Grondbeginselen bouwkunde voor tropische gebieden

Grondbeginselen bouwkunde voor tropische gebieden

Citation for published version (APA):

Heijnes, H. (1978). Grondbeginselen bouwkunde voor tropische gebieden. (3e, t.o.v. 2e, ongew. dr. redactie)

(Technische Hogeschool Eindhoven. Bureau Ontwikkelingssamenwerking, Subcommissie Microprojecten :

werkmap; Vol. 2). Technische Hogeschool Eindhoven.

Document status and date:

Gepubliceerd: 01/01/1978

Document Version:

Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record

Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be

important differences between the submitted version and the official published version of record. People

interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the

DOI to the publisher's website.

• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.

• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page

numbers.

Link to publication

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners

and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.

• You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.

If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please

follow below link for the End User Agreement:

www.tue.nl/taverne

Take down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us at:

openaccess@tue.nl

BIBL. TECHNISCHE

UNIVERSITEIT

EINDHOVEN

Werkma.p no. 2:

GRONDBEGINSELEN BOUWKUNDE VOOR TROPISCHE GEBIEDEN

Uitg.: SubcomrrUssie Microprojecten der

Technische Hogeschool Eindhoven,

Bureau Ontwikkelingssamenwerking,

Postbus 513,

EINDHOVEN.

De TR-Eindhoven heeft de activiteiten voor

ontwikkelings-samenwerking gebundeld in de C.I.C.A. (committee for

Inter-national Cooperation Activities).

Een

van de onderdelen van de C.I.C.A. is de Subcommissie

Microprojecten, die gratis technische adviezen geeft aan

ontwikkelingswerkers.

De Subcommissie Microprojecten werkt met soortgelijke

groepen elders in Nederland samen in de stichting TOOL,

Mauritskade 61a, Amsterdam.

Voorwoord

De werkmap "Grondbeginselen Bouwkunde voor Tropische Gebieden"

verscheen reeds in 1959 als een aparte uitgave onder de titel

"Van alles in een notedop". De samensteller H. Heijnes was

werkzaam in het toenmalige Ned. Nieuw-Guinea. Dit verklaart

het gebrnik van sommige plaatselijke namen.

In overleg met de schrijver heeft de Subcommissie

Micropro-jecten der Technische Hogeschool Eindhoven in 1972 een

her-ziene drnk verzorgd. De derde druk bevat geen wijzigingen ten

opzichte van de uitgave van juni 1972.

De Subcommissie Microprojecten stelt zich ten doel door de

uitgave van werkmappen goed bruikbare informatie ter

beschik-king te stellen aan veldwerkers in ontwikkelingslanden. De

gebrniker zelf is de beste beoordelaar van de mate. waarin

deze doeistelling bereikt wordt. De werkmappen kunnen aIleen

al door hun omvang nooit volledig zijn. Op- en aanmerkingen

naar aanleidius

~an

deze werkmap zijn bij de Subcommissie

Microprojecten van harte welkom.

Voor problemen die in daze werkmap niet voldoende zijn

be-handeld. kunt U bij de Subcommissie of bij de stichting TOOL

advies vragen.

Dr. M.L. van Vonderen- van Staveren.

Subcommissie Microprojecten der

Technische Hogeschool Eindhoven

Bij

!let gebruill

Een ieder die enige tijd in onrwikkelingsgebieden beeft

gewerkt, zal weI eens de behoefte hebben gevoeit aan een

beknopte eenvoudige en aan de landelijke omstandigheden

aangepaste handleiding.

Dit geldt niet aIleen voor de technikus die met de

autoch-tone partner samenwerkt onder soms primitieve

omstandig-heden.

Ook mensen werkzaam in de agrarische en de medische sektor

hebben weI eens te maken met bouwkundige problemen en

vraagstukken i.v.m. hygiene en gezondheid.

Bijgaande, uiteraard onvolledige en voor uitbreiding

vatbaar zijnde<lessen, kunnen naar eigen inzicht en

ervaring verder worden uitgewerkt. Initiatief,

kreativi-teit

en doorzettingsvermogen zijn faktoren van belang bij

het werk in een onrwikkelingsland.

Het zal de aandachtige lezer duidelijk worden bij het

doorlezen van de lessen, dat usast vak- technische. ook

medische-, agrarische problemen en vraagstukken aan de

orde komen. Hieruit moge blijken dat samenwerking tussen ..

technische, medische en agrarische sektoren onderling van

groot belang is in een ontwikkelingsgebied.

Wij hopen dat de lessen van nut mogen blijken bij de

voorlichting aan de bevolking in ontwikkelingsgebieden.

Leusden, mei 1972.

H. Heijnes

Oud- direkteur bij

het Nijverheidsonderwijs

in Indonesia.

lnhoud

Vak Materialenlrennis A.

Soorten bomell. houtwiuning. grnei van de boom. enig·: houisoorten, enig!! ziekten van hout.

Het fooien en vellen.

De

doorsllcde. Bet zagen.

Het stapelen; de gebreken van hout. Enige moderne m~terialen. Bamboe. rotan.

Scbilderen.

Voorbebandelen. lakken. politoeren. beitsen en in

de

blanke was zetten van hout. lets over kleurenleer. Kleurencombinaties Hang· en s1uilwerk. Vak Materialenkennls

B.

Het metselen en het werken met beton

Vloercn in de kampong. Vormsteen van karang. Mogelijkheden met karang. Metsclen in de prllktijk

Metsel· en betonmortels, enigc samensteUingen.

Algemcne begrippeo.

Practiscbe wenken. V Ilk Constructieleer A.

Jets over spanningen. Verbindingen in de lengle. Verbindingen in de breedte. Staande verbindingelt Hoekverbindingen.

lets over bet nlschrijven en bet bewcrken van hout Binllcndeurkozijn.

Eni!!" bamboeconstructies.

Het ~fschrijven van rODdhout en bamboe.

De constructie vaD cen gabs·gabs omwanding.

Vak Conslruclielecr B. H~lfsleensverband. Staand,-erband. Koppenvcrband. Cyclopenverband. Breubteenverbal1d.

Vorlllstcen en benamingen ar van. Con~tructies : 1. Halfstcensverband.

blaclz. 9-30

bladz.31-36

bladz.

37-52

bladz. 53-58

Va!r Construcriclcer C. blad~. 59 - 6 5 Daken en dakbedekking.

Enige dakvormen. Het zadeldak met galerij.

Enige hangk~ppen.

Constmetic van een eenvoudig spant

+

enige details.

Vak

Bouwlmudc

A.

Bouwen in het binnenland.

Het uitactten en watcrpassen met eenvoudige

hulp-middelen. De 3·4·5 Sleek.

Het uitzelten van de fundatie op de bouwp!ank. Detail doorsnede woonhuis met palenconstructie op

poeren.

Detail deorsnede weonhuis, constructie met gebruik· maken van drums.

Idem, construetie uiteinde der palen .. aanbranden". Idem, constructie van suanghout.

Vak Bouwkunde B.

Bouwen bij de grote plaatsen. Constructie hetonbekisting.

Fundcring in breuksteenverband zender hekisting.

Fundering stampbeton met en zender bekisting. Fundering met eenvoudige wapening.

Detail fundering vlln een woonhuis met klampmuur. Gedeelte van een klampmuur in scheve projectie.

h!adz.

67-71

b!ath.

73-79

Vak

MaterialenkP.ru1b

C.

Math.

81-85

Maalregelen om woonhuis en inrichting Ie beschermen tegell witte mieren.

A. Maatregelen oi] metsdwerk.

B. Maatregelen blj houten·palenconstructie. C. Maauegelen em het interieur te beschennen.

Vak Hygiene en gczondheid A.

Afvoer faecali!!n De natte beerkuil. De droge heerkuiL De septictank met drain.

Hurkdosct met inventaris VOOr de kampong.

Vak Hygiene en gezondheid B.

Drinkwater yoorzi~ning. Regenwater. Bronwater. Grendwater. b!adz.

87-91

blad?.

93-97

Vak Hygiene en ge:rondbcid C. Het malariagevaar. Het vliegengevaar. Erfbeplanting en vitamincn. Vak Gereedscbap$kennis. De lichaamshouding.

Bij schaven. het uit bet ru!g halen. het vlakken. het strijken, het van breed!e en van dikte maken vlm cen

balk.

Ons gereedschap en nog wal.

De

schaaf.

De

zaag.

Vak Bouwkunde C. Heknopte sameuvatting. A. Het kamponghuis. B. Het stadswoonhuis. C. Schetsjes:

Pas op voor bUlldjirs.

Pas

lip voor overhangende rotsen. Pas op voor oude bomen. Vak Bouw"unde D.

Ontwerpen vall w()oMuizen Bijlagen:

1. Ontwerp kampong.

2. Constructie woonhuis.

3. Enige details type A. 4. IndeHug type A. 5. Woollhuir> type B. 6. De

kerk.

7. De school. 8. De killderspeelplaats. 9. Badkamer hmkclose!. 10. \Voollhnis type C. 11. Woollhuis typo D. (met toellchtillg). bladl. 99-103 bladz.lO

5-11 0

bIad::.! 11-118

bladz.119-125

Lijst met houtsoorten

Yak materialenkennis A

&orten homen. Houtwinnlng.

De groei van de boom. Enige houtsoortcn. Enlge ziekten van hout.

Het rooien en vellen. de doorsnede. het zagen. bet stapelen.

enige gebreken van hout.

Enlge moderne materialen.

He! materiaal bamboc.

Het materiaal rotan.

He! schilderen van hont,

de

voorbehandelillg ell hel lakken. het politoeren.

het beitsen en het in de blanke was zelten van hout.

lets over kleurenlecr.

Kleurencombinaties.

Er zijn drie grotc groepen homel! in de trol'cn: Snelten bornen: Ie. Lcoioomcn Ie. loofbomen; 2e. palmbomen; 3e. naaldbomen.

Lo<>f~('!l;en dr~gcn bbderen. Van de 10ofbomcll is het harde taaie ijzerhout afkomstig ronls Marb~u en Suanghoat. Er )tijn 001: za.:h lc houl>Oorten welke goed timmerhout leveren zoals TJln~" Ungaa-, Natak;-. Malol. Mersuwa- ell Meranti-hout.

£!

zU!'l mee!' g~c:!,,: houtcoo11cn. Omd.::.~ er in de tropen llOg geen ecnheid is in de hennming Vim houl. is het mocilij!: mccrdere houtsoorten te noemen, daar men hou:~ooften plaatselijk andere 118men geeft.

20. Po.Imoomen

C~ palmboom in het algemccn is wnardcloos als t<.mmerhout. De pabnboom heeft wei een harde bast. Itet binnCllsre val' de $tam bestaat echter Uil cen zachte vezelige massa.

T oc1: i. het "oed de volgellde palmhomen (e onthouden. omdat verschillende aelen ":.n d,'z~ boola auttig xiin vtlor de k"mpongmaalschappij. Wanneet men voldoet

:l311 de -/(:'iligh~jdsvoorli(;hriften. kan het mereriaal van de palmboom ook worden gd)!Uikt aI, s((:igermuteriaal, 5choorwerk. cnx. bij het bouwen \1In huisjes.

A. De klnpperboom

De worlds: kunnen worden gebmi!:t als IOUW.

De slam: tijdelijkc bruggctJcs en omheiningen. In gcspleten tocstand worden de latten toegepast om het opwaaicn van atap tegen te gun.

De top: Het pal mie! uit de top van de boom wordt gehruikt als groente.

De

bladviunen: Tocgepas( als ruw vlechtwerk zoals manden. zakken. atap

(dakbedck-king).

De

bladnerf: &:zems (sapulidis). spelden. De vrucht:

De vruchtwand geeft: touw. bezems. borstels.

De harde vIUcbtwand: geefl houtskool (arang) en "lIe mogclijke gebruiksvoorwerpen.

De vrueltt wordt op verschillende manieren venverkt hij de rijsttafel. Uil de klapper-melk vermengd met s(}da maakt men zeep. Wanneer de klapper-melk wonlt gekookt, krijgt men Idapperolie. Het klappervlees in rottende toestalld geeft bij uitpersen eveneens olie.

AI. copra, - dit is de gedroogde djpe vrucht •. wordt ze uitgevoerd naat Europa en wordt gebruikt bij de bereiding vall margarine.

De klapperboom kan " keer per jaar vrucht geven.

B. De Arenpalm

Van deze palm. die nie! veel vcorkomt ill tropische landell is het bckende zwltrte touw (tali idjuk). Dit touw is ollver.lijtbaar en is uiat allcen ~'OOr hUiselijk gebrtrik van OCtekcnis. maar is van groot bclang bii de woningbouw in de kalllpong, Waal geen druadnagels. schroeven of boutcn aallwezig zijn.

Het touw wordt gehruikt om bouwconstructies stevlg te maken. In de kampong ziel

men soms zeer goode touwverbindlngen van tali ·idjuk. Houtwerk omwoeld met

touw van de arenpaim wordt niet aangetast door witte mleren. De witte mieren

hebben blijkbaar een aCkeer van deze touwsoort.

C.

De

sagopaJm

De

sagopalm groelt vooraI in moerassen en levert het volksvoedsel: sago. Sago wordt in talIoze varlaties hereld gegete".

De hoofdbladnerf geeft het fruie gaba·gaba. Gaba.gaba wordt In de kampong toe· gepast aIs omwandlng, bij het maken van plafonds enz.

De

bladeren zijn geschikt

aIs

dakbedekking. Het flO genoemde atap rumhla is duur. zamer dan ~e atap van de klapperhoom.

D. De

nibungpalm

De harde hast van de nihungpalm wordt In de kampong gespleten toegepast hij vlcefen cn omwandingen.

3e. Tiematahomen (naaldhoom)

Tjemambomen dragen: naalden. Voor zover bekend komt daze boom niel in grale

hoeveelheden' voor • ,

Omdat de homen ver, ~it elkaar staan, is de groci onregelmatig.

Als tijdelijke omheining of aIs brug ziet men daze hOutsoort toegepast in de k2 'llyOr.g.

Houtwlnning

De loofbomen welke het timmerhout leveren,. worden geveld of gerooid, Bij bel . vellen wordt de boolllslam even boven de grond !ngczaagd of met de bijl ingckeept.

Bij

het foolen wordt

de

hoomstam uitgegraven en worden de wortcls doorgeh::kt. Men !aat de boom omvallen in een bepualde richt!l1g,

Drt

moet met overleg gebeuren, zodat de boom niet beschadigt. Na het vellen of rooien wordt de boom >ehoon· gemaakt; ontdaan 'van takken en worteleinde.

De

starn wordt direct ult het bos vervoero om aantasting door ziektekiemen te "oorkornen. Het is gewe:lst de bOOl~l' starn cen tijd "nit te logen" in het water. Op deze mjze worden de sch!ldelij!,e sappen welke in de boQJB. .aanwezig zijn, ultgedreven,

".fp

D" groci van de boos.

In de tropen is de groeitijd vooral in het regenseizoen.

Aan de doorsnede van de stam is duidelijk Ie zien, dat de boom elk jnar dlkker wordt. Elk jaar ,"ormt zich Cell jaaning. Wanlleer de regens twee mnal de.nrkol1len, dan varmen zleh soms twee jaarringen.

Op de doorsnede van de gevelde of gerooide slam is te zien hoe oud de boom is. Het jonge hout van cen boom is ol'gebouwd uit cellen. Deze be.taan uit celstof ell Zljll gC\'uld Illet voeh!. De hoeveelheid vocht in de cellcn ncernt tijden. de jaarlijkst' groeiperiode af, de rolstof verhardt en cen llieuwe hout!aag onstMt. Dat laabje houl noomcn we de janning.

De

julste tijd om een boom te vellen of te rooien is v66r de regen. doorkomen. De starn beva! op

rut

tijd.tip weinlg voedingsstoffen l rocht}.

Enigc houtsoorten

IJzcrhout:

M~rbauhout.: Is een taaie harde houtsoort en komI In grote hoeveelheden voor in lropische !l~biedcn.

De kleur variecrt vall Heh! tot donkerbruin. soms roodbruln.

Marbauhout alkomstlg van bomen. welke op kalk of rotsachtlge bodem groeien. is

zeer duurzaam. doch moeilijk te bewerken. door het grote kalkgehalte. waardooT

het gereedschap spoedig bot wordt. Marbauhout. niet alkomstig van kalkgrond Is vrij goed te hew(.'rken. Het &plijt gcmakkelijk. Daarom blj spijkeren en schroeven allljd \,)o:boren.

lI<larbauhout is :towel geschikt VOOl buiten· a1s binnenwerk. Door de hardheid en taaie. dlchte struktuur. wordt het hout uiet aanget".t door witte mieren. Het bevat sappen, waardoor dit ongedierte wordt afgesehrikt. Deze sappen tasten ook iJzer aan. Bij eoniltructles uitgevoerd In marbauhout. zovecl mogelijk Ijzerwerk vermijden. Dus b.v. blj eeu kapconstructie uilgevoerd in marbauhout toognagels loepassen.

Het suanghont is een haIde moeiliJk te bewerken houlsoort. Suangbout is Icer duurzaam.

De meaSle, kostbare. ovcrgeblevcn etnografica is gemaakl van het onverwoestbare

suanghout.

De klen r is donltcrbruin lot :r<I'lIrt.

Deze houtsoort wordt in de !ropen l<l':llep".t blJ wOlllugcu bown de :lee. Suanghoul woldt niet aangetast door de paalworm of ander ongedierte. Het Is

daarom aan Ie bevelen bij waterbouwkundige weIken.

Zac:hte boutsoortE'n:

Illlatoa is eeo zachte gemakkelijk te bewerken boutsoorl. De kleur is Iichtbruin tot grijs.

Matoa is geschik! voor binnenwerk.

Tjmabou\ is Olen moole rechtdradige zachte houtsoort. Door de fraaie tekening op het lans,hout is ail haul geschikt voor meubilair. De klaur is bruin-grill.

In de tropen is Ijinahoul te verkrijgen in hreedte."l (ot 8(1 eln. Tjinahout leent zich voor blank welk.

Narakihout is een tameliJk vaste houtsoort en wordl veel loegepast hil binnen_rk. De kleur is wit·grljs. Dit hout is met duunaam.

Ungoa is cen mooie houtsoort. Bruinaehtig van tint. Heeft een mooie tekening. wordt veel lregepasl bij weTken blnnenshuis.

Mersawa komt in meerdere varieties \'oor. De kleur kan zijn. roodaehdg, geel of wil·grijs. Het is vast en maio is echter niet duurzaam en is aan "werken" onderhevig. Toepassinll vooral bij binnenwerk.

Enige ziekten van het hout.

A. Zwammen ontwikkelen zich hij voorkcur op het hout in donkere, yochtlge hoeken met stilstaande lucht. Het hout wordt langzamerhand zwart. vCllies! zijn samenhang en is als timmerhout waardeloos.

B.

Vuut. Het vuur ontstaat, omdat het nog voehlige hout onvakkundig wordt ge· stapeld zander drooglatten. Het hout verstikt, wordt zwart. voze rotte plekken ant· staan.

C.

Houtworm· ook wei hubuk genoemd. • tast het hout aan en verwoest l;el grondig. Vooral jons hout heef! in de tropen ve:;! te liJden rom dit 5chadelijke.

In-sect. .

Aile zachtere houtsoorten in de tropen kumlen zeUs bij voortdurende oontr6le worden aangetast door de witte mieren. Het is daarom goed altijd een bcschennende laag aan te brengen. of het hout vooraf Ie impregncreu.

Het is voorts aan te bevelen getimmerten, meubilair. nimmer vast aan te brangen. Door speciale verbindingen toe te passen kan een construetie van hout gemakkelijk uitneembaar gemaakt worden. Voorbeelden daarvan zijn

te

vinden in dit

hoek.

Het rooien en vellen van de boom

Het klimaat, de bodem en de omgeving zijn van invloed bij de greei. de stlucluur en de kieur van het hout.

Wanneer de boom op kalkgrond groei!. zien we bij het zagen van balken en planken op het langshout kalknesten. Dit is soms duidelijk te zien bij marbauhout. Wanneer de boom op cen zandecige bodem groeit, is het hout vaster, de jaarringen liggen dichter op elkaar. Hout afkomstig van zandgrond is over het aigemeen donkerder van tint.

8ij het velIen of rooien van bomen

_lire

ons bet timmerbout leveren is het good bet voIgende te onthouden:

le. Op welke grond groelt de boom; kalk-. nnd- of kleigrond.

2e. Rechte. hoge stammen zijn heter geschil<t voor timmerhout, dan kromme stam· men met veel takkeu. Die takken geven noesten of kwasten in het hout. Daardoor is het hout minder geschikt voor timmerhout.

3e. Alleenstaande bomen zijll meestal warrig, vertoncn soms scheuren. 'V~nneer de boom nan alle kanten blootgesteld is nan de wind, dan vertoond het hout gebreken zoals: achroefvormige groei. windseheuren, enz.

4e. Te jonge bomen geven slecht timmerhout. Te jonge bomen geven veel afval· hout. We noemen dit spinthout. Omdat spinthout \'CCl voedingsstoffen bovat. wordt het door aUedei ongedierte aangelnst. Daardoor ontstaan ziekten. Jong hout Is ook sterk aan krimpen en trekken ondorhevig.

De boom geeft goed hout tussen een leeftijd vall 80 - 200 jaar.

5e. De juiste tiJd om een boom Ie "vellen" of te "rooien" in de tropen is vQor de regena .. doorkomen".

De

stam bevat op dit tijdstip weinig voedingsstoffen.

h

eL

...,;'(911

e",,",

e~

ICJOO(<!?Vl

. ... CJ""

de

booV"V")

"'.-...1---..-..=;~t1---7"" ".

~

.

.~

"'_ r - - - " -

>

-A

=

h.e:>1-

I"'oo(e....,

~""'

[.,00""",,

13

=-

h

<9[...

'-"e?II .... ..-"\

....,.a...

boo"""'"

'De

~oF

""=,,-"\

de?

600""'-' "';C,.::>IOC{C

=C_

-:?ct'9i!?V"'\

J. =Ch=L-k"".-"\ _____

_

De

boo""",,

C{QV"\

dIP o ...

dp ...

c;! ...

f

dp

'1'f'

dIP

p_J(,Lc?

...vi"f'ce

r ...

l-""'f<P ...

,J,.

<?odc::::lL

d"",

b

t

J'

~Pl-

h.ar<"1-

"94e?...

de;::>

i~::::":3<"'r<",~ge..-"\

d

tcL--l.. C>r'ee ...

(d.

t

1,.;

<F'

L

Ie

er<>..-.L..

="-'

1-

0('

l-

,:..v., ...

et"'~=.::...rL

)

b

(J'

dE?

"'ScLc:;::>(C"cs

1'~CJ·e...-"\

d6="

j~=

f">

,..,'"",c:;J_'"

c...

I'!-

C!"'1k,=C:::lH

O

(d.(

~6"'.L

J:::'''''g

e

~=G

..

J.

.:;:>0

,::;p,:"'L)

15

Het zagen vnn bout.

,.Krimpcn" en "trekken" noemen we In het Nederlands in het kurt: het n"''erken va" het hout.

\Ve wcle.:J dat bet "werken" r.m hout mlnder wordt, wanneer de balken. plnnken en latt<on op vakkundige wijze uit de stam worden gezaagd.

Omdat bout levend materiaal is, zal het ondanks aile voorzorgen zeals: ontschorsen van de starn, voorzichtig vervoer uit het bos, ultlogen, zagen, stapelen en drogen. altijd nag cen beetjc .. werkcn".

Daarom dlenen we bij de constructie te zorgen am buiten het hart gezaagd hout

~<pL

l,...ouL

701

oI

Lrfd

Po?""

lop[oV"l<3.-;jkp

plaoL~

1~""G'vY1E?>'"lb.r he\... kJo ... ...v~.

WcFL-

.,...ClL@'I"'I~ClI ho~L l~

-../0<1'1

'Sl"'oc>L 6 ...

10 ... 9

blJ'dE'"

... o.--,i;. .... 9boG,.l...,.

G' ...

bif

!,.,,,,,L VVloke ...

vcw'"

"""'~b(L::::Il,I"'.

C;opd

L.-...

V"Y"IG"t'OhcCo'L

ko ...

L

.~

g ...

oL"",

hOG'vppl_

~~~

voorc

l~

_L",J

'\~r.JG:--,,,,,·

...

"'-"c::r"" ...

&:><P,<>

Jp

C;;i-aVV'lVVlG'V\

~er-aord

oC'9"" ....

~J,

daat""VlGI

uiLs~o~

7'j:",

c::b ...

~(J

.... V'l@V'l

d ...

;z;e

c;-la ...

"""P ...

~<"'deV\

cae~aocad.

1)p

~J"-:ze

""""OCt'-Of'

balk ... ""

flo""'~~

o? ...

loU.6=',..., .:....iL

cl<p

"'~<;:I"""'"

","",o,..dE""'"

9@':e<;:l<;:lc:Jd, ,:..

VIa • ....,

b&lClV'l<;3 ...

0 0 ...

dp

dO...,"'5'L...r...J.c'L,p.

LJ<!"[..."k"";:"""'F~N~,,L-,..~~p,,","

...,0 ...

L-.o,,",,~

....vo,...d[...

"",,=--d@,o.

'VV'O""""""PPI""

~o<-lL

O f

V'okkG-!.,..,d.~p ....,...-~{'7!P

C-liL de!'"

c;~VV'\

...vo ....

d[....

"3e!"'7oogd.

I"",

!,.,/pL

o[<3~PG"'-'

V'V'IO,p1..

L-.o'-'I..

b(...l.l..e...

L.·Hi?f-~a

...

L

-...v'o,..d~

'Q@:zooed.

13r[ dIP

Jo,,", ... t...r<><:-<c'Li'e

'-"0.,...,

e~

...

e~""L.-'

k

di;;?.,.,&=v\

...ve

voocoaC'

t..G"

1o<!"'j?!-ekpt<"<?V'I

I:'

-.;el~e I"'~C""~-1~9

dp~aI""L"2rJde -'a~

E"'c:PV"\

plaV1lc

,~

due;- afkj'd

h

@

L-

-z

Ct

'9@V"\

<!?V'""\

':::;~Clpel

t!?V"""\

vo...-.

~o.::....

L

o~ ~C::~lP~('C"I9""

t-rp.d@ ...

<5'

L-:pl-droC)(9.~""" I-~G''''-'

C

p

_<:300.,...

VV'lc::::>c='l..

'"

pL

ko<=-' L

V\

,pL,.

t@c;;;

... c>r ..

de:"...

ofc:.1cPcst-opgld.

1)p

~;""d

...v'Ioc?L

-0...-"1

all@

7ijcl~

oVV'\

6'='.,...

doc> ro

d.:o

i.U

l\:)...

f\..

fT1

t-...

'/'1

.'

~

'~'

~

V

1>

r<

1:

hid

<L{)

(f'1

J.

(

{~

(\

<~~~~~~~~:\~::..::

J;

~J)

~ ~

~\

r

-,

~ ~

s'

S\~

I~

~ ~

~~~

f

t:;:

...

I/~'

..

'-Q

~ ~

~ ~

1

IL

l.

1

l~

Ti3'

n

j

1

Jl

s

lr

'\

IL

1

(i\

d)

ltl

r~

l

rlL

r-rrl\

~

r

'0

\,....-'----~

~

~

ra

d'

()

i\.

Q

1\\.11

I&,t!)

1\

n

j

rn

cr

~~~~~~~~~~

a

<b

r

s'

-1\

s-0

r

r

r

\l

.s-1

'"

;al

(\'

S

\-r

(

~

n

~

S.r

'U

!L1

s-r~~

\\

~

t

t\

(n

U

n-s

1

t

D

~!l

I)

1-..;rl]

r

t

S

G

U

1

'}

III

1J1\

t

n-~

.

5

~

\L

~

t

5\

~

~

r

~

J

rn

if

(.:)

~

tP

lL

{L.f!a~(Q5

(!

t.0j~j

,~fia"

pOSH

-_ ..

-ill'

p'

I

£D'~"

rid

~..

~l

1

tI

i

ik~::"T

..

~'.~~

1.0

t"

~

6

t

,

.

~

r

tJ

rtf,

~ ~

l",_,:c.._-""·"·..:.c",~,o"",,,ifil!\W

!L

(r

'f.

Q

!

~

1

dl

(i

.

~

Q

OC'

-=::~.~.~

..

·c> ••.. ,.

,l,,[~

1

f"·t

~

Q

I)..

~

J

~

s.ifd'

I

~.-"

r

.;::-~~~£~i

~

1)..1

q

~

l

~

n

1

~~

~

n ;::

.

.~'.;

S

'b

•

\L

r,f,Jf-lblJ

LtX-ft·

t-0

I\.

<

II?

I\SlD['

~~fr

5d)d3

~

tl

r

-0

ill

..

-~

({

'""

Ib

~~

~

s

!

~\

J

~)

~

<

Q..lLf)

tD'~

~

~,

J

5

\

~\

~

L

II

~

"~~

-,

s-~

~

~

(\.

r

0

~

u...11

rib

lL

t~

~:J..T""\

\l

•

,-r

l)

s

~

!L

r

I" .\

t

.

~

~l

~

i\.'

• j I

~

l

s--Enige nwdeme materialen.

Triplex

Triplex verhygt men door machinaal dunne Iaagjes hout van een boom te schillen. Het zijn drie dunne houtlagen die haaks op elkaar gelijmd zijn. Daardoor wordt het kromtreldcen voorkomen.

Multiplex

Multiplex bestaat uil meerdere houtlagen en wordt op dezelfde wijze sis triplex op elkaar gelijmd. Multiplex is te verkrijgen in dikten van 5 mm en meer. lambrizerlngen. omwandingen. plafonds. in de meubelindustrie enz.

bij plafond- en wandbekleding. by vliegtuigbouw. soma speclaal bewerkt • bij betonbekistingen.

Bonrdplaten

Er Ujn vele sootten boardplaten: hardboard. cardboard. softboard enz. Het is te verkrijgen in tal van lengten en breooten. Sommige sootten zljn ook bcstand tegen wecrsinvloeden en kunnen dus ook bij buitenwerk worden toegepast.

Andere soorten hebOOn cen warmte- isolerende ",erking of houden het geluid legen, soms zljn de platen brandvrij.

Nanr die verschiUendc eigenschappen kunnen boardplaten worden loegepast bij lambrizeringen, omwandingen. plafonds. in de meubelindustrlc enz.

Boam bestaat in het algemeen uit houtvczels en graanvezels en wordt in moderne fabrieken gevormd en gepent tot platen.

\!till()

11..

Jl

0

S-J

~

U)

~u

'\

(\

I\)

5

'tl

\}

0

III

0

~

It)

lij

~..:::

"'k-f;Jl

,.,...\

I.)

j

..

tIL

()

()

1

S-•

~U

IU

1

0

~

<

S-Oc

~

~

()

N

1-Ib

~

L},

~

III

0

D

~

j

)

I~

(L

~ ~

R-o~

n

Q U

o..tl.t

'"

'{)-r

lJ

.;

~)

flJ

flll(}

6"'"

5

~1.O

D..o

!Lor

Ib

~

}

N

fb

~

)

~

-10

J

N

n

"6

O-.J

1\)-0,

-\

1\

r..r.

f\

H1l...

<-.1

IJ \

{II

~

I}

(

(....:~)

i()

{

]

lL~t.O

'{)

D

5

n

GI\)s-(D

ti)

j

~

I{)

~

Pc

or

rf

t

~

t.

~

fD

JI

C

T

;;;-.\)1)],

D

~

~

)-0'

'U)

III

!J-»)

-0\

J

(II

0

n

~

1\1\1

~

tJ

rt

-\LO

.>

j

t-

1\0-~~~

~ -~

'{)~

t

IE?]

~

~

I{)J~

~

lJ

j_1L

It\

~

I\~t:"

j

~ ()~

~

U

~

N

il

r,~

(~"iL-u'

~~

~)

~

fX

~t

rr-'0

~

ill&-J)

J

~.

j

S

r)

><

Pili

-')

I(} )

-)

-.

():)

y-O

J

fO

.QL,-

11

:r:-N

!L~O

'0

CO

t.O

oXCi)

iDrtl

j

j

)

(

t)

j

i-

t

-\

o

fn

>\

Enkele bijzonderbeden over het materiaal bamboe.

Bamboe behoott tot de grassoorten. Bamhoe komt op tal van plaatscn voar.

Er zijn vele soorten bamboe.

Bamboe groel! in grocpen. Sommige soorten zijn dun als een pijpesteel. anderen maken stengels van 3 - 4 meter iengte, bij cen diameter van 10 - 15 em. Bamboo vlechtwerk, • bilik genoemd in Indonesie, • kan worden toegepast als omwanding bij bui:l:en in de kampong. Wannecr dit vlechtwetk lll1 £link natgemaakt Ie zijn word! hepleisterd 1 : 3 . dit is een dee! portland cement en drle delen zand vermengd met water . ontataat na verbarding een degelijke sterke wand. Men nuem! dit wanden van cement·belazer.

Op piaatsen waar veel bamboo gevonden wordt, past men bet toe bij wonlngbouw

als

steigers, ladders, schoormateriaal. Wanneer men goode verbindingen toepas! en men zich boudt aan de veiliglleidsvoorschriftcn, geeft bamboo een guedkope Iichte constructie.

In de kampong worden de dikke bamboo's gebruikt als stijlen, meubilair euz. Het

is gowens! zich daarbij te bouden ann de voorschriften genoemd op de volgende

bJadzijden (zie verder schetsjes ill dit book).

Aile bamboo bestemd voar bouwmateriaal dient vooraf .,uitgeloogd" te worden, om IllIntssling van booboek en ander ongedierte tegen te gaan. Het wordt daarom ga-durende !wee tot drie maanden in stromend wllter gelegd.

Het

materiaa1

rotan.

Hoewel het materisal rotan tot up dit ogenblik weinig toegepast wordt in de tropen

zljn de mogelijkb~den vele.

Rotan is een palmgcwas. Het groeii in .dichte bossen en heeft seberpe doarnen. In de kampong worden de lange dunne taaie stengels gebruikt als bindmateriaal bij huizenbouw.

AI.

vlechtwerk kan het rotan toegepast worden bij omwllndingen,

31

dan niet bepleistcrd.

Bij het maken van meubilair nn rotan in talloze variaties worden toegepast. Rotan !tan ook worden toegepast bij bet maken van manden. In ianden waar veel rotan gevonden wordt maakt men verder nog' nuttigc gebruiks\,oorwerpen zoals b.v.: mattenkloppers. ruw gevlochten tapijten, standaards enz.

Rotan dlent vaor· bet gebruik .. uitgeloogd" te worden, om de schadelijke sappen nit te ddj\'lm.

Het laat zich aanzieu dat het materiaal rotan in de toekomst in rropische gcbicd~n zal worden toegepast. Voor,1I wanneer straks daan'oor opgelcide rotanbewcrkers voldocnde ervaring bebben met dit fraaie matcriaal.

Het sehilderen vnn bout.

In gebieden met een vochtig klimaat,. is bet nodig hout en ijzer te bed~kken met een beschermende laag.

Hel bedekken van hout met een beschermende Inag noemen we: sChiidercn. Wanneer

hout bed~kt is met verf, kt.tn het vocht niet zo gemakkelijk binnendringen. Huizen en <llCubelen gaan veel langer mee, wanneer op gere&elde tijden cen verflaag opge· bracht wordt.

Vroeger mocsten de schilders zelf verf maken van grondstoffen om Ie sehllderen. Tegenwoordig is dnt niet meer nodig. 1n blikken van 1 kg en meer. kan men ane soorten en kleuren verf kapen.

Voer het sehilderen dient men te controleren of het hout good droog is. Wanneer het hout nat is, kan het verstikkcn (rotten) onder de verflaag.

Er zijn ,ele soorten verf. zowel vOOr hout als voor ijzer. Verf voor bulten· en binnenwerk. Verf voor harde en zaehte houtsoorten. Speciale verf voor meuhilair. voor :riekenhui:ten. Vcrf voor muren van steen en beton enz.

Ben panr verfsoorten voor houtwerk worden hier genoemd:

1. grondverf; 2. ffiatverf; 3. giansverf. Grondverf

Grondverf is grijs of wit. Voor buitenwerk past men meestal loodwitgrondverf too. Dit Iaatste i~ beter hestand tegen weersinvioeden. Voar hinncnwerk past men :rink-wit toe.

Nieuw hout wordt eel'S! in de grondverf gezet.

Vaak staat in het bestek . dit zijn richtlijnen waar de aannemer :rich aan houden moet . dal houtwerk op bet houwwerk aangevoerd, in de grondverf dient Ie staan. De koxijnen. deuren en ramen moeten dus op de timmerfabriek of werkplaats in de grondver! worden gezet. Het gebeurt maar al Ie dikwijls dat deze artikelen op bet oouw\,"erk cen tijd in zan en regen staan. Dit is fout! Daarom wordt et een hescher·

mende lnag grondverl aangebracht. Hout

bedekt

met een laag grondverf kan nog

"uitzweten", tetwijl het geen yacht meer opneemt.

IVbtverf

Matverf is te verkrijgen in tal van kleuren. Matverf is dof. Oneffenheden op het wetkstuk zijn bij toepassing \1In matverf niet zo xichthaar als bij glansvcrf. Het nadeel vlIn matverf is, dat vull gemakkeUJk bUjft kleven op het verfoppervlak.

Glausverf

Glansverf is eveneens Ie verkrijgen in tal van variaties. Bij glansverf is het gewenst het hout good glad te schavcn, claar aile oneffenhedcn . b. v. sleeht opgeschaafd hout • te zien zijn door de verflaag.

Pillmuur en stopverf

Plamnur en stopverf worden verkocht in bllkken. Plj1muur wordt uitgestreken op

het plamuurmes opgehracht, eerst op de dwarsrichting, tenslotle op de langsrichting van het Ie scbilderen werkstuk.

Stopverf word! aileen gehruikt om grote gaten (Iosee kwasten en spijkergaten) te stoppen. Ook bij stopverf: eerst cen onderlaag van grondverf aanbrengen.

In tropische landen kunnen we het schildcrwerk in drie klassen verdelen:

1e

k1as

scbiJdcrwerk.

a. Het hout zonodig vooraf reinigen en vetvrij maken mel een lapje gedrenkt in benzine of met zeep oplosaing. Daama afspoelen met water.

b. Eerste lang grondverhnet eeo ronde kwast ophrengen.

c. Lang plamuur uitstrijken met ceo plamuurmes. Dit moet goed gelijkmatig, eersl dware, daama overlangs gebeuren.

d. Naschuren met schuurpapier no. 2, een twcede laag grondverf. aanhrengen.

Zonodig daze keer vermengen met een bectje verf van de aan te brangen deklaag. c. Licht schuren met schuurpapier no. 2. daarna afvegen met cen lap, tenslotte afscbilderen met glans· of matverf (deklaag).

£.

Soms is het nodig een

tweede

deklaag ann Ie brengen. Tussen b.c·d·e· en f liggen

steeds enkele droogdagen.

2e ldas schllderwerk.

R. Het hout schoon en vetvrij maken. b. Grondveri aanbrengen.

c. Berste deklaag.

d. Tweede deklaag.

Tussen b·c.d., liggen eokele droogdagen.

3e

k1as

schilderwerk.

n. Het hout schoon en vetvrij maken. b. Berste deklaag.

c. Tweede deklaag.

Tussen b en c Iiggen enkele droegdagen.

Het is niet nodig op Ie merken dat le klas schilderwerk goed is.

Vooral in gebieden met het warme, vochllge klimaat is het van belang degelijk schilderwerk te leveren.

In de kampong waar verr moeilijk is te verkrijgen door grote afstanden en hoge onkosten, is men voorlopig tevreden. wanneer het huis een k1eur heef!. Toeh moe! IItt·n in de kampong, voorsl wanneer in de toekomst betere huisjes worden gebouwd, aandacht besteden aan goed schilderwerk.

Bij tweede en deree klas schilderwerk krijgt men .Iecht werk. De veri wordt spoedig Ielijk. gaat blnderen, vacht komt onder de verfiaag, het hout verrol.

Van gront belang is ten slotte het jaarlijks onderhoud. vooral bij buitenwerk,

Eokele nuttige weol(en hij het schilderen van bout.

1. He! schiJderva'k is een moo; maar moeilijk vak! Probeer goed werk te leveren. 2. Gebruik verf van cell bekende fabrick. Er zijn tegtnwoordig vele goede soortel! \'Crf in de handel. Die verfsoorten hebben speciale eigenschappen. Bij het mengen

van verf client men op te letten, dezelfde soorten Ie mer-gen. Wanllcer men cen klen! verf vcrrnengd mel een kl~ur ,'erl met andere eigenschaprJen, geef! !Ilt teleurstellingen. 3. fiij het schilderen van ceo huis of werkstnk altijd de omgeving vegen en stofvrij maken. Een stofje op schilderwerk geert cen lelijke vlek

!

4. Gebruik g~dc kwasten. Nieuwe kwasten ears! een nachl In bet water zetten

om haaruitval te "oo.-komen.

5. Pdk de kwast bij hot uUcinde van de steel vast. De steel, gezicht, handcn en Heding niet besmeren met verl! Wees zuinlg met verf. Verf kosI vee! geld I 6. Breng de verflang gelijkmatig op: eerst dwars, daama overlangs. Breng dunne lagon ilan, beter twee lagen dun, dan eenmaal dik. Bedenk da! bij een dikke laBg, cl<: \'I~r! gaat .. Iopen" en dllt die dikke lang decb! droogt.

7. Ncem zo"cel vcrf, dat bet in cen keer verwerkt kan worden.Het is niet

goed

rc.tantjes "cd over te houden, of tcrug te storten in het grote blik.

8. Wanneer het Hjd is om met werken op te bouden, het scbilderwerk eerst afmaken I 9. Wnnneer de verf te dik is, kan men verdunnen met verd'unning (terpentljn). Wl1nneer men benzine, petroleum of olie gebroikt, wordt de samenstelling van de verE anders en we krijgen slecht schildcrwerk.

10. Verfblikken afslulten met een goed sillitend dekseL Wanneer verf niet goed afgesloten wordt, komt er een dikke vel op de vcrf. Olt vel moeten: we weggoolen. Er gaat dan verl verloren.

11. Wanncer er toch een reslant verl overblljft, moeten we grondverl bedekken met cen laagje water. Glansverf en matverf bedekken we met een laagje terpentijn. 12. Wallneer het tljd is om naar huls te gaan, ccrs! de verfkwasten verzorgen. W 3noeer de volgende dag weer gcschiderd moet worden, kan de kwast in bet water worden gazet. Is het scbilderwerk hclemaal klaar, de kwast sehoonmnken met zeep en water of benzine, daaroa opbangell !

13. Oppassen dat andere lllenSetl niet tegen het schilderwerk oplopen! Plaats een bo:dje hij het nog natte schilderwerk met duidelijke letters: .. NAT'"

J

1·1. Aile boulwerk dat met melsel-, beton- of pielsterwerk In aanrnking komt. moet worden gemcnied.

15. Houtverbiodlngen, vaotal bij buitenwetk, dienen iogesmeerd te worden met

dikke veri.

16. Wanneer bout vettlg is, dan "pakt" de verl nle!. Met een lapje gedrenkt io benzine eers! het vet verwijderen.

Het lakken van hout.

Er :ijn in de tropen versehlllende houtsoorten, welke zich good laten lakken. Hou! met cen mooie vl::tmmenwerking op het Iangshout wordt vnak gelnk!. Lak gee!t

!liel a;ieen cen besehermende laag, ook de tekening van de vlammen komI door de deklaag naar voren. Lak Is doorzichtig

aI,

gins.

Regelwetk, kozijnen. ramen en deuten van ijzerhout, worden vaak gelakt. Stoelen, tdds, kaslen em. Win tjinahout of een andere mooie houtsoort kunuen eveneens worden gelakt.

IJzcrhout dicnt met 20rg gescbnafd. geschraapt en ge.chuurd te worden.

Zadw: houtsnorten b.v. tjinabout, worden aUeen gescbaafd en geschuurd. Zachte

De julste volgorde btj lakwerk:

1. Een dunne laag ltjoolie opbrengen met cen platte lakkwast. Het is goed om de lijnolle half om half Ie gcbruikcn. dit is half rauwe en half gekookte )ijnolic door elkaar vermengen. Na een dag drogen kan de olie voorzichtig in de ner! van het hout worden geschuurd. Altijd met de draad van het hout meeschuren, met schuur· papier no.

2.

2. Gaten In het bout, alsmede spijker· of schroefgaten, vullen met S«1pverf in de kleur van het hout. Tegenwoordig is vloeibaar hout in de handel. in elke gewensle houtkIeur verkrijgbaar. Nadat vloeibaar hout aallgebracht ell goed verhard is, met een Hjn stukje schuurpapier ·bijsciluren. Soms krimpt het vloeibare hout na droging. He! is dan nodig bij moo! werk bet gat voor de t ... eede maal te stoppen I

Met nadrnk willen we opmerken dat vloeibaar hout gcbruikt mag worden om spijker. en schroefgatell te bedekken. Het is niet verantwoord om gebreken van het hout, • open galen • en kie:ren blj verbindingen dicht Ie stoppen met vloeibaar houl of met stQpverf. Daardoor ontstaat knoeiwerk. Er kunnen zelfs ongelukken door ontstaan I

3. Na eerst het werk te hebben afgeveegd met een schone lap, kan de eersle laklaag met een speciale lakkwast worden aangebracht.

4. Nil. drogen van de eerste laklaag, zo nodig een tweede laklang aa.nbrengen.

Enkele nuttige wenken bij het laklren van hout.

1. De beste resultaten met lakwerk verkrijgen we door het werkstuk, de stijien van het huis, de deuren of ramen, de stoel of tafel welke gelakt moelen worden, voorllf keurlg af Ie werken en glad Ie schnren. Bli schilderwerk kan cen fout worden bedekt met stopverf of plamuur. Bij Inkwerk komen de fouten door de lak duidelijk naar voren 1

2. Lak bij mooi droog zonnig weer. Bij regen komt er cen leliik blauw waa~ op hel lakwerk.

3. Gebrulk goede Iakkwasten. Behandel lakkwasten zoals geIecrd bij verfkwasten.

4. Brong cen dunne Iaklaag aan. Beter twee maal dUll, dan eenmaal dik I Werk vlug

en COrt!!ct

I

5. Let good op, dnt het te lakken houtwerl. gOed droog is. 6. Gebrulk Iak van cen bekcnde fabriek.

7. Bewaar geen restanlen lak. Slnit de lakbus goed af.

8. Tegenwourdig zijn er ook andere laksourten in de handel. Oit zijn synlbctische Iakkeu. Bij daze soort~n is het goed om de gebruiksaanwijzing van de fsbriek. die meestal up de bus i. anngebracht, op te v(>lgen.

Politoeren van het hout.

Politoeren is cen aparl yak. Het echlc politoeren vcreis! grote vakbekwaambeid. Met poli«1eren bedoclen we in de tropen n.l. hel volgende. Po!itocr Is cen up· iossing van schellak; 100 - 20U gram op 1 liter spiritus. Nadat deze vloeistor 24 uur gestaan heeft, is het Ie gebruikcn. Met vcrlstol door de vioeisto! te vcrmcngen is !edere gewenste kleur te verkrijgen.

Het opbrcngen met cen gewone lakkwast !loeml men in de tlopell politoerp.l1. Vaak wordt poliloer gebruikt ill de kampong am meubilair cen kleur tc gcven. Het is goedkoop. Hoewel nlet afdOl.'nde geeft politCCI coige beschenning.

act heit.<;u en in de blank" was zetlen van hout.

SOl",nigc houtsoorten binllenshuis, zowe! betlmmeringen als meubilair, kunnen wor· den gcbeltst Beits is in tal van kleuren Ie verkrijgen. het is gemakkelijk op te mengen. \Vaslleits is beits vermengd met was. \Vanneer de opgebrachte wasbeits on emge tljd met cen :mohte borstd wordt bewerkt, dan ontstaat een Inoole doff" glans.

In tropische Ianden kunllcn we Icnslotte nog noemen het "in de blanke was zetten" van hOllt. Oil is uitsluitcnd bedoeld voor meubilair. Kajn tjina • mits goed uitgewerkt. droog hout • leent zich bijzonder om blanK in de was Ie worden gezet. Blanke was is

verkrijgbaar in potten of blikken en wordt mer cen lapje op het tevoren good

afgewerktc werkstuk gebraeht. Na de cerste laag Illet een fijn stukjc schuurpapier in de ned te hebben geschuurd, wordt een twccde laag aangebracht. Na enige tljd kan met een zachte oorstel met de hOllldraad mce de was worden uitgewreven; daarna het werkstuk met een ~achtc lap nawrijven.

lets over kleurenleer.

Het is moeiliik om in een kort bestek leIS te vertellen over klenren. T och meet de

tlmmerman in de tropen iets weten van kleuren. en verfstoffen, de eigenschap·

pen en toepassingen.

!:lij het aallbrengcn van een verflaag ging het tot nn toe om de beschermende fnnctle VaD d¢ vccflaag 01' het hout. Wij weten dat door het aanbrengen van ecn verflaag 01' het hout, clat hout een langere levensduur krijh>1:. Die verflaag heeft echier nc)g een funetie. Door de keuze van de kleur ven, knnnen wlj het werkstuk mooler maken en komt de dccorntieve funetie naal VOren.

De k:cur geeft de de del rum het gehec!.

Een

barmonic van jniat gekozen kleuren, zowel voor het interieur als het exterlenr van bet woonhuis • ook het woonhuis voor de bevolking In de tropen· is van betekenis.

Daarbij behoren nog de tuinaanleg, bloemen en planten in cen verseheidenheid van !dclUren I

In eell ttopisch land is het gewenst IIchte tinten toe Ie passen. ,

De kleur wit schrikt muskieten af. B1auwe kleuren worden genoemd om vliegen Ie

wercn.

Er zljn mwrdere practische o'!erwegingen blj onze klcurenkeuze.

Bij he'! schllderen van cen bergplaats, kcuken, kippen. of varkenshok denken we aa.n kleuren die niet %0 besmettclijk zijn.

upl-

""",,G'¥"I~G'V")

-'<=14"'"'\ L--I<A:.lp(?4"'"'\ ..

~rL d...

haoCdk-lec..ll"<!"V"'\

blo""",,",

I"'ood

I

9I@@l,

'2.''(£,,",

I

~P

dV'"\dprop

1.. .... ..;-...

c!i"V'\ge1e"GjeV"l

1;-1 ...

41 .. <9 ... •

=L., .... Pld _

~d

."..,..,

brCl .... """'

9@"""""""'

vi';:.I.s:>.t..

'Bb~

...

GO",",

9~1

ge ...

""4"'"'\

~

'v'i'olE"1-

G>V"I

~""jP

ClG've""" ...

oOdbpo<-'~

Clt'>op,,",

e" __

(oIU

9

P-.l<?...

drJ'Cct'o<?<""I

.'VV"<plk-G>

l-!""""I"'¥",,",

F'S"':';P'"

b~i

elL.-..::;::Iaro '}

1).p ;..,

de

C

'9

"""c.-I

I'"

t.-9~o""'p""

<PIL-t:t= ....

1'99"" ... dp ,k-I"",,-,t"'&".-:\

F",'S"e"" b'l

P/k-a=,~

b.v_

<af'P -

...

'016"!!.,

106

c..t..." -

c:>t"Q"le

no

tt

_{9 """...}

9PPCL

k:v~c;:

hpL

V'V"Itddpl

Q":" ...

09 ""'1PF'ir

b([F=<;;"'<?~

L.-1<"\::.Jf"'<P<r\

...h

e

-VlV")dE"V'\

i

dp

k"("'::'<: .•

,,"'e...-,

...,o~.,

d::::r...

b, ...

V'"\e?v'\

Hang- en sluitwerk.

A. Pancel··, glas-, jaIouziedcuren en ramen kunnen worden afgehangen met pan-menea. Kleine deurtjes van kaslen en dergelijkc worden afgehllngcn met klepscbar-nieren. De meubelmaker gcbruikt vaak bij het afllangcn van deuren en ramen piano-scbarnieren.

B.

Opgeld:nnptc demen en lulken worden af!\1lhangen met kruishengsels.

C.

Tuimelramen worden draaicnd gemaakt met ljzerboutcn spiei!nof raamspennen.

Deurcn of ramen kunnen voomen zijn van de volgende s\nitingen:

A. Paneel-. glas., jalouzie-deuren van insteek- of oplegsloten_ DubheIe deuren van grcndels en espagno!ettcn.

B.

OPlleklnmpte deuren er. luiken worden afgehangen met kruishengsels.

gewone grandeIs of een boom met hangsiot.

C. Ramen naar buiten-of naar binnen dtaalend: raamboompjes of raamsioten.

D.

Dubhel ... glns-en jaIouzieramcn: espagnoletten.

E.

Tuirr.c\r:lmen, Idapramen: grendels, knippen of snapsioten.

VOGr de kampong kan men van ijzerhont op eenvoudige goedkope wijze, zelf hang· en sluitwerk mnken.

Hier voll\'en enkele voorbeelden:

I}zcrhoutcn raaml'ennen. waarop de denr en het raam draaien. Grendel~. rlUrn· en deurbomen.

Wervels en ijzcrhouten pennen, waarmee ramen en deuren van binnenuit worden gesloten.

Yak materialenkennis B

Het metselen en het werken met beton bij de woningbouw.

Hei maken van goedkope vlocren in de kampong.

lets orer vOrln.tecn.

Verderc mogclijkheden met het malcrianl karang.

Metselen in de praktijk.

lots over metsel· en betonmortcls. het be reid en en enige samenstellingen

Algernene begrippcn.

Het mefSclcn en hat werI.en met belou bij de woningbuuw.

Het melse! en llIet vonnsteen, het waIken met belon het af\Wmen en plelsteren Is in de troper

nog

nieuw.

J n sonmll);" tfopische landen wordt merge! of kar~gsteen gevQnden.

Karang vermengd met portland.cement in cen speciale mengwrhouding, geeft een

goede vormst~Cll. De iaalste tijd worden ook vonnstenen gemaakt van gebroken

kalisteen vermcngd met portlalld.cement.

De kaliSteen wordt gebroken <:loor grote stecnbrekers.

K:mmg dient in maagdelijke FtlIat te worden venverkt. Het mag geen k1el of humua· stoffen bevlltten.

Er zijn vindplantsen, waar rorxiachtige, gele en ook waar :lui>-eJe witte brang ge-vanden wordt.

Het maken van gocdlrope vloeren in de kampong met karang, zonder toevoeging van p.c.

Karang bemt veel kelk.

Wannccr

fijngewrevcn. vermengd

met

water~' ven~lgens

gestort op een te"oren hard gemaakte onderlaag, . b.v. een werkvloer van goed rum-gestampte vlak aangelegde kalisteen • outataat een goedkope vlo.-r. Natuurlljk is e~n "loer '/3n betnn beter. Dat kost echter geld. Omdat at in vee! kampongs geen seld aanwerlg is, mo.-ten we ""-II voorloplge oplossing msen.

VOO! kampongscholen is een katangvloer a1tijd beter dan een aarden vloer. In verband met

de

volksgezondheid is een katangvloer aan Ie be\'elen.

Hct maken Vlln funderltlgsstrokcn, fundatie op "poeren" enz. bij de grate plaalsen. Karang kan worden toegepast bij: A. Het maken van een fundatle met

of

zander beldsting. B. Blj bet maken van poeren en funderingsstroken tussen de poeren. De verhouding kan dan zijn: 1 : 8, dlt wil ;reggen: 1 deel p.c. en 8 delen karnng. Som.. wordt eon toeslag van steenslag toegepast om de hardheid te bevorderen.

Sid zr.aken van vorrnsleen met het materiaal karang.

\' "'" bnitenmuren kan de vormstcen worden toegepast in de verhoudlng van 1 : 8 (1 cleel p.c. vermengd met 8 delen karang, met water aangemaakt tot een dikke brei). D,,1." karangspeeie wordt ",'!Start in uitneemoorc houten mallea. Deze houten mallen

Vcrdere bljzollderheden.

Het maken van vormstecn met handkracht.

De

karang bellodigd voor stencn, dient vaoraf te worden gczeefd. De good omgezctlc

en tot een' stevigc brei vermengde spe;;ie wordt in de houten, uitneembare mat gestort. De houten matlen h.v. 6 - 10 op cen rij. worden vooraf nat gemadtt me! water. Enige uren na he! storten lmnnen de mallen worden "gelost" . uit elkaar genomcn . •

De

steen is dan nog z&cht. Het "lassen" dient zeer voorzichtig te gabeuren. De totaIe verharding vind! plaats na 3 weken.

Bli het

metselen diencn de stenen voortdurend nat te worden gehouden. Het resultkat Is een vast degelijk muurvlak. De stenen brokkelen bij cen uitgeoefende krachtproef niet af op de zijkanten.

Verdere mogell.ikheden met brang.

Ais pleisterlaag op Cen betonvloer is een verhouding van 1: 3 aan Ie be·{eiell. Wanneer ro'n kanmgslijtlaag ns twee dagen met carborundum steen word! geschuurd. onlsma! cen fraaie marmerwerking. Gildurende 1 week diencn karangvloeren nat gchouden Ie worden met zuiver water.

Er zijn meeraere mogelljkheden om het maleriaa! karang toe te passen In de hou\\·. Hler volgen enkele:

1. Geschuurde aanreebten in de kcuken.

2. Tegels VIlor woonhuizen, ziekCitlhuizen, laboratoria en kantoren. Om de hardheid Ie bevorderen past men als

toesl"g

soms stcenslag toe.

Wanneer iets uitgevoerd wordt in karang. gesehuutd evenmecl nog .. ermangd met kIeurstof

fo ....

dodekop), onlslaa! een fraai geheel. Eis is: reine karang good vcr· mengd met zuiver waler.

De bouwmaatsehappijen hij de grate centra in de tf('r~r' maken vormstecll met llllt·

chines. IRze stencn :r:ijn go~..I ill! zijll in verschillenae melen verkrijgbaar.

Hat mrulen van Yormste<:n met de hand is bedoeld voor kleine annnemers 0;> bulten· posten of VOor kampongbewoners die

zeU

cen mUUT vlln steen willen aanbrengen. Melselen in de praclijlc.

Wanneer we gaan metselen, diem men vo~raf de bcnodigde materinlen te verzamc!en. In strcken, wallr natuur- en kalisleen geYOnd(lll worck is ail niet 20 m()eilijk.

\\' anncer de ball:\aag vall hout of ecn onderreltfl van bamboo direct met de grond ill camaking komi, is dit \'ooral in de tropen spoedig venat. We kunnen dit ook in de kampong IlIaar al te vaak zien. Bij de schetsen zien we in dit bockie tal van een· '.'oudige goedkope oplossingen ~owel voor een palenconstructie van houl, al5 ccn fundatic van sreen (heton). Daze SChelgjcs ge\'en cen Mee, niet aileen voor ceo fundering in laag gelcgen gebieden, manr ook mogelijkhedcn roor hergstreken. Men diellt er bij de fundering op te (etlen, steell te gebruiken met de nodige vast· held, am het gewicht van de bov~nbouw te kunnen dragcn. Bij rots· en kalisteen VO()cul toezlen, dat de '"tllen vrlj is van zouten en :ruren en verdere onreinheden (daze s!offen werken In op de mortel, zoda! de samenhang verloren gaat). Tijdens het metsel~n met rots· of kalisteon zorgen. dat de door gebrulk van ongelijke stenen ont3mne bolten worden opgevuld met kleine sreen, (tjotjokans). Dit ter bospllring ,'an ~peeie (1 zak per mS).

Bij vGehtige oodem dicbte harde steensoort tocpassen.

De

fUllderillg wordt als regel \ortind. dit is:dun bepleisteren.

hI de tropen zal men omdat zon· en regellseizoen, snelle verwering geven, ClOp dlenen te letten dat bij metselen van opgaand werk vaste steen toegepast wordt. Is dit niet altijd mogelijk, dan sterke pleislerlaag aanbrengen. In varband met de 70n is het cis de steen voortdurend te begieten. De droge steen zon het water, nodlg om tot tot verstelling te komen. uit de mortel halen.

Tijden. het verwerken dient de steen "willddroog" te njn, (bij

Ie

"natle" steen gaa! holt werk "drijven", loopt de mortel uit de voegen). De muren zoveel mogelijk gelijk Oll metselen. Altijd met profiel werken bi] het metsclen :ronder klampmuren.

leta over mctselmortels.

Er djll mortels. welke alleen vetalcnen door het opnemen van koolzuur. dit ;!ljn

!uchtmortcis: cement

+

%and

+

kalk

+

water; daze worden bij wonlngbouw het

meest toegepast in Nederland.

Er zijn ook mortels. welke onder water knnnen verstenen, dit zijn

bydraulisclle

mortals of portland·cementmortels. Daze mortel wordt in Nederland toegepast, wanne"r men last heeft van water (moens, kelders. veel regen).

In de tropen gebruikcn we in hoofdzaak p.c .• mortel.

Mortels dicoen am de stenco van een metselwerk tot cen geed gesloten geheel te verbinden. Er behoort vethand te bestaan tussen de mortel en de toegepaste steen· wort. Bij harde steensoort: sterke mortel. Blj melltere steensoort: schralere mortel. Bij te veel portland.cement.gebtuik, vcoral in warm klimaat, kans op scheurco: dus ven>chralen met zand in de juiste hoeveelheid. Blj pieisterwerk,. bullen- :rowel

aI.s

binnen·muren: voora£ reinigen, ruig maken. nat houden,

na

bewerking de eIItste

\\'eck nat honden.

Teoslotte nog lets over

bet

bereiden van metselmortels:

Op plaatsen, waar geen specicmolens njn .• zal dit met de hand worden godaan. Op ecn plaat zink of schotwerk wordt het zand uitgaspreid, daarover in gelijkmatige lang de p.e..

Deze

massa wordt met tjankol of schop drie maa! droog omgezet. Daarna in het midden een kuil maken. zuiver water gielen en omzetten, tot een stijve pap ontstaat; de pap wordt nu met de tjankol telkens bij kleine hoeveelheden uilgekneed, dit is halen en terugduwen van het mcngscl. totdet een gelijkmatige pap

Met de speciemolen gaat een en ander heel wat vlugger. Deze mol ens worden ge-bruikt door de bouwmaatschappiJen. Er ziJn speciemolens en betonmolens.

Enlge samenstellingen van specie- of cementmortels en betonmortels.

Bij muren opgetrokken in zaehtere steen: 1 p.c.

+

5 zand. Pleistermortels huitenrnuur: 1 p.c.

+

3 zand.

Binnenmnren: 1 p.c.

+

4 zand.

Enn goode cementmortel kan :djn: 1 : 3. Voor 1 rns specie 1 : 3, zijn de volgende materialen nodig: 550 kg p.c. = 11 balen van 50 kg.

+

1,4 m

a

zand. Er :djn vele vadaties in mengsels, zowel voor cementmortels als voor betonmortels. Dit hangt af van de volgende omstandigheden: 1e de aard van het werk en welke cisen men stelt; 2e heelt men voldoende geld om het werk behoorlijk nit te voeren. Bij gewapend betonfundering is cen goede mengverhouding 1 : 2 : 3 "" 50 I. p.e.

+

100

l.

zand

+

150 I. grint.

Blj ongewapend hetonfundering mag de saruensleUing

schraler

zijn b.v.: 1 : 3 : 5 of 1 : 3: 6.

Grondstoffen benodigd voor 1 mB _{beton, bij een mengverhouding 1 : 2 : 3 = 335 kg.} p.c. : 0,56 m3 _{zand : 0,84 m}a grint.

Na het storten de beton. vooral in de tropen: nat houden (natte zakken)

±

6 - 7 dagen.

Algemene begrippen

a. Cementlijm

=

cement vermengd met water, naemt men cementUjm.

b. Cementmortel = cementUjm vermengd met zand in een bepaalde mengverhouding,

noemt men cementmortel. Er :djn vette, normale en magere mortels.

c. Betonspecle en beton

=

cementmortel. vermengd met~grint, stecnslag, gebroken

kalisteoo in eoo bepaalde mengverhouding en korrelgrootte, noemt men beton;

wanneer het mengsel nog niet is verhllrd, noem! men het betonspecie

of

beton-mengsel; men onderscheidt: 1e vette, 2e normale en 3e magere betonmengsels.

Practisehe wenken.

1. Bij het mengen von

de

cementmortel als ook hij betonmorteI, dienen de droge toeslag materialen (zand/grint) vermengd Ie worden met schop of tjankol; de p.c. daarover regelmatig verdelen. daarna 3 - 4 mall I droog omzetten. Vervolgens meng-water toevoegen al wrijvende tol gelijkmatige kleur. en dikte is verkregen. Veor helde geldt: gebruik zo wein!g mogelijk water.

2. Bij gewapend beton zal de mortel groter wntcrgehalte hebben, daar hel mengsel goed om de hewapening dlent te lopen. Een bepaalde hoeveelheid water is nodig vcor binding cn verharding en om de mortel te bewerken. Te veel water betekent: vermindering van de hoedanigheid van het beton.

3. Cement moet van een bekende fabriek komen, en dient droog opgesJagen Ie

worden.

4. Zand moot VIij zijn van humusstoffen; dit !<an zijn rivierzand, bergzand, vrij van zoutcn en zuren.

5. G<hvl: riviergrlnll, bergrlud, gehraken natllursteen. Vrij van scbadelljke stoffen tuals: zuren en zouten. Korrelgrootta bij ongewapend beton tot

7

em bij gewapend

tot 4 em.

6. Water: moet zuil'er, zoe!, tellkloos en vrlj van rottende bcstanddelen zijn.

Regen.

water (zaeht water) heeft voorkeur. boven ",elwater (hard water).

Het is niet mogelijk voor de verschillende mortals de ''ereiste boeveelheid water op te ge"en. Dit is prnctijkwerk en hangt af vnn de aard van het werk, terwiji bet vochtigheidsgebalte van de materialen een grate rol speelt. Men kan zeggen: Kies de kleinstc hoe\·eelheid mengwater, waarmee nog een goed verwerkbai:e mortel wordt "erkregen.

7. Bewnpcning: moet vrij zijn van wi!. ven, Iosse bladders roest. Het hulgen van het materitllli moe! in koudc toestand gebeuren.

8. Betonbekistmg: voor het storten nat maken. wt beton rustig verharden zander

scnokken of stoten. Wanncer beton na wegnemen van de bekisting

row

is, kan het worden bestreken met cementiijm (sausen).

9. Betonvloeren: storten in vakken b.v. 1 bij 3

m.

Na storten nat houden gedurende 7 dagen. Eij a£werken van de vloer: knieplank gebrniken. Voor fijnere afwerking tevens na verstijving: poederen met droog cement (\1.1 kg per m2). (Gebruik daarblj cen stukje mllskietengaas).

10. Bij pleisterwerk: ondetl:utg altijd schoon maken. Beton met staaIhorstel scburen en nat mahn. Vlechtwerk bepleistercn: C\'Cneens earn nat maken. Nooit meet dan e<!n Iaag van 1 em tegelijk annbrengcn. Waken tegen te snel drogen. Aan de buiten· lncht blcotgesteld plelstc! niet te mager van samenslelling, oak niet te vet, dit geef! krimpscheuren I

11. Het is gewellst niet rr.eer martel aan te maken dan voor he! begin van de binding kan worden verwerkt.