Resultaten van een cloze procedure onderzoek : inleiding voor de cursus "Het geschreven woord in de landbouwvoorlcihting" 13-4-1960

(1)

O O ) p i p © F - d-ö < D F - ^ CD 4 < ! CO £ Ö >. H . !_ > 3 © 3 P i C D C D F - 4 p C D C D c a

a

F* rf- <J CD 4 p - P 1 p , ra P C D C D Ö Q N N C D C D C D S i 4 _ü* £. ">

ïï.

*

°

? V 4 4 0 F - 3 e p P J p,0* 3 P * C D C D 4 P 4 C O CD ffj rf(D CD o * C D ca © p o P 1 P CD P 4 CD P1 CD 4 CD P 3 CD p i ^. W CD O P o * * Cü -p © 4 o CD C D <H - P CD rf-P * i P M0I 3 3 C D p c a p . F -CD <! P P p i ö CD O P 93 F* CD 1 P i Q CD 4 N O CD tV F- P C D CTC1 3 Ot J P C D C+C Q N ffi 0 F - 4 C O CJ . O pet ? CD P F- QJ • C D 4 0* 3 0* 3 C D 4 < J C D C D *t f P CD P N F -S i C^i . o p 4 p. F -CD P P CD O* 1 F CD tv CD P _>o P- P rf-P' W P - O P rf-P •_. ' P » ! . - «d . F -l P 4 © 3 ro o 1 a > I M 3 I F - C D 1 C D _p p 4 a 1 P 1 F -o P rf- H- © tB _•*o P O p 4 Ö J _«H- P p p _H, 3 V > P p . P 1 F c a CD 3 F - P P P rf-p 4 p . ra P 1 F CD rf- P 0 Si O o 4 Pi CD P » _V _Pi _P rf- P F' CD rf-F^t f i-b o o 4 p p 4 O C D rf- rf- F- _CJ. 0 3 tV P P ts rf-CD P CD F * 4 F 1 P < C D E i rf-F - rf-p i C D © 4 P'Ö Q F - 4 Cj . C D pr" d CD O " P P > F-P J CJ . C D F T 4 rf-F » •• d M O O ffi 3 © O 0 P P ^.P . P • rf-< 1 I-1 C O < ! P 21 N 0 tv w p F - rf- ^ J-1 P CJ . P © ra ra H ) 4 p . rf-3 © < i p ra o p M p O cK J S 4 ra © • © c + 4 p p . p 1— ' Ot j © H ) F - 0 p ra ^ < ! 01 3 rf- 0 0 0 © 0 0 P M 4 4

* ^

g

p 4 F - < { © f! rf-pi f l P P c o P " • M © O J 0 O < J 0 j> - O O ra 0 0 0 o 4 4 p . P t v s i CD N 0 1 F F' _CJ. ra rf- <l o o p M O p . 4 P O F -p r s F'0* 3 N PiC^c+ P F->< ! p. p P©ffiF-0 © FJ©©© p Q. F ct-C B ÖJN44 P 4F-< i ct-O ©CO © EJCJ . CDP , PP^4 o P . a JPTFt 4 p P p . F-C O p*p,F-M F J F -0 ei - P 3 0 P rappffiO F-©c4-0 cf-PiOcf - 4P'<lF J m ct -(DOU'COd-BCDffiFpi' F OF-F'p;o440c:pF ' d-?» 4 H rarorarappp© F -© 4 ' F J 4 0 P.P-PH O p HOtj p is" < ! d - ( D F < i ^CJ . p . F ( D ' O < 0 cfP©4P J 0©£:©0<!©F -0 PPF-0P I F - P4c+p . F*ppi<{ra'dcJ-p « ra P ^ p * < J P F - 0 c + < S F - P • O £ P P 0 P 0PCR3tsOt3 4 crcoOt ) ffl 0 <H - p ©©rap"F j rapiF-P i cq © 0 © F - • © © P©©4©P"©Orf-p4 4 F-p © pF-HoP©p<|ts i <IP?401 3 Mrf-rf - PO O a 1 < D ' m , ' 4 3 M F - o " " • 0 © 0 P 0( 3 3 P P 4 ra 4 P © P i F - < j © F » p i P P P ra p ~ > p cl - rf-0 p > P i ra c + _ra c f P Fi 0 0 F - < 1 0 0 ra fc-0 0 3 o 4 p 4 4 4 (?3 - ro 0 0 F T _{o 3} 0 4 0* 3 a" 4 P T © © et - 0 P W P • ü 0 ^ © 0 P O ra C D O o 3 O O 4 O ₁ 4 © P F - p © p r p P Ü ©ra p p © ^ M 0 © N P " 4 P i 0 N F- P ra H» 0 P F - p p , © 0* 3 CJ.O Q © P © P .P 4 Q p 4 © p ^ p 4 O P P 4 ra 0 P * P i O O 4 M 1 cl - P " 0 <rf -© © P © © P 4 F- CJ . > d ₀ _p _• p F > ra 0 0 © cr.r o © < # 4 p r <S©rf-O©P0COOl3 0 © F ra 4 P " p pipT 4 H H - ( 3 o 1 H-IJ ) C O S P © {Vrf-F' P P"©CJ . 0 C D rf-P ©CJ . 40»3 fd<lH}p " 3CÜ 3 PT^©40©rf-0 Pi0©N©O<i©P P © 04OF - 00* 0 3H , tVOCj . hri4P©0^fflrf -F J ©4PtfP< * PP© P ©P4-CTP ? F » <ï ta 0 P j 0fc)opprcT' o ©<JF J 3F-p:F-f dp©F-0 4P©PO£Brf - Oc j o" H raPffiPP^ ©0OFi£ U 44rf - 3©0t3'dF-F J 3©p i F-taPppH o O©»0t3©F-P p©rf-p © P ©rapprp.pF-p' p fc)P J*CQrf-0 Pi© p © W F - p F 1 © 4 F - F - O P i ppirf-pre! © O«3PPP P a " PTF-PP* © CR34 0 p JF J3F-rf-Cft3©F Jp J F-P " ©F-pot j © rf-rf-F-o p ra rf-cro p 4 © CJ . C D 0 ra o^-p ?T^ p 3tT<iPi0ff q 0rf-rf-pPfflO00F-P © PF - 44*01 3 40< 3 0 q ©p'©p.p,©3 4 © © O © P • F { B ( D F p < 3 © er " F-P 0 3 © 0 p , F J 0 CJ . H - P i p p piP3©04t s i'0©O P 0 O 1 © 4 3 1 I ! Ï T G J _• t ) _© ₃ ₀ 0 F- rf- 0 ^o P i F -0 Pi 0 h-> 0 ts © 4 4 P © © Ha rf- O 3 1 P © rf- _0*3 © ra 0 1 P 4 © < © P © rf- © cy _{© 0*}3 4 F- CJ . W © P « ,W • • ö © . 3 P rf- © ^ P P 4 F- p d P< 0 C3" 0 F" p _&0*3 ra rf- © M H-i F ' P 0*3 . <! P P Pi © M 0 ca 0 4 * i s 0 0 rf- rf- 0 sj ffi tv 5V 0

.F

p * _• Ü © c+ _y

a

_{O 0*}3 4 P i-b F- ra 0 P* 0 <1 © 4 ca 0 4 _0*3 F- P _0*3 >o

<

a

O © F 1 ;P < © N ^t J • P i © ffl O 4

§

M

^

O P pi> d p © 0* 3 © HjH-0 1 P 0* 3 O O © P * © P 4 p . F - © CJ . © < { P ^ C D F - 4 .< <^-P N ; © P ' © 4 ' Ö F -•3 5 O P • rf-ki c a ö i ra M O" ei - p M P P F - P 0* 3 O P i P p . F - © 0 © •» o * 0 4 O © 3 P 3 0* 3 C J © p • P F -0 S j P • 0 rf-4 F - © o " 3 ffi © F 5 rf-P 1 p i P i rf-P © © © © © F » F -p 4 © ra © F * t V P P 1 C O < i 0 P : < ) o 1 P ©p p 4 ra © © p © 4 P © o-tv p © © ra M O * d © * d 4 © 3 © t V P © ffi P P P P p. o * 0 tf < ! p F " 0 P 1 O e r ro 4 F - rf-CJ . H - p . p F -0 rf- _P < N P O ffi P < 1 _ffl P ö 4 H j O I S p , g H -© 3 0 F " p p " P F - O " O p i © p 0 © 4 P 4 \-> 4 0* 3 ©rf-P * © P 0 © ra O F ' rf-< 1 p 4 p i © p ffi p j p 0 0 P i ffi p • p . 4 P . p i © 4 N O © tv _*« P< F- © F -ü © 0 1 F O N © P P J © ra 0 ir » ps . N rf- 4 M\ 0 0 N P"VJ 1 0O O 3 0 © © © P I V 5 j © p * t V F-P " oo p P . 4 < i CD p " 0 0 p J F - O rf- 0 P < ! P 0 p < 4 F 1 < i © N 0* 3 p 4 F - 0 P 0* 3 O 3 U J _P" O O 4 t-3 P _•^M O 4 ca 0 t V O ffl P * ra 3 F - CT " F -Cj . g j Cj . P P 4 < * P " O 0 O F - 4 P " ra © O 0 P P p -© 0* 3 4 4 ts 0 0 0 © rf-!V M © P rf-3 < ! P -0 © fi i P N 0 " s i P i M W 0 F " 4 0 0 F -p p p p p : © 0 p i F - N F -© P F-y 4 P-CJ . © 0 © P C O »o 3 p . < i 0 © t s P P P P 4 < J F 1 Ö O P 4 p i O F - 0 © 4 F T rf-P 1 P i © cj P^ F- <! © 4 ra F -4 O O ffi P-4 P 4 0 F' ra © © P P -F © p: si © 3 0 rf-4 P 0 Pi 0 <i P P © F -M 0 < P P H F" P* F- P O F- ra 0 ra 4 O P p 4 P4 0 F- P< ra 0

P

F 1 F -O P I p © F- P< . F -P _0*3 <i O O 4 pi ' 0 0 P; 4 P 4 C O rf-P 4 ' F -P

°1

F» co ^ W 0 cfc UJ0* 3 I © m 0 -t ^ P 4 l F> 4 0 <! ffi V O P O N O s i O O 4 P- F- P P- ffi M P P Pi tr 0 pj si > • • • « I '• ; < •' P . ' • P . 'p i © . .' P bd P V ~ .*+ P H ) P < _• ra O 0 F- O F1 _{O 0*}3 F- © ffi P , .: ; ra ' ' O 0 F- _{O 0*}3 4 P Hj F' ffi _*# pi' • SJ O w 0 ra si F» rf- P rf- ffi P <) P P ffi © P O M O N © <T3 4 O O 0 P" P; 4 © O p pi © 4 ca 0 © tv

(2)

. ~ 2 ~

Dit is één van de redenen, dat van de boeken van Flesch meer dan een kwart millioen exemplaren is,verkocht. Het zal U echter duide-lijk zijn dat de communicatie tussen de schrijver en zijn lezers door een aanmerkelijk groter aantal factoren beïnvloed wordt dan met deze formules.wordt gemeten. Vooral Flesch heeft danook ge-tracht om ook'voor deze andere factoren .formules te ontwikkelen. Het feit echter, dat hij hiervoor telkens v/eer met nieuwe formules komt, is wel een aanwijzing 'dat hij hierin nog niet op een geheel bevredigende wijze is geslaagd.

Hij heeft formules voor "human interest", die bepaald worden door het percentage persoonlijke woorden en persoonlijke zinnen, voor

"realism", die een maatstaf zijn voor de mate waarin de schrijver met concrete begrippen werkt, en voor. "communicative energy", die een.maatstaf'geven voor de levendigheid -van het betoog. Voor som-mige, van deze formules heb ik nog geen proeven kunnen vinden, die aantonen dat zij inderdaad facetten-van de publicatie, meten., die voor dé communicatie belangrijk

zijn.-Al deze formules hebben een aantal nadelen. Zij houden name-lijk gëe'n rekening met de mogename-lijkheid, dat men, met eenvoudige woor-den' in een onlogische volgorde in korte zinnen een volkomen onbegrij-pelijk stuk kan produceren.

In de practijk blijkt dan ook, dat met een zuivere mechanische toe-passing van deze formules geen verbetering van het geschrevene be-reikt wordt. Bovendien is het natuurlijk mogelijk om door woorden in. overdrachtelijke zin of op een ongebruikelijke wi'jze te gebrui-ken een publicatie moeilijk begrijpbaar te magebrui-ken. Van veel belang

is tenslotte, dat men geen rekening houdt met de speciale kennis

van .de. groep, waarvoor men schrijft.

Zo praatte ik onlangs met een jurist, die niet wist dat een beer

•. ook een varken kan zijn.

De cloze procedure werkt daarom volgens een principieel ande-re methode dan de tot dusverande-re besproken leesbaarheidsformules. De grondslag hiervoor wordt gevonden in de theori'ên van een bepaalde psychologische schools de Gestaltspsychologie. Deze school leert, dat de mens geneigd is eerst het geheel waar te nemen en op grbnd • daarvan bepaalt, wat de betekenis van de verschillende onderdelen

i's. Als nu b'epaalde onderdelen ontbreken, zal men trachten deze in gedachten aan te vullen, zodat het toch mogelijk is het geheel te

zien.- .:. '. ...

Zo zal men als in een zin een bepaald woord ontbreekt, trachten dit woord aan te vullen.

De zin "Een kat miauwt en een hond..." zal bijvoorbeeld vrijwel iedereen geneigd zijn aan te vullen met "blaft". Dit gelukt echter alleen, als de communicatie tussen de schrijver en zijn lezers zo-danig succesvol.is, dat deze lezers begrijpen wat de schrijver had 'willen.zeggen. Taylor's cloze procedure gebruikt dit principe bij

de bepaling van de leesbaarheid van een artikel door een aantal volgenstoeval gekozen woorden weg te laten en dan een groep l e -zers te vragen te trachten deze woorden in te vullen. De mate, waar-in zij hierwaar-in slagen is dan een maatstaf voor de moeite, die deze lezers hebben om dit artikel te begrijpen. Hij vond, dat deze- toets een aantal publicaties op dezelfde wijze rangschikt, als de formu-les van Fformu-lesch en Dale-Chall.

(3)

Bovendien heeft hij dit geprobeerd met een aantal publicaties? die in een bijzondere stijl geschreven v/aren en daardoor volgens deze 'formules ingedeeld werden in een categorie, die met het gezonde ."verstand in strijd was, bijvoorbeeld een publicatie met veel

dia-lect. Hierbij kreeg hij resultaten, die wel met het gezonde'verstand in overeenstemming waren.

Douma heeft dit ook geprobeerd voor een aantal Nederlandse .1andbouwbladen met een drietal kleine groepen van proefpersonen? 'landbouwkundig ingenieurs, onderwijzeressen, en leerlingen van de middelbare landbouwschool in Andelst. Hij vond geen grote

overeen-stemming in de rangorde, waarin deze groepen proefpersonen1 deze

1andbouwbladen rangschikten. Dit kan veroorzaakt zijn door verschil-len in. kennis van of belangstelling voor de behandelde onderwerpen tussen deze groepen van proefpersonen.

"Voor 'de toepassing in de practijk van het leesbaarheidsonder-zoek heeft deze cloze procédure ook een aantal nadelen, namelijks • 1. Men kan. hem niet achter zijn bureau uitvoeren, maar moet' er mee

het veld.in. Dit kost tijd en dus veelal geldj als men dit zou kunnen doen voor de bladen van de standsorganisaties op de ver-gaderingen van de plaatselijke afdelingen, zouden deze kosten niet hoog hoeven te zijn.

2* Er bestaat nog geen gestandaardiseerde schaal, die zegt welk percentage van de antwoorden goed ingevuld moet zijn, wil het

artikel behoorlijk begrepen worden.

3» Het is moeilijk om een steekproef te nemen uit de te beoordelen publicatie, terwijl het in de regel te veel tijd vraagt om de . publicatie in zijn geheel te laten beoordelen. Bij de toepassing

van leesbaarheidsformules kan men een heel boek beoordelen "door om de 5 of 10 pagina's een 100 woorden te tellen. Als men. dit echter bij de cloze procedure zou doen, heeft men het bezwaar, dat de passages uit hun verband worden'gerukt. En als daarom de openingspassage gekozen wordt, heeft men het nadeel, dat deze vaak"niet representatief is voor de "gehele publicatie. Douma heeft daarom voorgesteld de cloze procedure toe te passen op een

passage, die volgens dé toets van Plesch overeenkomt met het ge- '

middelde niveau van de gehele publicatie.'

4« Een publicatie met onverwachtse zinswendingen kan de belangstel-ling, van de lezers veel meer'boeien dan een zeer logisch opge-bouwd betoog, maar het is dan uiteraard veel moeilijker om de juiste in-te vuile.n oplossingen te vinden.

Zo vergeleek Douma het verhaal van Tom Poes met een rapport van ' de Telders stichting. De cloze procedure gaf de indruk, dat Tom

Poes moeilijker te begrijpen was dan het wetenschappelijk ver-antwoorde rapport van de Teldars .stichting over de P.B.O., een conclusie die in strijd was met.de uitkomsten van de formule van Flesch en het gezonde verstand. .Hierbij moet echter opgemerkt worden, dat Douma passages gebruikte, waaruit 22 woorden waren weggelaten, terwijl Taylor thans adviseert passages te gebruiken met 50 blanco's. Mogelijk bestaat ook de neiging, om, bij het lezen van een wetenschappelijk rapport meer na te denken over de keuze van de woorden dan bij een spannend stuk als Tom Poes»

(4)

Het onderzoek waarbij ik zelf de cl o ze procedure heb toegepast was niet .in de'eerste' plaats gericht op een analyse van het geschre-ven woord. .Het was namelijk een onderzoek naar de- communicatie--over nieuwe landbouwmethoden, dat we deze winter hebben gehouden op -Noord Beveland, in Milheeze in de Brabantse Peel en in Dwingelo in-Drente. Uit vorige onderzoekingen was al wel gebleken, dat het geschreven woord veel minder directe invloed heeft op hét aanvaarden'van nieuwe landbouwmethoden, dan de gesprekken met andere boeren en dergelijke groepsinvloeden. Dit onderzoek 'is ér du's in de eerste plaats op ge-richt deze invloed van de groepsgenoten nader'te analyseren.- Nu is er een theorie van Lazar'sfeld, Katz é. a., 'dat.de communicatie-van de massamedia eerst door plaatselijke 'leiders, -die deze media goed

begrijpen, vertaald wordt in een voor de gewone man: verstaanbare

taal, voordat deze communicatie werkelijk'invloed krijgt.

Om na- te gaan in hoeverre deze theorie voor ons platteland juist is, hebben we in ^de eerste plaats getracht vast te stellen wie deze opi-nieleiders zijn door de boeren te vragen, de namen te' noemen, van de andere boeren die zij vaak advies -vragen,over hun bedrijf? wie zij als goede boeren beschouwen en met wie zij in het algemeen veel pra-ten. Daarnaast.was het natuurlijk ook nodig om te weten of dit in-derdaad mensen zijn, die een intensief gebruik maken van de' massa-media. Naast een aantal directe vragen over hét gebruik van massa media, hebben we hiervoor ook gebruik gemaakt van de cloze proce-dure, omdat we met .deze methode dé mensen, die hun 1andbouwbladen goed begrijpen, waarschijnlijk kunhen onderscheiden van de mensen, die hier meer moeite mee hebben.

Uiteraard slaagt niet iedereen er even goed'in een formulier voor de oloze procedure in te vullen. Het is dus niet alleen moge-lijk met de cloze .procedure de verschillende passages onderling te •vergelijken, wat.voor U van belang zou.zijn, maar ook om de

ver-schillende '.personen te vergelijken. Hierbij veronderstellen we, dat

.de personen, die weinig moeite mét déze invuloefening.hebben ook weinig moeite'zullen hebben om hun'1andbouwblad te begrijpen.Deze veronderstelling is nog niet bewezen, maar er bestaan wel enkele aanwijzingen voor. Br bestaan waarschijnlijk twee -redenen, waarom de één deze invuloefeningen béter' maakt dan de ander. In de eerste plaats weet de êen van te voren al meer van het betreffende onder-werp dan de ander.'Bij onze oefening waren er bijvoorbeeld een aan-'tal boeren, die zeiden, dat zij dit niet konden invullen,.omdat zij

geen rege^meter hadden. Ook Taylor vond een correlatieco'êffi'ci'ênt

van O.65 tussen de scores van de cloze procedure'en van een examen, dat vooraf werd gegeven over de inhoud van het betreffende artikel.

Daarnaast speelt ook de algemene intelligentie een rol °9

intelligen-tie ishier dan de score,-die men behaalt bij de standaard intel-ligentie tests, ook al -weten we er nog weinig van, wat deze tests nu eigenlijk meten..Taylor vond bij recruten van de Amerikaanse luchtmacht een correlatieco'êffici'ënt van 0.'73 tussen de scores voor 'de cloze procedure én de scores van de inteiligentietest, die de

luchtmacht hun had afgenomen. Bij Nederlandse.boeren ligt deze cor-relatie ongetwijfeld lager dan bij Amerikaanse recruten, omdat er meer verschil is in leeftijd, in opleiding en andere milieuomstan-digheden en in de bereidheid om moeite te doen om deze invuloefening zo goed mogelijk te maken.

(5)

P i f » P ^ P » 3 F - F » p P C D 0* 3 c a p 4 cs i 4 ( D C D F - C D P m H oi s i « • OO P • C D p 1 4 CJ . c f o o t a 4 P * O O C D P c f F 1 O O C D P t c f p 1 4 c f C D et - C D P * c f P 4 C D £ 0 C D O £ C D O £ 0* 3 0* 3 M P " 0* 3 4 N ffl ( D ^ H -H - C D C Q P Cj . CJ . p c f c f < J ca s i C D O P C f P p O 4 O -• ai C ö p i F -ca -ca 0 tf 3 C D 1 f-C D P ' c a F -C D _p _si C D 1 f-C D ₄ _F -C D _<3 ₄ P S i 0* 3 P cf F- P IS F -C D _P _Pi _F- _CD c f S i c f C D _P _O ₃ O * d C D p j P i C D • 4 p F p 4 P » C » P C D P C 5 c f ^ C f O C D P C D P 1-" S ; c f c f c f C D _P P 4 cf C D P " F -^ 4 | j d j O CD p i F - C D £ p r C D F - P F - 4 c f C D W ^ Q P * F - C D O W ^ 0* 3 CD F - C D C D P P >r j c f C D 3 Cf 1 F " C D ^ F - p i p . 0 3 0* 3 C D CO F - p . F 1 4 4 cf r C D 0 ^ F - p . c f < ! Hdi y =3 c f C D F -MOt J C D < J C D O P P P > f J C D C D P S W O 0 3 P i 3 P * O O C D < j C D 4 C D p . C D 0 3 2 H'JïPt J 3 F " p 0* 3 F - F - 4 C D p . C D c_i . c_j . p , o C D N W C D P C D P = 3 0* 3 03 ^ p . N O p . c f 0 3 F ' C D O " • P C O c f C D 4 H j p < • 4 P i O . p-f ö C D _P _^ ₉3 c f £ 0 C D 1 _F P i p i F -C D _P _• _H _CDv _P _* « C D 3 4 C D c f W C D 0* 3 C D P i C D C D CJ 1 P F - P P C D • cf - • * c f F j C D O 4 P i 4 p C D f a = P i c f c f • C D c f 4 F - C S {£= -N 0* 3 F - P O CJ . p . C D < ! C D P t F - S i 4 P C D N P p . C D F -O c f 4 CJ . I • P i C O c f Cj . C D F -P CD CD P M £0 P i P Cf O P ^ cf Fi 93 P P 4 C D _P _ts _CD _F- _cf _{• <! *}_M ^ _tel ₄ _N _O P - P O _hd c f C D _CD _P 0 5 _P ₄ _Pi _F -0* 3 _CD _O _P P i C D 4 P P N F -N C D 4 F - ® 0 3 M i 0* 3 P C f P c f F-, 0 3 < i C D ~ <u - < ! d < ) p ' F " c f P t C D M 4 p . C D C D -c f c_, . 3 C D P 0 3 < i 4 O P F -P F( D F - c f ^ ffi p j C D P C D P F - p , c + 4 0* 3 C D C D 4 C D 4 3 0 3 P P . CT 1 O 0 3 F - p . ü C D CD P 3 O F - p . P . ?? F - 3 C D O ** F 1 C O F - 3 c f C D p * F - 4 O C D F " < ! C D C-i . P T O , ffl F -ocfptcoScDcf p O 4 P i C 0 C D F 1 F -P * P C D p i c f 4 p i & C D O * CD-p i 4 CD K F- P 3 _0* <5 P P Pi CD f-1 0 3 cf P . fö C D c f C D _P C D ₄ p . C D S ; C D C D f-1 F -P < F - 0 5 0* 3 P F " F - ^ O 0* 3 c f F - P C D P CD e-" - P 4 p . ^ W c f F T C D 0 3 tf C D F - P tf l CD 3 P P ' -° O C D " • 0* 3 O C D O p i 4 4 3 ^. W 0 3 p . 0 3 C D c f C D c f 0 3 4 p i F - 4 P T C D . p -ffid. 4 N F -P P i p i C D C D C_> -C D 0* 3 O 0 3 C D ^ p j F 3 0 3 o * P F - F -P -0 3 _cf ₃ ₀ ₃ _CD _P _cf FT 4 CD CD _0*3 Pi CD 1 O O CD 4 p" CD cf F> O 4 3 P M F- CD 4 . ' c f F J P i • C D N C D 4 C D O C D V C f P ^ M O C D 0 3 C D < j 4 C O 4 O P / CD O 3 P 4 F - C D P c f 4 O O CD Pi P 4 CD C D 0 3 O 4 c f f-J .C D F -P < ! CJ . ^ P - s CD F - fe! C D c f p c f 0* 3 F -0 3 f> T P T O C Q •• o p = 0 3 c f 4 C O c f F -0 3 C D P P i P " C D fV P ^ c f O C D CT" fï " 3 C D <i C D C D 0* 3 F 1 4 F- C D CJ . F " w p r C D _P F -O C D F , 0 P c f O 4 F-0* 3 P C D C D p i C D p p O 0 3 C D P 4 F - C D < 4 C D ca • 3 0 fcd 0 O 4 p P i & -. c f ^ , C D CJ'C* 3 P i C f 0 ) C D c+ -F " C D 0 3 C D O p i 4 H j 0 3 4 O C D P c f F - C D P " C D P F ' <r f 4 C_J . • » 0 3 P 1 3 F -F - 0 3 c f C D 0 3 F -4 4 ei . F - p j P P " C D 3 C D dOt ) rf-O P C D tfl P 3 C D C D P c f P i P i 0 3 F - P c f c f ca C D c f

_£

^

?? F -C_l . C_l . C D P t " C D s; p F -F - O F ' F ) C D _P C D ₄ > P 4 P 0 O 1 0* 3 C D C D CÖ F - F -F! B F 03 F -03 0* 3 CJ . 0* 3 C D P t p . o 1 F " O F - C D 3 CO ? t C D c f P - P C D O • » O 3 4 p i C D 0 3 c f P c f C D f" P c f P * F - O C D CJ - F j C D _P 0 3 P * 0 3 F -P i P CJ -C D ₄ p . 1 C D O 1 c f p . P t F - O J"C! J ^ g O CD 4 pi CD N CD O V 3 CD 4 Pt F- P _0*3 _^ _F- 1 _F P -C D _Cf _ffi _<i C D _ca _cf _F -0* 3 ₀ _p0 0 3 ₀3 _F" ^ * _!2i -_F ₀ _cf _N _CD _fJ P i C D _P _«1 C D 4 Pi CD P _'3CD O _*P P< F- cf _V P P f c CD <! CD p 0 p Pi CD 4 cf 4 O W CD P _^» O 3 0 3 § C O O F 1 C D C D c f 0 3 • » < D .0 3 c f 3 4 P-ti l . C D ₄ = fJ0 3 ^ p.0 3 cf O C O pipiPitfFJ O 3 P.G*3,Pipip 1 CQCD0303CD03p<icfCD4F-03CDOCDCDCDff i CD-.F-, c f P P 0 3 M P C D C D 4 P F - c f P P t P P • < 4 CD ' •p . C D • 4 C D C D 4 C D cj. ' U Q U c f ^ ûi . 2 CD O C D O p > 0 3 CD P b 3 P ^ C D P C D P i C D C D N " 03 t< ! P C D C D 03 < J c f F - C O P P P O 4 4 O C D < ! 0* 3 c f c a e i P F ta - 4 F - 0 3 CD . ' F - 'C D 0 3 P t 0* 3 N . P * CJ . C D 0 3 CD C D F-. P t 4 0* 3 F " ^ C D 0 3 < ! 4 < j 0* 3 c f 0* 3 0 3 4 p i F - M C D C D 4 0 3 O P O 4 C O 0 3 O p - C f C D O p 10* 3 4 C D 0 3 F -F -C D _cf _ca ₀3 ₉3 _P' P 1 C D P F > p t < i 4 c f < ! p. ' • C D c f C D O 0 3 C D C D <{ p 4 O "c f P F - P CD F - 4 P P C D P " F - P - : » 4 P * C D ü 4 C D ^ C D c f p : . 0 g Ö ^. p . P t c f 4 3 =3 ' C D • = 3 p . 0 o < ! C D c f 0* 3 O 4 c f 0 3 C D 03 ^ FT S i ü F - 0 3 C D p . P c f P -3 C D CL . F -» > F - 0 3 p i C D fci C D "C D P C D 0* 3 O r c f Ö CD. P C D 0 Q CD - F 1' 4 ' •• . <J'c f C D P ' 0 3 C f O 3 0 3 C D F -O F - 0 3 4 c f c f p 4 C O P t C D C Q C D P t p . 4 . p . p . P C D 0 3 4 F-' C D C D 0 3 F 1 O C D P c f F - c f 0 3 0* 3 C D C f P CJ . ( D F " C D C D O P P t P F - P 4 CD 4 4 ra ^ c a 4 F " ^ C D c f C D F - 0 3 P C D P J C D p O . ffl F - 4 H > t^ • C D P i C D W C f c f C D F 1 C D C f < i P N 0 3 0* 3 C D C D 0* 3 F - 0 3 4 F 1 4 C D PiCj . c f F - 0 3 < i 3 C D C O Ci . B O (B . F ' PiTjO q F A P t 3 P ?T 0 3 _cf P i C D CD 4 0* 3 Pt ' C D 4 f J F - C D C D C D P * C D F-CJ . P F 1 C O p 0* 3 CJ . p t C Q <£j : c f P C D Pt ~ P t C D P C D C D ₄ .0 3 'P -p i CD " .4 CD P -0 — H U I ^ F p p , F 3 C O O c f Ö F ' P P J O N F " C D p CJ . fJCj.(J* 3 0 3 p P < O $ C D O P . • F - C D P pt^CDO03PP>P.O4034P ' 0* 3 CJ . C f ^Cf4 P CDCDCDO*303 ^ ^F'PiCDptP t tfF-cf®4Pi<lC D 4CD403P*CDCDCD'CD:CD O CDCJ . l-J4PCD03F-cfCfF-CaC 8 03pCDcfcf p 3 'c f c q p p . F - p 0* 3 O O P - c f O 4 P . H ^ F ' C D O p.. - P t F - f t C D C D C D 0* 3 • C D P ^ F - P i 0 3 P P P 0* 3 p - ' CR } PCDP4 4 fJF-poO*3034cD>< i (t p. N ( D 3 ' 'F 1 CDCDN.PiCJ . OCBcf0*3cfp ^ < J C D F - < 1 0 3 p 1 F - C f PPCD - PPiM<! . PQF'C D 0 3 4 CJ.' 4 0 3 O CJ . -C D F 1 ^ f J C D F " 0 3 N 3 - C D O F C O 0 3 P t C D P t P - C D F - H j O F - • C D .F 1 F - C D ' 4 C D C f •« • p , 0 3 c f <! 4 P P ' o 4 CJ - C f 0* 3 M CJ . p p , F j F -' c f C D 0* 3 C D C D C f F - P i P t O 0 3 • CD - c f C D C D CJ . pJC D pipPCDCj . CücfCDcf.-C D -PP " P P 03fJ< J • 4£0FDP(DP « <J4Ca'CDp ' F - p . cf03O ^ CDc f p i C D O O " CJ . c f F - < 1 P C D P 0( 0 W Q3 ,PCDPi4ïÔpcf P CD03Ö* 3 ' C 3 0*3 ' 4 F 1 F - N 0 3 4 4 C D N F - 4 C D F - P 4 P < i C B P t P t C D F - P 0 3 ( S "F " F-CJ . C D O IK F - < ! c f 4 4 c f C D 4 CJ . p , c f F - C D CJ . Q 4 O c f C D O p i C D 0 3 © C D P C f C f , C D CJ . p pits - C D c f 4 cf-O C D 0 3 p . F " 4 F 1 F - < J ^ pp . C O F - P O P i ^ 4 N 3 0* 3 0 3 F " . ; 03 : CJ . 0 3 0 3 -«. . CO ; F - ' Cj . C D C D 0 3 ^ C D 0 3 0 F - 0* 3 p . p p p - O.P:0t j C D c a F - S i P t F -c f P " 0 3 ^ ' c f N O ' ' 3 4 C f f-^' ' M 0 3 F ' ffi P cD0*3<!isiCDfii4o3<jpicfocDP . "p*cnp p 'PCDF.4CDOPip.O03CDO 4 C D C D <f«p * 4tfpCJ.p , P03CD O cf'0 ^ c f CD - 03 ' (D. : P 0* 3 p O 03 < 1 S i c f c f 4 O F - M P • CD ' F > b d C D SlPiCDMcfCDC D C ^ ' P P i p i Ö Si . O F " < J 03 -p . P p C D 4 P 0" Q P i F ; C D P C D 0* 3 F ) O C D CJ.-( D ca C D t s Ot j c a CD - CD ' c f ••• • C D CD . t a S i '4 - P t O F > 4 -PSiCDOOptp i CQ0t3PF 4 F-CDO t: PCDO 4 <j * cappp-oPBcfC D : CJ . F-OP'F J PPC D 0 3 0 3 v . p F-' P 4 C D 4 0* 3 3 0 3 p p c f C D F - F - C O P 1-3 4 CDF " QCDCDCDCDFJH ^ c f CJ . p p , OOCöph J <)P !CQ<j<ic f p,0*3p . Pt0*3OC D C j d - 3 F CDCDpicfCDC D <ÏC D ffi Pi'" » P S i C O 3 P 4 CD ' C D P ' P - c f 0 3 N F - C D C D F - P i c f ca ® c o p u p i 'PICBCDPCDPF ' p.pco o F'F J PlSlcf®^P-cfC D < } F-p 4C D P O C D F-F-O P J, OPiOFi<|pcfp ,tSJ4 " Pcf< t p*<JCj . cf0CDF-4cDCDOPP i CÜOC D P < OSCDO P 4PCD P Ht,CDp4NcfCD P cfÔCDcfOCDOQC D 4cf^CDP < PF - X OCD4C D 4PCDP30CDF-P 4 p J'PtCJ.'0* 3 c f p 4 4 M M • C O F - < 1 P CJ . H - F - C D " > CD " P " C D Sip.S j PF ' "PCtopC D N p CJ . p p , p " 0 ) 4 C f CDCfpOFj44Pi4OCD0*3 1 P t P.F-CDCDC D F J 0*3F J fJp.p*pcDpc D < CDSiPcfCD-FjH . PCDPtPcfcfpPtp4PCDSicf''CDc f fJcfp i P i cSptCDf J cf p ppiptPPF - ^C D pp J c f CDpcfpptCO< i •• C O N p . p i ( B < l F-PCDp'P'p'4 0 PC D C j 1 ® " 13 » c f P i f p P0*3PF-PC D P Pi l P P P 1 P P I c a 1 1

(6)

Op de gezinsbedrijven soms met hulp van het hele gezin. Een enigs-zins 'moeilijke categorie'-is de groep hoeren, die veel moeite heeft met zo'n invuloefening? want dit geeft hen wel ééns de indruk, dat

zij dom zijn. Onzerzijds werd er dan gewoonlijk de nadruk op gelegd, dat de fout zat hij de redacteur, die meent, dat een gewone hoer een dergelijk ingewikkeld stuk goed kan hegrijpen. Dit is ook de reden geweest, dat we slechts één op de 10 woorden hebben weggelaten en niet één op de 5 zoals door anderen wel is gedaan. Bovendien hebben

we als eerste het 9e woord weggelaten en niet het 10e omdat, dan het

begin 'erg moeilijk zou zijn geweest.

Een^moeilijkheid was natuurlijk nog de keuze van het artikel.

Wij hebben een artikel gekozen van enkele medewerkers van het.:'KMI

uit de Landbouwgids van 1952, niet omdat men zonder dit artikel ge-lezen te hebben niet meer goed kan boeren, maar omdat het weer voor alle boeren van belang is en niet zoals het melkvee slechts voor een-bepaalde groep. Bij ons artikel stond aan het eind een aantal getallen, daardoor kreeg een aantal boeren de neiging.om ook de o-pen' plekken een getal in te vullen.

Bij de analyse van deze formulieren voor de cloze procedure bleek dat men gemiddeld voor ruim 8 van de 20 open plekken het woord had gevonden, dat ook in het origineel stond en voor gem. bijna 14 dit woord of een woord, dat wij als bruikbaar synoniem hebben gere-kend. Als synoniem voor het woord "die" op de eerste open plek is bijvoorbeeld ook "welke" gerekend. In het algemeen hadden de boeren op N. Bëveland er het minste moeite mee en die in Milheeze' het mees-te. 'Dit is dus een aanwijzing, maar ook niet meer dan een aanwijzing, dat er reden is om in de Brabantse editie van Boer- en Tuinder een-voudiger- te schrijven dan in het Zeeuws Landbouwblad.

In het algemeen ziet het er inderdaad naar uit, dat de invloed-rijke boeren minder moeite hebben om hun landbouwblad te begrijpen dan de gewone boeren. Het bleek tenminste, dat de boeren die vaak worden genoemd als adviseur, als goede boer of als vriend evenals de boeren, die door een aantal plaatselijke deskundigen werden be-schouwd als invloedrijke boeren, in het algemeen betrekkelijk wei-nig moeite hebben met deze invuloefening. Opmerkelijk is dat de verschillen in dit opzicht in Milheeze en op 1T. Beveland groter zijn dan in Dwingeloo. Ik vermoed, dat de reden hiervan is, dat we Milhee-ze en N. Béveland hebben gekoMilhee-zen als voorbeelden van vooruitstreven-de gebievooruitstreven-den en Dwingeloo juist als een minvooruitstreven-der vooruitstrevend gebied. Waarschijnlijk wordt in de vooruitstrevende gebieden bij de keuze van de informele leiders vooral op hun bekwaamheid gelet en in de minder vooruitstrevende gebieden meer op de vraag of zij van de vroege ochtend tot de late avond hard willen werken.

We h'ebbén ook aan de rayonassistentengevraagd de bekwaamheid vah de boeren als bedrijfsleider te beoordelen. De samenhang van

de-ze beoordeling met de leesvaardigheid is niet erg duidelijk, al is er wel- een tendens, dat de betere bedrijfsleiders ook deze invul-oefening wat beter hebben gemaakt.

Taylor heeft aandacht gegeven aan de vraag of bij de beoorde-ling van de cloze procedure alleen het aantal keren moest worden geteld dat 'men een oplossing had gevonden die in de originele pu-blicatie was gebruikt of dat men ook rekaning moest houden met de synoniemen van'deze originele oplossingen. Hij vond, dat men door ook rekening te houden met synoniemen; geen verandering bracht in ,de rangschikking van het niveau van verschillende publicaties.

(7)

Wij vonden eveneens in onze correlaties weinig verschil tussen bei-den, wat waarschijnlijk veroorzaakt wordt? doordat zij onderling zeer sterk samenhangen. Iemand die voor alle 20 open plekken een redelijke oplossing heeft gevonden, heeft vrijwel altijd ook vaak de originele oplossing gevonden. Be beoordeling van de vraag welke woorden men als synoniem wil accepteren, heeft altijd een zeker ele-ment van willekeur en is tijdrovender. Daarom lijkt het mij beter met deze synoniemen in het geheel geen rekening te houden bij de bepaling van de scores voor de cloze procedure.

Op verzoek van Mevrouw de Leeuw en de Heer Maltha zijn de for-mulieren voor de cloze procedure ook nog op wat andere wijze uitge-werkt dan aanvankelijk in de bedoeling lag. Het is namelijk ook mo-gelijk om voor elke open plek na te gaan welk percentage van de ge-ënquêteerden er in geslaagd is een oplossing te vinden. Deze cijfers

geven dus aan in welke mate de gebruikte zinswending binnen het

ver-wachtingspatroon van de boeren lag. Binnen het artikel blijken er wat dit betreft grote verschillen te bestaan (vergelijk bijvoorbeeld

de l6e en de 4e open plek). Daarnaast is ook geteld hoe vaak de

ver-schillende woorden zijn ingevuld. Soms blijkt hieruit, -dat het moge-lijk zou zijn geweest om zonder bezwaar een wat eenvoudiger woord te gebruiken, bijvoorbeeld bij no 6 waar men spreekt over de periode

1850 t/m 1949? in plaats van de jaren 185O t/m 1949» Opmerkelijk is ook dat de meeste mensen niet denken aan een betrekkelijk eenvoudig woord als seizoenen, ondanks het feit dat het in de titel van het artikel voorkwam. Ook woorden als regen en water werden veel vaker gebruikt dan neerslag? hier is het echter de vraag of het wel wen-selijk is om hier zo eenvoudig mogelijk te schrijven, want het woord regen is eigenlijk onjuist^ het had immers ook sneeuw kunnen zijn. Ik heb de indruk, dat het bij popularisering van de wetenschap vrij veel voorkomt dat men voor het dilemma komt te staan om wetenschap-pelijk verantwoord en ingewikkeld te schrijven of eenvoudig, maar wetenschappelijk niet geheel verantwoord.

Op grond van deze beschouwingen en ervaringen kom ik tot de conclusie, dat de cloze procedure voor het leesbaarheidsonderzoek in Nederland het experimenteel stadium nog niet geheel te boven is. Wel ben ik er van overtuigd, dat het op het moment mogelijk moet

zijn om een voor de practijk bruikbare methode van

leesbaarheids-onderzoek te ontwikkelen0 Men kan zich afvragen of het belang van

geschreven publicaties niet zo groot is, dat het verantwoord is hier enig geld in te investeren.