Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 27(3),2006 70

Lapilli

Larsvanden Hoek+Ostende

Gerommel in hobbitland

Numoetik

_eerlijk

_toegeven,dat de

_argumentatie

vanJacob

en

zijn

achtco-auteurs wel

uitgebreider

is dan dat. Zo_gaan

zeook in opeen

stukje

eilandevolutie. Weweten dat de

olifantachtigen,

de

_stegodons,

intweeverschillende

migra-tiegolven

op het eiland

zijn gekomen.

Datwas eenuitkomst

vande

_promotie

vanGertvander

_Bergh.

Jacobende

_zijnen

vragen zichnuaf,waaromdemens

kennelijk

maaréénmaal

ophet eiland kon komen.Daarna

proberen

zeteberekenen hoe levensvatbaar de

_populatie

was.Gelet op de hoeveel-heid land die

_{eenjager-verzamelaarnodig}

heeft,de beschik-bare ruimte op Floresende minimale

populatiegrootte

om

langere tijd

te kunnenoverleven, iser

volgens

hen maar

één conclusie

_mogelijk.

Een Homoerectus

populatie,

die

volgens

de hobbitisten de

_grondlegger

wasvan de latere

hobbit,zounooitopFlores kunnen overleven.

Daarna

_vestigen

zehun aandacht op de fossielen. De hobbit

Denaam

lapilli

voordeze column

_verwijst

naar

vulkanische

_bommetjes.

De items worden

be-sproken

‘heet_vande bron’. Maar liever niettedicht

bij

de bron. Ik

_schrijf

uit

_principe

nietoveronderzoekenwaarik

zelfbij

betrokken ben. Jemoet_eenzekeremate_van

objecti-viteit kunnen houden. Ditmaal maak ik echtereen

uitzon-dering.

De ‘hobbit’

_ligt

ondervuur.Deze kleine

mensach-tige

vanheteiland Flores werd

enige jaren geleden

beschre-venalseennieuwe soort,

Homofloresiensis.

De

opgraving

leverde ook een

hoop

rattenfossielen op, die momenteel

bij mij

op dekamerslaan.Van de

menselijke

fossielen hou ikmeechterverre,duswal_{dat betreft ben ik nog}een

beetje

objectief.

Maar het zal iedereen

_{duidelijk zijn}

dat ikeen

duidelijk

voorstandervande hobbitben,endat niet alleen vanwege

mijn

liefdevoorTolkien.

ïeukuJacob,de

_godfather

vande Indonesische

archeologie,

is geen fanvande hobbit. In november 2004 leende

_hij

de fossielen

(zonder

echter vooraf de ontdekkers op de

hoogte

te

_stellen),

endeze

september publiceerde

hij

in de PNAS

zijn bevindingen.

Die

_{publicatie geeft}

me

enigszins

een

déja-vu gevoel.

In de collectie Dubois in Naturalis

ligt

een

schedelvan eenmicrocefaal, een mensmeteenabnormaal kleine schedel. Die had

_Eugène

Dubois

_aangeschaft,

toen

nade ontdekki ngvande

Pithecanthropus [= Homo]

erectus

critici zeiden dat

_zijn

vondst nietanderswasdaneen

sche-delafwijking

vande modernemens.Dezelfde_argumenten

vande

tegenstanders

vanDuboisvormen nude basisvoor

het

_betoog

vanJacob,ietsmeerdaneen eeuwlater. Er is

71 AFZETTINGEN WTKG 27 (3), 2006

wordt dooreencombinatievan

eigenschappen gekenmerkt.

De ontdekkers zoudener

volgens

Jacob echterte_zeer

op

gebrand zijn,

om verschillen te benadrukken. Als

_hij

de kenmerken een voor eenafgaat,dan kan

_hij

welrecente

mensen

populaties

vindenwaardat

bepaalde

kenmerk ook voorkomt.Envan eengrootaantalvandie kenmerken zelfs in de

_regio.

Het ontbrekenvaneenkin,een

typisch

kenmerk

vooroude

mensachtigen,

vond hetteamzelf op Flores zelf. De

_Rampassa,

_een

_{pygmeeënvolk}

dat_nu

nogin de

omge-ving

vande

vindplaats

leeft,zouden vaak geenkin hebben.

Dat toonde hetteamaandooreen grootaantal

Rampassa

en

profil

te

fotograferen.

En zelfs de kleine herseninhoud kan

_{je bij}

de modernemensvinden. Er bestaat toch immers

een

afwijking

die microcefalie heet?! Die

afwijking

gaat

vaak

_gepaard

meteenkleine

lichaamsgrootte.

Bovendien

is het

_gezicht

van de hobbit

behoorlijk

asymmetrisch,

hetgeen

nogmaar eensbenadrukt dat hetom een

afwijkend

individu_gaat,nietom eenapartesoort.

Het

_probleem

met deze

_argumentatie

is, dat

hij

vooral

gebaseerd

is

op “Hetzoutoch kunnen dat

”

En

_je

wil niet alteflauw

_zijn,

dus ben

_je

snel

geneigd

omte_zeggen: “Ja,het zoukunnen dateen

gedraaide

valse kies een

indi-viduele

_afwijking

is.” “Ja,hetzou kunnen dal ditnunet

toevallig

een

gebit

met

gevorkte

wortels is.” “Ja,het

”

Maar al die zouden-kunnensmoetendan ook

nogeens

toe-vallig

in een individu

gecombineerd

worden. De kans

daarop

is astronomisch klein. En danmoetook _nogeens vanal die

_{paleo-Floresianen}

nunetdieeneschedel worden

opgegraven. Het zoukunnen,maar ik zou ook de Lotto

drie maandenachter elkaar kunnen winnen

_(als

ikmee zou

doen).

Maarhet mooievan

kritiek,

is

datje

discussie

_krijgt.

In_een commentaar in Science

_reageerde

_{iemand op Jacobs artikel} met“Hoe heeft ditooit

gepubliceerd

kunnen worden! Waren

erdan geenreviewers!” Deels kan ikmewel in die reactie

vinden,maar

tegelijkertijd

betekent het dat

_je

toch weer eensde kans

krijgt

om

je eigen

ideeën

_goed

_opeen

rijtje

te

zetten,enomvan

je collega’s nogmaals

de_argumentente horenoverhun deelvanhet onderzoek. Een deelvande punten

zijn

ook in het Sciencecommentaarterugtevinden.

Persoonlijk

ben ik erg

blij

methet ei landverhaal. Weweten dal_grote

_zoogdieren

_{op eilanden}

_verdwergen,

en eris

altijd

gezegd

dat dat ietstemaken hadmetde

_beperkte

beschik-baarheidvanvoedselenruimte. Maartotdusver had ik nog nooiteen

berekening gezien. Vooropgesteld

dat de

berekening klopt,

is het

natuurlijk prima

dat Homoerectus geenlevensvatbare

populatie

had. Dat is

precies

de reden

waaromdemenshier

verdwergde

totHomo

floresiensis.

En dat iseenheelnormaal

proces, datweoveralterwereld zien

_bij

metnameolifanten,

nijlpaarden

enherten. Maarik

twijfel

ook een

beetje

aan de

berekening.

Is er

rekening

gehouden

metde

_afwezigheid

van

roofdieren,

en een voed-selaanbod in devorm vanonder anderereuzenratten. Bovendien hebben

_{jagers/verzamelaars}

opeen eiland ook

de

_beschikking

overvan alleswatdezee tebieden

heeft,

endanmetname

schelpdieren.

Die

_{omstandigheden}

maken dat eeneilandbewoner best wel eens metminder ruimte

toekan. En als

hij

kleinerwordt,neemt

hij

zelfbovendien minder

_{(ecologische)}

ruimte in.

Het is absoluutaantenemendat de

stegodonten

tweemaal

op het eilandkwamen,ende Pleistocenemens maaréén

keer. Dat deeerste

_migratiegolf

van

stegodonten

waar-schijnlijk plaatsvond

voordat er

überhaupt

mensen in de

regio

waren, is weleenafdoende

verklaring

hiervoor.

Op

al die schedelkenmerken ga ikmaarniet alteveel in.

Zoals

_gezegd,

hetzouwel heel

_{toevallig zijn}

als al die ken-merken ineenindividu

_{gecombineerd zijn.}

Dat de schedel

asymmetrisch

is,neemik

overigens

zondermeer voor waar aan.Ik heb zeldeneenfossiele schedel

gezien,

die nietop

eenof andere manierin de bodem vervormdwas. De ont-brekende kinvande

Rampassa

is echteriets,watzeker in

eenpeer review eruit

gehaald

hadmoetenworden. Oferal

dan nieteenkinaande kaakzit,kan

_je

alleen zien als

_je

de kaak in handen hebt. Dat de kinmethet vlees eromheen

lijkt

teontbreken,

ach,

ukent zelf wel de voorbeelden in uw

omgeving.

Als hetteamvanJacob dit hard wilmaken,

danmoeten zeal die foto’s nogeensnemen, ditmaalmet een

_Röntgen

apparaat.

Ik

_hoop

dat

_{mijn partijdigheid}

niet alteveel afstraaldevan deze

_lapilli.

Discussies

_zijn

niet alleen

_goed

voorde

weten-schap,

ze

zijn

eenvoorwaarde. En om een discussie te kunnenhebben,moet

je

heteerstoneens

zijn.

En het debat

moetin

_{wetenschappelijke tijdschriften}

voorhet oogvan

de wereld

_gevoerd

worden. Nu de anti-hobbitisten(ik zal determmicrocefalen hiermaarnietvoor

gebruiken)

hun kaarten op tafel hebben

gelegd,

kan dat debat

_beginnen.

Zoalseen vandeauteurs zegt in hetcommentaarin Science; “We hebben nog eeneindte_gaanvoordezecontroverse kan worden

_afgesloten.

De

_Slag

omde Gouw isnog

lang

niet over.’’ Met die laatste

_opmerking

ben ik als Tolkien fan

_{bijzonder gelukkig.}

Envoorhet

geval

uhet boek niet

gelezen

heeft

_{(deze veldslag}

is niet

_gebruikt

in de films

vanLord of the

Rings):

de

Slag

omde Gouw werd door de

hobbits

_gewonnen!

Literatuur

1 Culotta,E. 2006.

_Skeptics

seekto

_slay

the ‘Hobbit’,

calling

Flores skeletonamodem human. Science

313,

pp. 1028-1029

2 Jacob, T., Indriati, E.,

Soejono,

R.P., Hsü, K.,

Frayer,

D.W., Eckhardt, R.B.,

Kuperavagc,

A.J., Thome,A. &

Henneberg,

M. 2006.

Pygmoid

Australomelanesian Homo

_sapiens

skeletal remains from

_Liang

Bua,Flores:

population

affinities and

_pathological

abnormalities.

Proceedings

National

_Academy

of Sciences 103

_(36),

pp.13421-13426.

Lars_van den HoekOstende, Nationaal Natuurhistorisch Museum, Postbus 9717, 2300RALeiden,