Weerstand voor gasdiffusie en waterdoorlatendheid van enkele soorten poreuze trottoirbestratingen

(1)

r

4_

N N 3 1 5 4 5 , 1 1 1 1 3TA 1111 maart 1979

Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding

Wageningen

WEERSTAND VOOR GASDIFFUSIE EN WATERDOORLATENDHEID

VAN ENKELE SOORTEN POREUZE TROTTOIRBESTRATINGEN

ing. W.B. Verhaegh

BIBLIOTHEEK

STARINGGEBOUW

0000 0271 7854

Nota's van het Instituut zijn in principe interne

communicatie-middelen, dus geen officiële publikaties.

Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een

eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende

\

discussie van onderzoeksresultaten. In de meeste gevallen zullen

de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het

onder-zoek nog niet is afgesloten.

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut

in aanmerking

i

(2)

^

I N H O U D

B l z .

1. INLEIDING 1

2. MEETMETHODE 1 2.1. Bepaling van de zuurstofdiffusie D_ 1

2 2.2. Vochtgehalte van de tegels bij de

bepaling van de zuurstofdiffusie 3 2.3. Bepaling van de waterdoorlatendheid 4

3. DE ZUURSTOFDIFFUSIE 4 3.1. Gebruikte formule bij meting 4

3.2. Het zuurstoftransport door wegdekken 5

3.3. Meetresultaten 7 4. DE WATERDOORLATENDHEID 9

4.1. Gebruikte formules bij meting 9 4.2. Het watertransport door wegdekken 11

4.3. Meetresultaten 12

5. CONCLUSIE 12 LITERATUUR 13

(3)

1. INLEIDING

Voor de bomen in steden is de luchthuishouding van de grond onder bestratingen van essentieel belang. Bij gebruik van asfalt, maar ook van 'gewone' trottoirtegels kan de ademhaling van de wortels sterk worden belemmerd door een te grote weerstand voor de diffusie van zuurstof door deze dekken.

Van een normale trottoirtegel is de waterdoorlatendheid en ook de gasdoorlatendheid praktisch nul, gas- zowel als watertransport door een dek tegels heeft praktisch alleen plaats door de voegen. Dit kan in meerdere gevallen onvoldoende zijn.

Door enkele fabrikanten zijn daarom poreuze trottoirtegels in de handel gebracht. Aan enkele series van deze poreuze tegels, is de diffusieweerstand voor zuurstof en de waterdoorlatendheid bepaald, zowel aan nieuwe als aan gebruikte exemplaren. Waardoor ook inzicht isveikregen omtrent de invloed van het vuil, wat in de loop van de tijd in de tegels spoelt en een deel van de poriën kan verstoppen.

De metingen zijn verricht aan tegels, beschikbaar gesteld door een betonwarenindustrie te Winterswijk en de gemeente Amsterdam.

2. MEETMETHODE

2.1. B e p a l i n g v a n d e z u u r s t o f d i f f u s i e D.

°2

De bepaling van de zuurstofdiffusiecoëfficient door trottoir-tegels of door grondmonsters in het algemeen, berust op de bepaling van de hoeveelheid zuurstof, die door de tegel of het grondmonster

(4)

o

S o>

naly

:

tro

d

£ ti

2 •

C 'S

3 0) 3 £ N l_ O o c

/

-/

J

^ M ^ M I

u:

,n

LI

E

o

m

co

E

• o

a

o

3

1

1 -,

£

u lO CM 1 * f -k { 1

r-i

' i

«t

1

E

u (0 ^ — ™ p ^

E

u O co X

o

en

o

u

"ö>

en a> •*-> i_

'o

+•»

o

4-» « A J . M _ t •

"

I

- * J CM CU CO 1 - 1 60 4-1 M • H O 4J 4J O U 4-1 e co > 4-1 C CU •I-I o • I - I M-l 4-1 :cu o a eu • H CO 3 M-l U-l •i-I T j CU • a c cd > 60 e • H 4-1 cu B cu o o > ex cd CU • H CO 3 L H «4-1 CM i - I co cd x: o co M-l o 4-1 CO 3 3 N 4-1 CU a e CU I - I CU o ex co CU 4-1 ex cd CU •o c cu

ë

1 • H e cu ex o c • 1 - 1 60 •H

(5)

de tegel of het monster.

Door ons is de niet-stationaire bepalingsmethode gebruikt, dit wil zeggen het te handhaven concentratieverschil is niet constant.

De meting gaat als volgt: op de tegel wordt een kap geplaatst(fig-O » waarbij tussen de steunrand van de kap en de tegel afdichtingskit

wordt gespoten, zodat tegel en kap luchtdicht met elkaar zijn ver-bonden. De tegels zijn daarna met de hoeken op ringen geplaatst. De kap is gedurende 4 à 5 minuten gespoeld met 100% zuurstof en afgesloten. De afname van de zuurstofconcentratie in de kap is

vervolgens gedurende één tot enkele uren geregistreerd. De registratie is uitgevoerd met een zelfregistrerende milivoltmeter (Ultrakust), die is verbonden met een polarografische zuurstofanalysator (merk: Beekman, oxygen analyser model 777) waarvan de meetelectrode in de kap is bevestigd.

Voor en na de meting is de zuurstofconcentratie van de lucht buiten de meetkap geregistreerd. Er is gemeten in een geconditioneer-de ruimte bij een temperatuur van =20 C.

2.2. V o c h t g e h a l t e v a n d e t e g e l s b i j d e b e p a l i n g v a n d e z u u r s t o f d i f f u s i e

De diffusiecoëfficient voor zuurstof van de tegels is bepaald in 'droge' en vochtige toestand. Wat het vochtgehalte betreft, is de situatie nagebootst van een normaal vochtig trottoir. De tegels zijn eerst goed nat gemaakt en daarna met plastic afgedekt, enige dagen op een zandbed gelegd, met een vochtspanning van -50 mbar,

zoals normaal onder een trottoir wordt gemeten. Deze vochtspanning is gecontroleerd met tensiometers in het zand, direct onder de tegels.

Indien de diffusiecoëfficient ook van 'drogere' tegels is bepaald, dan houdt dit 'droger' in: dat de vochtige tegels gedurende 3 à 4 dagen water hebben verloren, door verdamping, in de gecondi-tioneerde ruimte en daarna zijn gemeten. Dit als nabootsing van éen opgedroogd trottoir, 2 à 3 dagen na regen. Droog wil zeggen, de metingen zijn verricht aan tegels die praktisch geen water meer

(6)

2.3. B e p a l i n g v a n d e w a t e r d o o r l a t e n d h e i d

Voor de bepaling van de waterdoorlatendheid is dezelfde meetkap als bij de zuurstofdiffusiemeting gebruikt.

Hierbij is ook weer gezorgd voor een goede afdichting tussen de draagvlakken van de tegels en meetkap.

De waterdoorlatendheid is daarna bepaald, door op de tegel een laagje water met een hoogte van 4 ä 5 cm te zetten. De waterhoogte is door middel van een mariottensysteem op konstant peil gehouden. De aanvoer van het water vond plaats vanuit een met water gevulde fles met een inhoud van circa 8 liter. De waterafname in deze, vooraf geijkte fles, is daarna iedere 2 uur bij de goed doorlatende of na 8 à 24 uur bij slecht doorlatende tegels afgelezen. Bij zeer poreuze tegels echter reeds na een halve minuut.

3. DE ZUURSTOFDIFFUSIE

3 . 1 . G e b r u i k t e f o r m u l e b i j m e t i n g

De diffusiecoëfficient, D, , is berekend met behulp van de volgen-de formule (BAKKER en HIDDING, 1967)

h x h C

Db = ^ _ J L . 2,303 l o g ^ (1)

vt

Hierin is:

2 — 1 D, = diffusiecoëfficient van het monster of tegel cm .sec

b

h = hoogte van het monster = 3,5 à 7,0 cm cm ,_. inhoud meetkap

h = hoogte meetkap = r r i — z — cm

v oppervlakte monster t = meetduur in seconden tussen aflezing C en C

° vo vt

C en C = het verschil tussen de zuurstofconcentratie in de kap vo vt

en de zuurstof concentratie in de lucht (C.. ) onder het monster (resp. op tijd t = 0 en tijd t = t)

Bij de diffusiemetingen van de tegels is voor de berekening van de oppervlakte niet 30 x 30 cm aangehouden, maar wegens overlapping rand tegel en diffusiekap (fig. 1) is gekozen voor een effectieve oppervlak-te van 28 x 28 cm.

(7)

}

Voor het transport van 0„ door een laag van h cm dikte geldt!

F - -D AC = AC

F D

o„ h vT

(2)

2 m waarin:

2 F = zuurstoftransport mgO~, per cm per sec.

AC = verschil tussen zuurstof concentraties onder en boven -3

het wegdek (mg 0- cm bodemlucht)

Vi — 1 W = m • weerstand van h cm wegdek (sec.cm )

TT— m

3.2. H e t z u u r s t o f t r a n s p o r t d o o r w e g d e k -k e n

De berekening van deze weerstanden is overgenomen uit ICW nota 872 van J.W. BAKKER.

Uitgaande van volkomen ondoorlatende stenen of trottoirtegels, zal de grootte en de doorlatendheid van de voegen, de weerstand van de weg bepalen.

Stel dat de voegen tussen de straatstenen, respectievelijk trot-toirtegels gevuld zijn met schoon zand. De diffusiecoëfficient van

3 0 2 -1

dit zand is circa 0,3 e ' cm sec. , waarin e het luchtgehalte

3 ^ 3 ^

van de grond is (cm lucht/cm grond). Bij iets vochtig zand is e =

,-2 2 - 1 8

0,32, dit geeft Drt - 10 cm sec .

2

Wanneer een bestrating bijvoorbeeld 0,6 opp.% voeg heeft en de tegel zelf is ondoorlatend, dan is de diffusiecoëfficient berekend over het gehele oppervlak:

D van de voegvulling x oppervlaktedeel ingenomen door voegen = 2 -2 2 -1

= 1 0 x 0,006 cm sec

Bij een bestratingsdikte van 5 cm (dit is het geval bij trottoir-tegels) wordt de weerstand van het dek

- 83,330 sec.cm" 10"2 x 0,006

(8)

Tabel 1 geeft voor enkele wegdekken de op deze wijze berekende transportweerstand, en het met formule 2 berekende maximale zuur-stoftransport door dat dek F . Het zuurzuur-stoftransport is

maxi-C1T •II13.X

maal bij een zuurstofgehalte in de bodemlucht, onder het wegdek, van nul procent. AC is dan (0,21 - 0,00) x 1,33 mg = 0,27 mg 0» cm lucht

(1 cm zuurstof weegt bij 20 C 1,33 mg). Voor het goed functioneren van het wortelstelsel is echter minstens 6 vol.% zuurstof nodig. De

zuurstoftoevoer is in dit geval F (^ „ . dus 15/21 van het maximale

transport.

Tabel 1. Weerstand van enkele wegdekken W en het zuurstoftransport daardoor bij zuurstofgehalten onder het wegdek van 6 vol.% F en bij 0 vol.%, F tr.b/o tr.max warm asfalt trottoir tegels straatklinkers 'kinderkopjes' lemig zand 15% lucht zand 32% lucht dikte cm 10

5

10 15 25 25 voeg opp %

0

0,6 1,5

6

100 100 W -1 sec cm 10"6 83 330 66 670 25 000 25 000 25 000 Ft tr .max (10"6mgO2 <0,2 3,4 4,2 11,2 11,2 112,2 *tr.6Z (i: -2 -K cm sec ) <0,3 2,4 3,0 8,0 8,0 80,0 r 0 1 •» O — 1 0 1

(1) 10 mg0„ cm sec = 36 mg0„ m uur = 864 rngO« m dag

Gerekend is met een voeg gevuld met schoon zand. Is de voeg echter gevuld met stof en vuil, dan is onder vochtige omstandigheden de

weerstand vele malen hoger. De ademhalingsbehoefte van een matig aktief

_ o _ i —f. _ 9

wortelstelsel is circa 100 mgO m uur , of 2,78 x 10 mgO„ cm -1 .

sec . Een dek van trottoirtegels met een voeg gevuld met schoon zand voldoet hieraan. Is de voeg echter vuil en nat dan zal de

(9)

3.3. M e e t r e s u l t a t e n

In de tabellen 2 t/m 4 zijn de resultaten samengevat van de

ge-meten diffusieweerstand voor zuurstof, van enkele series nieuwe en/of gebruikte poreuze tegels.

Tabel 2 (Ie meetserie) geeft de resultaten van nieuwe tegels en tegels van dezelfde fabrikant, die 3 à 4 jaar in een trottoir hebben gelegen.

Hieruit blijkt:

a. dat v a n n i e u w e t e g e l s : de weerstand zeer laag is (circa 1000 ten opzichte van 83 000 normaal). Vochtig is de weer-stand circa 30% hoger.

b. dat van g e b r u i k t e t e g e l s : droog: de weerstand gelijk is aan de weerstand nieuw. Vochtig: de weerstand 2 ä 8 x hoger

is dan de weerstand droog.

De 2e meetserie is samengevat in tabel 3. Deze tegels, poreuzer dan serie 1 (poriënvolume (E ) - 0,34, serie 1; E - 0,24), zijn

12 jaar als plaveisel op een parkeerplaats gebruikt.

Deze serie is alleen vochtig gemeten. Hierbij is het opvallend, dat bij -40 mbar (is de vochtspanning direct na regen) de weerstand hoog is, doch nog circa 3,5 x lager dan normaal trottoir, maar bij -58 mbar (is de vochtspanning 3 5 4 uur na regen bij drogend weer) is de weerstand weer laag.

De 3e serie, tabel 4, afkomstig uit Amsterdam, is ook 3 1 4 jaar gebruikt als trottoir. Het poriënvolume (e ) - 0,15, is nog lager dan bij de Ie en 2e serie.

Vochtig is de weerstand ongeveer gelijk aan andere vuile vochtige tegels. 'Droger' is de weerstand veel lager dan vochtig.

Opvallend is, dat de weerstanden vochtig en droog, ondanks een lager e , zo weinig verschillen van serie 1 en 2.

Samenvattend kan gesteld worden, dat de weerstand droog van zowel nieuw als oud zeer laag is. De weerstand vochtig is veel hoger door verstoppen van de poriën door vuil, maar blijft lager dan van niet poreuze exemplaren.

(10)

CU 00 Ö CU eu

g

eu e cd > 1 3 •r-l  e CU u o o X ) VJ CU 4-1 et) 13 C cu co 3 • H X > CO cd 00 S-i O o > X ) C n) 4 - 1 CO >-l CL) cu CN cu • O cd H 60 • H 4-1 rC o o > l CU 60 CU H 60 O O U X I CU 0 0 cu H I X I e cu / - v 4J J ^ l cd ^ ) J . - i 4-1 O • i-I cd o cu 3 3 I cu • H co 3 14-1 IM • H X3 O l 4J CO M 3 3 cu 4-1 /--. 6^ i-l 60' • cd io t—i , 0 --•' O  60 I ^-> 3 9 - «4-1 w VH oC ff H 4-1 (-1 Ö" X I CU cd •1-1

g

cd ^ a co ft co H e e cd 4J CO u M-l CU • H CU X ) & eu • H CO 3 «4-1 14-C — O I 4J 0 CO U eu 6~s I 4J 6^S Xi Cd (0 r-4 U ^ Il O 3 CU M > rH 60 (J .fi O eu 60 * CN vO m «a-oo _* CN -tf 0 0 — o\ CN CM ro «a-CN m <t oo O o oo m vO <TV 00 es o m co r>-o r^ m CTi «\ _ CM VO •» CN CN m # t o CN oo M *_ CN CN * r~ — OM «1 col CNl CO -a-CN m CN u~> co «a-CN m CN LO m CT. m m r~-vO o CTi oo o CO o o CO -a-o o\ o ro « t <r CS .—• #v LO CN < f #\ CO CN CO A -a-CN O M _ CN r-»i H f»»l CNI m « * — 00 CN CO CO CN r- vo o e* oo oo o\ oo «a- -a- m oo m oo S 3 eu H eu P. eu • H •a C C (U > 0) o M _*o

a

eu — CTN vO CO CN vO f - vO O 60 CN CO oo r-» C eu eu > P. eu eu O • H ^ X I 00 m oo «I C I vO CO 0 0 — vO O — O m o o m m <r oo so «a- o o \o m — — m o o o v O O O CN er. co r^ r-» CTi 0 0 CM v O cy> A ~m CN O n ey\ •—• oo •> CN ~a -o CN er» #> <r CN r^ M O CN CO A m CM CN >a-CN m CN m co CN •a-CN «a- oo o o m o o o m m • a - r ~ c o r ^ < - i n i n r » f - . - d ' s o — c o e ^ — in oo o o CN 0 0 CN m — CN CM CN CO CN vO CM -d-CN CN o m v o o co - * co «tf Is» o CM »a- vO — co vo — I o CM < r CN vo vo r~- r^ v o \ o vo vo m vO m oo vO in vO v£> m vO m vO m c o c o c o c o c o c o c o c o c  a eu cu o • H U 'O 00

I

T S • H oo < ^

e

cu •o

a

cu X )

I

X ) co

(11)

Tabel 3 . Weerstand voor g a s d i f f u s i e en waterc'.oorlatendheid van gebruikte poreuze t e g e l s 30 x 30 x 3,5 Gebruikte tegels nr 15 16 17 18 19 20 21 22 Gewicht ovendroog 6667 6571 6657 6655 6490 6740 6885 6370 Poriën-volume

u

t

)

34,1 35,2 34,2 34,2 36,2 36,6 31,9 37,0 lucht-gehalte ( Eg) Vol? % 28,0 28,5 27,7 26,5 29,2 39,2 24,1 31,4 Vochtig vocht-spanning OF) bij diffusie-meting m.bar - 58 - 58 - 58 - 40 - 40 - 40 - 40 - 60 diffusie-weerstand (w) voor zuurstof sec cm~i 1 000 2 300 1 600 21 000 26 000 26 000 980 740 water- doorlatend-heid (K) cm uur-' 0,20 0,15 0,18 0,19 -0,35 0,22 0,15 4 . DE WATERDOORLATENDHEID 4 . 1 . G e b r u i k t e f o r m u l e s b i j m e t i n g 3 2 S t e l : de h o e v e e l h e i d w a t e r cm d i e p e r cm p e r s e c door de t e g e l stroomt i s F.

F wordt gemeten als:

F = AQ

At x opp (3)

AQ = hoeveelheid water, cm , die door de tegel stroomt tussen t = t en t = t. ; (At) sec

o t' opp = oppervlakte van de tegel (cm )

Voor waterstroming geldt ook: F = K | £

Ax

(12)

•o M 0)

I

Ol Ö0 CU 4 J CU 4-1 ^ • 1-4 3 M J3 CU 00 c cd > T3 • H 41 - ß X ) ß Ol 4 J et) i - l u o o T ) M eu 4 J ca U c eu 01 • H 05 3 14-1 I H • i-l T3 M cfl 00 M O O > T3 C cfl 4-1 CO ^ _eu eu s u cfl Xi B o i n l 00 c • H c c cfl P . CO 4 J Xi U O > * c eu 00 eu u cfl c 4 J ^ä cfl N U O O CN •r-> • H , 0 a 0) 00 o u •o 4-1 • H 3 C 4-1 cfl cfl » r-4 >-i 3 3 S cj «a- CO — O CO — O O co O + •vT O O + CM O O + CN O O u cv 00 o P I Tl eu ß • r - l « CO 4-> 3 co U-t u 14-4- <U • H eu - a & «H I M O O > O 4-1 CO u 3 R 0 ü i-I Xi cfl ö0» O J3 U r-l 3 OJv^ o r l 0 0 > CM -tf s r »d-«\ A M »d-«\ o r-*. oo oo eri in vO 00 •i-I 4J Ü o > I TJ CU • H ca 3 14-1 14-1 • H T 3 e cfl 4-1 CO u eu eu »4-1 I q s eu o « I 4J .*-» 4J r-l 0 0 ' , ß Cfl lu i - l U Ä ' - ' O 3 eu > i-l oo o o 0 0 o m o o o o o o m <Ti «3- CM o o o o o m oo o\ — co m oo o m ey. vO r^ * r-^ oo * <r vO *s m CT\ M m o *» i-^ CM n CM 0\ « i •— CM i» <*• 1 ß :eu • H u o PH ß CCI > CU 4-1 M •1-1 n 4 J Xi o •r-l s eu o u ß 1-1 eu oo eu H eu B *-<• 3 4J i-l 10 O ^ > i - l (U 00 eu 4-1 (U •o 00 o o I-I T l ß (U > o m m MO < f CO _{oo co} vO m m CM — co —. CM — m m co - * o CM <yi m m m m in m m va oo m o\ <y* co r-. cri — m oo a\ O m o — CM <y\ vo — oo m <r n — o — CM CO m vo oo eu oo eu 4J eu •H eu O U oo eu X> ß eu oo eu S 10

(13)

Voor de tegel vertaald:

K = doorlatendheid (cm sec )

Ap = potentiaalverschil tussen bovenkant en onderkant tegel (cm)

Ax = afstand boven- en onderkant tegel (cm)

Nemen we aan dat:

p onderkant tegel = 0

p bovenkant tegel = hoogte waterkolom erboven h (cm) plus

plaats-w

hoogte ten opzichte van onderkant: h (cm)

m

dan geldt:

h + h

F = K

-\-

-S (4a)

m

Uit (3) en (4a) volgt nu:

h + h A n K

f_w m, AQ

K (

~

}

At . opp

( 5 )

m

hieruit volgt:

K =

(

. » ) — ^ cm sec"

1

(6)

h + h At . opp

v

w m

r r

4.2. H e t w a t e r t r a n s p o r t d o o r w e g d e k k e n

Nemen we aan, dat het watertransport door een dek straatstenen

of trottoirtegels zeer miniem is, dan zal de grootte van de voegen

en de samenstelling van het voor de voegen gebruikte materiaal het

watertransport van deze wegdekken bepalen.

Stel dat de voegen tussen de trottoirtegels, respectievelijk

straatstenen gevuld zijn*met schoon grof zand. De verzadigde

water-doorlatendheid (K ) van dit zand is ca. 10 m dag = 41,67 cm uur

Heeft de gebruikte bestrating bijvoorbeeld 0,6 opp. % voeg

(trot-toirtegels) en de tegel zelf is ondoorlatend dan is de

waterdoorla-tendheid voor het gehele oppervlak 0,006 x 41,67 = 0,25 cm uur

Door inspoeling van stof en vuil zal de waterdoorlatendheid

ze-ker dalen tot 1 m dag ,of minder, < 4,167 cm uur . De

(14)

tendheid van een dek trottoirtegels is dan < 0,025 cm uur

Regent het nu met een intensiteit van 2 mm uur = 0,2 cm uur , dan is het duidelijk dat bij een 'normaal' trottoir met vervuilde voegen het grootste deel van de regen afgevoerd zal worden via de oppervlakte.

4.3. M e e t r e s u l t a t e n

In de tabellen 2 tot en met 4 zijn ook de resultaten van de water-doorlatendheid (K) weergegeven.

Hieruit blijkt dat van:

1. nieuwe tegels, K bijzonder hoog is (tabel 2 ) ;

2. gebruikte tegels, K laag tot zeer laag is (0,20 - 0,03 cm uur ) . Er bestaat een verband tussen e en K.

serie 2 serie 1 serie 3 Et 0,34 0,24 0,15 K( cm uur } 0,20 0,10

0,03 (met algen, K = 0,002 cm uur )

Van een normaal dek trottoirtegels K = 0, bijdrage van de voegen < 0,025 cm uur .

De waterdoorlatendheid van vuile tegels neemt af met het poriën-volume. Daar waar de oppervlakte is volgegroeid met algen is K prak-tisch 0.

Bij een regenintensiteit van 0,2 cm uur , zal dus alleen bij de meest poreuze tegels, het meeste water door de tegel lopen (tabel 3 ) . Bij serie 1 en 3, stroomt 50 respectievelijk 85% van het regenwater weg.

5. CONCLUSIE

Uit de meetgegevens blijkt, dat de gasuitwisseling door deze 'poreuze' tegels, ook na een langdurig gebruik, aanzienlijk hoger blijft dan door een dek normale trottoirtegels.

De mogelijke gasuitwisseling door een dek vuile vochtige poreuze

(15)

tegels is zeker 3 x hoger en 3 à 4 uur na regen bij drogend weer, ca 30 x hoger dan een normaal trottoir.

De poreuze tegels zijn dus zeer geschikt om wegdekken aan te leg-gen, die blijvend voldoende gasdoorlatend zijn.

De waterdoorlatendheid van nieuwe tegels is zeer hoog. Als ech-ter vuil en slib inspoelt, of eventueel algengroei ontstaat, kunnen de tegels weer zo ondoorlatend worden, dat evenals bij een normaal trottoir, het grootste deel van het regenwater weer oppervlakkig af-stroomt en niet bijdraagt tot de vochtvoorziening van de bomen.

LITERATUUR

BAKKER, J.W. en A.P. HIDDING, 1967. De invloed van verslemping op zuurstofdiffusie in de grond. Nota ICW 403.

The influence of soil structure and air content on gas dif-fusion in soils. Neth. J. Agric. Sei. 18:37-48. Techn. Buil. ICW 71.

Luchthuishouding van bodem en plant. Overzicht processen en kenmerkende grootheden. Nota ICW 610.

Toelaatbare doseringen van organische meststoffen onder weg-dekken in verband met de luchthuishouding in de grond rond straatbeplanting. Nota ICW 872.

en M. UITTENBOOGAARD. Een onderzoek van het bodemmilieu voor straatbomen Groen 30, 10, 1974. Verspreide overdrukken ICW

166.

VERHAEGH, W.B. Handleiding voor het bepalen van de diffusiecoëffi-ciënt voor zuurstof in grondmonsters (niet gepubliceerd).