Selfmoordgeneigdheid: 'n Bedryfsielkundige ondersoek
binne die Suid-Afrikaanse Polisiediens
in die
Noordwes-Provinsie
Gerrit Strijdom, Hons.
B.A.
Skripsie voosgele ter gcdccltclike naltnming \.an die vereistes vir die graad Magister Artium in Rcdr!rl- en P c . ~ . s o l ~ ~ c l s i e l l ; ~ ~ n ~ l ~ aan die l'otchefstroomsc Universiteit vii- Christelike HoCs O n d c s ~ \ ~ ~ ~ s
Studiclcicr : Dr.
S.
llothmann PotchefstroomSelfmoordgeneigdheid: 'n Bedryfsielkundige ondersoek
binne die Suid-Afrikaanse Polisiediens in die
Noordwes-Provinsie
Bedankings
My dank en waardering aall die volgende pcrsone en instansies vir hulle hulp en betrokkenheid
in hierdie studie:
Dr. S. Rotlimruin, m y studieleiel- en mentor. vir s). belang~telling~ bj-stand en lciding.
Amanda van der Merwe vir die taalversorging. Wilma Breytenbach vir die statistiesc vern:erkings.
Kommissaris Trutel- \.an die Suicl-Afl-il~aanse Polisieclicns \rir sy tn=stcn~ining on1 die studie in die organisasie te kan loods.
hilnr. Pietcr \,an Rensbilrg vir sy betrokkenheid, belangstelling en ondersteuning. h/Iarius. Anne. Stcin. Barry en Dalicn \.ir julle bclangstelling en geduld.
Pietcr. Tersia. Jolinn. Sollet en Avri \.irjulle vestroue in niy sonder om le t~\?.fcl.
Anita. wat n1jr \\.eel- laat bcsef het \\.at die doe1 van die lewe is.
Aan I~-I!. ouers: Cierrit en Elize, vir a1 die opofTering, licfcle, motivering en ondersteuning die afgelope se\\:e jaal-: veral die nfgclopr_. jaar toe moei1il;e dinge mal;liker- ~ e ~ v o s d het. en die n~akliker s6 gc\\.rldig moeilik. Danliie !
Laastens - aan die lede van die Suid-Afrikaanse Polisiediens, n-at a1 die respek verdien
Opsomming
Ontlcnverp: Sel.fmoord~eneigdlieid: '11 Redryfsielliundige ondersoek binne die Suid-Afsiliaanse
Polisiediens in die Noord~\ies-Provinsie.
Sieutelterme: Self~~loord, selfmoordgedagtes, selfn~oordgeneigdl~eid. coping, kolicrcnsiesin,
sal~~togcnese, werkstevredenheid, poiisiepersoneel.
Selfnioosd is '1-1 realiteit in Suid-Afrilia \vat bevestig cvord dcur die jaarliks toename in
sclfn~oordgevalle. I-Ioewel die Suicl-Afrikaanse Polisicdiens (S'4PD) hoe statistieke toon rakende self11100rd: is die prvbleeln egter dat die meestc daia op die stadium sless h k u s op suksesvolle selfi~ioorde, en dnt slegs gedeeltclil; kennis gedra word van clic geneigdheid om selfinoord te plezg (binnc dic S.L\I'D). Dit ~ + . i l \,oorliom of slcgs dic punt \,an die >.sberg op die stadii~ln panieli saai, ter\\,yl die problcen~ moontlili groter mag wees as wat clit op clie opper\.lakte bl>~!i.
In die huidige nnvossing val die k l e ~ n op die ~noontlilie \:crbancl tussen coping. lioherelisiesin en
~\~t.rliste.i~redenl~eid encrs\.ds en sclfn~oordge~ieigdlieid andersyds in die SAPD in die Soordwes- Pro\,insie. Indicn daar cvcl verbande ge\:ind ci;ord tussen coping. l;ohersnsiesin, werks~evrcden- hcid en selfinool-dgeneigdlieid, kan clit van grool nut vir die SAPD xvees: veral n:at betref die weswing,' lieuring, ~ ~ ~ t ~ . i l i k e l i l ~ g cn bestuur \Ian menslilte hulpbronnc. Die doelstelling van hierdie na\,orsing is om te bcpaal of daar '11 verband tussen coping. koherensicsin en
u.erl;sts\:redenheid met selfinoordgenei~dheid onder polisiepcrsoneel bestaan. In die literatuurstudie is gefoli~ls op clie Iionseptualisering van selfmoordgencigclheid en die verband daar\!an met coping, koherensicsin en u;erkste\;redenheid.
'11 O~name-ont~.ilesp (liorr~.lasie-ontu~t'rp) is gebruilc 0111 die liipoteses \,an die na\,orsing te toets.
Elke indi\7idu in die ondersoekgroep ten opsigte \,an vier veranderlilies op dieselfde tydstip gemeet. en die verband tussen hierdie verkree metings is bepaal. Die ondcrsoeltgroep het uit 120 polisiepersonecl \,an die S,2PD in dic Noord\+.es-Pro\~insic bestaan: \-.iaas\.an almal tussen die sang \,an 1;onstabc.l tot itispc1;tcur \,vas. Vicr \,rael!.ste is in hicrdie nai.orsing gebruil,. naumlili die "Adult Suicide Ideation Questionnairee-\.saeIj.s. clic "Ways of Coping-'-\.raelys, die 'Sense of C:ohcrcncc"-vrael~rs en die Minl1esota-1e\~rcdc1111eids\~racl!s Statisticse ontledings is met behulp \:an die SAS-prograni gecioen. Daar is van besl;r\.\-.i;tsnd2 statistiek. t-toetse. prod~~linioment- 1;orrelasies en meervoudigc korrelasies gebruik gsmaal; o m geze\vc'ns tc ontlecd.
Die polisiebcarnptes was veral onte\.rede \vat betref vergoeding. maatskappybeleid, toesig- l~ouding - mens asook fisiese c\.erksornstandighede. Hulle niaak veral van sosiale ondersteuning, positiene hertaksering en beplande p~~oblecmoplossil.lg as coping-style gebruik. Swart
polisiebcamptcs het 'n ho?r telling ten opsigte \.an sclfrnoordgeneigdheid getoon as wit polisicbcamptcs. Die empiriese ondersock het aangetoon dat ontevredsllheid inet selccre aspelite yan hul bverk cn kohcrensiesin. selfnioosdgeneigdl~cid blf polisiebeamptes kan voor-spel.
Abstract
Subject: Suicidal Ideation: An industrial psychological investigation in the South African Police
Service in the North West Province.
Ke=j Terms: Suicide, suicidal ideation: coping, sense of coherence, salutogenesis, work
satisfaction, police members.
Suicide is a realitj in South Africa that can be confirmed hy the increasing statistics annually. Tlie South African Police Service (SAPS) also shows increasing lliinlbers of suicide. IIo\i.ever, these niunbers onlj. Socus on succcssfi~l suicidcs and little i \ 1,nou.n about the suicidal iclcation of members \\.ithin the service. 11 now seems that only the tip of the iceberg is causing panic. altliough the problem mipht be much bigger than originallq thought.
In this research the emphasis will be on possible correlatio~ls between coping sense of cohcrcnce and job satis'action on the one hand and suicidal ideation on thc otller hand within thc SAPS in tlie Sol111 V'cst I-'ro\:incz. if con-elations belween coping: sense of coherence. job satisfiction and suicidal ideation can be found, i t can be of great significance for the SAPS, especially in terms of recri~itmenl~ selection, dc~relopment and management of'human recourses.
Thc ob.jecti\;c of this research is to determine if there is a rclationship between coping: sense of coherence, job satislixtion and suicidal ideation among police personnel. The focus of the literature was 011 the conceptualising of suicidal ideation. and if suicidal ideation can be linked to constructs such as coping. sense of coherence and job satisfaction.
.I'Iic rcseai-ch is quantitative in nature and entails a sur\,e! design. The population consisted of
120 police pcssonnel in the North West Province. of which all were ranlied between constable to inspector. Four nicnsusing instruments \vers ~ ~ s e d , n ~ u ~ l e l l y the .4di1lt Suicidxl Ideation Qucstionnaire. the hllinnesota Satisfaction Questionnaire, the Sense of Coherence Questionnaire and the \Jra!.s of Copins Questionnaire. The SAS-progt-am \vas uscd for statistical analysis purposes. Ilescripti\.e statistics. t-tests. product lnoment correlations and multiple regression anal>-sis were uscd to analyse the rcsults.
Police personnel indicated dissatisfaction ~ . i t h regard to the remuneration that they receive, as \\.ell as physical \\.orking conditions, s u p e r \ . i s i o n - l m and cornpan!. policy. The!, use coping
styles such as seeking social support, planful problem-solving as well as positive reappraisal. Black police members shotted to be more suicidal than ~khite members. The empirical stud),
showed that dissatisfaction with specific aspects of their work end scnsc of coherence could predict suicidal ideation.
Bladsy Redankings Opsolnming Abstract L1.s \.a11 figure L!.s Iran tabelle HOOFSTUK 1: INLEIDIXG Prc~bleemstelling Nnvorsi~~gsdoelstsllings Algcmenc doelstellings Spcsific1,e doelstellings Basicsc hipotesc orsinpmetode Lit cratuusstudic Fmpirlrso ondsrsoek
Kcuse van '11 navorsingsontwerp
Dlc samestelling van die ondersoekgroep Die keusc van meelillstrumellte
Statistiese verwerkings 1 loofstuhindeling Hoofstul~sarne\/altinp HOOFSTUK 2: SELFh'IO0RDGENEIC;DHEID 0mskr)-xving \.an t e r m Selrnloord Selfnlonrdpoginss J'arnscl finoord Selfnloni.dgeneigdl~cid
M'anopvattings tcn opsigte \-an selfn~oord Oossaaklil;e faklore by selfinoordgel~eigdl~cid Si tuasionele faktore
Gndsdicns Hu\\.cl il;status
INHOUDSOPGAWE
(Vervolg)
2.3.1.3 Dic beskilibaarheid van vuurwapens 2.3.1.4 iVerksverwante falitore 2.3.2 Prrsoonlilic falaore 2.3.2.1 Biografiese faktore 2.3.2.2 Lolierensiesin 2.3.3.3 ('oping 2.4 HooI'stuIisamevattil~g
HOOFSTUK 3: EMPIIUESE ONDERSOEK
Ondersocl<groep Die mctingsbattery Die Min~~t.sota-te\~redenl.~eids~~saelys Rasionaal Bcsliry~ving Af~leem cn nasizn Interpretasie
Bctl.oubaa~-heid ell geldigheid
Motivering vir keuse
Loliere~isiesin\.rael!~s Rasionaal Bcsliryu.ing Af11cen1 en nasie~l lntsrpretasie Betroubaarheicl en geldigheid h4otivering vir keuse
'1Vays of coping-vrae1j.s Rasionaal Bt.slir!,\\ i n 2 AS~~ccrn en nasien Interpretasie 13etl~oubaarlicid en geldigllcid Motivering vir keuse
Bladsy
19 2 0
23,
INHOUDSOPGAWE
(Vervolg)
Adult Suicidal Ideation Questionnaire Rasionaal
Beskr\\\,ing Afnccnl en nasien Intcrpretasie
Betsoubaarheid en geldighcid Motivering \.ir keuse
LVerksu?,st:
Statistiese ontledings N.'avorsingshipoteses FIoo fstuksame~~atting
HOOFSTUK 4: RAPPOKTERING EN BESPREICTNG \'.4N
KESIJLTATE
4.1 Beskrywende statistiek ten opsigte van die verskillende konstrukte 4.2 Die \,elband tussen ~?;erlistevrede~heicl, coping, lioherel~siesin en
selfnloordgeneigdheid
4.3 Die verskille tusscn kontrasgroepe ten opsigte van selfmoord- ~cneigdhcid
L
4.4 \I'eskste\.redcnl~eid. kohereilsiesin en coping as voorspellers van selfmoordgeneigdheid
4.5 Bc.sprcliing
4.6 Hoofsluksame\.attil~g
HOOFSTUK 5: GEVOLGTREKKINGS, LEEMTES EN
AAI\'BE\:ELINGS
5.2 1,cenites \.a11 die ondersocli
Bladsy 47
4
7 47 4 7 48 4 8 48 49 4 9 5 1 5 1LYS VAN
FIGURE
Figu~ir 1 Konsepte ten opsigte van selfn~oord F i r 2 Oorsalie t.an selfrnoord
Bladsy
12 16
LYS
VAN
TABELLE
Tabel 1 3, 3 4 Bladsy 28 3 7 3 7 3 7 3 8 3 8 3 0 53 Definisie van 'n algenlene weerstandshulpbronDie oudcrdomsvcrspreidi~~g van die onclersoclig~.oep Die tad van die ondersoel<groep
Die l~uwelikstatus die ondersoeligroep Die k~valifiliasies van die ondersoekgroep
Die vcrspreiding van die ondersoekgroep ten opsigte van afdeling Die diensjare Isan die ondersoekgroep
Beskrywendc statistiek ten opsigte \,an \~.erI<stevredenheid an tolale ondcssoc1;gi-oep
Beskry\\.endc statislieli ten opsigtc \,at1 \\ c-.rl\stevredenheid \.an
versl;illende rassegroepe
I3cslir>,~\iende s ~ a l i s ~ i e k ten opsigte I an coping. ltohercnsicsin en
self~uoordgcneigdl~eicl \ ~ i r dic totale ondel.socligsoep
Beslirywende statistiek ten opsigte van coping, liohcrensiesin en selfinoordg~neigdheid \.a11 verskillende rasscgroepe
Produkmoment-korrelasies tussen ~;erkste\r1.edenheid, coping, Iiohcrcnsiesin en sclfn~oordgencigdhcid in die totale ondersoekgroep
Procl~ilimoment-korrelasies tussen ~verkstevredenheid, coping,
kol~erensiesi~i en selfinoordgeneigdheid in die vers1;illende rassegroepe Verge1yl;ing van 1;ontrasgroepe tcn opsiste \,an selfmoordgencigdheid
by die totale ondcrsocltgrocp
Rcycssie van koherensicsin. \\.erlibtcvredenl~eid en coping op selfinoordgcncigdheid
Regsessiz I an koherensiesin, n erltstevredenheid en coping op
s c l f ~ n o o s d ~ e n e i d l ~ e i d in dic \\fit groep
Kcgressie van I;oherensiesin, \\el-kste\!redenheid en coping op selfinoordgeneigdheid in die s~vart grocp
HOOFSTUK
1
INLEIDING
Hierdie skripsie handel oor selfmoordgeneigdheid binne die Suid-Afrikaanse Polisiediens.
In hierdie hoofstuk word die probleeinstelling, navorsingsdoelstellings en navorsillgsnletode bespreek. Daarna word die hoofstukindeling gegee.
1.1 PROBLEEMSTELLING
Dit is 'n algemene feit dat 'n onaanvaarbare aantal lede van polisiemagte wereldwyd selfnloord pleeg. Die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) kan nie uitgesluit word van hierdie tendens nie. Die wereld konsentreer egter op die Suid-Afrikaanse Polisiediens se skokkende hoe getalle van suksesvolle selfmoorde. Statistieke wat in 1991 ingesamel is, dui daarop dat 60 uit ellce 100 000 selfnloordgevalle binne die SAPD plaasgevind het teenoor vyf uit elke 100 000 in die algernene populasie van Suid-Afrilca (Nel, 1994). Volgens Nel (1994) het selfinoordstatistieke in die SAPD 'n dranatiese verhoging getoon van 65 gevalle in 199 1 tot 148 in 1994. Van Rensburg (1 996) wys daarop dat die totale getal selfmoorde vir 1996 in die Noordwes alleen 13 was.
In '11 onlangse jaarverslag saanlgestel deur Rossouw (1998), het dit aan die lig gekom dat die totale
getal selfnloorde in die SAPD vir 1996, 169 was, terwyl 156 polisiebeamptes in 1997 selfnloord gepleeg het. Die probleem is egter dat die meeste data op die stadium slegs fokus op suksesvolle
\ ~ . selfinoorde, en dat daar slegs gedeeltelil; kennis gedra word van onsuksesvolle selbnoorde binne die
SAPD. Dit wil dus voorkom of slegs die punt van die psberg op die stadium paniek saai, hoewel die probleem moontlik groter is as wat dit op die oppervlakte mag blyk.
In die Iig van die bogenoenlde statistiek word die SAPD genoodsaak om drastiese ingl-ypings te maak om die probleem van selfinoord by polisiebeamptes te hanteer. Volgens Jacobs (1998), wat 'n aantal onderhoude met polisiebeamptes gevoer Ilet, wil dit blyk of dit die lede se mening is dat die groot probleem by die organisasie en die werksoinstandigl~ede It, en dat dit 'n iilvloed op die polisiebeamptes se lewe by die werl; sowel as tuis het. Die feit dat lede van die polisie ook slagoffers van misdaad is, mag dalk die hoe selfmoordsyfers verduidelik.
Die volgende faktore binne werksverband het moontlik aanleiding gegee tot die meeste selfnloorde: depressie, knminele oortredings, onvermoe om werksdruk te hanteer, tugsake, die dood of selfmoord van 'n vriend of kollega, en posttraumatiese stres(PTS) (Rossouw, 1998). Die hoofrisikogroep wat gei'dentifiseer is in die polisiediens is, die unifoimdraende lede, en meer spesifiek in die ranggroepe van konstabels tot inspekteurs.
Faktore buite werksverband wat moontlik aanleiding kon gee tot die meeste selfmoorde vailaf 1994 tot 1997, blyk die volgende te wees: huweliks-, verhoudings- en finansiele probleme, probleme met ouers/skoonouers, swak selfbeeld, die verlies van 'n geliefde, buite-egtelike verhoudings, egslteiding en gesondheid (Rossouw, 1998).
Die selfnloordgevalle vir die tydperk 1994 tot 1997 het oor die volgende persoonlikheidseienskappe beskilt: teruggetroltlteilheid, gei'nhibeerdheid, onderdanigheid, gespannenheid, 'n koinpeterende persoonlikheid, en die geloof dat problemelomstandighede deur eksterne faktore bepaal word (Rossouw, 1998). Volgens Rossouw (1998) blyk emosionele faktore wat volgens bronne soos .
vriende, kollegas en ander wat moontlik by die selfmoordgeval betrokke was, die volgende te wees: depressiwiteit, gespaimeilheid, hartseer, frustrasie, wisselende buie, eensaamheid, en irritasie.
Uit die bogenoemde informasie is dit dus duidelik dat daar 'n verskeidenheid van faktore is wat 'n rol speel by selfmoord. In hierdie studie sal daar gefokus word op die faktore wat '11 moontlike
invloed mag he op selfmoord in die SAPD.
Op intrapsigiese vlak word gekoilsentreer op die individu en meer spesifiek op die koherensiesin
van polisiebeamptes Die konstrult koherensiesin is deur Antonovsky (1987) ontwikkel.
\
Kohereilsiesin word o m s l ~ y f as 'n oinvattende orientasie wat dui op die mate waarin 'n persoon 'n langdurige en diilamiese vertroue het dat sylhaar interne omgewing voorspelbaar is en dat daar 'n groot waxskynlikheid bestaan dat dinge so goed as verwag kan word, sal uitwerk. Dit bei'nvloed dus waarskynlil< '11 individu se persepsie van stimuli. Met 'n hoe ltoherensiesin word stimuli ervaar as
verstaanbaar, biilne die beheer van die individu en betekenisvol.
Antonovsky en Sagy (1986) beviild dat daar 'n sterlt verband tussen 'n hoe koherensiesin en 'n lae A-tipe-profiel bestaan. Petrie en Brook (1 992) bevind dat persone met selfmoordneigings 'n lae koherensiesin het. Vuori (1994) bevind dat daar 'n verband is tussen 'n sterk koherensiesin en fisiese gesoildheidspromoverende ervarings in die werksituasie, byvoorbeeld die matige gebruik van drank
en anti-rookgedrag. Verskeie studies toon hoe negatiewe korrelasies tussen 'n koherei~siesin en metiilgs van negatiewe affektiwiteit, soos angstigheid en neurotisisme (Camel & Bernstein, 1990; Flannery & Flannery, 1990; Frenz, Carey & Jorgenson, 1993; Gibson & Cook, 1996; Kravetz, Drory
& Florian, 1993).
Striimpfer en Louw (1989) het onder plaasarbeiders geviild dat slegs vir mans met * n lae koherensiesin, die aspelc van deelneinende besluitileming korreleer met '11 meting van
werkstevredenheid en verminderde gevoelens van hulpeloosheid. Vir mans inet '11 hoe lcoherensiesin
kon geen korrelasie gevind word tussen deelnemeilde besluitneining. werkstevredenheid en verminderde gevoeleiis van hulpeloosheid nie. Daar is verder gevind dat koherensiesin betekenisvol korreleer met 'n algeinene gesondheidsmeting, psigologiese gesondheid en sosiale ondersteuning, maar negatief korreleer met gevoelens van hulpeloosheid. Striimpfer, Danana, Gouws en Viviers (1 998) bevind dat daar 'n matige korrelasie (r = 0,47) tussen koherensiesiil en werkstevredenheid
bestaan. terwyl Coetzee en Rotlmlann (1999) bevind het dat daar 'n prakties betekenisvolle korrelasie van groot effek (r = 0.54) tussen koherensiesin en werkstevredenheid by bestuurders in
die suiwelbedryf bestaan.
Na aanleiding van die bogenoeiilde is dit van waarde vir die studie ook om te kyk na die werkstevredenheid van lede binne die SAPD. Werlcstevredenheid is in die verlede verbind met 'n hele aantal individuele, groep- en organisasie faktore. In die afgelope jaar word toenemend aandag geskenk aan die hipotese dat falctore binne die individu (disposisionele faktore), eerder as net die lcennlerke van 'n bepaalde pos, individue se werkstevredenheid bei'nvloed (Judge, Locke, Durham & Kluger, 1998). Hierdie disposisionele faktore bei'nvloed ook individue se lewenstevredeiheid. Judge, Locke en Durham (1 997) verklaar disposisioilele oorsalce van werkste1,redenheid in teilne van 'X "kernbeoordelings" ("core evaluations"). Judge et a1.(1998) definieer hierdie lcernbeoordelings as "f~~iidameiitele, onderbewuste gevolgtrekltings wat iildividue ten opsigte van hulself maak" (p. 1 8). Hiervolgeils word individue se beoordeliilgs vaii situasies nie slegs bei'n~.loed deur attribute van objekte en individue se behoeftes ten opsigte daarvarl (bv. salaris in vergelyliing met verwagte salaris) nie. niaar ook deur hul aanilanles ten opsigte van hulself, ander mense en situasies. Volgens Judge et al. (1 998) het kernbeoordelings '11 konsekwente effek op werkstevredenheid, ongeag die
lcenimerke van die pos. Judge et al. (1998) onderskei vier keillbeoordelings ten opsigte van die self wat werkstevredenheid kan bei'nvloed, naanllik selfesteem, selfdoeltreffendheid, neurotisisilie en 101i~s van beheer.
Bloom (1992) beweer d2t coping 'n baie belangrike sol speel in mense se reaksie op stres en die
uitkoms van die ervaringe, en dat dit sodoende 'n belangrike medebepaler van die individu se mate van geestesgesondheid is. Du Bois, Felner, Meares en Krier (1994) suggereer verder dat sowel stresvolle gebeure as die mate van sosiale ondersteuning 'n sol speel in die bepaling van 'n individu se psigologiese welstand.
Volgens Holahau en Moos (1987) bestaan daar 'n gebrek aan ltennis aangaande die verband t~issen copiilg en stres. Hierdie outeurs argumenteer dat die kontekstuele faktore, waaronder stresvolle gebeure en beskiltbare bronne (soos onderste~ui~ing in die gesin of deur vriende) die aard van die copingstrategiee wat individue gebruik, bei'nvloed. Volgens Moos en Swindle (1 990) word coping bei'nvloed deur verskillende faktore, waaronder sosiodemografiese veranderlikes, opvoedingsvlak, inkomste, persoo~~likheidsdisposisies, selfvertroue, kontekstuele aspekte, negatiecve lewenservaringe en familieondersteuiling. Hulle dui ook verder aan dat meer effektiewe coping voorkom by hoe inkomstegroepe.
Dit blyl; uit die bogenoemde bespreking dat daar baie risiltofaktore is wat moontlik kan bydra tot selfn~oordgeneigdheid binne die SAPD. Vir die doe1 van die navorsing sal daar gekonsentreer word op die koherensiesin, coping en polisiebeamptes se persepsies van werkstevredenheid binne die SAPD en die verband wat dit toon met selfmoordneigings.
Op grond van bogenoemde uiteensetting van die navorsingsprobleem ontstaan die volgende navorsingsvrae:
• Hoe word die dinamika van selfmoord by polisiebeamptes in die literatuur \ gekonseptualiseer?
• Hoe ltan polisiebeamptes wat beoog om selfmoord te pleeg, gei'dentifiseer word?
• Hoe word koherensiesin, werkstevredenheid, copiilg en die verband daarvan met
selfi~loordneigings in die literatuur geltonseptualiseer?
• Wat is die verband tus'sen koherensiesin, werkstevredenheid, coping en selfmoordneigings
by polisiebeainptes in die l\Joordwes-Provinsie?
• Kan Itoherensiesin, werkstevredenheid en coping gebruik word om selfinoordneigings van
1.2
NAVORSINGSDOELSTELLINGS
Die doelstelling van die navorsing omvat 'n algemene en spesifieke doelstelling.
1.2.1 Algemene doelstelling
Die algemene doelstelling van die navorsing is om te bepaal of daar '11 verband bestaan tussen
iildividuele en organisatoriese faktore en selfnloordneigings by polisiebeamptes in die Noordwes Provinsie.
1.2.2 Spesifieke doelstelling
Die spesifielte doelstellings van die navorsing is soos volg:
om die dinanlilca van selfinoord by polisiebeamptes vanuit die literatuur te konseptualiseer; om vanuit die literatuur te bepaal hoe te werlt gegaail kan word om polisiebeainptes wat beoog on1 selfnloord te pleeg, te identifiseer;
om koherensiesin, werkstevredenheid en coping en die verband daarvan met selfmoordneigings vanuit die literatuur te k ~ n s e ~ t u a l i s e e r ;
om die verband tusseil koherensiesin, werltstevredenheid en coping en selfmoordneigings by poIisiebeaillptes in die Noordwes-Provinsie einpiries te bepaal en
o1n empiries te bepaal of koherensiesin, werkstevredenheid en coping gebruik word selfmoordneigings by polisiebeamptes in die Noordwes-Provinsie te voorspel?
\
1.3
BASIESE HIPOTESE
Die hipotese wat die navorsing ten grondslag 16, is dat koherensiesin en coping van polisiebeanlptes en hul persepsies van wer1;stevredenheid verband hou met selfnloordneigings.
1.4
NAVORSINGSMETODE
1.4.1 Literatuurstudie
Die literatuurstudie bestaail uit die volgende stappe:
Stap 1 - om koherensiesin, werkstevredeizheid, coping en selfinoordgeneigdheid vanuit die
literatuur te konseptualiseer; en
Stap 2
-
oin die verband tussen koherensiesin, werkstevredenheid, coping en selfmoord-geneigclheid vanuit die literatuur te konseptualiseer.
1.4.2 Empiriese Ondersoek
Die volgende aspekte ten opsigte van die empiriese ondersoek lcan gemeld word:
1.4.2.1 Keuse van 'n navorsingsontwe~-p
'n Kwantitatiewe opname-ontwerp word in die navorsing gebruik word (Huysamen, 1993). Elke individu in die proefgroep word op vier verai~derlikes op dieselfde tydstip gemeet. en die verband tusseil hierdie verkree metings word bepaal. Die opname-ontwerp is geskik vir hierdie studie waar dit handel oor die bestudering van verbande wat sonder enige beplande iilgreep tussen twee of meer veranderlikes voorlcom.
1.4.2.2 Die samcstelling van die ondersoekgroep
Die ondersoekgroep bestaan uit lede van die SAPD in die Noordwes-Provinsie. Die ondersoekgroep
\
.
1s saan~gestel met die inagnerning van die volgende faktore: jare diens, rang, ras, geslag, asook die dra van unifornl of nie. Die ondersoekgroep bestaan uit lconstabels tot iilspekteurs (N=120) wat in staat is oin vlot in Afrikaans enfof Engels te koinmunikeer.
1.4.2.3 Die keuse van meetinstrumente
Die Sense of Coherence (SOC) vraelys van Antonovsky (1987) vir die meting van koherensiesin. Die SOC bestaan uit 29 items wat in drie skale verdeel is, naamlik Verstaanbaarheid (1 1 items), Hanteerbaarheid (10 items) en Betekenisvolheid (8 items). Die totaal van die drie subskale van die SOC gee 'n aanduiding en geheelbeeld van die respondent se koherensiesin. Antonovsky (1993) son1 die mees resente geldigheids- en
betroubaasheidsresultate, verltry deur verslteie navorsers, soos volg op: die gemiddelde alfa-
ltoeffisiente verkry in 29 navorsingstudies, wissel tussen 0,91 en 0,85
-
die konseltwente, hoe interne betroubaarheid is bevind vir 'n verskeidenheid populasies in versltillende kulture en taalgroepe in die Weste; en die aailtal ondersoelte wat we1 oor toetshertoets-betroubaarheid gedoen is, verkry koeffisiente wat wissel tussen 0,41 en 0,97. Hoe tellings op die SOC korreleer negaiief met toeisangstigheid by studente.Die Ways of Coping vraelys van Follman en Lazarus (1988) vir die meting van die coping-
prosesse van '11 individu. Die alfa-koeffisiente van die agt sltale waaruit die toeis bestaan is
groter as die wat gerappoi-teer word vir die n~eeste ander metings van die copingprosesse. Die toets het ook geldigheid as gevolg van strategiee wat besluyf word deur iildividue wat gerapporteer het wat hiille gebniilt 01-11 met die eise van 'n stresvolle situasie te cope. Die tegniek
van outokorrelasie tussen die copingskale is toegepas (Folkman, Lazarus, Gruen &
DeLongis,l986). Dit het gewissel van r 7 0,17 tot r = 0,47.
Die Minnesota-tevredenheidsvraelys vir die n~eting van werkstevredenheid. Die vraelys meet
'n verskeidenheid van werksaspelcte, en die teorie fokus op die integrasie van die individuele persoonlilheid met die direkte werltsomgewing (Cook et al., 1981). Die 20 subskale en items in die verltorte weergawe verteenwoordig 'n wye verskeidenheid van werksaspelcte. Volgens
\ Durham en Smith (1 997) toon die Minnesota-tevredenheidsvraelys in die geheel gesieil zeldige
melings van werkstevredellheid en die instrument bied stabiele en konsekwente resultate. Die samestellers van die vraelys rapporteer hoe interlle betroubaarheidskoeffisiente vir a1 die subskale. Vorige resultate ondersteun die geldigheid en betroubaarheid Lran die vraelys (Schepers, 1995). Toets-hertoets betroubaarheid oor verloop van een week word a s O,89, en oor eel1 jaar as 0,70 gerapporieer (Cook et al., 1981).
Die Adult Suicide Ideation Questionnaire (ASIQ) ( Reynolds, 1991) vir die meting van
selfinoordgei~eigdheid (selfinoordgedagtes). Die doe1 van die toets is om 'nreeks gedagtes en kognisies wat spesifiek rondon~ selfmoord en selfinoordgedrag handel, te bepaal. Die rede
hoekom selfmoordgeneigdheid die fokus van die toets is, is omdat selfmoordgeneigdheid in sommige persone '11 potensiele aanduiding is van meer ernstige selfmoordgedrag. Volgens
Reynolds (1991) is die ASIQ se betroubaarheid getoets deur gebruik te maak van Cronbach (1951) alfa-koeffisiente, asook toetshertoets-betroubaarheid. Om die ASIQ se telling interpretasie betroubaar te maak, is die standaardnletingsfout vir normale asook kliniese populasies bereken. Die geldigheid van die ASIQ is getoets deur konstrukgeldigheid, deur van korrelasies met sool-tgelyke psigologiese konstrukte gebruik te n~aak. Die konstrukte het ingesluit depressie, hopeloosheid, self-esteem en angstigheid. Fa1;toranalises is 001; gedoen om die onderliggeilde struktuur van die ASIQ te beskryf.
1.4.2.4 Statistiese venverkings
Die statistiese ontledings word met behulp van die SAS-program (SAS Institute, 1996) gedoen. In hierdie ondersoek word daar met 'n volledige subpopulasie gewerk word en daarom word beskrywende statistiek (re1;enkundige gemiddeldes, standaardafwykings. skeefheid en kurtose) gebruik (Steyn, Smit du Toit & Strasheiin, 1995). Verder word korrelasies bepaal en T-toetse gebruik 0111 die beduidendheid van verskille tussen kontrasgroepe te bepaal.
1.5
HOOFSTUKINDELING
Die hoofstu1;indeling van die sl<ripsie is soos volg:
Hoofstuk 2 : Selfmoordge~leigdheid, koherensiesin, werkstevredenheid en coping. Hoofstuk 3 : Empiriese ondersoek
'X Hoofstuk 4 : Resultate en besprekiilg
Hoofstuk 5 : Gevolgtre1;kings en aanbevelings
1.6 HOOFSTUKSAMEVATTING
In hierdie hoofstuk is die probleen~stelling uiteengesit. Die algeilleile en spesifieke doelstellings is uiteengesit, waarna die navorsings~netode bespreek is. Die hoofstukindeling is ten slotte gegee.
In Hoofstuk 2 word die konsep van selfmoord bespreek, asook die konsepte koherensiesin, werkstevredenheid en coping.
HOOFSTUK 2
SELFMOORDGENEIGDHEID
In hierdie hoofstuk word die begrip selfmoord bespreek. Hienla word selfmoordgeneigdheid bespreelc en die simptomatologie daarvan gekonseptualiseer. Laastens word die faktore wat tot selfmoordgeneigdheid en gedagtes aanleiding kan gee, bespreelc.
2.1 OMSKRYWING VAN TERME
Daar is dikwels uiteenlopende omslcrywings vir selfmoord en verwante begrippe in die literatuur. 'n Duidelike definisie is dus noodsaal<lik ten einde konseptuele geskilpunte te verhelder.
2.1.1 Selfmoord
Die eenvoudigste definisie van selfmoord is die neem van die eie lewe (HAT, 1991). Shneidman (1976) definieer selfmoord as "... the human act of self-inflicted, self-intentional cessation". Volgeils Hatton et al. (1977) is selfmoord "...the act of an instance of taking one's own life voluntarily and intentionally". Stengel (1973) definieer selfinoord as 'n bewuste gemotiveerde beeindiging van 'n persoon se eie lewe. Die daad word op so 'n wyse gepleeg dat dit die dood verseker en selfverilietiging is die primcre doelstelling.
Die term selfn~oord is van toepassing op alle gevalle waar dood die resultaat is van direkte,
indirekte, positiewe of negatiewe handeling van die slagoffer self, terulpl hylsy voorkeimis gehad
\ het van die resultaat van sy gedrag (Durkheim, 1952). Shneidman (1985) bied dan oolc later 'n
meer gedetailleerde definisie van selfmoord urat folcus op die wyses bvaarop selfmoordgedrag verstaan en gebruilc moet word. Hy definieer selfinoord as volg: "Currently in the Western world, suicide is a conscious act of self induced annihilation best understood as a multi- diinentional inalaise in a i ~ e e d f i ~ l individual who defines an issue for which the suicide is perceived as the best solutioil" (p. 203).
konseptualisering van dood wat gekombineer word met 'n bewaste wens om dood te wees en 'n aksie om die wens uit te voer;
dat dit fokus op iiltensie (wat inoontlilc deur ander waargeneem kan word);
dat die doelwit van die aksie verband hou met dood (eerder as selfbesering of selfverminlcing) en
dat dit fokus op die staking van die iildividu se bewiste introspektiewe lewe (Shneidman, 1976).
Vir die doeleindes van die studie word selfmoord gedefinieer as '11 bewuste, intensionele selftoegediende direkte of indirekte, positiewe of negatiewe menslike handeling deur die slagoffer self met die doe1 0111 sylhaar lewe te beeindig, terwyl hylsy voorkennis het dat die daad
onomlceerbare staking van lewe impliseer (Durkheim, 1952; Hatton et al., 1977; Shneidman, 1976; Slneidinan, 1985; Stengel, 1973).
2.1.2 Selfmoordpogings
Die term selfnloordpoging, wat besliou word as selfmoordgedrag wat n~isluk het, het tot en met die vyftigerjare weinig teenkailting ontvang. Stengel (1 973) meld dat navorsers die ooglopendste verskil tussen selfmoord en selfnloordpoging ignoreer, naamlik dat by selfmoord die slagoffer dood is terwyl die slagoffer by selfmoordpogings steeds leef. Hy het die terme selfmoord en selfinoordpogings voorgestel om die twee fenomene van mekaar te onderskei.
Volgeils Schlebusch (1992) word selfmoordpogings gedefinieer as "when a patient is experiencing a foi-tuitous survival of a suicide". Shneidman (1 985) definieer selfn~oordpogings '\ weer as "events where the risk of death is extremely high and the probability of rescue or
intervention is extremely low".
2.1.3 Para'selftnoord
Paraselfmoord as term word a1 hoe meer aanvaar om die ooreenkoms aan te dui met selfmoordgedrag waarin die individu homself/haarself wil beseer, maar nie wil sterf nie. Die nlediese betekenis van "para" is as iets soortgelyk maar nie identies aan die ware toestand nie (Shneidman, 1985). Die term paraselfnloord verwys na "...a non-lethal. self-inflicted injurious suicide-like act with low intent" (Schlebush, 1992a, p. 25). In di6 geval word selfmoord nageboots maar dit het 'n ander bedoeling.
Volgens Diekstra et al. (1995) behels paraselfmoord gedrag tvat kan tvissel van selfmoordvoornen~ens tot ernstige pogings van 'n individu om homlhaarself te dood. Diekstra et al. (1995) verklaar paraselfmoord soos volg: "it refers to any deliberate act with nonfatal outcome that might cause or actually causes self-harm, or that without intervention from others would have done so".
2.1.4 Selfmoordgeneigdheid
Selfmoordgeneigdheid, en meer spesifiek die gedagtes en kognisies rondom selfmoordgedrag en voorneme, kan gesien word as 'n vroegtydige identifiseringspunt vir meer ernstige selfmoordgedrag (Bonner & Rich, 1987; Fawcett, 1988; Linehan, 198 1 ; Rich, Bonner &
Reiinold, 1986). Selfinoordgeneigdheid word beskou as 'n basiese komponent in die klassifikasieproses van selfmoordgedrag (Poltorny, 1974; Reynolds, 1988a; Zubin, 1974), en word geklassifiseer op 'n ltontinuum van ernstigheid.
Op die kontiiluuin word selfmoordgeneigdheid geklassifiseer van 'n relatiewe lae (algemene gedagtes en wense van die dood) tot relatiewe hoe geneigdheid (spesifieke planne en wyses waarop 'n lewe geneem kail word) (Reynolds, 1991). Vir die rede ltan selfnloordgeneigdheid soos volg gedefinieer word: "the domain of thoughts and ideas about death, suicide, and serious self-injurious behaviors and includes thoughts related to the planning, conduct, and outcome of suicidal behavior, particularly as the last relates to thoughts about the response of others" (Reynolds, 1988a, p. 127).
Selfrnoordgeneigdheid, as '11 psigologiese konstruk, is meer fenomenologies as teoreties van .
aard, en die belangriltheid daarvan by die bepaling van selfnloordgedrag is die afgelope paar jaar
\
deur verskeie navorsers erken. Volgens Schotte en Clum (1982) is die konstrult belangrilt oindat dit '11 bewese verband toon met selfmoordgedagtes en selfmoordpogings.
Die probleem inet '11 l<onstruk soos selhoordgeneigdl~eid, is egter dat dit ilie soos byvoorbeeld
depressie geklassifiseer kan word deur '11 seltere aantal voorgeskrewe psigopatologiese
simptome nie. Volgens Pokorny (1 977) word selfmoordgeneigdheid tradisioneel meer geassosieer met affelttiewe versteurings soos ernstige depressie, en word dit meer geevalueer as 'n spesifieke simptoom van depressie. Navorsers toon aan dat selfmoordgeneigdheid (as 'n psigologiese versteuring) ook meer voorkoin by volwassenes met angsafwykings (Weissman, Klerinan, Markowitz, & Quellette, 1989). Alhoewel die diagnose van selfmoordgeneigdheid
beperk word tot 'n relatie~ve klein proporsie van psigopatologie (byvoorbeeld ernstige depressie), kan selfmoordgei~eigdheid 'n afwyking wees wat gekoppel word aan 'n aantal psigologiese afbvykings en kail dit selfs 'n vorin wees van wanaangepaste kognisies en 'n psigologiese afwyking in sy eie reg ( Reynolds, 1991).
Vir die spesifieke redes soos hierbo genoem, is dit belangrik om te meld dat hoewel die term selfinoord uit verskeie aspeltte bestaan, daar vir die doe1 van diC navorsing spesifiek op die beginstadium van die selfmoordproses, ilaainlik selfnloordgedagtes, gefokus gaan word.
Figuur 1 bevat '11 illode1 wat die verwanlsjtap tusseil selfmoordgedagtes, selfn~oordvoorneinens,
selfinoordpogings en selfn~oord verlclaar.
Selfmoord-
r - l
Selfmoord-r - 7
I
pogingsI
Selfmoordu
Figuur 1 : Konsepte ten opsigte van selfmoord
Dit blplc uit Figuur 1 dat selfnloord sy oiltstaan het in selfnloordgedastes ("suicide ideation"). (Vir die doe1 van hierdie studie sal die term selfmoot-dgerzeigdheid gebruik word wanneer daar na
selfinoordgedagtes verwys word. Die skrywer erkeil egter ook hiernlee die waarskynlikheid dat self~~~oordvoornemens en selfmoordpogings ook op selfmoordgeneigdheid kan dui.) Selfmoordgedagtes word gewooillik opgevolg deur selfmoordvoornen~ei~s, wat weer tot selfrnoordpogi~~gs lei. Indien hierdie pogings suksesvol is, word die term selfmoord gebruik.
Selfmoordgeneigdheid (selfmoordgedagtes) word gekeili~lerk den: die volgende tipes gedrag of
kognisies (Reynolds, 199 1 ):
wense dat jy nooit gebore was nie, en dat jy beter af dood is; gedagtes dat die lewe nie die moeite werd is nie;
wense van die dood;
gedagtes dat ander slegs jou waarde sal besef sodra jy dood is; algen~eile gedagtes om self te dood, en
spesifieke gedagtes om self te dood (metodes, tyd en plek).
Selfinoordvoorneme word deur die volgende gedrag geltenmerlt volgens Reynolds ( 199 1):
die sltryf van selfi~loordnotas en/of ' n testament; die weggee van besittings;
dreigemente van selfnloord, en selfdestruktiewe gedrag.
Volgens Reyilolds (1 99 1) word selfnloordpogings gekenn~erk deur:
'n sliyn selfnloordpoging (soeke na hulp);
'n "ligte" selfnloordpoging (met groot waarsltynliltheid dat poging sal misluk), en
'11 "s~;aar" selfnloordpoging (met klein waarskynlikheid dat poging sal misluk).
Laastens is dit die selfinoorddaad, of suksesvolle selfinoord waar die dood onomlieerbaar is
\. (Reynolds, 199 1).
2.2 WANOPVATTINGS TEN OPSIGTE VAN SELFMOORD
Ten spyte van pogings deur talle deskundiges en organisasies om '11 beter begrip van selfnloord
by die genleenskap te liweek, bestaail daar steeds talle wanopvattings daaroor. Die volgende kan as die belangri1;ste van hierdie wanopvattings besltou word (Louw & Prinsloo, 199 1):
Persone wat dreig om selfmoord te pleeg, sal nie werklik tot die daad oorgaan nie. Die
selfmoorddaad sal oorgaan. Die werklike feite is dat die persoon in ongeveer driekwart van alle suksesvolle selfmoordpogings in die voorafgaande drie maande gedreig het om selfi~loord te pleeg. Indien persone dreig om selfnloord te pleeg. moet hulle dreigemente gevolglik eimstig opgeneem word (Louw & Prinsloo, 1991).
Persone wat selfmoordpogings oorleef het, wou net "aandag trek". In hierdie geval
beweer Louw en Prinsloo (1991) die implikasie is dat die persooil in der waarheid '-neurotics" is en net simpatie soek. Hoe foutief hierdie bewering is, blyk uit die bevinding dat tot 75% van alle geslaagde selfinoordgevalle voorheen 'n sodanige pogiilg aange~vend het. Bootzin en Acocella (1984) inerl< in hierdie verbaild op: "It may be that the initial atteinpt serves as a sort of trialrun, enabling the person to prepare for a later, more efficient attempt" (p. 235).
Personc wat selfmoord pleeg, is psigies versteurd. Hoewel daar we1 'n verbaild tussen
sekere psigiese versteurings en selfinoord bestaan, is daar baie ge~salle wat nie in hierdie kategorie val nie. Moewel talle persone wat selfilloord gepleeg het. weliswaar ongelukkig blyk te gewees het, skyn die ineeste rasioneel en in kontalt inet die realiteit te gewees het. Sommige persone blylt selfs kalm voor te Itom en '11 gemoedsrus te opeilbaar voordat hulle
selfinoord pleeg (Louw & Prinsloo, 199 1).
8 'n Verbetering in 'n persoon se psigiese toestand beteken dat die risiko vir selfmoord
verminder. Die ware feit is dat persone diltwels selfinoord pleeg nadat hulle begin "beter
voel" en hulle energievlak verhoog. Dit geld veral vir depressiewe persone. Volgens Klerman (1982) is die risikosyfer vir selfinoord 15 keer hoer na '11 depressiewe episode as
\ daartydens.
Selfmoord word bei'nvloed deur faktore soos scisoene, weersornstandighede en dae van
die week. Daar . is gee11 wetenskaplilte data wat enige van hierdie mites ondersteun nie
(Louw 8r Prii~sloo, 1991).
Persone wat selfmoord pleeg, wil sterf. Navorsing soos die van Ko~.acs en Beck (1 977) dui
daarop dat die meeste inense wat selfinoord pleeg, ambivalent oor 11ul dood is. Dit is dus nie altyd die geval dat die persoile ~ i l sterf nie, maar eerder dat hulle geen ander uitweg sien nie.
Lidmaatskap van 'n bepaalde godsdienstige groep is 'n goeie aanduiding dat
die
persoon nie selfmoord sal oonveeg nie. Hierdie mite spruit veral uit die bewese feit dat
sekere Rooms-Katolieke lande soos Spanje en Italie relatief lae selfmoordsyfers het. Wat egter deur voorstanders van hierdie mite uit die oog verloor word, is dat ander Rooms- Katolieke lande soos Oostenryk, Frankryk en Hongarye se selfinoordsyfcrs onder die hoogstes ter wsreld tel. Daarby moet ooli in aanmerking geneem ~vord dat '11 persoon se
forinele godsdieilstige lidnlaatsltap imnlers geen aanduiding is \.an sy ware geloof of lewensbeskouing nie (Louw & Prinsloo, 199 1).
2.3 OORSAAKLIKE FAKTORE BY SELFMOORDGENEIGDHEID
Ten eiilde selfnloordgeneigdheid beter te verstaan, is dit nodig oln die oorsake daarvan te bestudeer. Daarom word moontlilte oorsake van selfiloordgeneigdheid vervolgens vanuit die literatuur bespreek. Daar word veral gefolcus op situasionele faktore, persoonlike faktore en die iilteraksie daartussen.
Die proses van selfmoord, en meer spesifielt selfn~oordgeneigdheid tesaine met die oorsaaklike faktore word in Figuur 2 saamgevat.
Beskikbaarheid van vuurwapens
.Tizz-
4
Persoonlike Faktore-
Situasionele Faktore Ouderdom Geslag Koherensiesin Coping~
Godsdiens Huwelik Selfmoord- Werksverwante voorneme faktore - Selfmoord- geneigdheid Suksesvolle Selfinoord +Figuur 2: Oorsalte van selfmoord
Die gehipotetiseerde inodel in Figuur 2 bevat die konstrukte wat in hierdie navorsing oildersoek word. Die model wat in Figuur 2 uiteengesit word, bevat nie alle moontlike oorsalte van selfmoord en selfnloordgedagtes nie. Daar is egter besluit om vir die doeleindes van hierdie studie slegs op spesifielte situasionele falttore (wat werltverwante falttore insluit) en persoonlike falttore te fokus. Persoonlike faktore wat vir die doeleindes van hierdie studie gekies is, sluit
\
biografiese faktore, koherensiesiil en coping in. Die situasionele en persoonlike oorsake van selfi~loordneigings word dus vervolgens bespreek. Daar sal telkens aangedui word waarom die spesifieke faktor in die model ingesluit is.
2.3.1 Situasionele faktore
Situasionele faktore wat betrekking het op selfmoord word vervolgens bespreelt.
2.3.1.1 Godsdiens
Volgens Durkheim (1952) dien godsdiens as '11 beskermingsineganisme teen selfmoord.
Alhoewel selfverilietigende gedrag, geweld en selfmoord deur die meeste godsdienstige denomiilasies veru7erp word, vind daar tog selfnloorde plaas by persone wat aan godsdienstige organisasies behoort (Graser, 1992; Lester, 1992).
Aailgesien sommige individue en groepe juis vanuit godsdiens hul inotivering tot selfinoord aanvoer, blylt godsdiens 'n paradoksale rol te speel sover dit lewe en dood aangaan (Lester, 1992). Navorsing het getoon dat daar 'n sterlt verband is tussen hoe kerkbywoning en '11 lae
selfinoordsyfer (Lester, 1992). Konserwatiewe godsdienstige denonlinasies bevorder interaksie, wat daartoe lei dat verhoudings meer gevestig raak as die van liberale kerke (Lester, 1992). Dit is dan ook die gereelde lterkgang en gevestigde verhoudings wat geopper word as voorkomende maatreels vir selfnloord en ander selfvernietigende gedrag.
Maynard, Maynard, Mcc~lbiil en Shao (1980) dui aan dat polisikgesinne onder chroniese stres leef. Ongereelde werksure, konstante vrees, veranderende werksroetine en trauina is as faktore wat die gesiilslewe afbreelt en polisiepersoneel steeds kwesbaar maak vir self- en gesinsmoord. Resente navorsing wat selfmoord by polisiebeainptes ondersoek het, het godsdiens, kerkdenominasies en lterkbywoiling uitgesluit (Cantor, Tyman & Slates, 1995; Janik & Kravitz,
1994; Lester, 1993).
' \
2.3.1.2 Huwelikstatus
Perliil (1975) bevind dat huweliltstatus teoreties in die algemeen as '11 teeilvoeter vir selfmoord
beskou word oindat hu~vcliltsoi~~standighede sosiale geleeilthede vir interaksie en koi~li~luililtasie skep. Resente navorsing dui egter daarop dat getroude persone meer geneig is om selfmoord te pleeg as ongetroude persoile (Leenaars et al., 1992). Volgens Canetto en Lester (1995) is die bevindinge van die ho& selfnloordsyfer onder getroudes in teenstelling met die teoretiese aannames oor die rol van die huwelil< in die voorkoming van selfmoord.
Lester (1995) bevind dat daar '11 sterlt verband bestaail tussen getroude vrouens se neigiilg om
selfmoord te pleeg en viktimisasie, emosionele verwaarlosing en aanranding in die huwelik. Canetto en Lester (1995) toon aan dat daar 'n verband bestaan tussen selfmoord by getroude vroue en rigiede gedragspatrone en verhoudingsproblen~e.
Volgeils Rieterstol (1990) is selfmoord by getroude persone inet kinders in Europa laer as selfinoord by . enkellopendes, geskeide persone en weduwees, hoewel selfmoord vir
eilkellopei1de.s in die Verenigde State van Amerilta twee lteer hoer is vir nmans as vir vroue. Proporsioileel gesien is die selfmoordsyfer vir geslteide persone tot vyf keer hoer as vir enkellopendes. Louw en Prinsloo (1991) meen dat die hoogste selfnl~ordsyfe~ in Suid-Afrika by geskeide persone en die laagste by getroude persone aangetref word.
Lester het gevind dat 84% van die polisiebeainptes in New York wat selfnloord gepleeg het, getroud was. Janik en Kravitz (1994), wat selfinoord in Chicago onder polisiebeamptes ondersoeli het, het gevind dat daar 'n sterk ltorrelasie is tussen huweliksprobleme en selfmoord. In laasgenoen~de studie word die afleiding gemaak dat polisiebeamptes wat huweliksprobleille ervaar, kwesbaarder is vir werltstres en clepressie en uiteindelik 'n lae nzerksproduktiwiteit het. Vyftig persent van die polisiebeamptes in die Wes-Kaapstreek wat selfnloord gepleeg het, was getroud (Pieterse, 1993).
Navorsers wat selfmoord by polisiebeaillptes ondersoek het, het gevind dat huweliltsprobleine by in 'n mindere of ineerdere mate voorgekon~ het die nleeste van die selfmoordgevalle. Tydens navorsing van selfmoord onder polisiebeamptes in Australie is gevind dat 34% van die polisiebeainptes wat selfinoord gepleeg het, l~uweliltsprobleme gehad het (Cantor et al., 1995). Lester (1993) het in sy navorsing van die New York City Police gevind dat 84% van die
\~
polisiebeainptes \vat selfnloord gepleeg het, getroud was. Laasgenoeinde navorser noem ook die motiewe vir die selfinoorde: 29% was huwelikslionflik terwyl 65% daarvan betreltlting gehad het op persoonlike probleme soos alkohol en stres.
Navorsiilg tooil dat werkstres by polisiebeanlptes clik~vels huweliksprobleine ineebring (Hageman, 1978). Arguineilte wat in hicrclie navorsing te voorskyn kom, wentel hoofsaaklik om die eise wat die polisieberoep aan die gesinslewe stel en sodoende die bindingsfaktore in die gesins- en huweliksverband verswak totdat die polisiebeampte homlhaarself in 'n hulpelose situasie bevind. Skofwerk, die gevaarliltheidsgraad van polisiewerk, die eggeilote se gereelde ltonfrontasie inet die feit dat sy haar inan eilige tyd aan die dood kan afstaan, ongereelde
werksure en die afwesigheid van 'n vaderfiguur in die huis is hoerisikofaktore wat in hierdie navorsing na vore getree het.
Selfvernietigende gedrag by polisiebeamptes word aangemoedig deur '11 sinnelose gesinslewe
(Wagner & Brzeczelt, 1983). Volgens bogenoemde studie word werksongelultkigheid oenskynlik versterk deur gesins- of l~uweliltsongelukkigheid waarvan die polisiebeampte wil ontvlug. Navorsiilg het oolt bevind dat polisiebeanlptes hulle isoleer van hulle gesinne lank voor die selfn~oordhandelin plaasviild (Van Zandt, 1995). Hierdie isolasie vind gewoonlik plaas deur die misbruik van alltohol en deur depressie, buierigheid en verinydingsgedrag. Laasgenoemde problenle lewer opsigself weer huweliltsproblen~e wat die bestaande situasie vererger.
2.3.1.3 Die beskiltbaarheid van vuurwapens
Uit die aard van polisiebeainptes se werlc dra hulle kenilis van die dodelikheidspotensiaal van vuurwapeils teenoor bestaande ander metodes wat ilie noodwendig so effektief is nie (Heiman, 1975). Dit is moontlik dat polisiebeamptes verkies om vuurwapens as selfinoordmetode te gebruili oindat die kans tot oorlewing met hierdie metode skraal is. Volgens Olivero en Hansen (1994) word polisiebeamptes nie opgelei in die bantering van selfmoordgevalle nie. Indien hulle we1 opgelei sou word, sou die opleiding nie noodwendig die bewusmaking van die dodeliltheidspotensiaal van vuurwapens insluit nie.
Die polisiebeampte se vuurwapen is nie net f~~ilksioneel van aard nie, maar hou oolt siinboliese waarde in: "It is a very potent syn~bol of power of life and death" (Violante, 1995). Die publielc ken die polisiebeainpte aan die dra van 'n vuurkvapen as beskermer van die gemeenskap. Die polisiebeanpte word dus vei-trou deur die p~tbliek om sy wuurwapen met diskresie, waar dit
\
noodsaaklilc is, te benut (Wagner, 1983). Violante (1995) bevind dat 95% van die selfmoorde by polisiebeamptes ill die Verenigde State van Amerika met hulle dienswapens gepleeg is.
Loo (1 987) bevestig dat die beskikbaarheid van vuurwapens '11 bydraende faktor is tot selfnloord
onder polisiebeamptes. Canter et al. (1995) het in hulle ondersoek na selfnloord by polisiebeamptes in Australie geviild dat 79% van die selfinoordgevalle met vuurwapeils gepleeg is. Lester (1 992) is van mening dat die besltikbaarheid van vuurwapens 'n bydraende faktor is in die pleeg van selfn~oorde onder polisiebeamptes. In hierdie verband verw>,s hy na die selfmoorde onder die Royal Canadian Mouilted Police. Laasgenoemde polisiebeainptes het klaarblyklik
werksfrustrasie en nlislukte loopbane gehad. Die meeste het hulself met hulle eie dienswapens gedood.
2.3.1.4 Werksvenrante faktore
McCafferty (1992) is van mening dat selfilloord onder polisiebeamptes hoofsaaklik as gevolg van werksverwante stressors plaasvind. Lott (1995) en Kruger (1996) identifiseer ongereelde werksure, clu-oniese verailderillg in werksrolle en lewensgevaarlike omstandighede as werksverwante stressors wat die polisiebeampte onder druk plaas.
In sy ondersoelt na selfn~oord by polisiebeamptes in New York het Violante (1995) gevind dat die negatiewe beeld wat die gemeensltap teenoor die polisie handhaaf, in der waarheid vyandigheid projekteer op die polisie en sodoende werksverwante stres by polisiebeaillptes meebring.
I11 hierdie studie word gefoltus op tevredeilheid met' werksverwante faktore, urat moontlik verband kan hou inet selfmoordgeneigdheid. Werkstevredenheid is '11 affektiewe (emosionele) reaksie op werk wat voortspruit uit die werknemer se vergelyking van werklike uitkomste in die werk met dit wat hylsy verwag (Cranny, Smith & Stone, 1992).
Lofquist en Dawis (1976) beskou werltstevredenheid in terme van hoe individue by hul werk aanpas. Iildividue sal werkstevredenheid ervaar iildien hulle aanpas by hulle werk. Aanpassing hang af van hoe goed '11 individu se persoonli1;heid by sylhaar werksomgewing inskakel.
Komponente van werlc Miaarmee '11 werl<nemer tevrede of oiltevrede kan wees en wat moontlik
verband mag hou met selfnloordgeneigdheid, sluit in:
\
a. Aard van die werk
Die aard van die tad, wat 'n individu illoet verrig, speel '11 belangrike 1-01 betreffende werkstevredellheid. Smit en Croilje (1 992) bevind dat werl<sinhoud dikwels die grootste invloed op werkstevredenheid het. Mullins (1996) beviild dat indien werk meer interessant en uitdagend gemaak word vir werknemers, hulle sonder twyfel nleer werkstevredenheid ervaar. Chetty (19S3) het bevind dat werksinhoudfalttore soos '11 uitdageilde werk, werksoorlading en spesialisering '11 positiewe of negatiewe invloed op werkstevredenheid het. Rousseau (1977)
asook Katz en Van Maanen ( I 977) het 'n positiewe verband gevind tussen ~verkstevredei~heid
en
taakverskeidenheid.b. Benutting van vermoens
Du Brin (1984) het in sy navorsing bevind dat die nleerderheid werkers 'n behoefte daaraan het om intellektueel gestiinuleer te word in hul werltsituasie. Die benutting van 'n persoon se vaardigllede en vermoensltweek trots en gevoelens van bevoegdheid en selfvertroue (Feldman &
Arnold, 1983).
c. Outonomie
Lawler en Hall (1 970) bevind dat dit belangrik is om vir 'n individu die geleentheid te skep om outonoom te kan funlisioneer aangesien outononle funltsionering die m.erknemer sal lei tot hoe vlalclte van verantwoordelikheid en aanspreeltlilclleid, wat tot werltstevredenheid lei. Katz en Van Maanen (1977) wys oolt daarop dat daar 'n beduidende positiewe verband is tussen outonomie en werkstevredenheid.
d. Erkenning en terugvoer
Hackman en Lawler (1971) bevind dat terugvoer baie belangrik is \lir werlnerners. Hierdie terugvoer kan van ander persone soos medewerkers, toesighouers of die taak self wees. Hulle het ook bevind dat terugvoer 'n beduidende positiewe verband met werkstevredenheid toon.
Indien ondergesltiktes nie voldoende erkeilni~lg ontvang nie, kan hulle belangstelling verloor en
\
nie meer optimaal produlttief wees nie. Indien werlmemers uitgesluit voel, kan dit lei tot werksontevredenl~eid (Twiss & Goodridge, 1989).
e. Ondersteuning
Ondersteuning aan werkneiners binne '11 organisasie kan '11 uitwerking he op werkstevredenheid.
Hoe groter organisasie-ondersteuning, hoe ineer werltstevredenheid word eivaar en hoe ineer bereidwillig is individue on1 groter insette te lewer (Organ, 1990). Huliil (1991) dui aan dat werlineiners minder geneig sal wees om te onttrek as ondersteuniilg binne d.ie orgailisasie
voldomde is. Lehmail en Simpson (1992) bevind dat indien die werksomgewing gekenmerk word deur min ondersteuning, individue geneig is om psigologies te onttrek.
f. Prestasie
Locke (1976) toon aan dat werlaemers se gevoelens van prestasie verhoog indien hylsy aail 'n hele "stuk" werk. Hulle wil voel dat hul persoonlilte bydrae tot die geheel duidelik en herkenbaar inoet wees. Hackman en Lawler (1971) bevind dat prestasie verhoog indien definitiewe terugvoer gegee word onltrent die vlalt van prestasie. Indien individue ervaar dat l~ulle presteer, kan hulle ineer werkstevredenheid ervaar.
g. Veranhvoordelilcheid
Verant\voordeliltheid word besltryf as die vryheicl van werltnemers om hul eie oordeel te gebruilt, hul eie spertye daar te stel, self te besluit watter talce of dele van die taak hulle sal doen, en die geleentheid vir onafhanklilte alcsie. Tetrick en La Rocco (1987) het in hul navorsing 'n positiewe verband gevind tusseil die geleentheid om verantwoordelikheid te aanvaar en werkstevredenheid.
h. Kreatiwiteit
Kreatiuiteit kail besltryf word as die geleentheid vir persone om hul eie inetodes te gebruilc wanileer werlt gedoen word (Cook et al., 198 1). Indien hulle die geleentheid ltry o m kreatief te wees, kan dit gebeur dat hulle werkstevredenheid ervaar.
\
i. Outoriteit
Outoriteit verwys na "rights vested in the position occupied by the employee" (McKenna &
Beech, 1995, p 30). Weiss et al. (1967) verwys na outoriteit as die grleentheid om take aan ondergeskiktes te delegeer. Verskeie organisasies poog voortdurend on1 platter hierargiese strukture daar te stel; tog is daar nog soveel organisasies waarin outolcrasie te bespeur is.
j. Aktiwiteit
Volgens Weiss et al. (1967) is die geleentheid om voortdurend besig te bly, 'n faktor wat die werkstevredenheid van die werknemer sal verhoog. Aktiwiteit bei'nvloed volgeils Bandura (1986) inotivering en gedrag. Indien '11 persoon nie koilstruktief besig is nie, kan verveeldheid intree en dit kail werksontevredenheid tot gevolg h?.
k. Bevordering
Die persepsie dat bevordering op '11 billike wyse gesltied, is 'n belailgrilte komponent van
werkstevredenheid. Dit kan gebeur dat 'n werkilemer die bevorderingstelsel in 'n organisasie as regverdig beskou, maar steeds oiltevrede sal \?lees oilldat daar geen kans vir bevordering is nie.
1. Vergoeding
Bel-kouritz et al. (1987) meld dat billikheidsoorwegings die belangrikste voorspeller van vergoedingstevredenheid is. Hulle het bevind dat werknemers wat enraar dat daar billik teenoor hulle opgetree word, meer tevrede was met die vergoeding wat hul ontvang het in vergelyking met diegene wat nie billiltheid ervaar het nie. Op groild van die billikheidsteorie is vergoedingstevredenheid die gevolg van vergoeding wat verltry word as gevol'g van die individu se insette en uitsette, sowel as die vergelyking met andes iildividue se salarisse wat dieselfde pos beklee (Biesheu~vel, 1984).
m. Werksomstandighede
\.
Oor die algeilleeil verlties werkneiners 'n oingewing wat ilie gevaarlilt of ongerieflik is nie. Wat aspekte soos temperatuur, huiniditeit, ventilasie, beligtiilg en geraas betref, word lneer gen~atigde omstandighede as uiterstes verlties, aangesien fisiese ongerief die iildividu se vermoe om dosltseffend te werlc, bei'nvloed. Baie werkilenlers verkies hulle werksplek naby die huis, naby nuwe geboue, met slioon en genoegsame geriewe en instrulnente (Robbins, 1996). Tevredenheid met die werksomstandighede is 'n belangrilie lcoinponent van werkstevredenheid.
n. Werksekuriteit
Werksekuriteit kan gedefinieer word as die verwagtings van 'n persoon rakende kontinui'teit in die werksituasie (Davy et al., 1997). Bogenoemde definisie sluit egter meer in as bloot die bekommerilis oor die behoud van diens by 'n werltgewer. Dit sluit ook die bekommernis in oor die verlies van sekere poseienskappe, soos 'n gebrelc aan bevorderingsinooiltlikhede, huidige werksomstandighede en langterinynloopbaan- geleenthede (Borg & Elizur, 1992).
o. Organisasiebeleid en -prosedures
Organisasiebeleid en -prosedures is 'n baie omvatteilde begrip. Die organisasie se beleid. ten opsigte van onder meer bevordering, vergoedii~g, indiensneming, opleiding, arbeidsverhoudinge, grieweprosedure, dissiplintre prosedure, prosedure om dispute op te 10s en ontslagprosedure word oi~dersltei. Organ (1995) het bevind dat regverdigheid ten opsigte Iran die proses waardeur besluite geneein en voordele verdeel word, net so 'n groot invloed op werkstevredenheid ltan uitoefen as die besluite en voordeel self.
p. Toesighouers
Volgeils Howard en Frink (1996) ltan tevredeilheid met toesighouding akemene werks- tevredeilheid bei'nvloed. Wesolowslti en Mossholder (1997) het bevind dat werkstevredenheid van ondergeskiktes verhoog indieil toesighouers en die ondergeskiktes van dieselfde ras is. Yunkl (1989) dui aail dat toesighouers wat transformasie ondersteun verskeie aspekte by hul ondergeski1;tes bei'i~vloed, byvoorbeeld om optinlisme by ondergeskiktes te skep, hul ineer bewus te maalc van sekere aspekte binne die organisasie en hoe-ordebehoeftes by ondergesltiktes
\
te aktiveer.
q. Bestuursdoeltreffendheid
Die kundigheid \,,an bestuur biilne enige organisasie is van ltardinale belang aangesien die sukses van enige organisasie grootlilts van sy bestuurslede afhang. Van bestuurslede word veral verwag om inisiatief te neein en leiding aan o~ldergeslcilttes te versltaf. Indien werhlemers van mening is dat hulle nie voldoende leiding ontvang nie, ltan dit bydra tot werksontevredenheid.
Volgens Novak (1984) gee 'n goeie bestuur-ondergeskikte-verhouding aanleiding tot '11 toename
in werkstevredenheid. Hollander en Offerman (1990) meld dat die kwaliteit van leier- ondergeskikte-verhouding geassosieer word met werkstevredenheid.
r. Medcwerkers
Brass (1981) beviild dat die opvattings wat werltnemers oor hul werk huldig, deur hulle persepsies van toesighouding en nledewerlters beinvloed word.
s. Sosiale status
Sosiale status kail omskryf word as die maatsltaplike posisie, rang en aansien wat 'n persooil in die samelewing beklee. Riordan (1991) het in sy navorsing bevind dat sosiale status die hoogste positiewe koi-relasie met werkstevredenheid toon.
Chusmir (1985) bevind dat die mate van iildividue se werltstevredeilheid afl~ang van hul behoeftes aan status en affiliasie en die mate waariil hulle sukses daarmee behaal het. Indien status vir 'n spesifieke persooil belangrik is en hylsy '11 statusvolle posisie beklee, sal hylsy meer werltstevredenheid ervaar as 'n persoon wat groot behoeftes het aan status, maar nie 'n statusvolle posisie beklee nie.
t. Sosiale diens en morele waardes
Gordon (1983) het verskeie kategoriee ondersltei van gehalte van werkslewe, waarvail sosiale relevansie een is. Die aanname betreffende sosiale relevansie is dat die mens werk wil verrig wat tot voordeel is van alnlal in die werksonlgewiilg en in die gemeenskap. Tydens hierdie proses van werksven-igting moet cerbare standaarde gehandhaaf word. Wailneer werksverrigting en vernragte morele waardes positief vir die medemens aangebied kan word, sal werkstevredenheid verhoog.
2.3.2 Persoonlike faktore
Persoonlike faktore wat tot selfnoordgeneigdheid ltan aanleiding gee, word vervolgens bespi-eek. Vir die doe1 van hierdie studie word persoonlike falctore gesien as post-traumatiese stres, alkoholisme, depressie, ouderdom, geslag, koherensiesin en coping.
In die literatuur word aangevoer dat faktore soos post-tr~~amati~se stresversteuring, alkoholisme, depressie, gemoedversteurings en vele ander faktore met selfmoordgeneigdheid geassosieer word (vergelyk byvoorbeeld Matsakis, 1994; McCafferty, 1992; Van Straaten & Mouton, 1996).
Vir die doeleindes van hierdie studie is egter besluit om slegs op enkele biografiese faktore, persoonlikheidsfaktore en coping te fokus. Wat .persoonlil&eid betref, is koherensiesiil geliies as disposisionele faktor wat moontlik verband kan hou met selfnloordgeneigdheid. Die rede hiervoor is die hoe lcorrelasies wat in vorige studies tusseil koherensiesin en metings van individuele effektiwiteit en gesondheid verkry is (vergelylc byvoorbeeld Coetzee & Rothmann,
1999; Striin~pfer, 1995).
2.3.2.1 Biografiese faktore
Navorsers wat die selfmoordverskynsel bestudeer, beskou ouderdom as een van die belangrikste
biografiese veranderlilces (Holinger, Offer, Barter & Bell, 1994; Lipschitz, 1995). Redes wat hiervoor aangevoer kan word, is dat talle ander afleibare fasette, soos lewensfaseltrisisse, aailpassing en sosialisering aan die ouderdom van die individu gekoppel kan word (Van Straaten,
1997).
Lipschitz (1 995) meen dat daar 'n algeinene styging in selfn~oord is by persone in die adolessente (1 8-30 jaar) ouderdoinsgroep. Laasgenoemde navorsing suggereer dat die ouderdomsgroep van die adolessent en jong volwassene noodwendig nleer risilcofaktore teweegbring as ander ouderdomsgroepe.
Navorsers wat selfmoorde binne die kontelcs van die militire milieu by polisie-instansies ondersoek het, is dit eens dat polisiebearnptes in die ouderdomsgroep 20 tot 40 jaar In hoerisikogroep vir selfmoord is (Cantor, T y n ~ a n & Slater, 1995; Lipschitz, 1995). Laasgenoemde selfnloordgevalle blyk meestal werkverwant te wees. Werlcstres en gepaardgaande polisieringstake oefen naLmllik meer stres uit op die polisiebeampte in hierdie ouderdoinsgroep as wal dit sou as die polisiebeampte ouer was (Van Straaten, 1997). In aailsluiting hierby het Pieters (1993) bevind dat die polisiebeamptes wat selfmoordslagoffers was, tussen die ouderdomn~e 19 en 33 jaar was. Laasgenoemde navorser het verder bevind dat 63% van selfmoorde binne die ouderdomsgroep 19 to 28 jaar geval het. Polisiebean~ptes wat selfnloord pleeg in die SAPD is gevolglilc jonger as die by ander polisie-instansies (Van Straaten, 1997). Van Straaten (1997) ineen dat die tendens moontlik toegeskryf kan word aan
die feit dat polisiebeamptes in Suid-Afiika oor die algemeen jonger is as polisiebeamptes wat soortgelyke polisieringstake oorsee uitvoer.
Wat geslag betref, is bevind dat selfmoordpogings by vroue oor die algemeen twee tot drie keer hoer is as die van mans (Retterstol, 1990; Rowe, 1984). In Europese lande is die selfmoordsyfer vir mans twee keer l~oer as die vir vroue (Crepet, Ferrari, Platt & Bellini, 1992). Louw en Prinsloo (1991) bevii~d dat die verhouding van swart mails teenoor s\vart vroue in Suid-Afrika wat selfinoord gepleeg het, 7:l was. Die blanlte, bruin en Asiermans in Suid-Afrika se selfinoordsyfer is ook oor die algemeeil hoer as die van vroue (Van Straaten, 1997). Cantor, Tyrnan en Slater (1995) meld dat die Queensland-Polisiediens 59 selfnloordgevalle gehad het in die tydperk 187 1-1 992, waarvan 58 manspersone en een 'n vrou was.
2.3.2.2 Koherensiesin
Soos reeds gestel, is koherensiesin 'n disposisionele verailderlike wat moorltlik met selfnloordgeneigdheid kan verband hou. Die konstruk koherensiesin het sy oorsprong in die salutogene paradigma (Striin~pfer, 1995). Salutogeilese behels '11 studie van die oorsprong van
gesondheid, terwyl fortigenese 'n studie van die oorsprong van sterktes behels. Vanuit hierdie paradigmas kan die vraag gestel word waaroin daar mense is wat, ten spyte van die geweldige streslading, tog oorleef en selfs psigologiese welsyn ervaar. Antonovsky (1 979) verklair dit deur algemene weerstandshulpbronne ("general resistance resources") van die mens te identifiseer. Dit is hulpbronne wat 'n persooil help om 'n stresvolle situasie te hanteer en te bestuur. Tabel 1 verduidelik hoe Ai~tonovsky (1 979) 'n algerneile weerstandshulpbron definieer.
