Lapilli

35 AFZETTINGENWTKG 23(2). 2002

Lapilli

Larsvanden Hoek+Ostende

Nieuwe wonderen uit_Liaoning

Waarom Eomaia scansoriaeenplacentaal zoogdier is_en nieteenbuideldierofeen_{gemeenschappelijke voorouder,}

wordt uitde_beschrijving vanhet fossiel niet direct

duide-lijk. Het_{diertje had,}netals de_{placentale zoogdieren,} drie

warekiezen_{(buideldieren}hebbenerin de_{regel vier).}Daar staat _tegenoverdat de hoekvan de kaak _naarbinnen is

gebogen, hetgeen juisteenbuideldierkenmerkis.Terwijl er zoniet éénenkel kenmerk istevindenwaarmeede soort

onomstotelijkals_placentaalwordt_{gekenmerkt, plaatst}een

analyse waarin 268 kenmerkengebruikt zijnde nieuwe soort vastaande wortelsvandeevolutievande_placentale

zoogdieren. Daarbij bleken vooral kenmerkenvan het

gebit, de_polsende enkeldoorslaggevend tezijn.

De vondsttoontaandateralplacentale zoogdierenwaren

in het_{Vroeg Krijt.} Moleculaireanalyseslatenzien,dat de eerste_opsplitsing in_grotegroepenvanrecenteplacentale zoogdieren al rond de 112_{miljoen jaar geleden} plaats-vond. Daarmee is eenstemeerbevestigd watweal wis-ten: een_grootdeelvande evolutievandezoogdierenvond

al_plaats in het_tijdperk vande dinosauriërs.

Dat de_{bloemplanten (bedektzadigen} of_{Angiospermen)} aleen_rijkeevolutionaire_geschiedenis hadden in het

Meso-zoïcum, is ook _allang bekend. Oude theorieënoverhet uitstervenvan de dinosauriërswezenopdeopkomstvan de_zoogdieren enbloemplanten als _mogelijke oorzaak. Gezien de_{lange tijd}dat_{bedektzadigen} enzoogdieren sa-menmetdinosauriërsleefden, is dit echter onwaarschijn-lijk.

Landschapsreconstructies uit hetKrijtlaten vaak

bloem-plantenzien.Vaak_gaathet danomMagnolia’s, eenplant

met eenprimitieve bloemstructuur. Over hetalgemeen

werd aangenomen, dat deeerstebedektzadigen er zo moe-tenhebben_uitgezien. Hetzoudus gaanomhoutige

gewas-sen.BotaniciwijzenopAmborella als demeest

primitie-ve_plantdiewe_vandaag dedagnog kennen. Endezestruik

past goedin dat beeld. Eengoedetweede alsmeest

primi-tieverecente _groepzijnde_Nymphaeales, de ordewaartoe onder andere de waterlelies behoren. Daarmee zittenwe met eenschijnbare tegenstelling. Wantwaren de eerste

bloemplantennu-zoals hun voorouders de naaktzadigen-houtigegewassen,ofwarenhet_{kruidachtige waterplanten.} De Chinese vondst _wijstin de_richting van het laatste.

Schitterend bewaard _{gebleven plantenresten} worden ge-vonden in dezelfde_vondstlaag als vissen.De_compleetheid

vanhet materiaal maakt hetonwaarschijnlijk dat het hier om_{ingespoelde plantenresten}zougaan.Bolvormige

struc-tuurtjes kunnen bovendien worden geïnterpreteerd als

drijvers, iets watwe bijvoorbeeld ook vindenin

water-plantenals blaaswier ofin_{blaasjeskruid.} En de dunne

sten-gels wijzen ookin de_richting van een _waterplant. Eén van de_auteurs,David _Dilcher, meentdat_Angiospermen in hetwaterkondenontstaan,omdat_{zedaar geen} concur-rentiehaddenvanandere_zaadplanten.

Het_{belangrijkste} is echter,dat in_{Archaefructus sinensis,} zoals het_{Liaoningfossiel genoemd is,}ook de bloemen_zijn

gefossiliseerd. Alhoewel_je het _eigenlijk geen bloemen mag noemen;kelk- enkroonbladenontbrekengeheel, en

het_{mannelijkeenvrouwelijke voortplantingsorgaan} staan

opaparteloten. Het_{vrouwelijke voortplantingsorgaan,} het

vruchtbeginsel, laat echter_duidelijkzien dat het hier wel

degelijk om eenbedektzadige gaat.De zadenzijn

name-lijk geheel in het_{vruchtbeginsel ingesloten.} Dat vrucht-Wie_{Liaoning zegt, zegtvogels} engevederde

dinosauriërs. De_provincie in het noordoosten

van Chinaheefthetlaatstedecennium onder

geologen enevolutiebiologen bijnaeen magische klank

gekregen. Dezerubriekis ruim_een

jaar geledenvanstart gegaan,en in die_tijd is denaamLiaoning al meerdere malen_{gevallen. Nu dus weer,}maarditmaalnietover

vo-gelsof anderedinosauriërs meteenverenkleed. Want de Chinese_ondergrondheeftmeerverrassingen in_pettodan alleen dinosauriërs. Zo iser voorde vierdekeer in de Yin-xianformatieeen_{zoogdier gevonden (lit.1). Depreservatie} ervanisnetzogoedalsbijandereLiaoningfossielen. Maar hier dus geen afdrukkenvan veren, maar van eenheuse

vacht. Zo_mogelijknogspectaculairderis het_{plantenfossiel} dateenweeknahetzoogdier gepubliceerd was.Een

vrij-wel _{volledige bloemplant} uit hetVroeg Krijt, maardan

alleen zonder bloemen(lit. 2, 3).

Latenwemaarmethet_{zoogdier beginnen. Lange tijd}was destudievanMesozoïschezoogdieren eenzaakvanzeer schaarse,fragmentarischevondsten. Het is

nogaltijdgeen

vetpot,maarin deloopvande_{tijd begint}zicheenbeeldte vormen.Vragen waar_{paleontologen} zich metname mee

bezighouden_zijn “Wanneer_zijnde voorouders_vanalle recente_zoogdierenontstaan?”en “Wanneer_splitsen de

placentale zoogdieren zich af?” Want het verhaalvande Mesozoïsche_zoogdierenomvatook vele_lijnendie alvoor

het_begin vanhet Tertiairwarenuitgestorven. Het is

lo-gisch dat de_lijn dietot derecente _zoogdieren leidt_(en dusooknaarde_{mens) daarbij speciale} aandacht_krijgt. Ineenwereld waarin fossielenzoschaars_zijn,is_een

com-pleet skeletuiteraardzeer welkom. Temeer omdat het 125_{miljoen jaar}oude fossiel direct_{betrekking heeft op} éénvan deeerdergenoemde vragen. Het zou _namelijk

gaanomhet oudsteplacentale zoogdier.Dat komt ooktot

uitdrukking in denaam:Eomaia(dageraadmoeder). De

soortaanduiding scansoriabetekentklimmend,en_verwijst naarde bouwvanhet skelet dataan eenklauterende

36 AFZETTINGEN WTKG 23_(2),2002

beginsel staat steevast aanhet eindevan een takje. De meeldradenstaan_paarsgewijs aanzijtakjesonder het

vrou-welijke voortplantingsorgaan. Datis eenconfiguratie die

weook uit bloemenkennen.Daarmee_{geeft Archaefructus} eenbeeld hoe bloemenontstaankunnen

zijn.Door

verkor-tingvandetakken,zouden het_{mannelijkeenvrouwelijke}

voortplantingsorgaan steeds_dichterbij elkaar_zijnkomen te_liggen.Als daar dan ook

nogeenpaar bladerenbij ko-men,waarvan de bovenstebovendieneenvoorinsecten

aantrekkelijke kleur_krijgen, dan heb_jeietswatiedereen als_eenbloem kan herkennen.

Archaefructus enEomaiazijnzondermeer

wonderbaar-lijkefossielen. Daarmee iseenstemeer_duidelijk

gewor-den,dat de Yinxianformatieeenzeldzaamvensterisnaar

de verloren wereldvanhet_{Vroeg Krijt.}Een venster dat

onszeker nog meergeheimen uit het verleden zal tonen. Dit zal zeker niet de laatste_{Lapilli zijn,} waarin Chinese fossieleneenrol in_spelen.

Literatuur

1 _{Ji, Q.,}Z.-X.1 _Luo, C-X_Yuan,J.R._Wible,J.-P._Zhang & J.A. _{Georgi, 2002. The earliest known} eutherian

mammal. Nature_{416,p. 816-822.}

2 _{Stokstad, E.,}2002. Fossil_planthints how first flowers bloomed. Science_{296 p.}821.

3 _{Sun, G, Q. Ji,}D.L._Dilcher,S._Zheng, K.C. Nixon& X._Wang, 2002._{Archefructaceae, a new}basal angio-spermfamily. Science 296

p.899-904.

*Lars vandenHoekOstende, FransvanMierisstraat_5, 2316 AK_Leiden, tel.071- 568 76_85,email: