0). Skriftelike werk: .... Afgesien van die beantwoording van taalvragies of begrips toetse, sluit skr,iftelike werk hoofsaaklik die skoolopstel en die brief in.. Mondelinge werk vorm die grondslag van alle. skriftelike werk; daarom geld wat onder eersgenoemde reeds aan gevoer is, ook hier.. Daar is desnietemin enkele ander punte. wat ook aangedik moet word. Die skryf van briewe, verslae, notules, ens. is vir die volwassene. n belangrike. aktiwiteit, en om die rede moet die. kind hom ook deeglik in alle vorme van skryrwerk orienteer. IlAfgesien van die utilitaristiese waarde wat dit vir die leer 61)'. ling besit," merk Van der Walt op, lIis daar egter die vormende waarc1e wat dit op die geestesontwikkeling van die kind het, aan gesien hy hier moet dink, keur, oordeel, organiseer en sistema tiseer. 1I Oefening baar kuns, en deur beoefening van die opstel en brief leer die kind, vo]gens Boyd: korrekte spelling en inter punksie, taalsuiwerheid en -vaardigheid, goeie sinsbou en 10 giese rangskikking; om netjies en leesbaar te skryf en om sy 62). woordeskat uit te brei.. Hierby kan ons voeg: presisering. van die woordgebruik, noukeuriger om- en beskrywings, sorg vuldiger rangskikking van details, vrymoediger uiting van die bewussynsinhoud (want op slcool raak die kind spoedig ingetoe: sy binneste openbaar hy liewer skriftelik as mondelings) en die vermoa om die gedagte- en gevoelslewe duic1eliker, voller en op 60) Die Skriftelike Taaluiting van Skoolkinders. 152..

No results found