Neeltje Jans, een minder bekend fossielenstrand

AFZETTINGEN WTKG 29_(2),2008 32

Neeltje Jans,

een

minder bekend fossielenstrand

HarryRaad*

Locatie

Over de historievande

_vindplaats

hoevenwenietver

te-rugtegaan,wantde situatieisrecent tot

_ontwikkeling

ge-komen. Het recreatiestranden

duingebied

isvan nade

ge-reedkoming

vande

Pijlerdam

in 1987. De

_afsluiting

van

de Oosterschelde maakte de

_{zandplaat Neeltje}

Jans

lan-delijk

bekend door het werkeiland dat hier in 1970 werd opgespoten.Een paar

jaar

later kwam de

_verbinding

met

het

_{zuidwestelijk gelegen}

werkeilandNoordlandtotstand middels_eendam. De

_ontwikkeling

vanhet stranden

duin-gebied langs

de Noordzee is

_{stapsgewijs verlopen.}

Vóór demetbitumen verharde dam

_lag

een

depot

vandeels

op-gespotenendeelsoverland

aangevoerd

zand. Na het ge-reedkomenvan de

Pijlerdam

werd het

_zanddepot

omge-vormdtot duinenstrand. In 1992 werderin het

duinge-biedeen

slufterachtige laagte aangelegd,

dieechteralleen

bij hoge

vloeden

_onderloopt.

Het zandvanhet

depot

zal in het

_aangrenzende

water gewonnen

zijn,

dus vallen de daarin voorkomende

_schelpen

onder denoemer:

Roompot-materiaal. Daarnaast iservanuitzee een

natuurlijke

aan-voer vannieuw

_materiaal,

_waarvanhet

_altijd

_maar

_gissen

is_waarhet allemaal vandaan komt.

Fossielen

Op mijn

strandtocht trof ik_een

_gunstige

situatieaan:

laag-water_en

_weinig

wind. Zoals hiervoor

aangegeven bevatte het

_{aanspoelsel weinig}

_{grote fossielen.}Het

ging

om brui-nekokkels en

strandschelpen

uit_eenniet altever

verle-den, vermoedelijk

Holoceen.

_{Weinig spectaculair, je}

_gaat

bij

eenblik op deze

algemene

soortenalgauwaan een

mis-lukte verzameltocht denken.

Op

dit zwak hellende strand _waren

_bij

het

_rustige

_weer fraaie

_{gruisbankjes gevormd}

ter

_hoogte

_van de

_vloedlijn.

Hetwaseentype

schelpengruis

metveel ‘haren’_en

schaal-fragmenten

vande zeeklit. Met_eentroffel

_schraapte

ik dat

gruis

vanhet

_{onderliggende,}

_compactezandendeed het in

eenzak. Dat

_{ging prima,}

hetwas

schelpengruis

zonder alte

Op

13 februari 2008 heb ikweereens eenbezoek

gebracht

aanhet Noordzeestrand_van

_Neeltje

Jans. Ik had_eenkennis

eenvage belofte

gedaan

om

mosselkreeftjes

vandeze

loca-tiemeete_nemen.Voor de

schelpenverzamelaar

is dit_een

fraai strand. Het

_{aanspoelsel wijkt nogal}

afvanhet

_spul

dat

je zuidelijker

op de Zeeuwse stranden aantreft. Metname

verse

tweekleppigen,

waaronder desoorten

_zaagje

_en

ta-pijtschelp, zijn juist

hier relatief veeltevinden.

De

_{fossielenrapers}

hebbener, voor watbetreft de_grote

schelpen, weinig

tebeleven. De

_verrassingen

zitten in de

gruisbanken/lijnen

ter

_hoogte

van de

_vloedlijn,

het_gaat danom

piepkleine schelpjes. Mijn

tochtwas ineerste in-stantie

_gericht

_{op het} vindenvan

soortenrijk fijn gruis.

Hoewel de

_schelpjes

in dit

_gruis

niet

_mijn

eerstedoel

wa-ren,

zijn

de_vangstentoch

_aardig

_genoegom erhierover

AFZETTINGEN WTKG 29 _(2),2008 33

veeltarra.

Op

het strand_was

nog

nauwelijks

tezien dat het

om

soortenrijk gruis ging.

Gezien de aardvande

hoofdbe-standdelenwasal wel

duidelijk

dat het de lichtsteen

fijnste

deeltjes bevatte,

endaarmee

_kansrijk

was. Daarmeewas

de

_jacht

opfossielen

voorlopig beëindigd.

Ik

liep

het hele strand afenzochttussen de_grote

_partijen

zwaardscheden of ik nog iets anders kon ontdekken dan enkel de ‘Ameri-kaanse’. Verhalen doende ronde dat de autochtonesoorten

zo

weinig

meer

gevonden

worden. Het veleturen leverde tweedoublettenvanklein tafelmesheftentweelosse

klep-penvan grote zwaardschedeop. Geenvanallevers. Het lukte_meniet_{een verse}

_otterschelp

_opterapen,

terwijl

die hier

_{tegenwoordig regelmatig gevonden}

wordt.

Gruis

Thuisgekomen begon

het werkaanhet

gruis.

Veel

_gedoe

metoudezeven,die ooit in het huishoudeneen

nuttige

rol vervulden

_bij

hetwassen vangroenteenhet makenvan

ap-pelmoes.

Goed

_hergebruik!

In de fractie

_4-1,5

millimeter kwamen al leuke

_{dingen tevoorschijn,}

maarin het

kleine-re

spul

werd het pas echttop.

Op schelpengebied

waren erslechts enkele tertiairesoorten

aante

wijzen,

die door sterke

_{slijtage moeilijk}

_opnaamte

brengen

waren.Denk

daarbij

aan

penhorentjes

enastartes.

Van deeerstefamiliekon Haustatorsolanderi wel herkend worden_aan

_zijn

_{slanke vorm,}met

_juveniele

astartes was

het echt tobben. Met Pteromeris

_corbis,

Glibertia

_prosperi

enCtena decorataen

Limopsis

anomalaontmoette_{ik geen}

determinatieproblemen.

Meer

_vreugde

wastebelevenaan

het

_(jong)

kwartaire

_materiaal,

metnamede

schelpjes

waar-van wezekerwetendat die nietactueel voorkomen inonze

wateren.

Daarbij

zatenkleinesoortenen

broedjes/ juveniele

exemplaren

vangroteresoorten.Volwassen

_exemplaren

van

de laatste

_{zijn bij}

ons

eigenlijk

nooittevinden. Het verhaal daarover

_is,

dat de in hetwater zwevende

_{broedjes/larfjes}

metdestroomuit andere delenvande Noordzeeenhet

Ka-naal

_{aangevoerd worden,}

_maarniettotvolwassendom

ko-mennadathet broed is

gevallen.

De

_{vestigingsplaats blijkt}

ongeschikt.

Het kan ook

zijn

dat het

_fijne

materiaal

‘hup-pelend’

overde zeebodem door de

_zeestroming

is aange-voerd. Verder is niet uittesluiten dat het kleine materiaal

vanelders

_gesuppleerde

stranden

_(Walcheren,

Noord-Be-veland)

door de

_stroming

_{opgenomen wordt}en_op

_Neeltje

Jans

_aanspoelt.

Er is

_namelijk

eenflinke overeenkomst in de

_{soortensamenstelling.}

AFZETTINGEN WTKG 29(2),2008 34

In dit

verslag

gaik uitvan

schelpjes

die al

enige

post-lar-vale

_ontwikkeling

hebben

_doorgemaakt,

die

_zijn

tenslot-tebeterteherkennen. Erzatenin dit

_gruis

soorten die de aandacht

_verdienen,

omdat

_je

zeniet echt vaak

_tegenkomt.

Het

ging

om:

Skeneopsis planorbis

-

Zeeposthoren

Obtusella intersecta-

Knophoren

Caecum

_glabrum

-

Stompe

buishoren Ammonicerarota -Geribde ammonietslak

Crenella decussata

_i

- Geruite

streepschelp

Musculus sp. -

Streepschelp

Modiolus sp.- Paardemossel Limatula sp. -

Vijlschelp

Notolimea clandestina/-?

Lucinoma boreale-Noordse

cirkelschelp

Epilepton

clarkiae-

Drietandschelp

Hemilepton

nitidum

_i

- Witte

muntschelp

Altenaeum dawsoni- Scheve

bultschelp

Tellinapygmaea-Kleine

platschelp

Bij

het

_{jonge spul}

waren

schelpjes

tevindendie alleendoor

specialisten goed

opsoort tedetermineren

_zijn,

vandaar dat ikmesoms slechtstot_{het genus heb}

_beperkt.

Er

_zijn

veel

soorten

_bij

_{die in het Kanaal nog actueel leven. Voor de} soortenAltenaeum dawsonienNotolimea clandestina

_zijn

in derecente literatuur waardevolle_gegevensoverhet le-vend voorkomen in de Noordzeete

_vinden,

waarvoorwordt

verwezennaar

respectievelijk

Hoeksema & Janse

₍₂₀₀₂₎

en

Daan,

c.s.

(2001).

Andere

_organismen

Voor de liefhebbers_vande

_(overige)

microfauna is_erhier

eveneens veeltebeleven. Het

fijne gruis

is

_rijk

_aan

fora-miniferen

_{(gaatjesdragers)}

_enostracoden

_{(mosselkreeftjes).}

Het uitzoeken_vandit

_piepkleine

materiaal

_levertje

_na

lan-ge

tijd

een

pijnlijke schouderpartij

opboven binoculairen

microscoop,

maarhet loont de moeite.

De foraminiferenvan

Neeltje

Jans werden eerder door Ko

de Vos

_{gedetermineerd (Raad}

& DeVos,

1999),

die op

der-tig

soorten kwam. Ik heb_medeze keermetde ostracoden

beziggehouden

enkom

vooralsnog

opdertienopnaam ge-brachte soorten. Het determinerenvan de

schaaltjes

van

mosselkreeftjes

hebikmetdedissertatievan

Wagner (1957)

uitgevoerd,

wat - niet onverwacht- veel mariene

enwat

brakkesoorten

opleverde.

In hoeverre de blauw-verkleur-de

_schaaltjes

als _{fossiel op}te vatten

zijn, blijft gissen.

Ik

ga uitvanholoceentot recentmateriaal.Erwaren

bijvoor-beeldverse

exemplaren

vandesoort

Hemicytherideis

elon-gatametnogresten vanhet

_kreeftje

in de

schaaltjes.

Het

gebruikte

determinatiewerkis niet altenieuw meer, zodat ik_me

nogeensmoet

verdiepen

in het bestaanvan

recen-tere

uitgaven.

Het

_bijzondere

van

Wagner

is de

determi-natiemogelijkheid

van

schaaltjes, terwijl

demeeste

litera-tuur totdantoehet levende dier

(weke delen,

met

pootjes

enz.) beschouwde;

de

_{paleontologische benadering}

tegen-over de

biologische aanpak.

Voor eenpaar soorten moet

ik

nogandereliteratuur

raadplegen,

hetgaat

vermoedelijk

omouder fossiel materiaal.

Dan wachterverder nogeen

potje

metveel

_fragmenten

van

bryozoën-kolonies (mosdiertjes).

Het is afwachten of dat nogwat _gaat

_{opleveren. Enigszins}

_tureluurs

gewor-den_vanal dat kleine_grut,zal dat

nog welevenop zich

la-tenwachten.

Slot

We hoevenvoor onze

paleontologische verwondering

niet

naarhet buitenlandofnaar

platgelopen vindplaatsten

in ei-gen land. Een

hap gruis

vanhetmeest

_nabijgelegen

strand kan aleen

ervaring

vanformaat

_opleveren.

Een

_beetje

ze-ven, sorteren enturenlevert

_altijd

wat_op,maardenk

_bij

dat

_{‘eeuwig’ gebogen}

zitten boven het binoculair_aan

rug

enschouders!

Literatuur

Daan, R., G.C.A.

_Duineveld,

M.S.S.

_Lavaleye

& M.

Mul-der,

2001.- Fout marine mollusc

species

new to the Dutchrecent fauna.-

Basteria,

65

(4-6):

93-99.

Hoeksema,

D.F.,2002.

_{Microgloma pusilla (Jeffreys, 1879)}

(Bivalvia, Protobranchia, Nuculanidae)

and Notolimea clandestina

_Salas,

1994

_{(Bivalvia, Pteriomorpha,}

Limi-dae),

newfor the southem North Sea Basin.-

Basteria,

66(4-6):

193-196.

Raad, H.,

1999.

_Pukjes

van

Neeltje

Jans. -

Voluta,

1

(1):

9-12.

Raad,

H. & K. deVos, 1999.

_Pukjes

van

Neeltje

Jans

₍₂₎

-Foraminiferen.-

Voluta,

5

(1):

5-9.

Wagner,

C.W., 1957. Sur les Ostracodes du

_Quatemaire

Récent des

_Pays-Bas

et leur utilisation dans 1’étude

géologique

des

_dépots

holocènes.- Mouton &

Co.,

’s-Gravenhage.

*Harry

Raad.

Capelleweg

9, 4416 PN

_Kruiningen,

tel._0113-381942,email:

hjraad@hetnet.nl