v
E.B.Meulenbelt
SCR 4563
Amsterdam
juli
1993doctoraal
scriptie
sociologie
•
Voorwoord
Ik heb deze scriptie onder auspiciën van de
Mr A.de Graaf Stichting
mogen schrijven. Ik mocht daarbij gebruik maken van
onderzoeks-materiaal uit een gezamenlijk NISSO /
MrA. de Graaf Stichting projekt.
De opdracht die ik meekreeg was het uitbreiden van de kennis over
prostitutie. Vooral de sociaal-economische omstandigheden moest ik
behandelen. Het resultaat ligt hier voor u.
Ik zou graag de volgende personen en instellingen willen bedanken voor
de hulp en inspiratie die ze mij gegeven hebben:
• Het NISSO en de Mr
A.de Graaf Stichting voor het ter beschikking
stellen van het onderzoeksmateriaal.
• Ron de Graaf, die telkens weer bereid bleek me van nieuwe
computer-uitdraaien te voorzien. Ron haalde me ook uit een inzinking met de
opmerking, "Wat er dan wel mis was met de scriptie".
• Gert Hekma, mijn begeleider bij diverse studieonderdelen. Gert heeft
mij het gevoel teruggegeven dat sociologie niet enkel abstracte
onder-werpen kent, maar ook over levende mensen gaat.
•Jan Visser, die me - een beetje breedsprakig - voorzag in de nodige
achtergrondinformatie over prostitutie. Jan zorgde er voor dat ik, voor
mijn onderwerp, interessante bijeenkomsten kon bijwonen.
•Hans Scholtes, die me - beknopter - voorzag in de nodige informatie.
Hans heeft me ook uitgebreid ingelicht over de implicaties van de
nieuwe wetgeving.
•Agnes Dekker en Karin Wissen burg, voor het corrigeren van mijn
teksten en het voortdurend aandragen van voor mij interessant materiaal.
• Terri Schwartz, voor de excellente vormgeving van de scriptie. Terri die
me in staat stelde om te studeren waarvoor dank een te klein woord is.
• Tenslotte wil ik mijn dank uitspreken naar alle medewerkers van de
Mr A.
de Graaf Stichting voor alle hulp en steun die ze me
geschon-ken hebben.
Inhoudsopgave
1. Inleiding . "" .. ". " ... " .. " """ "".". "" ... ". ". ""."." "". "". """ ". "."" ".1
1.1 Thema's in de literatuur over prostitutie """".".""".""""".3
1.1.1 Prostitutie en moraal"" ... " .. " ... "."""" .. ""."" ... "."""".".3 1.1.2 Prostitutie en de openbare orde """"""" .. """.""""".""" ... 6 1.1.2.1 Gedwongen prostitutie, vrouwenhandel "" ... " ... ""."" ... "" ... 6 1.1.2.2 Geweld en dwang binnen prostitutie " ... " ... " .. "."""""."."7 1.1.2.3 Prostitutie als bron van overlast voor woonbuurten".""."" ... 8 1.1.3 Prostitutie en gezondheid ... "."" .. ""." ... ".""."""""""""10 1.1.4 Prostitutie als werk"."""""".""."."""."".".".""".""""".13 1.2 Methodisch gedeelte " .. ". " .... " .. "" ... " ... " ... " .. ". "" ... ".17 1.2.1 Definitie ."." """. "".""""" "."" """""""""" .. "."". "."" .'."17
1.2.2 Probleemstellingen .. " ... " ... ""."" ... " ... " ... " ... ".".18
1.2.3 Gegevens verwerving en verwerking" .. "." ... " .. " ... " .... ""21
1.3 De wet .. " ... " .. "" .. """ .. "."."." .. "" ... "" ... " .. " ... "" .. "." .... 24
1.4 Inhoud volgende hoofdstukken"."."".".".""""""" """"".26
2.
Prostitutie algemeen""." .. " .. """." .. ".""" .. " .. "." ... "" .. " ..
".""."""29 2.1 Indelingen prostitutie" .. "" .... """".""""." .. " ... " .... " ... " ""30 2. 2 Aantallen prostituées ". "."". """"." .. " ... " ... " .... "" " .. "." "342.3 Woonsituatie, verdeling inkomen over partners,
belastingen en uitkeringen "."." ... "." .... " ... " .. """ .... 37
2.4 Klantencategorieën/Sociale- en seksuelevaardigheden "" ""40
2.5 Beroepsrisico's ... " ... " .. ""." .. ""." ... ""."." .. "."".""" .. "43 2.6 Kosten""""."""".""""""."".""".""".".""" "."".""".""47
2. 7 Controleerbaarheid van aanbodsvormen . "."". "" ."""""" "49
2.8 Scholing- en carrièremogelijkheden.".""" .. "" ... " ... "" .. ".51
3. Vrouwenprostitutie "" .. """".""."." ... " .. "" .. " ... "." ....
"".""".""53 3.1 Vrouwen barprostitutie"."""""."."""".".""".""".""."""61 3.2 Vrouwen clubprostitutie " ... " ... ""." ... " ... " ... "" .. ".61 3.3 Vrouwen escortprostitutie ".""".""" .. """"."" .. """""".""63lîl
3.4
Vrouwen privéhuisprostitutie """."""""".""" .. """""""".66
3.5
Vrouwen raamprostitutie."."."".""" """."."" .. """".""""67
3.6
Vrouwen straatprostitutie ".""" .. """"."""."" .. "." .. """""69
3. 7
Vrouwen thuisprostitutie "" """"""" ""." "" ."" """ .""" "" 71
4. Mannenprostitutie "". ""." "".". ""." "."" """. ""." "" "". """ "."".". 73
4.1
Mannen club/privé""""".""""."""."""" .. "" ... """".""". 77
4.2
Mannen straat/bar"""""""""".""".""."""" ... """""".""78
4.3
Mannen escort/thuis"""".""""."" ... """ .. "." ... " .. ".""""79
5.Prostituanten ". " .. " """ "." " ... " .. "" ... "" .. "" ... " .. " .... "" .. """ "".". ". 80
6. Doorberekening belasting, btw en premiebetaling .""".""".".":"84
6.1
Heffingen en premies gaan van inkomen af..""."""""".". "86
6.2
Heffingen en premies worden doorberekend in prijzen"".". 88
6.3
Conclusies"."""." .. """"."".""."." .. ".".""" ... "" .. "".".". 90
7. Conclusies .. " .. "" .. "" .. """."".".""."".""."." .. " .... """ ... "." .. " .. "" .. 91
Bijlage a ... " .... " ... " ... "" ... " ... "" ... " ... " ... " ... " ... " .... """"97
De nieuwe wetsartikelen over prostitutie
Bijlage b .. "." ... " .... " .. " .. " ... ""."." ... "" .... "" ... " .. "." .. " ... "." .... " .. 99
Gewelddaden tegen prostituées
Bijlage c."""" ... ".""."".""""." ... """."" ... """ ... "." ... "."."""".""100
Prostitutie-indeling anders dan naar aanbodsvorm
Bijlage d .... ""."."."""".""".""".".".""." .. " .... "" .... """" ... ""."" .. " .. 102
Enkele prostitutiestatistieken
1.
Inleiding
In de voorliggende scriptie behandel ik prostitutie als een beroepsmati-ge activiteit van een aantal mannen en vrouwen in Nederland. Daarbij is het niet de bedoeling om aan te tonen of het prostitutiewerk een beroep is1•
Veel van de behandelde beroepsaspecten benader ik cijfermatig. Zo bevat de scriptie een aantal statistieken over maandelijkse inkomsten, werkuren en aantal klanten. Deze statistieken komen voort uit empi-risch onderzoek2• Voor het eerst is op deze schaal3 empirisch onderzoek verricht naar beroepsaspecten zoals die gelden voor prostituées. Het cijfermateriaal zelf en de interpretatie van deze cijfers vormen het hart van deze scriptie. Gemiddelde tijden van klantbezoek en seksuele tijd per bezoek heb ik als uitgangspunt genomen om de seksuele wensen van klanten in categorieën in te delen. Seksuele wensen van klanten vereisen zekere vaardigheden van prostituées. Deze vaardigheden benoem ik in algemene termen. Van de modale inkomensgroepen van de prostituées heb ik het inkomenseffect berekend indien ze btw, loon-heffing en premies moeten gaan betalen. Naast het empirisch materiaal heb ik een aantal zaken op een rij gezet over: kosten, veiligheid,
scholing en carrièremogelijkheden.
Om een indruk te geven wat er speelt in het prostitutieveld, behandel ik eerst drie thema's die voortdurend terugkeren in de discussie en litera-tuur over prostitutie. Deze drie thema's zijn moraal, geweld en gezond-heid. Dit thema gedeelte sluit ik af met een korte beschrijving van vier publikaties die eenzelfde uitgangspunt hebben als deze scriptie. Dit uit-gangspunt is dat vrouwen en mannen het recht hebben om prostitutie als beroep te kiezen. Dit laatste heeft als consequentie dat niet gezocht wordt naar afschaffing van prostitutie, maar naar verbetering van de positie van prostituées. Omdat deze publikaties eenzelfde uitgangspunt
1 Daarbij bestaat er geen eenduidige definitie wat een beroep is.
/
2 Zie gevolgde
methode 1.2.3. 3 Zeker in Neder-land, misschien wel in de wereld.
hebben als deze scriptie, stel ik een aantal overeenkomsten en verschil-len op tussen publikaties en scriptie.
Na dit themagedeelte beschrijf ik in het methodisch gedeelte van deze inleiding onder welke voorwaarden ik seksuele contacten prostitutie noem. Gevolgd door de vragen waarop ik een antwoord heb gezocht, de probleemstellingen. Deze probleemstellingen zijn stap voor stap tot stand gekomen en sommige zijn in de loop der tijd nogal gewijzigd. Daarom beschrijf ik procesmatig hoe ze tot stand zijn gekomen en welke motieven hierbij een rol speelden. De probleemstellingen zelf vormen een onderdeel van dit stuk. Ik eindig dit gedeelte met een beschrijving van de gevolgde methodiek.
In het derde gedeelte van deze inleiding beschrijf ik de implicaties van de nieuwe wetgeving over prostitutie. Deze nieuwe wet maakt het mogelijk om legaal prostitutiebedrijven te gaan exploiteren. De verwachting is dat deze legalisering nogal wat veranderingen in de prostitutiewereld teweeg zal brengen. Een van die veranderingen zal waarschijnlijk zijn dat tussen prostituée en exploitant een officiële werk-gever-werknemer relatie gaat ontstaan. Als bijlage a heb ik de volledige wetstekst opgenomen in de scriptie.
Het vierde en laatste gedeelte van de inleiding bestaat uit een opsom-ming van de inhoud van de volgende hoofdstukken.
1.1 Thema's in de literatuur over prostitutie
In de literatuur- en discussies over prostitutie zijn enkele hoofdthema's
te onderkennen, deze zijn:
• Prostitutie en moraal
• Prostitutie en de openbare orde
• Prostitutie en gezondheidsvraagstukken, vooral van epidimiologische
aard
De beroepsmatige aspecten van prostitutie zijn geen hoofdthema in de
prostitutieliteratuur. De reden hiervoor is, dat het uitgangspunt in
on-derzoeken en studies naar prostitutie afschaffing of het zoveel mogelijk
beperken van prostitutie is. Vier publikaties die wel uitgaan van
prosti-tutie als werk behandel ik na de thema's
4•1.1.1 Prostitutie en moraal
Binnen de christelijke ideologie
5word van oudsher bepaald dat seksuele
gemeenschap alleen binnen een huwelijk mag plaatsvinden en gericht
dient te zijn op voortplanting. Prostitutie is daarmee een zonde. De
christelijke ideologie heeft tot op de dag van vandaag een belangrijke
invloed op het denken in de Nederlandse samenleving. Augustinus, en
in zijn navolging andere kerkvaders, veroordeelde alle seksuele activiteit
buiten het huwelijk. Hij bracht een zekere rangschikking in mate van
zondigheid aan van verschillende overtredingen. Sodomie was een veel
zwaardere overtreding dan prostitutie
6•Dit laatste betekende tevens
dat seks tussen mannen niet uiteenviel in een gewenste en ongewenste
vorm zoals bij seks tussen mannen en vrouwen. Seks tussen mannen
was zonder meer zondig. Heteroprostitutie zou als uitlaatklep voor
mannen dienen om ernstiger overtredingen te voorkomen. Deze
ernsti-ger overtredingen zouden veroorzaakt worden door een ophoping van
seksuele energie waardoor alles doordrenkt zou raken met wellust7.
In
de zestiende eeuw werd prostitutie niet meer als zondig doch
nood-4 In hoofdstuk 2.2 breng ik een aantal getalsmatige onder-zoeken aan de orde.
5 Lucie van Mens, 1992, p. 63.
6 Lucie van Mens,
1992, p.63.
7 Lucie van Mens, 1992, p.64.
zakelijk beschouwd8• Prostitutie werd zonder meer zondig verklaard. Prostituées werden niet meer noodzakelijk geacht om de seksuele ener-gie van mannen in goede banen te leiden. Integendeel, prostituées wer-den van toen af aan beschouwd als degenen die mannen aanmoedigwer-den tot overspel.
Sinds die tijd is er weinig veranderd in het denken over prostitutie. Prostitutie is zondig, of zo men wil maatschappelijk ongewenst. De redenen om prostitutie wel toe te staan zijn gebaseerd op pragmatische gronden. Dit betekent niet dat prostitutie ook moreel aanvaard wordt. Enkele van deze pragmatische gronden waarop prostitutie toegestaan wordt zijn:
• Gezondheidsredenen, ontstaan uit de behoefte om geslachtsziekten te beheersen.
• Openbare orde, om het mogelijk te maken prostitutie te concentreren in bepaalde gebieden. Dit laatste maakt prostitutie beter te contro-leren en beperkt de overlast.
•Verbetering van de positie en de omstandigheden waarin prostituées hun werk moeten verrichten. Dit laatste speelt een rol bij de huidige wetswijziging.
De morele afwijzing van prostitutie heeft sociale consequenties voor de-gene die als prostituée werkt en voor dede-gene die een prostituée bezoekt. Daarbij zijn de sociale consequenties voor de prostituées veel groter dan die voor de bezoekende mannen. Het verschil in gevolgen voor mannen en vrouwen wordt geweten aan wat de seksuele dubbel moraal ge-noemd wordt. Deze dubbele moraal houdt in dat seksuele overtredin-gen gepleegd door mannen als veel minder ernstig worden beschouwd dan seksuele overtredingen die gepleegd worden door vrouwen.
Hier-8
Lucie van Mens, 1992, p.64.
door zijn veel maatregelen tegen, en onderzoek naar prostitutie, enkel
gericht op prostituées en niet op hun klanten 9• Een dubbele moraal is
ook te constateren bij de mannenprostitutie. Ook hier wordt voorname-lijk aandacht geschonken aan de prostituées en maar weinig aan de klanten10•
De maatschappelijke ongewenstheid van prostitutie veroorzaakt dat een vrouw die als prostituée werkt het stigma hoer krijgt opgelegd.
Gail Pheterson heeft een onderzoek verricht naar dit stigma 11• De
ideeën voortvloeiend uit dit stigma over prostitutie toetst Gail Pheterson aan de beleving van de prostituée zelf. Een ander deel van het onderzoek was het vergelijken van de stigmatisering van prostituées met de stigmatisering van andere groepen in de samenleving. Ik behan-del hier enkel de elementen van het stigma hoer die Gail Pheterson in haar onderzoek beschrijft.
De betekenis van het woord hoer, en daarmee het stigma, valt in twee delen uiteen. Enerzijds betekent het prostituée anderzijds onkuis.
Een prostituée is een vrouw die haar lichaam tegen betaling beschikbaar stelt voor geslachtsverkeer met iedereen 12. Zich prostitueren betekent je eer verkopen voor vuig gewin, of een infaam gebruik maken van je ver-mogens. Eerverlies is verbonden met schande. Het infame gebruik van je vermogens is verbonden met minderwaardigheid en laakbaarheid. Een prostituée is hiermee iemand die haar eer verkoopt voor een
minderwaardige handeling met name geslachtsgemeenschap 13• Een
prostituée is eerloos en haar gedrag verdient afkeuring.
Hoer in de betekenis van onkuis wordt gedefinieerd als: " Zich te buiten gaand aan onwettige of immorele seksuele omgang; te kort schietend in reinheid, maagdelijkheid, welvoeglijkheid"."14•
Zoals hierboven beschreven kleven aan het woord hoer voornamelijk
9 Lucie van Mens,
1992, p.18.
lO Mondelinge informatie van GertHekma.
11 Vrouweneer en
Mannenadel over het
stigma Hoer, 1986. 12 Pheterson, 1986, p.4. 13 Pheterson, 1986, p.4. 14 Pheterson, 1986, p.48.
negatieve betekenissen. Een vrouw zal daarom veelal prefereren om anoniem als prostituée te werken om daarmee te voorkomen dat ze het negatieve stigma van hoer krijgt opgelegd. Het valt niet te verwachten dat het stigma wat op het prostitutiewerk rust op korte termijn zal wijzi-gen. Dit zal het streven om prostitutie als een "normaal" beroep erkend te krijgen sterk vertragen.
1.1.2 Prostitutie en de openbare orde
Het thema prostitutie en de openbare orde is een breed onderwerp. Lucie van Mens noemt dit onderwerp: Prostitutie als bron van wanorde en criminaliteit. Prostitutie is voortdurend in verband gebracht met bandeloosheid, wanorde, overlast en criminaliteit15• Of al deze aan-tijgingen waar zijn, weet ik niet. Het is wel de manier waarop naar pros-titutie gekeken wordt. In het kader van prospros-titutie en openbare orde wil ik drie onderwerpen behandelen. Het eerste onderwerp is gedwongen prostitutie ofwel vrouwenhandel en dan speciaal in internationaal ver-band. Het tweede onderwerp is, geweld en dwang binnen prostitutie. Als laatste onderwerp behandel ik de overlast die prostitutie veroorzaakt in (woon)buurten.
1.1.2.1 Gedwongen prostitutie, vrouwenhandel
Over gedwongen prostitutie is veel gepubliceerd. Een tak van deze
gedwongen prostitutie wordt vrouwenhandel 16 genoemd of trafficking.
In Nederland wordt gedwongen prostitutie veelal in verband gebracht met buitenlandse vrouwen. Daarom beperk ik me in het volgende tot gedwongen prostitutie van buitenlandse vrouwen. In hoofdstuk 1.1.2.2 over geweld behandel ik gedwongen prostitutie in het algemeen.
Er blijken georganiseerde netwerken te bestaan die in landen waar het economisch slecht gaat vrouwen werven om in Nederland (Europa) te
gaan werken 17• De namen van de landen waar de vrouwen vandaan
15 Lucie van Mens, 1992, p. 70.
16 Over mannen is in dit verband maar weinig bekend.
17 Lucie van Mens, 1992, p.14.
komen veranderen, maar de methode blijft hetzelfde. Een deel van deze
vrouwen werkt in het land van oorsprong al als prostituée een ander
deel niet. Schijnhuwelijken en -adopties, toeristenvisa en door middel
van valse paspoorten zijn de manieren waarop de vrouwen het land
binnenkomen. In
Ze zijn zo lief, meneer
18,wordt uit de doeken gedaan
hoe vrouwen op een artiestenvisum het land worden binnengeloodst
om hier ais prostituée te gaan werken. Eenmaal in het land worden de
vrouwen vaak gedwongen om als prostituée te werken. Paspoorten
worden ingehouden, schuldbekentenissen over verblijfs- en reiskosten
moeten worden ondertekend, lonen worden laag gehouden zodat
schulden nooit afbetaald raken. Dit zijn maar enkele voorbeelden over
de geweld- en intimidatie praktijken die deze organisaties hanteren om
deze vrouwen te kunnen blijven exploiteren.
Gelukkig is het bovenstaande niet het onderwerp van mijn scriptie. Eén
van de resultaten van de nieuwe wet op prostitutie is hopelijk dat
derge-lijke praktijken uitgebannen kunnen worden. De wet zal zijn effect
mis-sen als dit niet bereikt wordt.
1.1.2.2 Geweld en dwang binnen prostitutie
Gewelddadige acties, dwang en seksueel geweld tegen mensen die als
prostituée werken, zijn een regelmatig voorkomend verschijnsel.
Inde
publikatie
Hoe (ex)prostituées zi'ch zelf redden
19,waarin verslag gedaan
wordt van een onderzoek naar de aan- of afwezigheid van hulpvragen
door vrouwelijke prostituées, bleek dat de meeste prostituées slachtoffer
worden van gewelddaden en of dwang
20•
Niet elke prostitutievorm is
even gevaarlijk
21•Dwang en geweld tegen prostituées loopt van het
schreeuwen van verwensingen, naar seksueel geweld tot het
vermoor-den van een prostituée met alles daar tussen in. Over mannelijke
prosti-tuées en geweld zijn weinig gegevens bekend.
De daders van geweld en dwang tegen prostituées zijn in twee
18 Chris de Stoop, 1992. 19 Vanwesenbeeck e.a" 1989, p.55. 20 Zie bijlage b voor overzicht. 21 H' ierop om k 'k 1 nog terug bij de behandeling van de diverse aanbods-vormen in de hoofd-stukken drie en vier.
categorieën in te delen:
a. klanten
b. exploitanten, pooiers en partners 22.
a. klanten
Elke prostituée komt vroeger of later in aanraking met agressieve of
gewelddadige klanten. Voor veel prostituées zijn gewelddadige of
agres-sieve klanten slechts een incident in een lange carrière 23. In een
onder-zoek24 gaf meer dan een derde van de vrouwen aan seksueel misbruikt
te zijn door een klant. Bedreigingen om bepaalde seksuele diensten af te
dwingen, gratis of heel goedkoop dienstverlening te krijgen, of om de
prostituée te beroven komen regelmatig voor 25. Omdat elke prostituée,
met geweld of dwang van een klant te maken krijgt, reken ik dit tot één
van de beroepsrisico's 26.
b. exploitanten, pooiers en partners
Exploitanten, pooiers en partners bedrijven dezelfde gewelddaden en
dwang als de klanten. De redenen zijn ook dezelfde aangevuld met het
dwingen tot en het doorgaan met het prostitutiewerk.
Ineen
onder-zoek27 gaf
43procent van de vrouwen aan tot prostitutie gedwongen
te zijn. Uit een landelijk onderzoek bleek dat een vijfde van de vrouwen
ooit geweld van een partner heeft meegemaakt, onder zestig
geïnter-viewde prostituées bleek dat een derde te zijn 28.
Geweld schijnt onlosmakelijk verbonden te zijn met prostitutie. Zoals
de hierboven genoemde cijfers aangeven en de cijfers in bijlage b
aantonen zijn er een groot aantal vormen van dwang en geweld in de
prostitutiewereld te onderkennen. Dit gewelddadige karakter van de
prostitutie is een telkens terugkerend thema in de prostitutieliteratuur.
1.1.2.3 Prostitutie als bron van overlast voor woonbuurten
Een reden dat prostitutie in een buurt overlast veroorzaakt is dat
men-22
Er bestaan geeneenduidige opvattin-gen over de verschil-len tussen een ex-ploitant, pooier en een partner van een prostituée. Zo spraken twee exploi-tanten van een seks-club tegen mij over de pooiers van hun prostituées. Andere mensen beschouwen iedereen die voor-deel trekt uit het prostitutiewerk van een ander als een pooier. Als verschil tussen een exploi-tant en een pooier wordt ook wel gezegd dat de prosti-tuée wel een emotio-nele band met een pooier heeft en niet met een exploitant. Hoewel het niet duidelijk is wat de verschillen zijn tussen exploitant, pooier en partner hebben de prosti-tuées zelf deze ver-schillen aangegeven.
23
Altinke.a" 1991, p. 77.24
Altink e.a" 1991, p. 78.25
Vanwesenbeeck, 1986, p.33-42. Altink e.a" 1991, p.77-92. Vanwesenbeeck, 1986, p.55-68.26
Zie hoofdstuk 2.5.27
Vanwesenbeeck e.a" 1989, p.55.28
Altink e.a" 1991, p.84.sen prostitutie niet aanvaarden 29
• Elke vorm van prostitutie is voor deze
mensen overlast. Voor andere mensen 30 zijn sommige aanbodsvonnen
of concentraties van prostitutie een bron van overlast. De aanbods-vormen die vooral voor overlast zorgen zijn de raam- en straatprostitu-tie. Bij overlast veroorzaakt door concentratie gaat het om het aantal prostituées en dan vooral groeiende aantallen die meer mensen overlast veroorzaaken. Een geval apart vormen de traditionele prostitutiebuur-ten in Nederland. De overlast voor buurtbewoners veranderde in de loop der tijd. Twee hoofdredenen hiervoor zijn, dat de bewoners- en prostitutiepopulatie in deze prostitutiebuurten nogal gewijzigd zijn.
De traditionele prostitutiewijken en de straat- en raamprostitutie behandel ik hieronder.
In Nederland bestaan een aantal steden waar van oudsher prostitutie
in bepaalde wijken voorkomt31• Dit heeft altijd zekere spanningen in
een buurt opgeroepen. Men zou kunnen zeggen dat in deze buurten een wankel evenwicht bestaat tussen buurtbewoners en prostitutie. Dit wankele evenwicht is al snel verstoord. In de jaren zeventig waren er grote conflicten tussen buurtbewoners en prostitutiewereld in Alkmaar,
Arnhem en Rotterdam32
• Naast de directe aanleidingen van dergelijke conflicten spelen bij dergelijke conflicten andere meer structurele zaken een rol. Een van die andere aanleidingen was dat de seksbranche in
Nederland veranderde33
• Vanaf de jaren zestig groeide de sekssector
voortdurend. Het aantal prostituées groeide34• Hiernaast openden
sekswinkels, -bioscopen en -shows openlijk hun poorten. De laatste bedrijven vestigden zich voornamelijk in de wijken waar al prostitutie
voorkwam35. De aanwezigheid van de seksbranche in de wijk werd
bijzonder dominant. Buurtbewoners kwamen in opstand tegen de seks-branche in hun wijk. Gemeenten reageerden door het totaal uitbannen
van prostitutie in een wijk36. Concentratie van de seksbranche in een
paar straten 37 om zodoende de overlast te beperken was een ander
29 Zie ook hoofd-stuk 1.1. l over moraal. 30A anta en ZIJn 11 .• onbekend. 31 O.a. Amsterdam, Arnhem en Den Haag. 32 Respectievelijk over: het opkopen van panden door een exploitant, on-derlinge gevechten waar buurtbewoners de dupe van werden, agressiviteit van prostitutie. Luc Overman, 1982, p.9.
33 Lucie van Mens,
1992, p.76.
34 Zie ook
hoofd-stuk 2.2.
35 Lucie van Mens, 1992, p.77. 36 Katendrccht in Rotterdam.
37 Spijkerkwartier in
maatregel. Een handicap voor de gemeenten is dat ze in feite niet mee
konden werken aan een re·gulering van de prostitutiesector.
Medewer-king kon uitgelegd worden als het erkennen van een seksbedrijf. Dat
was bij wet verboden. De nieuwe wet kan verbetering in deze situatie
brengen. Vooruitlopend op de nieuwe wet wordt al gewerkt aan
plan-nen om prostitutie te verplaatsen naar gebieden waar geen overlast voor
buurtbewoners meer mogelijk is
38.
Hoewel andere aanbodsvormen ook wel overlast in een buurt
veroor-zaken, zijn het toch vooral de raam- en straatprostitutie die de meeste
overlast met zich meebrengen. Een van de redenen dat andere
aanbods-vormen minder overlast veroorzaken, is dat straat- en raamprostitutie
geconcentreerd voorkomen en de andere niet
39•De aan- en afrijdende
auto's veroorzaken vooral overlast voor de buurtbewoners. De mannen
achter het stuur zijn of op zoek naar een prostituée of zijn "aapjes" aan
het kijken. Vrouwelijke buurtbewoners worden door klanten
aangespro-ken en ervaren dit als bedreigend. Deze vrouwen voelen zich niet meer
vrij om over de straat te lopen. Een aantal straatprostituees zijn
drugs-verslaafd. Dit brengt een drugsscene in een buurt. Verslaafde vriendjes
hangen rond en dealers proberen hun waren te slijten. Buurtbewoners
vinden verslaafden op hun stoep die een shot nemen of laveloos op de
grond liggen. Mensen worden beroofd.
1.1.3 Prostitutie en gezondheid
Met prostitutie en gezondheid bedoel ik niet alleen de gezondheid van
de prostituée zelf. Prostituées zijn door de aard van hun werk mogelijke
overbrengers van ziekten. Deze ziekten zijn seksueel overdraagbare
aandoeningen wat meestal afgekort wordt tot SOA.
De relatie tussen seksueel gedrag en ziekte werd voor het eerst gelegd
in de vijftiende eeuw. Aan het eind van die eeuw ontstond een syfilis
epidemie in Europa. Syfilis had in die tijd een veel sneller en
38 o.a. Arnhem, Rotterdam.
39 Althans niet in woonbuurten.
desastreuser verloop dan tegenwoordig 40. Prostituées werden verant-woordelijk gesteld voor de ziekte en later voor de verspreiding van geslachtsziekten in het algemeen. Dit leidde in eerste instantie niet tot overheidsmaatregelen. Pas in de negentiende eeuw leidde de gedachte dat prostitutie een gevaar voor de volksgezondheid opleverde, tot een aantal maatregelen. Deze maatregelen waren gericht op het verplicht
stellen van medische controles voor prostituées 41• In Nederland was
medische controle op prostituées mogelijk op basis van de gemeente-wet. Dit betekende dat niet in alle gemeenten reglementering
plaats-vond. In 1880 bestond in 34 gemeenten een vorm van
reglemente-ring42. Deze reglementering in de gemeentelijke verordeningen werden weer afgeschaft en in 1911 kwam exploitatie van prostitutie in het Wet-boek van Strafrecht. Lucie van Mens constateert ook hier weer een dubbele moraal, maatregelen werden gericht tegen prostituées terwijl prostituanten buiten schot bleven. Dit betekende dat deze mannen de opgelopen kwalen ongehinderd door konden geven aan hun achtereen-volgende partners.
In de tegenwoordige tijd bestaat weer een vernietigend SOA met de naam AIDS. De verbinding tussen prostitutie en AIDS is snel gelegd door de aard van het prostitutiewerk43•
In een aantal publikaties wordt verslag gedaan van onderzoeking en voorlichting rond het thema AIDS en prostitutie.
Bij voorlichting ligt de nadruk op het beoefenen van "veilige sekstech-nieken". Dit wil zeggen dat prostituées bij penetratie en fellatio altijd met een condoom moeten werken 44. Anaal geslachtsverkeer wordt ontraden en indien toch toegepast alleen met een daarvoor speciaal ontwikkeld condoom. Contact met bloed wordt altijd afgeraden 45. Door het gebruik van veilige seksuele technieken worden ook andere seksueel overdraagbare aandoeningen voorkomen. Ook prostituanten
40 Lucie van Mens, 1992, p. 79.
41 L . uc1e van M ens,
1992, p. 79.
42 Lucie van Mens,
1992, p.81.
43 Zie ook beroeps-risico's, hoofdstuk 2.5.
44 De Rode Draad vernpreidde een raamsticker met de tekst "ik vrij met". 45 AIDS en
Prostitu-tie, 1990, p.13.
worden voorgelicht over veilige sekstechnieken om AIDS te voorkomen. Recente onderzoekingen in dit gebied richten zich vooral op het gebruik van veilige sekstechnieken en de redenen waarom veilige sekstechnieken niet worden toegepast.
• Het gebruik van veilige sekstechnieken onder de diverse prostitutie groepen.
Het gebruik van condooms en andere veilige sekstechnieken blijkt onder mannelijke en vrouwelijke prostitutie hoog te zijn. Bij de
vrouwen werkt meer dan 80 procent46 en bij de mannen meer dan
70 procent47 altijd met een condoom. Dit in tegenstelling tot het
condoomgebruik in de algemene bevolking waar 85 procent altijd
of regelmatig zonder condooms vrijt48• Hoewel dit percentage
hoog is, werken toch een aantal prostituées soms of regelmatig zonder een condoom.
• De redenenen waarom prostituées geen veilige sekstechnieken hanteren.
Hierbij komt vooral de interactie tussen prostituée, prostituant en (eventuele) exploitant aan de orde. Uitgangspunt is, dat een pros-tituée zelf veilige sekstechnieken wil toepassen om niet besmet te raken. Prostituanten wensen vaak onveilige sekstechnieken. Ine
Vanwesenbeeck49 toont in een artikel aan dat de motivatie van
mannen om een prostituée te bezoeken van bijzonder belang is. Mannen die zichzelf als "seksconsumenten" beschouwen zijn vaak overtuigde beschermers en wensen veilige seks. Mannen die zich schuldig voelen over prostituéebezoek, eenzaam zijn of eigenlijk een relatie wensen zijn veel minder overtuigde beschermers bij seksuele contacten met prostituées.
De prostituanten die onveilige seks wensen zullen op allerlei manieren hun zin proberen door te drijven. Geweld, intimidatie, het bieden van meer geld en inspelen op sentimenten zijn enkele mogelijkheden
daar-46 de Graaf e.a., 1992, lc. 47 de Graaf e.a., 1992, lb. 48 de Graaf e.a" 1992, lc. 49 Ine Vanwesen-beeck e.a., 1992, 1 a.
toe. Een exploitant zal graag zoveel mogelijk diensten willen verlenen. Safe-seks beperkt de dienstverlening, zodat een exploitant op z'n minst ambivalent zal staan tegenover het consequent toepassen van safe-seks in zijn bedrijf. Klanten bieden exploitanten ook geld aan om zonder condoom te mogen 50•
Een geval apart vormen verslaafde prostituées. Deze prostituées lopen niet alleen het gevaar besmet te worden door seksueel contact maar ook door het gebruik van besmette naalden. Als de behoefte aan de drug groot wordt en ontwenningsverschijnselen toeslaan zal een verslaafde prostituée voor weinig geld veel risico nemen en bijvoorbeeld fellatio en geslachtsverkeer zonder condoom toestaan. Deze groep is met gewone voorlichting niet te bereiken omdat hun probleem drugs en niet prosti-tutie is. Het aantal prostituées die besmet zijn met het AIDS virus is onder deze groep vele malen hoger dan onder de andere prostituées.
1.1.4 Prostitutie als werk
De volgende vier publikaties hebben als uitgangspunt dat mensen het recht hebben om prostitutie als beroep te kiezen. Per publikatie behan-del ik in het kort de inhoud. Achtereenvolgens luiden de titels:
• Beroep: Prosti'tuée
• Hoe (ex)prostituées zich zelf redden • Sekswerk
• Prostitutie in bedrijf
• Beroep: Prostituée 51
Het boek bevat een aantal essays over prostitutie geschreven door des-kundigen op het prostitutieterrein. Deze desdes-kundigen zijn niet alleen mensen die ervoor hebben "doorgeleerd" maar ook direct betrokkenen zoals prostituées, klanten en exploitanten. Problemen en knelpunten worden geïnventariseerd en mogelijke oplossingen aangedragen. Het boek geeft antwoord op vragen zoals, hoe een gemeentelijk
vergunnin-50 Informatie van een exploitant uit Amsterdam.
51 Frank Belderbos en Jan Visser, 1987.
genstelsel in elkaar zit, wat de taken van verschillende instellingen zijn, aan welke eisen een prostitutiebedrijf moet voldoen 52•
•Hoe (ex)prostituées zi'ch zelf redden
53Hoewel de auteurs prostitutie als werk erkennen, ontkennen ze niet dat prostitutie nog geen normale bedrijfstak is en benadrukken het zware stigma dat op (ex)prostituées rust. Onderzocht werd hoe zwaar de be-roepsomstandigheden zijn. Nauwgezet werd de ernst van lichamelijke klachten, psychosociale problemen en geweldervaringen gemeten en vergeleken met de resultaten uit een onderzoek onder andere represen-tatieve groepen. Specifieke arbeidsomstandigheden en verhoudingen van de respondenten worden beschreven. Tenslotte werd nagegaan hoe de respondenten omgingen met belastende gebeurtenissen of omstandigheden. De respondentengroep bestond uit 60 vrouwen uit verschillende aanbodsvormen van prostitutie. Een van de conclusies luidde dat (ex)prostituées significant meer last hebben van (psycho) somatische klachten in vergelijking tot een representatieve controle-groep. Toch blijkt een vrij grote groep nauwelijks klachten te hebben. Eenderde van de respondenten had veel klachten en eenderde weinig. De rest zat tussen deze twee groepen. In een hoofdstuk wordt speciaal ingegaan op arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden.
• Sekswerk
54Dit boek komt voort uit hetzelfde onderzoeksmateriaal als de vorige publikatie. Het boek bevat een inventarisatie van klachten. Zelf geven de auteurs al aan dat hiermee de problemen van het vak zeer benadrukt worden. Het boek bevat onderwerpen zoals: geweld en mishandeling, verdiensten en arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen. Kleine stukken commentaar worden afgewisseld met citaten van prostituées om zodoende een bepaalde indruk, te wekken van de omstandigheden zoals die gelden in de prostitutie. Het boek bevat geen andere conclu-sies dan het hiervoor besproken werk.
52 Dit alles bij de toenmalige stand van zaken rond de prostitutiewetgeving. 53 Ine Vanwesen-beeck, Sietske Altink en Martine Groen, 1989. 54 Sietske Altink, Martine Groen en Ine Vanwesenbeeck, 1991.
•Prostitutie in bedri)f
55De ondertitel geeft duidelijk aan waar dit boek over handelt namelijk: "Organisatie, Management en Arbeidsverhoudingen in Seksclubs en Privehuizen." De bedoeling van dit werk is om de kennisleemte op het gebied van de organisatie van de prostitutie op te vullen. Lucie van Mens heeft daarvoor een aantal eigenaars, exploitanten, werkneemsters en klandizie geïnterviewd. De interactie en machtsverhoudingen tussen de genoemde groepen waren hierbij een hoofdonderwerp. Ze komt tot de conclusie dat prostitutie een arbeidsintensieve bedrijfstak is. Exploi-tanten zoeken werkneemsters die niet voldoende in staat zijn voor hun
belangen op te komen. Deze werkneemsters zullen vooral buitenlandse 56
vrouwen zijn. Prostituanten zoeken afwisseling en zijn gebaat bij een sterke doorstroming van vrouwen. Lucie van Mens concludeert ook dat mannen weliswaar in de eerste plaats om seks komen, maar ook een praatje willen maken. Dit laatste kan veelal niet met buitenlandse vrouwen die geen of gebrekkig Nederlands spreken. De eindconclusie hierover is dan ook dat de vraag naar "exotische" vrouwen afneemt ten gunste van "blanke" vrouwen. Wat in het werk van Lucie van Mens naar voren komt is dat het prostitutieveld voortdurend in beweging is. Veranderende wensen worden zo snel mogelijk vervuld. Het profijt-beginsel speelt een alles overheersende rol in de prostitutiewereld.
Zoals bij bovenstaande publikaties en bij de behandeling van de thema's overduidelijk werd, bestaan er veel problemen in het prostitutieveld. Deze problemen zijn nog lang niet opgelost en sommige problemen zullen waarschijnlijk nooit opgelost worden.
Om een indruk te geven wat de overeenkomsten en verschillen zijn tussen de vier beschreven publikaties en deze scriptie heb ik hieronder een overzicht gemaakt. Mijn onderzoeksmateriaal bestaat uit een aantal sociaal-economische en demografische gegevens over prostituées.
ssL . uc1e van M ens,
1992.
56 Veelal vrouwen die illegaal, op een toeristen- of op een artiestenvisum in Nederland ver-blijven.
Overeenkomsten:
• Het uitgangspunt is hetzelfde, vrouwen en mannen hebben het recht om prostitutie als werk te kiezen.
• Een inventarisatie van knelpunten en problemen. • Het aangeven van mogelijke oplossingen.
Verschillen:
• De grootte van de onderzoekspopulatie, die in het NISSO/Mr A. de Graaf Stichting onderzoek groter was dan voor de andere publikaties. • De andere publikaties zijn meer beschrijvend van aard en werken met
exemplarische voorbeelden. In deze scriptie werk ik meer met meet-bare variabelen die algemeen geldend zijn. Dit gaat ten koste van het detail.
• Deze scriptie laat een momentopname zien wat de uitkomsten zijn van een aantal werkomstandigheden in het prostitutieveld. Hiermee
kent deze scriptie een statische benadering. In de andere publikaties
wordt veel meer ingegaan op de dynamische kant. Daarin wordt de interactie tussen de verschillende belanghebbenden in het prostitutie-veld beschreven en geanalyseerd.
1.2 Methodisch gedeelte
In dit methodisch gedeelte, definieer ik eerst prostitutie. De probleem-stellingen vormen het tweede gedeelte. Ik besluit met het aangeven hoe de gegevens verworven en verwerkt zijn.
1.2.1
Definitie
Het is niet eenvoudig om prostitutie te definiëren. In het woorden-boek57 staat: "het plegen van ontucht". Ontucht is een normatieve beschrijving en geeft daarmee aan dat wat onder prostitutie gerekend wordt, verandert in de loop der tijd en verschilt per cultuur. De betekenis van het woord prostitutie en haar afgeleiden is daarmee niet eenduidig vast te stellen. De definitie, zoals ik die hanteer in deze scriptie, bestaat uit een aantal elementen namelijk:
• Seks vindt plaats tegen een materiële vergoeding. • Prostituées hebben wisselende sekscontacten. • Prostituées kiezen hun seksuele partners niet58• • Het speelt zich af buiten het normale privé leven.
• Er is geen sprake van een emotionele binding met seksuele partners in de zin van liefde, genegenheid of aantrekking.
Deze omschrijving van prostitutie is de gangbare op de Mr A. de Graaf
Stichting 59• Het eerste element, seks tegen een materiële vergoeding is het belangrijkst. De andere elementen uit de beschrijving zijn meer be-doeld om bijzondere gevallen uit te sluiten. De gevallen die niet in deze scriptie als prostitutie beschouwd worden zijn onder meer:
• Verstandhuwelijken, slechts een partner.
• Seks tegen een avondje stappen, wel een emotionele binding.
• Seks naast andere taken, geen wisselende contacten en geen toevallige partners.
• Seks tegen betaling binnen een relatie, geen wisselende contacten,
57 Kramers, 1986.
58 Dat wil niet
zeg-gen dat een prosti-tuée elke potentiële klant accepteert. Integendeel prosti-tuécs willen het recht om een klant te kunnen weigeren.
59 Deze stichting
wil acceptatie van prostitutie bevorde-ren, en de discussie over prostitutie stimuleren.
geen toevallige partner, binnen normale privé leven.
• Seks als rituele dienstverlening in een religie, geen materiële ver-goeding.
Bij de indelingen genoemd in hoofdstuk 2 en in bijlage b wordt stilzwij-gend verondersteld dat de genoemde vormen aan bovenstaande voor-waarden voldoen.
1.2.2 Probleemstellingen
Het onderwerp van deze scriptie is stapsgewijs tot stand gekomen. Oor-spronkelijk was het mijn bedoeling om deze scriptie te schrijven in het kader van het project: Animo in Amsterdam, de economische betekenis ,
van de seks-sector60• Het scriptieonderwerp was de berekening van de
economische betekenis van de prostitutiesector voor de stad
Amster-dam. De Mr A. de Graaf Stichting, bij monde van Jan Visser61 was
ge-negen om mij te begeleiden bij dit onderzoek. De vraagstelling luidde:
- Wat is de totale omzet van de prostitutie in Amsterdam en hoeveel werkjaren worden door de prostitutiesector gegenereerd?
Jan Visser wees mij op het onderzoek dat de Mr A. de Graaf Stichting
en het NISSO samen uitvoerden, waarin ook een aantal empirische gegevens over mijn onderwerp waren verzameld. De titel van dit onder-zoek luidde :
- Safe seks in hetero- en homoseksuele prostitutiecontacten.
Dit is een epidimiologisch en sociaal wetenschappelijk onderzoek62 en
heeft een landelijk karakter. Na bestudering van het codeboek en de daarin opgenomen variabelen, besloot ik mijn oorspronkelijke vraagstel-ling los te laten en gebruik te maken van de unieke gelegenheid om dit nieuwe materiaal te gebruiken. De onderzoeksresultaten bevatten een
I
60 Een door Gert Hekma geïnitieerd project gebaseerd op soortgelijke onder-zoeken over kunsten en sport. zie:
- Meer dan een mil-jard, de economische
betekenis van de pro-fessionele kunsten in
Amsterdam, Drs
Frank van Pufi'elen e.a., Amsterdam, 1985.
- Het economisch
be-lang van sport, Drs
Frank van Puffelen, Rijswijk, 1988.
61 Onderzoeker bij
deze stichting.
62 Zie gevolgde methode 1.2.
aantal gegevens over inkomenopbouw, werktijden en tijdpassering bin-nen werktijd. Hiernaast bevatte het onderzoeksmateriaal een aantal
de-mografische gegevens. Met deze gegevens kan
ik
een beeld schetsen vaneen aantal beroepsaspecten zoals die in het prostitutiewerk fungeren.
De nieuwe vraagstelling luidde:
- Wat zijn de huidige arbeids- en inkomenskenmerken van prostitutie als beroep in het algemeen en per prostitutievorm? Wat zijn de verschillen en overeenkomsten per prostitutievorm in arbeids- en inkomenskenmerken?
Aan de hand van deze probleemstelling heb ik de variabelen uit het codeboek geselecteerd die betrekking hebben op dit onderwerp. Ron de
Graaf63 die het onderzoeksmateriaal bij het NISSO in Utrecht onder
zijn hoede heeft, verstrekte mij computeruitdraaien van de gewenste variabelen. Deze uitdraaien verwerkte ik tot de statistieken zoals opge-nomen in deze scriptie. Het bleek noodzakelijk om een aantal malen computeruitdraaien te vragen, waarbij telkens andere variabelen aan elkaar gekoppeld werden. De uiteindelijke resultaten staan vermeld in de volgende hoofdstukken.
Een van de redenen om dit prostitutieonderwerp te kiezen was dat binnenkort een nieuwe wet rond prostitutie in werking zal treden. De grootste verandering is, dat het mogelijk wordt om legaal een prostitutiebedrijf te exploiteren. Omdat deze nieuwe wet een belang-rijke actuele ontwikkeling is, behandel ik in hoofdstuk 1.3 in het kort de geschiedenis van deze nieuwe wet en beschrijf de belangrijkste consequenties.
Door de legalisering van prostitutiebedrijven worden exploitanten en werkers in deze bedrijven onderworpen aan het normale premie- en be-lastingsysteem. Uit het onderzoeksmateriaal heb ik modale
inkomens-63 Onderzoeker bij het NISSO en
Mr A. de Graaf Stichting.
groepen kunnen vaststellen. Dit laatste maakt het mij weer mogelijk om de inkomenseffecten te berekenen van de premie- en belasting betaling door prostituées. In aansluiting op de eerste probleemstelling is de volgende:
- Welke veranderingen zullen in het inkomen optreden door de
invoeging van prostituées in het reguliere premie- en belastingstelsel?
In het NISSO/Mr A. de Graaf Stichting onderzoek waren ook een
aantal vragen over leefsituatie en inkomensverantwoordelijkheid opgenomen. De antwoorden op deze vragen geven een indruk van het belang en de reikwijdte van het prostitutieinkomen. De probleem-stelling die hieruit volgt:
- In welke mate is een prostituée afhankelijk van het prostitutieinkomen en hoeveel anderen zijn mede afhankelijk van dit inkomen?
Omdat het NISSO/Mr A. de Graaf Stichting onderzoek niet als
hoofd-onderwerp de beroepsmatige aspecten van het prostitutiewerk had, zijn een aantal relevante onderwerpen onderbelicht gebleven. In
samen-spraak met scriptiebegeleider en medewerkers van de Mr A. de Graaf
Stichting leek het mij belangrijk om deze onderwerpen alsnog op te nemen in deze scriptie. Gevat in probleemstellingen:
- Welke seksuele specialisaties zijn binnen het prostitutiewerkte onderkennen?
- Wat zijn de gangbare seksuele wensen van klanten?
- Welke sociale en seksuelevaardigheden zijn nodig om het prostitutie werk goed te vervullen?
- Welke beroepsrisico's bestaan in het prostitutiewerk? - Welke beroepskosten hebben prostituées?
zeer gebaseerd op empirisch materiaal maar zijn meer beschrijvend van
aard. Zoveel mogelijk zijn deze omgezet in meetbare variabelen. Het
totaalbeeld van het empirisch materiaal en de meer beschrijvende
vraagstellingen zoals hierboven opgesteld geven een omvattend beeld
van prostitutie als beroep.
1.2.3 Gegevens verwerving en verwerking
Voor het onderzoek
Safe seks in hetero- en homoseksuele
prostitutie-contacten zijn 127 vrouwelijke en 27 mannelijke prostituées
geïnter-viewd. Van de klanten zijn 91 klanten van de vrouwelijke en 24 klanten
van de mannelijke prostituées geïnterviewd. De geïnterviewden
kwamen uit alle delen van het land. De prostituées zijn geworven op
de werkplek, via intermediairen, advertenties en door de
sneeuwbal-methode. Prostituanten voor vrouwelijke prostituées zijn geworven in
landelijke en regionale dagbladen. Prostituanten voor de mannelijke
prostituées zijn voornamelijk geworven via advertenties in een
twee-maandelijks homomagazine. Voor prostituées gold als criterium voor
deelname dat men op dat moment in de prostitutie werkt, of maximaal
een maand geleden is gestopt. Voor de prostituanten gold dat men
tenminste twee prostitutiecontacten in het afgelopen jaar heeft gehad.
De gegevens zijn verzameld tussen juli 1990 en maart 1991. Het
onder-zoek had als doel gegevens te verzamelen over het feitelijke seksuele
gedrag van prostituées en prostituanten, om inzicht te verkrijgen in de
mogelijkheden van een seksuele verspreiding van HIV via de prostitutie.
Daarnaast zijn een aantal demografische vragen opgenomen en vragen
over werkomstandigheden, uren en inkomsten. Dit artikel vormt de
neerslag van laatst genoemde onderwerpen.
Het veldwerk onder de vrouwelijke prostituées is verricht door twee
onderzoekers en negen interviewsters. De interviews met de vrouwelijke
prostituées hebben voornamelijk in een rustige periode op de werkplek
plaatsgevonden, of bij hun thuis. Het veldwerk onder de mannelijke prostituées is verricht door vier mannelijke interviewers. De interviews met de mannelijke prostituées hebben voornamelijk bij hun thuis of bij de interviewer thuis plaatsgevonden. De interviews met alle prostitu-anten hebben voornamelijk plaatsgevonden op het kantoor van de interviewer. De interviews duurden gemiddeld 3,5 uur en zijn geheel op band opgenomen. Latijns-Amerikaanse vrouwen zijn in het Spaans geïnterviewd. Prostituées kregen een vergoeding van 75 gulden voor een interview. Het interview was gedeeltelijk gestructureerd. Een deel van de vragenlijst is door de respondent ingevuld. Andere vragen zijn mondeling gesteld, waarbij de interviewers de antwoorden noteerden.
De data, zoals weergegeven in deze scriptie, zijn opgegeven door de prostituées en prostituanten. Apart is gevraagd naar, bijvoorbeeld, netto verdiensten in het algemeen en netto verdiensten per klant. Dit laatste houdt in dat verschillen kunnen optreden tussen netto verdiensten per maand (totaal) en netto verdiensten op basis van het aantal klanten (per maand) maal netto inkomsten per klant. De gemiddelden die genoemd worden in deze scriptie zijn vaak gewogen gemiddelden. Een gewogen gemiddelde houdt in dat een getal dat meerdere keren voorkomt in de populatie ook voor die meerdere keren meetelt in het berekenen van een gemiddelde. De data zijn niet verder bewerkt. De diverse gemid-delden zijn berekend en ingedeeld in categorieën. De getallen zijn afgerond op een geheel getal, tenzij anders vermeld. De spreiding was vaak dermate groot dat het niet zinvol leek om de standaard deviatie te vermelden.
Over betrouwbaarheid en geldigheid van de onderzoeksresultaten is weinig te zeggen. Er bestaat geen vergelijkingsmateriaal. De grote sprei-ding van de uitkomsten geeft aan dat de berekende gemiddelden maar een beperkte waarde hebben.
gesprek-ken en eigen waarnemingen andere onderwerpen gekozen die belangrijk
zijn bij het beroepsmatige uitoefenen van prostitutie. Zoveel mogelijk
heb ik deze onderwerpen omgezet in meetbare variabelen. Waar
moge-lijk heb ik in de tekst vermeld wat mijn bronnen zijn.
1.3 De wet
64In de volgende tekst ga ik eerst in op de mogelijkheid tot het maken van
een vergunningenstelsel door een gemeente over prostitutie. Daarna ga ik in op de eisen die aan een prostitutiebedrijf gesteld kunnen worden. Mogelijke ontwikkelingen in de werkgever-werknemer relatie tussen exploitant en prostituée zijn het volgende onderwerp. Tot slot behandel ik de gevolgen voor buitenlandse vrouwen indien de wet zoals die voor-gesteld is wordt aangenomen.
De nieuwe wet 65, die op dit moment in behandeling is in de Eerste
Kamer, maakt het gemeenten mogelijk te kiezen uit drie mogelijkheden: 1. het verbieden van prostitutiebedrijven binnen de gemeentegrenzen 2. prostitutiebedrijven aan een vergunningenstelsel te onderwerpen 3. prostitutiebedrijven te gedogen door deze bedrijven niet te verbieden
of te reglementeren
Voor een man of vrouw die alleen werkt, verandert er weinig. Zichzelf prostitueren is en blijft niet verboden. Onduidelijk is nog wanneer een werkplek als een bedrijf wordt aangemerkt. Dit kan betekenen dat sommige alleen werkende prostituées toch als een bedrijf worden aangemerkt.
De verwachting is dat de meeste gemeenten prostitutiebedrijven of zullen gaan verbieden of aan een vergunningenstelsel onderwerpen.
In een vergunningenstelsel kunnen de volgende eisen aan een prostitu-tiebedrijf gesteld worden:
• bedrijfsvoering: het verplicht stellen van zekere diploma's om bedrijf te mogen exploiteren
• facilitaire ruimtes voor prostituées zoals: toiletten, douches, ontspanningsruimte 64 De volgende tekst is gebaseerd op ongepubliceerd materiaal van en gesprekken met Mr Scholtes directeur van de Mr A. de Graaf Stichting. 65 Zie bijlage a.
• speciale eisen over: licht, ventilatie, afmetingen ruimtes, brandweren-de maatregelen, condoom verstrekking, alarm-installatie, etcetera • aan de ligging: in verband met bijvoorbeeld scholen en woonbuurten • gevelaanzicht: al of niet lichtreclame of blindering van ramen.
Als een gemeente een prostitutiebedrijf binnen haar grenzen toestaat, betekent dit dat het bedrijf een legale basis verkrijgt. Deze legalisering van het bedrijf houdt in dat de bestaande werkgever-werknemer relatie tussen exploitant en prostituée ook erkend wordt. Een volledige werk-gever-werknemer relatie zal waarschijnlijk onmogelijk blijken. Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan de problemen rond werkweigering en
werk-afdwinging 66 in verband met seksueel geweld. Het lijkt waarschijnlijk
dat men in het prostitutiewerk met free-lance contracten gaat werken.
Over het algemeen zeggen zowel prostituées en exploitanten dat tussen
beide geen loondienstverhouding bestaat. In hoeverre dit waar is67 zal
in de praktijk moeten blijken. De loondienstverhouding is vooral van belang in verband met het betalen en innen van diverse belastingen en premies.
Een geval apart in de nieuwe wetgeving vormen buitenlandse mannen en vrouwen. Het wordt verboden voor mannen en vrouwen van buiten de EEG om in Nederland als prostituée te werken. Volgens mijn inlich-tingen houdt dit deel van de wet in, dat indien een persoon onder de
WABW 68 valt het verboden is om als prostituée te werken zolang die
iemand nog geen permanente verblijfsvergunning69 bezit. Dit verbod
geldt zelfs indien permissie is verleend voor ander werk.
Een aantal prostituées van buiten de EEG werkt in Nederland op een
toeristenvisum 70• Deze prostituées wordt het verboden om in
Neder-land te werken. Voor illegale hier verblijvende prostituées verandert er uiteraard niets. 66u· 1t vers ag l gesprek Mr Scholtes en dhr Vermeend, Eerste Kamerlid van de PvdA. 67 Naar wettelijke normen gerekend. 68 Wet Arbeid Buitenlandse Werknemers. 69 "groene kaart" 70 Er wordt gezegd dat nogal wat vrouwen op een toeristenvisum in een aantal Europese landen werken. Na drie maanden ruilen ze het ene land voor het andere land.
1.4 Inhoud volgende hoofdstukken
Hoofdstuk twee bevat een aantal algemene zaken over prostitutie. Ik leg de indeling naar aanbodsvorm uit en geef een verantwoording waarom ik deze indeling heb gebruikt. Ik beschrijf de structuur en werkwijze per aanbodsvorm in 2.1. Aantallen prostituées, percentage van de aanbods-vorm in het geheel van prostitutie, geografische spreiding, spreiding over inwonersgrootte van gemeenten en enkele andere getalsmatige zaken komen in 2.2 aan de orde. Woonsituatie en verdeling van de inkomensverantwoordelijkheid met eventuele partners van prostituées
zijn het onderwerp van 2.3. In 2.3 wordt ook de belastingmoraal van
prostituées gemeten en het eventueel aanhouden van een sociale
uitke-ring. In 2.4 stel ik aan de hand van de gemiddelde tijd per klant en van
het seksuele gedeelte daarvan klantencategorieën vast gebaseerd op hun seksuele wensen. Ik koppel daaraan bepaalde vaardigheden die prosti-tuées moeten bezitten om deze wensen te kunnen vervullen. Hoofdstuk 2.5 handelt over beroepsrisico's. Hieronder reken ik seksueel over-draagbare aandoeningen (SOA), exploitatie door derden en geweld. Dit laatste schijnt een onlosmakelijk onderdeel van prostitutie te zijn. Ik geef aanbevelingen ter verbetering van de bestaande situatie. De kosten die een prostituée moet maken om haar beroep uit te oefenen behandel ik in 2.6. Hierbij komen diverse kostenposten aan de orde. De verdeling van deze kostenposten over prostituée en eventuele exploitant wordt toegelicht en komt in hoofdstuk drie bij de behandeling van de aan-bodsvormen terug. De controleerbaarheid door derden komt in 2. 7 aan de orde. Met deze derden bedoel ik in dit verband vooral de overheid in de zin van controle op het betalen van premies en belastingen. Scholing-en carrièremogelijkhedScholing-en of liever gezegd het ontbrekScholing-en hiervan vor-men het onderwerp van 2.8. Ik noem enige voorbeelden van bestaande scholing en aanbevelingen om scholing te verbeteren. Carrièremogelijk-heden benoem ik schoorvoetend omdat hier eigenlijk nog niets over te zeggen valt.
Hoofdstuk drie handelt in zijn geheel over vrouwenprostitutie. Het hoofdstuk vangt aan met een aantal algemene statistieken over inko-menopbouw en werkuren. De inkomsten per werkuur en de opbrengst per klant zijn in categorieën ingedeeld. Ik zoek een verklaring voor de overeenkomsten en verschillen tussen de gemiddelden van de verschil-lende aanbodsvormen. De gemiddelde inkomens per aanbodsvorm lig-gen dicht bij elkaar, de werkuren niet. Een verklaring voor de overeen-komst wordt gevonden in het aantal uren gespendeerd met klanten. De inkomsten per tijdseenheid met klanten vertoont een grote symmetrie tussen de aanbodsvormen. Toch treden verschillen op tussen enerzijds aanbodsvormen met een afdrachtregeling en anderzijds die zonder een afdrachtregeling. De aanbodsvormen zonder afdrachtregeling verdienen meer per tijdseenheid en werken minder uren. Dit hoofdstuk sluit ik af met de belangrijkste statistieken en kenmerken van de afzonderlijke aanbodsvormen. Bij de aanbodsvormen komen ook aan de orde: controleerbaarheid, veiligheid, kosten en soort klanten. Ik doe dit aan de hand van het beschrevene in hoofdstuk twee over deze onderwerpen.
Hoofdstuk vier gaat over mannenprostitutie. Dit hoofdstuk heeft de-zelfde onderwerpen en indeling als het vorige hoofdstuk over vrouwen-prostitutie. De onderzoekspopulatie bij de mannen was te klein om categorieën te kunnen opstellen. De populatie bij de club/privehuis met twee is eigenlijk te klein om te mogen gebruiken. Dit is toch gedaan om volledig te zijn en omdat er zo weinig bekend is over mannenprostitutie. Ook bij de mannen bestaat een grote overeenkomst in inkomsten per tijdseenheid.
Hoofdstuk vijf gaat over prostituanten. Aan de orde komen betaalde prijzen aan prostitutie, de totale uitgaven aan prostitutie en het percen-tage van het inkomen dat aan prostitutie wordt besteed. Ik vergelijk de uitkomsten tussen de mannen- en vrouwenprostitutie. De betaalde bedragen per zelfde aanbodsvorm blijken dicht bij elkaar te liggen. De betaalde prijzen aan prostitutie komen veelal overeen met de opgave
van de prostituées. Voor de andere statistieken geldt dat bij de
mannen-prostitutie alles wat minder is dan bij de vrouwen. Omdat bij de lage
inkomens weinig aan prostitutie wordt besteed concludeer ik dat het
bezoeken van een prostituée een luxe is of dat lage inkomens niet
reflecteerden op de advertentie. Over prijsflexibiliteit bij prostituanten
is weinig te concluderen uit de gevonden gegevens.
In hoofdstuk zes bereken ik de mogelijke inkomens- en prijseffecten
door de invoeging van de prostitutie in het normale belasting- en
premiestelsel. Twee berekeningen heb ik gemaakt, één waar alle kosten
van het inkomen afgaan (6.1) en één waar alle kosten doorberekend
worden in de prijzen (6.2). Ik sluit af met conclusies uit deze
bereke-ningen (6.3). Deze berekebereke-ningen tonen aan dat indien alle premies
en belastingen betaald moeten worden een prostituée of meer dan de
helft van haar/zijn inkomen verliest of de prijzen meer dan verdubbelen
moet.
In het zevende hoofdstuk herhaal ik een aantal belangrijke conclusies en
maak ik enige aanbevelingen voor verdere studie.
2. Prostitutie algemeen
In dit hoofdstuk schets ik een algemeen beeld van prostitutie. Allereerst beschrijf ik de indeling van prostitutie naar aanbodsvorm. Bij deze indeling naar aanbodsvormen heb ik niet geprobeerd om alle mogelijke uitzonderingen en mengvormen te noemen. Het leek mij belangrijker om een algeheel beeld te schetsen van de aanbodsvormen. De indeling geldt voor de mannen- en vrouwenprostitutie. Vervolgens behandel ik in hoofdstuk 2.2 de bestaande schattingen over aantallen prostituées en geografische spreiding over Nederland. Woonsituatie en belang prosti-tutieinkomen komen in 2.3 aan de orde, dit om aan te tonen hoe belangrijk het prostitutieinkomen is voor een prostituée. Twee andere onderdelen van dit hoofdstuk zijn: de uitkering- en belastingmoraal onder prostitué es. De delen 2.4 tot en met 2.8 handelen over beroeps-matige aspecten die niet empirisch onderzocht zijn, maar wel van be-lang zijn voor prostitutie als beroep. Aan de orde komen, vaardigheden, beroepsrisico's, kosten, controleerbaarheid, scholing- en carrièremoge-lijkheden.
2.1 Indelingen prostitutie
Indelingen van het prostitutiewerk zijn bijna altijd gebaseerd op
ver-schillen in aanbodsvorm. Deze indeling naar aanbodsvorm is
gebruike-lijk. Een indeling naar specialisatie is veel moeilijker. Niet alleen is er
weinig bekend over specialisaties, maar ook zijn de prijzen, kosten en
benaderingswijze per aanbodsvorm nogal verschillend. Meestal komen
alle specialisaties voor in elke aanbodsvorm. Dit betekent dat bij een
indeling naar specialisatie het werk wel overeenkomt maar bijna alle
an-dere omstandigheden anders zijn per specialisatiegroep in een
aanbods-vorm. Dit zou betekenen dat niet alleen een indeling gemaakt moet
worden naar specialisatie maar ook binnen een specialisatie naar
aan-bodsvorm. Deze indeling is waarschijnlijk wel te maken, maar hier
is nog geen onderzoek naar verricht. De keuze om prostitutie naar
aanbodsvorm in te delen is zoals gesteld een gebruikelijke. Ook het
onderzoeksmateriaal van het NISSO/Mr A. de Graaf Stichting was op
die manier ingedeeld. In deze scriptie hanteer ik dan ook deze indeling
naar aanbodsvorm.
Om diverse redenen zijn er andere prostitutie indelingen gemaakt. Deze
indelingen zijn vaak niet gebaseerd op werk, werkplek of specialisatie
maar op leeftijd, geslacht en dergelijke. Bijlage c bevat een overzicht
van deze indelingen.
De volgende aanbodsvormen zijn in de prostitutie te onderscheiden:
•Bar
De prostituée werft klanten in een horeca-gelegenheid. Buiten een bar
kan dat bijvoorbeeld ook een hotel zijn. De prostituée gaat met de klant
naar zijn huis, een hotelkamer, een pees- of ook wel
uurho~elletje.De
plek waar de prostituée met de klant heengaat is tevens de seksuele
afwerkplek. De prostituée werkt onafhankelijk.
•Club
Een prostitutiebedrijf met een bar, waar klanten contact leggen met prostituées en daarna met de klant naar een kamer in hetzelfde pand gaan waar de seksuele afhandeling plaatsvindt. Prostituées moeten in een club actief klanten werven. De werving kan onder meer bestaan uit: meedrinken, betastingen toestaan, gesprekken onderhouden en strip-teases uitvoeren. Al deze extra diensten worden meestal niet betaald. De diensten van de prostituée worden per tijd gehuurd. Meestal zal dit een heel of half uur zijn, de prijs is "all in", waarmee bedoeld wordt dat er geen extra kosten berekend worden voor bepaalde handelingen. Niet officieel maar wel als zodanig werkt een prostituée voor de exploi-tant van de club. Deze exploiexploi-tant neemt de prostituée aan en ontslaat deze, dit zijn twee belangrijke elementen van een dienstverband. De exploitant neemt een percentage van de verdiensten als zijn/haar deel.
•Escort
Kenmerkend voor de escort is dat er een tussenschakel bestaat in de totstandkoming van een transactie tussen prostituée en klant. Deze tussenschakel is meestal een bemiddelingsbureau of een advertentie met telefoonnummer. In de escort gaat de prostituée naar de klant, meestal is dat een hotel of zijn huis, wat dan tevens de seksuele afwerk-plek is. Sommige mannen willen dat hun escort met hun uitgaat en soms fungeert als plaatselijke gids. Ook bij de escort worden de dien-sten van de prostituée gehuurd per tijd. De prostituée werkt onafhanke-lijk. Het staat de prostituée vrij om zich bij meerdere bemiddelings-bureaus in te schrijven of zelf de werving ter hand te nemen. Een bemiddelingsbureau vraagt een bepaald percentage van de inkomsten als beloning voor de verleende diensten.
• Privéhuis
Dit prostitutiebedrijf heeft het karakter van een woonhuis. Meestal is zo'n bedrijf kleiner van opzet dan een club. Een aantal vrouwen zitten in een kamer te wachten op potentiële klanten. Een klant die
binnen-komt maakt zijn keuze en gaat met zijn keuze naar een kamer in
hetzelf-de pand. Meestal is er geen bar, drankjes worhetzelf-den wel verstrekt. Het
dienstverband, prijs per dienstverlening en percentageregeling zijn
hetzelfde geregeld als gesteld bij de clubaanbodsvorm.
•Raam
Hier huurt een prostituée een raam plus werkruimte van een exploitant
voor een bepaalde tijdsperiode, vaak een dag of dagdeel. De transactie
tussen de klant en prostituée komt direct tot stand zonder tussenkomst
van een intermediair.
Indeze aanbodsvorm valt de aanbodsplek samen
met de seksuele afwerkplek. De diensten in de raamaanbodsvorm
worden berekend per handeling. De prostituée en klant onderhandelen
vooraf over prijs en verlangde dienstverlening. In principe werkt de
prostituée onafhankelijk. De raamaanbodsvorm is de enige
aanbods-vorm waar de prostituées vooraf een bedrag moeten betalen om hun
werk uit te voeren.
•Straat
