Die kontinuiteit van die Abrahamitiese verbond in die opset van die Sinaitiese verbond
DIE KONTINUiTEIT VAN DIE ABRAHAMITIESE
VERBOND IN DIE OPSET VAN DIE SINAiTIESE VERBOND
deur
FRANCOIS NICHOLAS LION-CACHET (Th.B., M.A.)
aangebied ter vervulling van die vereistes vir die graad
Theologiae Doctor
in die Fakulteit Teologie aan
DIE POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR CHRISTELIKE HOeR ONDERWYS
Promoter: Prof. J.L. Helberg
'WOORD VOORAF
Di t is vir my ·n :hartsbehoefte om by die vol tooiing van hierdie proefskrif ·n woord van dank te betuig.
Ek dink terug aan my voorbereidende en funderende studies aan die voete van vele bekwame leermeesters aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoer Onderwys en later aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk. Ek wil graag die naam van professor J.H. Kroeze noem by wie ek my kennis van die Semitiese tale en ook vele aspekte van die te9= logie geleer het. Ek noem verder die name van profes= sore W.J. Snyman, J.P. Jooste en in besonder S. du Tait vir hulle leiding en inspirasie terwyl ek met nagraadse studie besig was.
Aan professor J.L. Helberg, wat as promotor opgetree het, is ek baie dank verskuldig vir sy kostelike leiding, sy goeie insig en inspirerende opmerkings terwyl hy steeds aan my die grootste vryheid en self= standigheid gelaat het om die studie in ·n eie patroon uit te bou.
•n Dankwoord aan dr. L.C. Minaar en veral mnr. I.L. Jansen van Vuuren wat vir die taalkundige versorging verantwoordelik was.
Ek het die aanmoediging en advies van my kollegas aan die Teologiese Skool, waaraan ek tans verbonde is, hoog waardeer. Verder wil ek die naam van professor
J.
Chris Coetzee noem wat vir my die geslag verteen= woordig van wyle my vader van wie hy ·n groot vriend was. Deur sy aanmoediging het ek verder gestudeer en ek is maar te dankbaar vir sy volgehoue belang= stelling in my vordering.Van meer persoonlike aard is my innige dank aan my familie en veral aan my vrou, Wiida. My dank gaan vir al die opofferings en aanmoediging en heel in besonder vir die ure se tikwerk wat Wiida onverpoosd onderneem het. Di t was ·n spanpoging.
Voor die HERE onse Verbondsgod voel ek so klein as ek my dankbaarheid moet bely. Hoe goed was Hy nie vir my in sy groot verbondslie.fde nie ~ Mag my studies •n gelowige amen op sy gawes wees.
woord vooraf Afkortings
Transkripsie van Hebreeus INLEIDING
HOOFSTUK I
DIE BETEKENIS VAN BeRiT
INHOUD i vii x 5 1.1 Etimologie 5
1.2 Semasiologie op grand van funksionele
gebruik 8
1.2.1 Leksikografiese en sintaktiese
gegewens 8
1.2.2 Die forme~e~ en seremoniele patroon van die b rit in vergelyking met die
Ou Ooste 38
1.2.3 Die funksionele betekenis in die horisontale dimensie van die lewe
van die volk 50
1.2.4 Die funksionele betekenis in die
vertikaalteosentriese dimensie 58 1.3 Die betekenis van berit. Slotbeskouing 77 HOOFSTUK I I
DIE VERBOND MET ABRAHAM 2 .1
2.2'\ 2.3
2.4
Die kanonieke evaluering
2.1.1 Genesis 12 (veral vss. 1 - 8) 2.1.2 Genesis 13:14 - 17
2.1.3 Genesis 15 2.1.4 Genesis 17
2.1.5 Die verhouding tussen Genesis 12, 15 en 17
Die historisiteit van Abraham
Die verbond met Abraham in die kader van die vasalverdrae
2.3.1 ·n Kort formele vergelyking tus= sen die Abraham-verbond en die Hetitiese vasalverdrae
2.3.2 Konklusie
Die inhoud van die Abrahamitiese ver=
103 106 106 109 110 120 123 128' 138 139 147 iii
bond 2.4.1 2.4.2 2.4.3
Die eensydige bepalings waartoe Jahw~ Homself verplig het Die verbondsverpligting wat op Abraham gele is Samevatting 148 151 165 167 HOOFSTUK III
DIE VERBOND MET ISRAEL BY SINAI 185
3.1 Die kanonieke evaluering 186
3.1.1 Exodus 19 186 3.1.2 Exodus 20:1 - 17 en Deuterono= mium 5:1 - 21 189 3.1.3 Exodus 20:18 - 21 191 3.1.4 Exodus 20:20 - 23:33 192 3.1.5 Exodus 24:1 - 18 195 3.1.6 Deuteronomium 5:22 - 33 197 3.1.7 Samevatting 197
3.2 Die historisiteit van die
Sinai-gebeure 199
3.2.1 Skrifgetuienis 200
3.2.2 Agtergrondsgetuienis 201
3.2.3 Bevraagde hipoteses 204
3.2.4 Samevatting 207
3.3 Die verbond met Israel by Sinai in
die kader var. die vasalverdrae 207 3.3.1 Die verbondsluiting by Sinai 208 3.3.2 Die verband met die vasalverdrae 209 3.3.3 Konkluderende samevatting 220 3.4 Die inhoud van die Sinaitiese verbond
wat by die beloftes en die eise van die
Abrahamitiese verbond aansluit 220 3.4.1 Direkte verwysings na die
Abrahamitiese verbond 221
3.4.2 Die beloftes van die Abrahami= tiese verbond wat in die Sinai=
tiese verbond gestalte gevind het 223 3.4.3 Die kontinuiteit van die Abrahami=
tiese verbondsverpligtinge in die
opset van die Sinaitiese verbond 251
3.4.4 Samevatting 258
HOOFSTUK IV
DIE ABRAHAMITIESE EN DIE SINAITIESE VERBOND IN DIE VERDERE GANG VAN DIE OPENBARINGS=
GESKIEDENIS 283
4.1 ·n Oorsig oor relevante Ou-Testamentiese
gegewens 283
4.1.1 Modus operandi 283
4.1.2 Die Abrahamitiese-Sinaitiese
verbond in die woestyntydperk 286 4.1.3 Die Abrahamitiese en Sinaitiese
verbond in die tydperk van in= name en vestiging in die beloofde
land 292
4.1.4 Die verbonde in die tyd van die
verenigde koninkryk 294
4.1.5 Die verbonde in die tyd van die
verdeelde koninkryk 299
4.1.6 Die verbonde in die tyd van
Jeremia en daarna 302
4.2 ·n Oorsig oor die revante Nuwe Testamen=
tiese gegewens 311
4.2.1 Die vervulling van die verbonds=
beloftes in die volheid van die tyd 312 4.2.2 Die fundering van die nuwe ver=
bond in Christus· 316 4.2.3 Die aard van die kontinuiteit
van die nuwe verbond 318
4.3 Samevatting 320
HOOF'STUK V
·n GEREDUSEERDE SAMEVA'l'TING EN KONKLUSIE: 5 .1
5.2
5.3
Die betekenis van die woord berit Die Abrahamitiese verbond
5.2.1 Kanonieke evaluering
5.2.2 Die historisiteit van Abraham 5.2.3 Die verbond met Abraham in die
kader van die vasalverdrae 5.2.4 Die inhoud van die Abrahamitiese
verbond
Die verbond met Israel by Sinai 5.3.1 Kanonieke evaluering 5.3.2 Die historisiteit van die
329 329 330 330 330 331 331 332 332 v
Sinai-gebeure 333 5.3.3 Die verbond by Sinai in die kader
van die vasalverdrae 333
5.3.4 Die inhoud van die Sinaitiese verbond sluit by die beloftes en eise van die Abrahamitiese ver=
bond aan 334
5.4 Die Abrahamitiese en Sinaitiese verbonde in die verdere gang van die openbarings=
geskiedenis 336
5.4.1 In die woestyn- en innametydperk 336 5.4.2 In die koningstydperk 336 5.4.3 In die volheid van die tyd 337
5.5 Konklusie 337
5.5.1 Die verhouding tussen die verbonde
soos dit by Sinai geopenbaar word 337 5.5.2 Die verhouding tussen die verbonde
in die loop van die openbarings=
geskiedenis 339
5.5.3 Samevatting 340
AFKORTINGS
A.B. Anchor Bible.
A.T.D. Das Alte Testament Deutsch. B.A. Biblical Archaeologist.
B.A.S.O.R. Bulletin of the American Schools of Oriental Research. B.C. B.C.O.T. B.H. B.O.T. B.S. B.Z. C.B.Q. C.E. C.N.T. C.O.T. G.T.T. H.A.T. I.B.
r.c
.c.
I.D.S. Inter . J.A.O.S. J.B.L. J.C.S. J.N.E.S. J.T.C. K.N.T.Biblischer Commentar.
Biblical Commentary on the Old Testament. Biblia Hebraica4 •
De Boeken van het Oude Testament. Bibliotheca Sacra.
Biblische Zeitschrift.
Catholic Biblical Quarterly.
Christelijke Ensyclopaedie. 1925 - 31. Grosheide, F.W. red.
Commentaar op het Nieuwe Testament. Commentaar op het Oude Testament.
Gereformeerd Theologisch Tijdschrift. Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal. 1965. Schoonees, P.C. e.a.
Interpreters Bible.
The International Critical Commentary. In die Skriflig.
Interpretation.
The Journal of the American Oriental Society. Journal of Biblical Literature.
Journal of CUnieform Studies. Journal of Near Eastern Studies. Journal for Theology and Church. Kommentaar op het Nieuwe Testament.
K.V. L.B.C. LXX. M.T. N.B.D. N.B.C.R. N.G.T.T. O.T.L. O.T.S. P .E. B. P.O.T. T.A.T. T.D.N.T. T.D.O.T. T .G. T.H.A.T. T.L.Z. T.N.T.C. T.0.T.C. T.U. T.W.A.T.
Korte Verklaring der Heilige Schrift . The Layman's Bible Commentaries. Sep tuagin ta.
Masoretiese Teks. In Biblia Hebraica4. The New Bible Dictionary. 1963.
Douglas, J.D. red.
The New Bible Commentary Rivesed. 1970. Guthrie, D. red.
Nederduits Gereformeerde Teologiese Tydskrif.
Old Testament Library. Old Testament Studies.
The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible. 1975. Tenney, M.C. red. De Prediking van het Dude Testament. Theologie des Alten Testaments. Bd. I.
1957. Von Rad, G.
Theological Dictionary of the New Testa= ment I - IX. 1964 - 1974. Kittel, G. red. Theological Dictionary of the Old Tes= tament I - II. 1974 - 1975. Botterweck, G.J. & Ringgren, H. red.
Tydskrif vir Geesteswetenskappe.
Theologisches Handworterbuch zum Alten Testament I - II. 1971, 1975. Jenni, E. & Westermann, C. red.
Theologische Literaturzeitung. Tyndale NewTestament commentaries. Tyndale Old Testament commentaries. Tekst en Uitleg.
T.'W.N.T. T.Z. U.B.S. V.T. W.T.J. Z.A.W. tament I. 1970 - 1973. Botterweck, G.J. & Ringgren, H. red.
Theologisches Worterbuch zum Neuen Testa= ment I -
x
.
1932 - 1976. Kittel, G. red. Theologische Zeitschrift.United Bible Societies. Vetus Testamentum.
The Westminister Theological Journal. Zeitschrift fi.ir die Alttestamentliche Wissenschaft.
x
TRANSKRIPSIE VAN HEBREEUS >a1e£ bet gim~l da1~t he waw zajin ttet
tet
jOd kaf b g d h w z {l t j k lam~d 1 qam~s pat ah sere segol A hireq hi31~m a a e ~ i 0 qibbus u mem ni1n sam~k <ajin pe ?ade qof AV ressin
v~ sin taw sewa mobile tiate£ patai:i }Jatef segol hatef qam~s patati furtivum qam~~ ha~U£ m n s c p en f ~ q r , s v s t ea.
e
0 a 0Die leesmoeder word met ·n kappie aangedui: a, e, i . ens. As di t nodig is om die lees= moeder aan te gee, word dit tussen hakkies geplaas: bere(' )sit •.
INLEIDING
1. Motivering van die studie
·n Studie in verband met ·n sekere aspek van die ver= bond van die HERE noodsaak seker nie ·n lang moti= vering nie. Die verbondsverhouding is een van die belangrikste openbaringshistoriese lyne in die Ou Testament ~at op sy beurt die onderbou van die Nuwe-Testamentiese openbaring vorm.1 Die verbond= studies het ·n nuwe aanmoediging gekry deur vorm= kritiese vergelykinge met verbonde en verdrae uit die buite-Bybelse literatuur.2
In die gang van die openbaring van die verbonds= verhouding is daar sekere hoogtepunte. In die ou bedeling neem die verbond met Abraham, die verbond met die volk by Sinai, die Dawidsverbond en die aankondiging van die nuwe verbond, be= sondere plekke in. Die verhouding tussen die Abrahamitiese - en Sinaitiese verbo~d lewer al vanaf Wellhausen vele probleme en daar is al na ·n deeglike studie van die verband met Abraham gevra.3 Vir sommige is daar geen verband tussen die twee verbonde nie, omdat die HERE telkemale ·n totaal nuwe verbond oprig. Vir ander is die Abra= hamitiese verbond superieur bo die Sinaitiese ver= bond, of die verskille tussen die twee is sodanig dat hulle teenstellend teen mekaar al'geweeg word. Die Sinaitiese verbond is dan deur die nuwe ver= bond vervang.4 Van histories-kritiese kant word
die historisiteit van Abraham ontken en dit het daartoe aanleidjng gegee dat baie die Abrahamitiese verbond as ·n teruggeprojekteerde tradisie beskou wat die onderbou van die Dawid-verbond moet uit= maak.5 Bogenoemde gee reeds genoeg motivering om ·n vergelykende studie tussen die Abrahamitiese -en Sinaitiese verbond aan te pak. ·n Herwaardering van die begrip berit is egter ook nodig in die lig van die studies wat daartoe gelei het om verbonds= gedagte deur ·n blote verpligtingsgedagte te ver=
6 plaas.
2. Afbakening van die onderwe~p
Die hoofbron van ondersoek sal tot die Ou-Testamen= tiese gegewens beperk wees. ·n Vergelyking met die buite-Bybelse gegewens sal tot die minimum beperk word. •n Vergelyking tussen die Abrahamitiese - en Sinaitiese verbonde is te wyd omdat die gegewens ror:dom Sinai boekdele kan insluit. Die kern van die verhouding tussen die twee verbonde kan egter skerp omlyn word deur die belof tes en eise van die Abrahamitiese verbond met derglike bepalinge by Sinai te vergelyk. Die vraag wat dan gestel word, is of die Abrahamitiese verbond wel in die opset van die Sinaitiese verbond erken en gekontinueer word?
3. Metode
Ou Testament in die oorgelewerde vorm die gesag= volle Woord van God is. 7 Die studie sal daarom eksegeries deduktief van aard wees, maar sal kennis neem en verantwoording doen van relevante resultate van die literere -, vorm - en godsdienshistories -kritiese metodes. Die resultate van die eksegetie= se studie lewer ·n bydrae om die verhouding tussen die twee verbonde in die gang van die openbarings= geskiedenis te bepaal. Die openbaringsgeskiedkun= dige benadering erken dat die HERE in die loop van die geskiedenis sy wil in die gebeure en deur woor= delike meedelinge bekend gestel het. Die open= baring is nie die produk van menslike teologiese denkarbeid wat in dokumentering of in abstrakte begrippe vorm gekry het nie. Die erkenning hier= van bring mee dat die navorser altyd beskei.e sal wees in die vrae wat aan die Godsopenbaring gestel word. Die navorser wil altyd onder die tug van die Woord staan en wil horn nie met sy rasionele ontle= ding daarbo verhef nie.
4. Stofindeling
Aan die begin is ·n begripsontleding nodig (hoofstuk 1); daarna word op die verbond met Abraham gekon= sentreer (hoofstuk 2). Die derde hoofstuk probeer die kontinuiteit van die Abrhamitiese verbond in die opset van die Sinaitiese verbond vasstel. Die resultaat word in die verdere verloop van die ou en nuwe bedeling nagegaan (hoofstuk 4) en die laaste hoofstuk sluit af met ·n kort samevatting.
1. Cf. a.a. Eichrodt, 1959; De Vuyst, 1964; Hillers ... 1969; McCarthy, 1972; Fensham, 1 960 - 1976.
2. Cf. die bydrae Baltzer, 1 960; Fens ham, 1 960
-van Korosec; Mendenhall, 1955; Kulling, 1964; McCarthy, 1962; 1976.
3. McCarthy, 1972, p. 48; cf. Fensham, 1967, p. 308;
4. Cf. De Klerk se verwysing na Coccejus, 1943' p. 9; Coetzee, 1965, p. 117
-
118; Clements, 1967' p. 14; Fensham, 1967' p. 310; Hillers, 1969, p. 105.5. Cf. Clements, 1967; Thompson TL, 1974.
6. Cf. Ku ts ch, 1 96 7 , 1 971 , 1 97 3.
7. Cf. Aalders, 1952, p. 7 - 1 O vir ·n verantwoor= ding van die uitgangspunt. Vergelyk verder Archer, 1968, p. 13 - 27.
HOOFSTUK I
DIE BETEKENIS VAN BeRiT
1.1 Etimologie
Die etimologie van berit is onseker. Die stam b-r-t kom nie in Hebreeus voor nie. In Akkadies kom birit of biritu voor, maar die adverbium en nomen (onder= skeidelik) rus waarskynlik op die verbum baru I. 1 Berit kan op die stam b-r-h/b-r-i gebou wees met die "t" as die vroulike afformatief. Dat dit grammaties moontlik sou wees om beri t as ·n vroulike infini tivus van b-r-h te verklaar 2 word deur die algemene vorm van die infinitivus constructus weerspreek. 3 As de= verbatiewe vorm van b-r-h kan twee moontlike ver= klaringe gegee word:
Eerstens b-r-h(j) I = "Speise nehmen mit, Essgemein= schaft hal ten mi t, Krankenkos t entgegennehmen von". 4 Die wortel b-r-h vergelyk ook met die Arabiese b
-r-( cf. Hebreeus bara ) = sny. 5 Berit kan dus in kon= struksie met karat as figura etymologica geneem word 6 of meer in oordraglike sin as dit wat gesny word, naamlik voedsel of ·n maal tyd wat voorberei is. Die gedagte aan ·n maal tyd of selfs ·n offermaal harmonieer met die maal tye wat met die slui ting van ·n beri t ver= bind word (cf. Gen. 26:30; 31:46; Ex. 24:11; ens.). Die verba bara,/bara:h in die qal. en hif. word egter nie in feesstemming gebruik nie (cf. II Sam. 3:35;
12:17; 13:5, 6 en 10) maar meer vir die eet van voedsel in tragiese omstandighede. Die afgeleide nomina barut/barot dui troosbrood aan (Ps. 69:22 en K 1. 4 : 1 O ) •
Tweedens b-r-h II= "sehen, schauen11
•7 Die Akka= diese baru II = "schauen" 8 as die funksie van die baru-priesters, kan as vergelykende materiaal ge= bruik word. In die Ou Testament is daar maar een enkele voorbeeld van hierdie gebruik van barah in die inperfectum qal. in I Sam. 17:8. 11Uitkyk11 of "uitkies" sou di~ voor-die-handliggende betekenis wees en Kutsch trek die ontwikkelingslyn dan van= af "sehen > ersehen > auswahlen-::> bestimmen" en ui teindelik "verpflichten" na analogie van ·n ant= wikkeling van hazah na hoz~h/hazoet in Jes. 28:15, 18. 9 Hierdie ontwikkelingsgeskiedenis is egter meer kunstig as voor-die-hand-liggend.
·n Beter oplossing kan gesoek word in die verbinding met die Akkadiese birit of biritu. Die preposisie birit "tussen" kan moeilik as die grondvorm van die nomen berit verklaar word. 10 Die Akkadiese biri t het ·n nouer verband met die Hebreeuse ben. Tog is daar •n verband tussen biri t en biritu. 11 Die Akkadiese biritu, baritu, berittu, birtu,
bis tu, bertu = ( 1 ) "in-between terrain, alley (be= tween houses), spur of land; (2) territory, pro= perty, held by common neighbors; (3) Central median area; (4) Link, clasp, fetter". 12 Die
gedagte van ·n tussenruimte wat geboue of gebiede saamsnoer is in oordragtelike sin gebruik vir ·n band of ketting wat mense aanmekaar boei. Ten guns= te van bir1tu as die etimologiese moederbegrip is die Oud-Oosterse woorde wat die verhouding tussen partye aandui en ook band beteken. In die Akkadies ia riksu = "Band" en in Hetities i~hiul = "Band11
•13
.,
Eseg. 20:37 spreek ook van die "band van die ver= bond" om die gedagte van band te versterk. Die beswaar van Kutsch dat karat berit meer die stuk= kend sny van die berit as die tot standbrenging daarvan beteken, word weerspreek deur die feit dat analoe gevalle in ander tale voorkom.14 Die objek van die "sny" is nie die berit nie, maar dit wat die berit tot stand bring. Dit wys heel waarskyn= lik na die seremonie waarin diere stukkend gesny is (cf. Gen. 15:10 e.v.; Jer. 34:18). Die groat= ste probleem is dat bir1tu in Akkadies nie in ·n oordragtelike geestelike sin gebruik is nie, maar daar teenoor kan die ontdekking van die tekste te el-Mi~rifeh (die ou Qatna) gestel word waarin die opskrif van twee stukke oor ekonomie begin met TAR be-ri-ti. TAR kan as ·n logogram vir k-r-t beskou word met be-ri-ti as "bond, fetter11
•15
Samevattend kan gestel word dat die Akkadiese biritu(m) as die grondvorm van die Hebreeuse
be "'t ri wel d ie · voor eur genietk · , 16 maar d it vermeer= · der nie die insig in die begrip tot so ~ mate dat alles glashelder word nie. Die etimologiese na= vorsing het in hierdie geval tot veel vrae gelei.
Etimologie is in elk geval ·n swak basis en ·n suiwer teologie kan nie daarop gebou word nie. Etimologie het meer met die geskiedenis van woordbe~ekenis te doen as met die verklaring van ·n woord op ·n bepaal= de tydstip. 17
1.2 Semasiologie op grand van funksionele gebruik
1.2.1 Leksikografiese en sintaktiese gegewens
1.2.1.1 Statistiek berit kom 287x (net voor: 18 Gen. 27x;
Die selfstandige naamwoord in die sing.) in die O.T. Ex. 1 3x; Lev. 1 Ox; Num. 5x; Dt. 27x; Jos. 22x; Rig. 7x; I Sam. 8x;
Jes. 12x;
II Sam. 6x; I Kon. 14x; II Kon. 12x;
24x; Es. 18x; Hos. 5x; Am. 1x; Ob. 1 x;
Jer. Sag. 2x; Mal. 6x; Ps. 21x; Esr. 1x; Neh. 4x; Job. 3x; Spr. 1 x; Dan. 7x; I Kr. 13X en II Kr. 17x.
Die bruikbaarheid van hierdie gegewens word ver= hoog deur op die voorkoms van die woorde in die periodes waarin bogenoemde boeke ontstaan het, te let. Kutsch stel die voorkoms in die voor-Deutero= nomistiese literatuur (J en E) op
±
43x; in die tydperk wat onmiddellik die balingskap voorafgaan(in besonder die dtn.-dtr.-literatuur) 62x (af= gesien van die Psalms) terwyl daar vanaf Num. 1 O: 33 - II Kr. 5: 2, 7 ·n gereelde gebruik van beri t as bepaling by die "ark" of "tafels" voor= kam· (42x). Die P-geskrif en die "Heiligheidswette vorm ·n st erk blok met 39x. 19 Di t is dan opmerklik
dat die berit-begrip in die laat koningstydperk en die na-ballingskapstydperk sterk fungeer. Boge= noemde voorkoms kan dus ·n sekere teologiese be= tekenis he. Kutsch se voorstelling kan egter maklik verkeerd vertolk word. Die berit-begrip is reeds vroeg in die geskiedenis van Israel ge= inkorporeer.20 Die sogenaamde J, E en P stukke bevat ou tradisies.21 Die sentrale teenwoordigheid van die ark van die berit vanaf Num. 10:33 beklem= toon die betekenis van berit dwarsdeur die rigter-en die koningstydperk. Die ark van die berit en soms net die ark, het die berit-gedagte in die volks= bestaan van Israel, voor die ballingskap, lewendig gehou (cf. I Sam. 3:3; 4:3, 4, 5; 5 - 6, die ge= skiedenis van die beslaglegging op die ark deur die Filistyne; 14:18; II Sam. 6 - 7, die geskiedenis van Dawid wat die ark na Jerusalem gebring het; 1 5: 24; I Kon. 3: 15; 6: 19; 8: 1 , 6, 21 ; I Kr. 1 5: 25 - 29 (4x); 16:6, 37; 17:1; 22:19; 28:2, 18; II Kr. 5:2, 7, 10 en 6:11).
Indien ·n ander datering van sommige van die kano= nieke boeke aanvaar word, en veral die boeke van die Pentateug, openbaar di t ·n heel interessante grafiek. As' agtergrund van ·n ander datering, die volgende:
Die erkenning van die betroubaarheid van die openbaringsinhoud van die O.T. bring mee dat die resultate wat die verskeie kritiese metodes
(die literere,vorm-, tradisiehistoriese, e.a. metodes) bereik en wat bots met die plenere openbaringshistoriese waarhede, in heroorweging geneem moet word. So word die historisiteit van die berit met Abraham in Gen. 17 (gewoon= lik P) ontken indien P in die na-ballingskaps= periode gestel word en Gen. 17 boonop as deel van •n geloofsteologie, waarvan die eintlike werklikheid nooit teruggevind sou kon word nie, geevalueer word. Die erkenning van die be= troubaarheid van die openbaringsinhoud stel hoe eise aan die navorser deurdat hy horn ook ten volle moet verantwoord ten opsigte van die resultate van die bree wetenskaplike arbeid op die terrein van die Ou Testamentiese teologie. Hierdie verantwoording sou onwetenskaplik wees as dit fundamenteel negatief ingestel is. Om dit positief te stel: die wetenskaplike sal dankbaar gebruik maak van alle gegewens en re= sultate wat verantwoord is en wat kan dien om die wetenskap verder uit te bou. Met bogenoem= de stelling as uitgangspunt wil ek die formele kanonieke posisie van die Pentateug kortliks stel:
Die mondelinge en skriftelike tradisies word ten volle erken Dit sou heel natuurlik wees dat die kennis van groot historiese gebeurte= nisse soos die sondeval, die sondvloed, die toring van Babel, die roeping van Abraham, die lewe van die aartsvaders, die verlossing uit
Egipte, die gebeure by die Skelfsee, die open= baring by Sinai, ens., oorvertel sou word. Hierdie oorvertelling of mondeljnge tradisie kan in sowel n losse of vaste (gefikseerde) vorm oorgedra word. ·n Rake tipering ( spreuk) of ·n kart gedig kan makliker on thou word, en dit is te verwagte dat die vorm en bewoording gouer sal fikseer (bv. die lied van Lameg in Gen. 4:23). Kasuistiese reg wat gebore is in die kring van die oudstes wat die gewoontereg in die poorte moet handhaaf, verkry gou ·n vas te vorm (cf. hier sekere elemente in die Bonds= boek, Ex. 20:22 - 23:33). Die fiksering van die mondelinge tradisies ten opsigte van his= toriese materiaal, kan seker ook nie misken word nie.22 Aan die ander kant, kan die skrif= telike optekening nie tot n uiters late tydstip uitgestel word nie. Skrif is vanaf die derde millenuim v.c. algemeen gebruik. Abraham ver= trek ui t ·n kul tuurland waarin veel opgeskrywe is. Die moontljkheid dat Moses n deeglike skrywersopleiding gehad het, word allerwee aanvaar. Die Sinai-inskripsies
(!
1500 v.c. ) sowel as die Amarna-briewe (! 1400 v.c.) ge= tuig van ·n geletterdheid in die tydvak en geo= grafiese gebied waarin Moses beweeg het. Met bogenoemde in gedagte sou dit onnatuurlik wees om te veronderstel dat daar nie spoedig na die uittog uit Egipte n skriftelike tradisie naas die mondelinge tradisie ontstaan het nie.23Hierdie tradisies het sekerlik van die datum van die uitxog tot die tyd van optekening, in die hart van Israel gegroei en gelewe.
Dit is vir die wetenskaplike moontlik om die spore van hierdie mondelinge en skriftelike tradisies in die Pentateug te ontdek, bv. Gen. 1 : 1 - 2: 3; 2: 4 - 4: 26; 14: 1 - 24; 49: 2 - 27; Ex. 15:1 - 19; 20:22 - 23:33; ens. Die vraag is egter of hierdie gegewens daartoe kan lei om die een of ander bekende hipotese te onder= skryf soos die ou-bronnehipotese wat met Astruc begin het, of die fragmentehipotese van Geddes en Vater of Ewalt se aanvullingshipotese en les bes di~ Graf Wellhausen-hipotese wat vandag nog deur 90% van die Europese geleerdes, in die een of ander vorm, erken word. In dankbaar= heid kan baie van die skerp kritiese onderskei= dinge gebruik word, maar ongelukkig is daar veel besware teen die eindresultaat. Die absolute wyse waarop die Pentateug onder die verskillende bronne verdeel word, die datering van die bron= ne, die konsentrasie op die teologiee wat in die veronderstelde bronne geopenbaar word, die ontkenning van die eenheid van die Pentateug, maak dit onmoontlik om met die belade signa
24 J, E, D, P, N, ens. te werk.
Die outeurs en hulle tye. Die volgende logiese stap wat tot ·n boekvorming moes gelei het, is
die versameling en optekening van die monde= linge en skriftelike tradisies. Om die een=
heid te beklemtoon word van outeur gepraat
teenoor •n redaktor wat bloot ·n versamelaar 6£ ·n verwerker kan wees. Die tradisionele figuur van Moses kom dadelik op die voorgrond en sy belangrike posisie kan nie ontken word nie.25 Hy is die geroepene (Ex. 3) wat tussen Jahw~ en die volk staan om as instrument te dien waardeur Jahw~ tot sy volk sal spreek en hulle sal onderrig (Dt. 5:5; Ex. 19:9). Hy was die skrywer van die oordeel teen Amalek (Ex. 17:14), die Bondsboek (Ex. 24:4), die herstelde woorde van die verbond (Ex. 34:27 - 28),26 die reis=
beskrywing (Num. 33:1, 2) en die grootste ge=
deelte van Deuteronomium word aan horn toege= skrywe (Dt. 31 :9; 22 - 24).27 In die Ou Tes= tament is verdere getuienis dat van die wette van Moses gespreek word (Jos. 8:31, 32; 23:6;
I Kon. 2:3; II Kon. 14:6; Esr. 6:18; Neh. 13:1) of dat die wette deur die hand van Moses gegee is (Jos. 22:9; Rig. 3:4). Die werksaam=
heid van Moses ten opsigte van die wetgewing
word in die Nuwe Testament erken (Mt. 19:8; Mk. 28
10:5; ens.). Aalders stel twee moontlikhede
ten opsigte van die outeurskap. Die Pentateug kon die werk van Moses gewees het, met die by= voeging van latere wysigings en toevoegings, 6£ di t kon ·n kompilasie gewees het wat in ·n latere tyd geskrywe is met qebruikmaking van
die Mosaiese materiaal en mondelinge tradisies. Op grand van die gebruik van die derde persoon in sommige dele, en omdat post-mosaica en a-mosaica juis in die gedeeltes voorkom, ver= leen Aalders tereg voorkeur aan die tweede moontlikheid.29 Die anonieme skrywer kon die literatuur van Moses, dit is die geskrewe do= kumente, die mondelinge tradisies en alle beskikbare informasie tot ·n geheel verwerk het. Die natuurlike eenheid van Deuteronomium en die feit dat dit gese word dat groat dele van Deuteronomium uit die hand van Moses is (Dt.
31 :24) laat die gedagte ontstaan dat Moses daar meer betrokke was as by die res van die Pentateug.30 Is die Deuteronomiumstyl nie
juis die tipies Mosaiese styl nie?
Wat die ontstaantyd van die Pentateug in sy ge= heel betref, kan die bloeityd op nasionale en kulturele gebied tentye van Samuel, Dawid en Salomo ·n groat aanspraak maak. 31 Die moontlik= heid dat groot dele reeds voor die tyd as •n eenheid bekend gestaan het, kan nie ontken word nie. Ridderbos wys daarop dat die boek Rigters al bou op die Tora as ·n sekere eenheid. 32 so gesien vind die groat afsluiting van die Penta= teug deur •n anonieme per soon (van Selms dink aan ·n priesterfiguur ten opsigte van Genesis) 33 in die vroeg koningstyd plaas.
Redaksiewerk. Die arbeid van die outeur sluit vroeere sowel as latere redaksiewerk nie uit nie. Tussen die historiese gebeurtenis by Sinai en die vroeer koningstydperk, het ·n pe= riode van ongeveer twee honderd jaar verloop. In hierdie tydperk is die mondelinge en skrif= telike tradisies in besit gewees van verskeie groepe•. So is daar ·n verskil tussen Dekaloog soos opgeteken in Ex. 20 en soos opgeteken in Dt . 5.34 Dit is die duidelikste bewys dat aan die wetsgedeeltes gejWerk:is. Ex. 20 kan nie as die oorspronklike teks aangeneem word nie. Naas die tweedimensionele oorleweringe in bv.
I
die Exodus-Numeri-gedeeltes en die Deuterono= mium-dokument'aan die anderkant, sal die na~
vorser ook _moet kennis neem van ·n moontlike tradisiegeskiedenis. Dit open~ drie~imensio= nele aspek'.
Die moontlikheid dat die werk van die outeur in die koningstydperk ·n seker redaksie onder= gaan het, is ook nie uitgesluit nie. Dit kon sowel die taal en styl, die komposisie en di~ inhoud geraak het . Laasgenoemde is egter mi= nimaal. 35 As ·n opmerking met betrekking tot die aard van die redaksionele werk en byvoe~inge, pas die volgende: Ten opsigte van die histo=
riese gedeeltes, dien dit altyd as beligtings=
materiaal. Nuwe fei~e of nuwe aspekte van die historiese gebeurtenis word genoem en bygevoeg.
Ten opsigte van die wetsgedeeltes is dit toe=
voeginge en toepassinge met die oog op die nuwe
situasies. Vergelyk hier die verskil tussen Deuteronomium en Exodus - Numeri. Dit is dan
n voortbouing op n vaste beginsel, soos die veranderinge aan ·n kerkorde nie die oorspronk=
like beginsels durf raak nie. Die oorspronk= like vorm en taal van gedigte word soms lanl< behou (<link aan die Debora-lied in Rig. 5) Vir die Westerling in die twintigste eeu is
hierdie groeiproses wat ·n sekere vaste teks in die begin mis, ·n teenstrydigheid. Tog was di t die wyse waarop die boeke in die Ou Nabye Ooste
ontstaan het 36 en in die verklaring van die wordingsgeskiedenis is die mees natuurlike en
organiese verklaring gepas. Hierdie verklaring wil ook ten alle tye erken dat die boeke nie
primer mensewerk is nie maar Goddelike werk,
en God as Auctor Primarius het die menslike
skrywers en redaktore in al die stadia geinspi= reer en so gelei dat die finale produk die ware Goddelike openbaring in mensehande is.
Die statistiese opset met die aanvaarding van ·n ouer
datering van die Pentateug, gee die volgende resul=
taat: In die periode tot by die vroee koningstyd=
perk, soos deur die Pentateug, Josua en Rigters weer=
gegee, kom die woord berit 111x voor. Die
berit-gedagte het dus sterk in die wordingsjare, wat by
is daar opvallende afwesigheid van die gebruik van die woord berit. Onder die agste-eeuse profete
(Jona, Amos, Hosea, Miga Joel en Jesaja (1 - 39)) word berit 8x gebruik. As in ag geneem word dat die historie van hierdie tyd gedek is deur Konings
(26x) en Kronieke (30x) dan was die berit-gedagte nie dood nie. Onder die vroee sewende-eeuse pro= fete (Nahum, Habakuk, Sefanja) kom die woord nie voor nie. In die periode kart voor die ballingskap (Samuel 14x, Konings 26x, Jeremia 24x, Spreuke 1x) 6Sx sander die Psalms (21x). In die ballingskaps= periode (Esegiel, Daniel, Obadja, Ester) 26x. Na die ballingskap (Haggai, Sagaria, MaleAgi, Esra -Nehemia, Kronieke) 39x waarvan 30x in Kronieke. Om op te som:
Die berit-begrip lewe dus dwarsdeur die volksbestaan van Israel maar word veral beklemtoon in die war= dingsjare en in die tydperk kart voor die balling= skapsperiode.
1.2.1.2 Sinonieme Die sinonieme lewer gewoonlik ·n groat bydrae tot die bepaling van die woord en begripsbetekenis. Sinonieme wat die gedagte van "wet, bepaling, ordening, reel of reglement, ver= pligting, insetting, voorskrif, onderrig, bevel" bevat, kom dikwels voor ~
berit / / tora (1) Weisung, Bescheid, direction, instruction ("for a given situation, asked from God", sowel as "given by human beings"), (2) Gesetz,
(// Sinai-berit), Jes. 24:5 (// Noag-berit 38),
Mal. 2:8 (// Sinai-berit en in serie met 1evi-berit3 9 ), Ps. 78:10 (// Sinai-berit), II Kon. 22:8 en 23:2,
3, 21 (sef~r hattora / / sef~r habberit wat na Deu= teronomium of in elk geval die Sinai~berit heenwys). berit / / ~oq, ~uqqim (1) Auferlegte Arbeit, Leis= tung, prescript, task, (2) zukommende Gebiihr, pre= scribed due, (3) Verpflichtung, due, (4) Anspruch, allowance, (5) Gesetz, Ordnung, law, regulation, (6) Bestimmung, Regel, Vorschrift, prescription, rule. Cf. Ps. 105:10 (die berit met aartsvaders, die insetting met Jakob en die-ewige berit met Israel meer in serie genoem), I Kon. 11 :11 (/ / aan Dawid-berit, maar met Sinai in die agtergrond), II Kon. 17:15 (// Sinai-berit), Ps. 50:16 (//Sinai
-e A b ri t).
berit / / piqqudim: Anweisungen (Gottes), orders (of-God). Cf". :Ps. 103:18 (// Sinai-berit). berit / / cedut (1) Mahnzeichen, monitory sign, reminder, (2) pl. reminder, exhortations. Cf. II Kon. 17:15 (// Sinai-berit), Ps. 25:10 (//Sinai-berit), Ps. 132:12 (soos by I Kon. 11:11).39•1 berit / / ;) ala ( 1 ) Fluch, curse, (2) (eidliche
Verpflichtung mit) Unterstellung unter einen Fluch (bei Vertragsbruch), (obligation by oath which puts a) curse (upon the transgressor ), ( 3) Fluchformel,
formula of cursing. Cf. Gen. 26:28 (tussen Abime= leg en Abraham), Dt. 29:11 (Afr. Vert. 29:12, / / met Sinai-berit). Let daarop dat >ala die oordeel by eventuele verpligtingsversaking, beklemtoon.
berit / / ~ebuca Eid, Schwur, oath, eed. In Ps.
( 6 6 ) d veb ... c... .
105:9 =I Kron. 1 :1 wor s u a as parallel in die tweede verslid gestel. Dt. 4:31; 8:18 spreek van die verbond wat met ·n eed bevestig is. Cf. Gen. 26:3; Dt. 7:8; Jer. 11:3 - 5; Dan. 9:11. "Berit als eine Verpflichtung muss mit einem Eid (? >-1-h~ s-b-w-c -h) bestatigt werden (Gen. 21 : 22 ff; 26:26 ff; Deut. 29:9 ff; Jos. 9:15 - 20; II Kon • 1 1 : 4 ; E z • 1 6 : 8 ; 17 : 1 3 f f . ) II 3 9 • 2
Die sinonieme waarin die goeie gawes en die onder= linge verhouding beklemtoon word: berit / / ~~s~d (1) die Gemeinschapftspflicht, Verbundenheit, So= lidaritat, the mutual liability of those who are relatives, friends, master and servant, or belong= ing together in any other way, the solidarity, joint liability, (2) in die verhouding tussen God en mens: Verbundenheit, solidarity. Cf, Dt. 7:9, 12
(// S inai-b eri t en ·n opmerklike ooreenkoms met woorde in Dekaloog Ex. 20:6, Dt. 5:10. In Dt. 7:12 dink Keil aan die guns wat aan patriarge belowe is 40), Ps. 89:29, (50), (// Dawid-berit), Jes. 54:10
e ... (n moontlike vergelyking met Noagitiese b rit), Jes. 55:3 (//met Dawid-berit). 41
e ...
II
...
b rit sod (1) vertrauliche Besprechung, con£i= 19
dential talk, (2) Kreis von Vertrauten, group of
intimates. Cf. Ps. 25:14 (// Sinai-berit)~2
berit //'em-G.na (1) Unbeweglichkeit, Festigkeit,
immobility, steadiness, (2) Zuverlassigkeit, faithfulness, (3) Redlichkeit, candour, relia=
bility, (4) Treue, faithfulness. Cf. Ps. 89:34
-35 (//met Dawid-berit).
berit / / ~em~t (1) Festigkeit, zuverlassigkeit, firmness, trustworthiness, (2) Bestandigkeit, stability, constancy, (3) Treue, faithfulness,
(4) Wahrheit, truth, reality. Cf. Mi. 7:20 (d.i.
die guns aan Jakob en Abraham wat / / is met
Abraham-berit). Ps. 132:11 en 146:6 is minder duidelike vergelykinge.
Sinonieme wat ·n min of meer neutrale begrip weergee: berit / / dabar (1) Wort, word, (2) Angelegenheit, Sache, matter, affair (3) etwas, something,
(4) Wort Gottes, word of God. Cf. Dt. 8:18
Ps. 105:8, I Sam. 20:23.
bertt / / ~oz~, ~azut. Die gewone betekenis is Seher,
seer, siener en Gesicht, Erscheinung, vision, con=
spicuous appearance, In Jes. 28:15 en 18 is die
betekenis nie so duidelik nie. In 28:15 het die
LXX, die Ou Latynse vertaling en die Vulgaat •n
ander lesing (pactum). Tregelles 43 dink in 28:18
aan •n openbaring, •n wet of verbond. Di t is moontlik
bet, die punt van vergelyking is (cf. Gen. 15:5, 1 2 - 1 7 ; Ex. 24: 9 - 11 ) •
berit // 'imra Wort, Ausspruch, word, saying. Cf. . 44
Dt. 33.9.
Uit bogenoemde is dit duidelik dat die inhoud van berit langs twee wee te soek is.44•1 Aan die een
kant die meer legaal georienteerde begrip: wet,
bepaling, verpligting, ens., en dit word veral be=
trek op die Sinai-berit. Aan die ander kant die
sinonieme solidariteit, vertrou, trou wat op die
Dawid-berit betrekking bet, maar ook op die Sinai-berit. Daar is maar een veraf verwysing na die Abri:iham-berit.4 5 Die volgende opmerking is ook bier van beiang. Daar is in Hebreeus geen woord vir die begrip "verbond" in die sin van •n plegtige
ooreenkoms tussen twee partye waarin die partye
hulle tot onderlinge trou verbind en gewillig is om die volle verantwoordelikheid van so ·n ver= houding, te aanvaar nie. 46 Die woord :> amana,
feste Abmachung, trustworthy arrangement (Neb.
10:1 en 11 :23), kom miskien die naaste hieraan en word in sinsverband saam met die verbum karat gebruik. Die vraag kan gestel word of berit nie juis hierdie leemte kan vul nie?
1.2.1.3 Idiomatiese sinsverband
Die gebruik van berit in sy idiomatiese sinsverband
die betekenis van die woord. 47 ·n Kort ondersoek is egter nie sonder betekenis nie. Die verbum wat meestal die inleiding vorm tot die berit-verhouding
is karat.48 Berit kan moeilik as die direkte objek van die "sny-handeling " gegeld het, omdat berit
·n geestelike inhoud het. Dit wat gesny word moet
lei tot die totstandbrenging van ·n beri t. Die meeste geleerdes dink hier aan ·n dier (cf. Jer. 34:
18) of diere (Gen. 15:9) wat stukkend gesny is. Die dier wat stukkend gesny word, is die simboliese handeling wat heenwys na die gevolge as •n berit-situasie wederregtelik verbreek word. Dit pa$ wel
aan by die seremonie wat by.die totstandbrenging
van ·n verbond, ui tgevoer is, alhoewel sekere ge= leerdes dit ten sterkste ontken.49 Die stukkend=
maak van die dier(e) kan na ·n offer heenwys: "das
zur Bestatigu.ng eines Bundes (berit) darzubringende Opfertier11
•50 Die offergedagte sluit die hele ver= bondseremonie nie ui t nie, maar is eintlik ·n nood=
saaklike aanvulling om die plegtigheid van die ver=
bondsluiting te onderstreep en om veral die erns van die verpligtinge en die voorregte te verseker.
Die gode vorm in die buite-Bybelse verdrae die getuies wat later die verbondsverbreker moes ver= vloek. Ter versterking van die gedagte dat daar •n verbinding is tussen die snyseremonie en die
totstandbrenging van ·n verbond kan ·n derglike idioom in ander tale genoem word. In Akkadies wys TAR be-ri-ti heelwaarskynlik na ·n verbond wat gesny word;51 Fenisies: k-r-t '-1-t (·n eed sny); Aramees: g-z-r c-d-y; Grieks: horkia temnein;
Latyn: foedus icere. Kutsch e.a. erken wel die sim= boliese en plegtige betekenis van die handeling maar wil die ooreenkoms met ·n soortgelyke handeling by die verbondsluiting ten onregte vermy: "die Selbstverfluchung des Hindurchschreitenden in einer
Analogie Handlung: das Schicksal des Tieres soll ihn treffen, falls er die berit (=ilbernommene Ver= pflichtung) nicht
einhalt~
Naas k-r-t kom q-w-m (hi~) in konstruksie met berit die meeste voor. Dit is opmerklik dat die sogenaamde "P-stukke" nooit karat gebruik nie, maar meesal die hi. van q-w-m (Gen. 6:18; 17:7, 19, 21;
Lev. 26: 9). Dat di t egter ·n latere taalgebruik sou aandui, word verloen deur die feit dat karat stel=
selmatig dwarsdeur die hele skrywerstermyn van die
totstandkoming van die Ou Testamentiese boeke ge= bruik is (cf. bv. Gen. 15:18; Ex. 24:8; Dt. 4:23; 5:2; 7:2; I Kon. 8:9; II Kon. 11 :4, 17; 17:35, 38; Hos. 2:20; Jer. 31:31, 33; 34:8; Es. 17:13; I Kron. 11:3; II Kron. 23:16; ens.).53 Ander
verba wat gebruik word is: n-t-n, ~-y-m, s-b-c
(ni .), n-g-d.(hi.), ~-w-h (pi.), b-w->, c-b-r,
c-m-d, 1-q-~, c-m-d (hi.).
Vir die instandhouding van die berit word z-k-r, s-m-r, n-s-r, >-m-n (ni.) en h-z-q (hi.) gebruik. By die opheffing van die berit kom die volgende voor: h-1-1 (pi .), p-r-r (hi.), s-k-h, n-, -r , c-b-r,
e_z-b, m-,-s, s-~-t (pi .), r-s-e (hi.), s-k-r. 54 Bogenoemde dra weinig by om die betekenis ~an berit
te belig.
1.2.1.4 Preposisies
Die volgende preposisies word in die sinskonstruksie,
waarin •n berit-situasie tot stand kom, gebruik:
>et I I (1) zusammen mit, together with, (2) bei,
and. Seite von, by the side of, beside; ben
(constr. van bajin wat nie in die absolutus·voor=
kom nie en as prep. gebruik word) zwischen, between;
cim, in Gemeinschaft von, zusammen mit, in community
of, together with (therefore with all words expressing
community, joint acting) en le (1) hin, zu - hin,
to, towards ( lokaal), ( 2) die rigting waarin ·n
beweging uitgevoer word, (3) verskeie temporele
betekenisse, (4) von, uber, of, concerning (Latyn:
de), ( 5) aanduiding van ·n dati vus ( 6) ten voor=
dele van, (7)_ •n genitivus-verhouding.55
Die meeste preposisies dui dus ·n verhouding aan waar=
in albei deelgenote gemeenskaplik betrokke is. Die
uitsondering is die p~eposisie 1e wat die ontvanger
van die beri t-si tuasie op ·n min of meer neutrale
wyse aandui~ Alhoewel 1e statisties nie die meeste
gebruik word nie (die eer kom >et toe) oordeel
Begrich dat dit tog nou verbind is met die oorspronk=
like betekenis van die berit-begrip en nooit met
"met" vertaal moet word nie.56 Sy uitgangspunt is dat beri t •n verhouding tussen twee ongelyke partye aandui waarin die magtige die minder magtige ·n ·n beri t-verhouding borg. 57 Later sou daar wel •n verandering in die begrip kom waarin die begrip
verstaan word as ·n verdrag "in welchem zwei Partner met Angabe gegenseitiger Rechte und Pflichten in ein Rechtsverhaltenis zueinander treten11
•58 Dit
is dan ook nie te verwonder dat die preposisies >et of ~im of ben dan gebruik word nie. De Vuyst kritiseer die standpunt van Begrich deeglik en wys die standpunt af,59 maar die volgende kan aan= vullend ten opsigte van preposisies genoem word: le kom vir die.eerste keer in die onderhawige verband in Ex. 23:32 voor waarin die volk gemaan word om nie met die inwoners van die land of met hulle gode ·n verbond te maak nie. Daarna in Ex. 34: 1 2, 1 5 waarin we ere ens teen ·n ver bonds 1 ui ting met die inwoners gewaarsku word. Bogenoemde tekste kom, as die standpunt van die bronne-hipotese ge= neem word, net in die ouere bronne, Jen E, voor, maar hierdie ouer bronne gebruik ook >et en cim
(Gen. 15:18, 26:28), of laat die preposisie ge= maklikheidshalwe, heeltemal weg (Gen. 21:27 en 32). Indien die Pentateug vroeer gedateer word, is dit opmerklik dat le nooit vir berit-sluiting in die aartsvaderperiode (Genesis) gebruik word nie. In Exodus word dit nie gebruik om die berit-ver= houding tussen Jahw~ en Sy volk aan te dui nie.
s:
e ,..Dt. 4:31 stel dat Jahwe die b rit, wat Hy hulle (latem) gesweer het, nie sal vergeet nie. le hoort by sweer en nie by die sluiting van die berit nie. In die vroeere pr.ofetiese boeke dui le die posisie van die ontvanger, as die minder magtige, aan. Dit raak alleen die verhoudinge tussen mense onderling. In Ps. 89:4 het God ·n
berit gesluit met sy uitverkorene, nl. Dawid. In Jer. 32:40 en Eseg. 16:60; 34:25; 37:26 dui le die ontvanger van die nuwe verbond aan. le doen hier vir die eerste keer diens om die objek van God
se berit met die mens aan te dui. Die nuwe verbond
is innerlik (Jer. 31 :33) en geestelik (Eseg. 36:27) van aard en dit is opmerklik dat le juis nie ge=
bruik is waar dit die meer legale Sinaitiese berit raak nie. Kronieke toon die volgende beeld: in
I Kron. 11: 3 by •n intermenslike verhouding, in II Kron. 21: 7 in ·n verwysing na God se optrede teenoor Dawid, maar in II Kron. 29:10 wil Hiskia ·n berit slui t met ( 1 e) Jahw~ ~ Di t impliseer egter
meer
•n
vernuwing van •n bestaande beri t as die op=rigting van ·n nuwe beri t waarin die inisiatief van
die mens sou uitgaan. ·Die rol wat die preposisie le gespeel het, is dus nie so prominent nie.60
1.2.1.5 Berit-terminologie
Die berit-terminologi~, met uitsluiting van die sinonieme en die preposisies, lewer •n interessante bydrae. Die belangrikste woorde wat hier in aan= merking kom is ~~s~d wat volgens Glueck die eintlike voorwerp of inhoud van berit vorm,61 die verbum
>-h-b, ~alom en colam. Die woorde ~ub,r~amin, . >em~t, >ahim en ~~n-n beweeg meer op die periferie.62
Die sentrale betekenis van r~s~d mag nie onderskat
word nie. tf~s~d dui ·n regspligverhouding tussen mense aan, wat hoogs ekskusief is en ·n vertroue tussen die partye veronderstel waarin eerlikheid
en waarheid ·n vereiste is. Die hendiadis !1esed we., emet gee ·n mooi ui tdrukking van bogenoemde waar= heid. Hesed kan deur ·n eed bevestig word en is eint= like sub~tansie van ·n berit. !jesed bring so weder=
sydse diensplig , opregtheid, vriendelikheid, broe= derlikheid, trou,goedertierenheid en liefde mee. Di t is selfs in die profane gebruik nie •n wille= keurige genadebewys of goedheid of hulde nie.63 ljesed word in besondere sin gebruik om die ge= meenskapsverhouding tussen God en die wat aan Hom behoort, uit te druk. Dit is weer so dat alleen die wat in ~ eintlike religieuse verhouding tot Hom staan, van Hom !1esed kan ontvang. Weereens vereis dit trou en geregtigheid en weer is die hendiadis J;iesed we)emet die vergestalting van ·n verhouding waarin 'emet die verklarende adjektief is. Van God se kant kom kragsvertoon wat verlos= sende werke tot stand bring. "Gottes J;iesed ist die Folge seines Bundes oder seiner verheissung oder seines Eides11
•64 God se
~esed
kan met trou, hulp en liefde (veral die wat gemeenskap wek) weergegee word.65' -h-b, gern haben~lieben, like,love, bemin, liefhe, druk die innige verhouding tussen God en die mens -en die m-ens en God ui t. By die HERE is di t nie ·n emosionele opwelling nie, maar die kragtige uiting van ·n soewereine wilsui ting. In Dt. kom >-h-b baie na aan b-~-r, uitkies, en in Jer. 31:3 tree dit as parallelle begrip naas ~esed in. Van menslike kant word liefde geeis (cf. Ex. 20:6; Dt. 5:10;
7:9; Dan. 9:4 en Neh. 1:5). Let ook op die Oud-Oosterse agtergrond (bv. die Amarna-briewe) waarin
die '-h-b-begrip dieselfde is, as wat in Deuterono= mi um gevind word: 11
-' -h-b bedeutet demnach soviel wie •aufrichtige Loyalitat gegenilber dem Bundes= partner uben' und gehort, hier allerdings reli= gios gewendet, zum Sprachgebrauch der Bundesvorstel= lung".66
Die begrip ~alom waarvan Koehler-Baumgartner die grondbetekenis·.as "universehrtes Sein, Gedeihen
(Friede), completeness, wellfare (peace)" aangee, het ·n besondere funksie. om die toestand wat ·n berit skep, uit te druk.67 . Eers moet genoem word dat ··daar in .die. jongste teologiese diskussie •n lewendige belangstelling rondom die.grondbetekenis en waarde van .. ~alom is. Di.t volg op die ui tvoerige verwerkte dissertasie van.Walter Eisenbeis, Die Wurzel s-1-m im Altem Testament,68 waarin hy die grondbetekenis "G.anzheit" of "Unversehrtheit" · opnuut onderstreep en positief stel dat die bete= kenis "Friede" selde in die Ou Testament voorkom en as di t voorkom, di t bloot ·n afleiding van die grondbetekenis is. H. H. Schmid gee ·n breedvoerige oorsig van die verskillende betekenisse en konnota= sies wat deur verskeie geleerdes gegee is. 69 As aanvulling by die betekenisse wat reeds genoem is, kan die volgende genoem word: soundness (Bro wn-Driver-Briggs), Heil, .Wohl, Wohlbefinden (Levy), Harmonie (Soe), Gluck, Sicherheit (Hermann). Eisenbeis het dus nie met •n oorspronklike nuwe
betekenis na vore gekom nie.. Gerleman verwerp eg=
ter die betekenis van "Ganzhei t" as ·n te formele en
onbepaalde oorsetting en
.. ' 70
nugtung, Genuge' voor.
volging gevind nie. Die
stel "Vergeltung" of "Ge=
Hy het egter nie veel na=
vergeldingsgedagte sou
ook die soewereine en onvoorwaardelike betekenis
van die berit tussen God en mens skade aqndoen en
weerspreek.
Die berit ~alom beklemtoon inderdaad die gemeenskap=
like eenheid sodat daar tussen die onderskeie lede
·n geheelheid en harmonie ontstaan. Die berit in
Num. 25: 12 wat as ·n berit ~alom gekenmerk is, wys op die goedkeuring van die priesterskap en die guns
wat Jahw~ aan Pinehas en sy nageslag wil bewys
waarin die geheelheid of gaafheid van Jahw~ en
Pinehas se verhouding uitgedruk word 71 (vergelyk
Mal. 2:5 waar die berit met Levi die lewe en vrede
is). Die berit tussen mense (Jos. 9:15; II Sam. 3:21; I Kon. 5:26 (Afr. Vert. vs. 12), Ps. 55:21)
beklemtoon die welwese ("wellbeing") tussen hulle.
In Jos. 9:15 skenk (maak) Josua as die meerdere
~alom aan die mindere Gibeoniete en dit behels
sekerlik nie net ·n nie-aanvalsverdrag nie, maar
hou ·n volledige voortbestaan in. In Jes. 54:10
Eseg. 34:25 en 37:26 dui ~alom die toekomstige
(eskatologiese) heil aan wat verkry word as die
e ,.,
b rit-beloftes nagekom word. Hierdie tekste is om=
vattend en meer geestelik van aard en die onskend=
bare eenheid van Jahw~ en sy volk word onderstreep.
colam of colam, (1) lange Zeit, Dauer, alle (kom=
mende) Zeit, a long time, long duration, all (future) time, (2) adv. fur alle Zeit, for all time, for ever, ens., kom bv. in Jes. 55:3; 59:21; 61 :8; J er • 3 2 : 40 ; 5 O : 5 ; Es eg • 1 6 : 6 O ; P s • 1 O 3 : 1 7 , 1 8 ; I Kron. 16:15, 17 en II Kron. 13:5 voor. Dit is opmerklik dat colam as predikaat veral die nuwe berit beklemtoon. Die Abrahamitiese en Dawidiese berit word wel in herinnering geroep maar dit word eintlik nooit as eienskap van die Sinaitiese berit genoem nie. In Ps. 103:18 is wel sprake van die
Sinaitiese berit maar die hesed van Jahw~ wat mecolam wecad-colam is, is vir die
0
wat Hom vrees. Hierdeur word die moontlike beperktheid van die Sinaitiese berit reeds onderstreep.
e A
Die term !-b-r-~ wat 3x in die
s
fire steles voor= kom en met die Akkadiese tubtu u sulummu en !ubutu epesu vergelykbaar is,74~et
wel oak Ou Testamentiese parallelle in die Hebreeuse !6ba en !6bot (cf. I Sam, 25:30; II Sam. 2:6; 7:28; Dt. 23:7 (Afr. Vert. vs. 6) 7 3 maar omdat die woorde in ·n wyer verband voorkom, word dit nie hier bespreek nie. Ra{lamim se begripsbetekenis hang nou met die van ~esed saam, maar {lesed is meer posi tief van karakter: "Das Merkmal der Treue, dem Begriffe ~esed eigentumlich,ist dem Begriffe ral;amim fremd. 1174 "J;iesM ist eigentlich das positive Element der Stindenverge=
bung, womit Gott die wiederhergestellte Einigkeit zwischen sich und seinem sich danach sehnen den Volke bekundet11
van hesed is
.
. 76>emet, van die.stam >-m-n, vergestalt vastigheid, betroubaarheid, bestendigheid, lojaliteit, trou en waarheid. Naas hesed is 'emet die afronding van die inhoud van die beri t-begrip.77 In Am. 1:9 word
e ~ "!'
gespreek van ·n b ri t 'atiim (cf. ook Sag. 11 : 14) waarin broederskap die resultaat van berit is.
Om saam te vat: die berit-terminologie bevestig e ~
die indruk dat die grondbetekenis van b rit meer is as ·n rigoristiese verpligting of ·n koue wetsbe= paling of ·n onpersoonlike normering. Die terminolo= gie spreek duidelik van ·n verbondsbegrip waarin wederkerige verpligtinge en regte sou wees en wat deur die positiewe konsensus van die deelgenote gedra word.
1.2.1.6 Vertalings
Voordat ek van die leksikografiese ondersoek afstap, is ·n vlugtige kennisname van die vertalings van berit tog belangrik. Die berit-terminologie wat ooreenkom met soortgelyke woorde en uitdrukkings in ander Semitiese en aanverwante tale is reeds bespreek waar dit van toepassing was.78 Die Targums
e ~ e - 79
vertaal b rit met q jam: Verordnung, statute, waarby Kutsch in die kader van sy opvatting opmerk: "Selbstverpflichtung als Eid oder Geliibde sowie Verpflichtung eines anderen ! Gesetz, Verordnung o.a.11
·n be ri t maar doen di t baie keer via die LXX. Di t word dan:d-j-j-t-j-q-j of d-j->-t-j-q-j met die betekenis "Anordnung, Verfiigung" en dan veral die weergawe van die testament-gedagte.81 Kutsch be= weer dat berit in die Qumran-geskrifte in nie-teologiese sowel as in nie-teologiese sin as self= verpligting gebruik word. Berit kan egter ook ·n groep mense aandui soos in !QM 14 ,4 "wo 'seine berit• in Parallele zu 'Volk seiner Erlosung', und 17,7 wo 'berit Israels' parallel zu 'Los
(=Volk) Gottes' steht. 1182
Die vertaling van berit in Grieks behoort getuienis te gee van die eksegese van die woord, as dit net in gedagte gehou word· dat ·n vertaling nooi t ·n pre= siese weergawe van die oorspronklike woord met al sy konnotasies kan gee nie. De Vuyst is van mening dat die Nuwe Testamentiese diatheke deur die ge= bruik van diatheke in die LXX bepaal is en dat die LXX direk op die Ou Testamentiese berit rus.83 Die ou vertalers het die ~euse gehad om berit met sponde, diatheke, suntheke, horkos/horkion, ens., oor te sit. Die woord word egter in 264x uit die 287 moontlike gevalle met diatheke vertaal en alleen
in IV Reg. 17:15 met suntheke. 84 Aquila en Symachus het, saver as wat hulle geskrifte gekontroleer kon word, ·n voorliefde vir die suntheke gehad. Theo= dotion het weer meesal diatheke gebruik.85 Die betekenis van diatheke kan nie sander meer met "Setzung, Bestimmung" en "Letztwilligen" weer= gegee word nie,86 maar daar sal deeglik rekening
gehou moet word met die betekenis van berit in die Ou Testament (want die vertalers het immers gepoog om •n juiste weergawe van die oorspronklike te gee) en met die gebruik in die profane Griekse litera= tuur. Ook dit is nie genoeg nie.
Die semasiologiese betekenis moet op grond van die funksionele gebruik van diatheke in die LXX bepaal word. 87 Na •n ondersoek van die profane gebruik van diatheke en in die lig van die Ou Testamentiese gege= wens, kom De Vuyst tot die oortuiging dat daar tweer= lei elemente aanwesig is: Sowel die moment van
tweesydigheid as die van eensydigheid.88 Die sema= siologiese ondersoek in die LXX bevestig dit. Oak waar diatheke die kleur van "toesegging", "opgelegde of verskuldige verpligting", "wet", ens. het, is daar indikasies van "verhouding" of "wederkerig= heid". 89 Daar is sekerlik ·n aksentverskil. Moontlik kan daar in sekere g~valle skerper tussen die ver= skillende elemente in die begrip di~theke onderskei wora.90
Swetnam lewer kritiek op De Vuyst se metode asof dit te analities leksikografies sou wees en verwys na Delebat wat vanui t papiri-navorsing ·n wyer agter= grand gee. Die diatheke was dan ·n bepaalde ooreen= koms "concerning adoption by a person with a view to perpetuating (sic) his line in the context of the c1an11
•91 Maar hy bevestig tog juis De Vuyst se standpunt as hy later opmerk dat daar wel ·n bilaterale aspek is wat na die unilaterale beweeg
in die lig van die soewereiniteit van God.92 Diatheke kom 33x in die Nuwe Testament voor.93 Dit is opmerklik min en dit is verder verbasend dat diatheke so baie in Hebreers (17x) gebruik word. ·n Goeie verklaring is nag nie gegee nie. 94 Wat die betekenis betref is daar ·n taamlike verskil.
Behin oordeel "diatheke ist durchgehends die Ver= fugung Gottes, die machtvolle Kundgebung des sou= veranen Willens Gottes in der Geschichte, durch die er das Verhaltnis zwischen sich und den Menschen gemass seiner Heilsabsicht gestaltet, die autorita= tive gottliche Verordnung (Stiftung), die eine entsprechende Ordnung der Dinge herbeifUhrt". Schmitz en Von Sybel verkies veral "Bund" terwyl Goppelt spreek van "eine gnadige Verfugung Gottes". Vos oordeel dat daar ·n drieerlei sin is: "covenant, authoritative disposition, and testament11•95 De Vuyst kom na ·n noukeurige ondersoek tot die slotsom dat die betekenis baie kompleks is. Hy wil nie die betekenis bind aan ·n ·•eenzijdige beschikking" of "verbond" nie, maar wil ·n ope gemoed behou ten
opsigte van ander nuanses, bv. "verbondsstipulatie"
(Hand. 7:8), "verbondsheil" (Rom. 11:27), ens. 96
Dit sou beter gewees het as hy tog die grondbetekenis
gepeil het en die samehang van die betekenisvaria=
sies aangetoon het. Wat tog duidelik is, is dat die
betekenis van diatheke in die Nuwe Testament bepaal
word deur die betekenis van berit in die Ou Testament
die berit-verhouding in die Nuwe Testament oor die algemeen sterker gedifferensieer word as in die Ou Testament en die Lxx. 97
In die ou Latynse vertalings word berit met "testa= mentum" vertaal, maar Hieronimus sit die woord 135x met "foedus" en 96x met "pactum" oor. 98
1.2.1.7 Sam~vatting
Weinfeld beweer "die ursprlingliche Bedeutung des hebr. berit ist nicht ein Vertrag oder eine Ver= einbarung zwischen Zwei Partein. Berit enthalt vor allem die Idee des Auferlegens oder der Verpflich= tung, wie auch
hervorgeht11 •99
pligting deur ·n
aus der oben gebotenen Etymologie Via die bevestiging van die ver= eed (~-1-h, ~-b-w-c-h) verkry dit egter ·n belangrike newe'.:>etekenis nl. ·n verbond:
"Obwohl die beiden Worte verscheidene Begriffe
bezeichnen, einerseits Verpflichtung und andereseits
Eid, wurden sie mit der Zeit so miteinander ver= schmolzen , dass man das eine oder andere von ihnen gebrauchen konnte, im dem Begriff "Bund" Ausdruck zu geben". 1 OO Die stelling dat beri t sowel ·n ver= pligtings- as ·n verbondskarakter dra, kan ui t die voorafgaande wel bevestig word. Die sino~ieme dui in die rigting van wetlike bepalinge, die verplig= ting, sowel as begrippe wat verband hou met soli= dariteit, trou of vertroue. Die verba wat in die sinsverband, saam ~et berit gebruik word, dui op plegtige verpligtinge wat aangega:m is, 6f ·n
verhouding wat tot stand gekom het , 6f gawes wat geskenk is.
Hierdie tweeledigheid word deur die gebruikte pre= posisies en die berit-terminologie bevestig. Die
woorde wat in die vertalings, veral in die LXX en
die Nuwe Testament gebruik is, toon dat aan die=
selfde konnotasies as in die Ou Testament, getrou gebly is, maar die woorde het aspekte skerper be= klemtoon. Daar is duidelike differensiasie. Dit is natuurlik omdat die vertalings nooi t •n begrip
absoluut suiwer, in al sy konnotasies kan weergee nie. Die woordgeskiedenis wat Weinfeld stel is
egter nie suiwer nie. Hy begin met die sinne waar=
in die Sinaitiese berit aangehaal word (Rig. 2:20;
Ps. 111 :9) en konkludeer dat die wetlike, die
bepalende, die primere betekenis is. Die Abrahami~
tiese berit wat voorafgaan, mis in ·n groot mate
juis hierdie element. Dit gaan egter nie nou daar= om om die teendeel te wil beweer nie. Die "verbonds" -beg rip is heel waarskynlik ·n lat ere konnotasie.
Dit is beter om in lyn van die Akkadiese birit, biritu die oorspronklike te soek in "dit wat tussen= in le" (in-between terrain; teri'i tory, prope!'ty,
held' by common neighbors; link, clasp, fetter). Dit spreek van ·n oop verhouding tussen twee of meer partye. Hierdie verhouding, die terrein tussen die partye, kan of wetlik of verbondmatig, dwingend of vriendelik bepaald wees. Dit kan inhou dat die een buurman (party) horns elf verplig tot ·n sekere houding of die ander met of sander sy medewete en
toestemming tot ·n sekere reaksie uitlok. Let ook op die ouderdom van die eed as begeleidende f aktor b y die verbon sluiting. . d . . 100.1
In die ondersoek wat saver onderneem is, is alleen
die verskeie moontlikhede gevind. Die vclgende taak sal wees om na te gaan of daar enige vaste patroon
in die berit-sluiting te vinde is, en of dit ver=
gelyk kan word met relevante patrone in die Ou Coste.
Daarna sal heel konkreet op die funksie van die
berit in die lewe van die mense en in die verhou=
ding van God-tot-die-mens, gelet word.
1.2.2 Die formele - en seremoniele patroon van die berit in vergelyking met die Ou Coste
1.2.2.1 Om die formele - en seremoniele patroon van die berit in die Ou Testament vas te stel, kan met vrug gelet word op die resultate van die studies van die Oud-Oosterse wettebundels 100•2 en die vsal-verdrae. Kutsch gaan hierdie aspek te ligtelik ver= by en dit lei daartoe dat sy hele beskouing eensy= dig word.101 Perlitt merk op: "dieser Ubergang
zur theologischen Aussage ist ein qualitativer Sprung: der religiose Gebrauch des Vertragformulars ist im alten Orient zuden analogielos, wie umgekehrt das Alte Testament nicht einmal den politischprofanen Gebrauch einer solchen Vertragsform kennt11
•102 Die
uniekheid van die berit tussen God en mens kan se= kerlik ten volle erken word, maar dit neem nie weg dat God tot ·n sekere mate kon aanslui t by •n algemeen bekende gebruik in die paganistiese wereld om dit met ·n ware openbaringsinhoud te vul nie. 103 Die bewering dat daar in Jie Ou Testament geen po lities-profane gebruik voorgekom het nie, is oordrewe. Die volle omvang van die pariteits - berit tussen Salomo en Hiram (I Kon. 5:12) en die susereiniteits
-e ~
b rit(?) tussen Agab en Benhadad (I Kon. 20:34), is nie weergegee nie.
Die aanvanklike arbeid van
v.
Korosec, in 1931, met die daaropvolgende bekende bydrae van G.E. Mendenhall, e.a. het die formele ooreenkoms van die Oud-Oosterseverdrae en die "verbonde" in die Ou Testament met 104
oortuiging aangetoon. Hulle navorsing rus inder= daad op ·n adekwate ondersoek van relevante wette en verdrae uit verskeie tydperke en verskillende lande, om as ·n redelike wettige steekproef van die Oud -Oosterse data te dien. 105 Die studiemateriaal het van die "Aasvoelstele", waarin Eannatum van Lag as ·n verbond sluit met Umma (·n buurstad) en uit c.
2500 v.C. dateer, via die Hetitiese verdrae
(c
.
1375 - 1220 v.C.), die Aramese Sefire tekste
(c
.
750 v.c.), tot by die verbonde van Esarhaddon106
uit c. 670 v.c., gewissel. Aan die arider kant moet dit in gedagte gehou word dat baie van die tekste beskadig en/of onvolledig is, sodat ruimte gelaat moet word 'Jir verskil van opvatting met be= trekking tot sekere aspekte waarvan sommige nogal nie so onbelangrik is nie, byvoorbeeld die verskil tussen die eerste en tweede millennium-verdrae.
Die oorsprong van die verdrae kan in die ou Mesopo= tamie teen ongeveer die middel van die 2de millenium voor Christus gesoek word.107 Oie oorsaak vir die verdrae kan logies verklaar word. Die ou beskawings se kultuurontwikkeling was rondom die stede gekon= sentreer. Soos die hedendaagse state interafhanklik is vir verskeie invoergoedere, was daar ook ·n behoef= te aan ooreenkomste vir die lewering van klip, tin, koper, sout, ens.108
