RESOURCE
Topsport tijdens studie
‘Beloning
groter dan
opoffering’
p.12
Isric gaat definitief niet
terug naar Duivendaal
An introvert? Pick a degree
with lots of lab work
Opvang ganzen kan
goed-koper, berekende het LEI
Raad van Bestuur belooft
bodemonderzoe-kers nieuwbouw tussen Gaia en Life | p.6 |
The new recruitment campaign matches
programmes to personalities | p.4 |
Symptoombestrijding, volgens Alterra.
Ganzen laten zich niet verjagen. | p.18 |
nr. 3 – 23 september 2010 – 5e jaargang
Voor studenten en medewerkers van Wageningen UR
>> WALTER + MUZIEK
Walter Michielsen, teamleider onderwijsbureau VHL Velp
2
>> liefdewerk
Deejay Walter Michielsen is gek van muziek. Altijd al geweest. ‘Walter draait door’ heet zijn vaste programma op de donderdagavond van de Wijchense Omroep. Lek-ker draaien wat-ie zelf leuk vindt. Pop, soul, jazz. Voorna-melijk van de vorige eeuw. ‘Ik ben eigenlijk een oudere jongere hè.’ Te beluisteren op FM 106.5 (Wij-chen en omgeving), op de kabel in Wijchen of online: www. wijchenseomroep.nl. RK / Foto: Guy Ackermans
‘GIVING PEOPLE THE CHANCE TO ENJOY MUSIC’ DJ Walter Michielsen, whose is team leader of the education offi ce at VHL Velp in his day job, is crazy about music. So he has a blast every Thursday evening on his programme on a local radio station. He plays whatever he feels like: pop, soul, jazz. Mainly twentieth century. ‘Still young at heart’, he says. To get on Walter’s wavelength: FM 106.5 (around Wijchen) or online at www.wijchenseomroep.nl
>>INHOUD
The full story? resource.wur.nl/en
23 september 2010 — RESOURCE
nr. 2 – 5e jaargang
PIPETTEREN ZONDER PRATEN
Omdat ik nog niet weet wat ik ga studeren, doe ik de nieuwe karaktertest van Wageningen. ‘Stap je overal op af of ben je afwachtend?’ Afwachtend.
‘Ben je vooral goed in problemen signaleren of oplossingen bedenken?’ Signaleren. ‘Welk thema past het best bij je?’ Voeding en gezondheid.
Na zes vragen blijk ik een Nano mysterioso te zijn. Ik moet denken aan een opleiding bio-technologie of levensmiddelenbio-technologie. Als ik extravert had ingevuld, was ik waarschijn-lijk uitgekomen bij Enthousiastus sanitas en de opleiding Gezondheid en maatschappij. Maar ja, ik ben introvert. Toch maar het lab in dan. Pipetteren zonder te hoeven praten. Assertieve types passen ook gewoon beter op de Leeuwenborch. Als schuchtere jongen zou ik daar toch niet aarden.
Om blunders bij studiekeuze te voorkomen, zou karakter eigenlijk een opleidingseis moe-ten zijn. Om toegelamoe-ten te worden tot Internationale ontwikkelingstudies is het vwo-profiel Cultuur & Maatschappij niet voldoende. Ook dien je empatisch en assertief te zijn. Interes-se in moleculaire wetenschappen? Stuur dan een verlegenheidverklaring mee, én een bene-dengemiddelde score op emotionele intelligentie.
Gaby van Caulil 2 Liefdewerk
muziek EN VERDER
4 Nieuws & opinie 8 Wetenschap 11 Post 12 Topsport en studeren 16 Beeld stoere boerenmeid 18 Ganzen 20 Paddenstoelen 22 MI mensa 24 Student 29 Puzzel 30 Advertenties 32 Typical Dutch vla
>>
24
LIFE COACHNieuwe studentenpastor voelt zich ook psycholoog. ‘Ik wil studenten helpen.’
>>
8
DICTATUUR ZO SLECHT NOG NIET Autoritair geregeerde landen houden de ontbossing in de hand
>>
20
EXCURSIE‘Deze boleet heeft nog steeds een te hoge radioactiviteit, maar smaakt goed.’
NANO MYSTERIOSO Gaby did Wageningen Uni-versity’s personality test to see what he should study. He came out as a cautious, introvert problem-spotter suited to studying Biotech-nology or Food TechBiotech-nology.
The social sciences seem to be reserved for extroverts. Should personality be part of admissions procedures too? To do Development Studies you’ll have to pro-vide not just your High School diploma but a
certif-icate of assertiveness. And to do Molecular Sciences, you’ll need a low score for emotional intelligence. Welcome to the brave new world of personality-based student recruitment.
The full story? resource.wur.nl/en
4
>> nieuws
WHAT IS YOUR BSC TYPE? Are you bold or reserved? Do you like to identify problems or to solve them? The latest way to re-cruit students is to match their personality to a subject. This is the Wageningen approach this year. Typical Wageningen, says recruiter Edwin Kelhout: the personal touch.
WAGENINGEN’S RISING STAR Wageningen UR has risen from 155th to 144th in the Times Higher Ed’s World University Rankings. Quite an achievement for a spe-cialized university. It may have helped that teaching quality and citation scores now count more than reputation for research.
CAMPUS BUS ROUTE
There are plans for a new bus route across the Wageningen campus. Where the bus lane crosses a busy cycle path, flashing lights will warn cyclists of approaching buses. The changed route is hotly opposed by local residents who would have to walk to the campus to catch a bus.
ð 'HQLHXZHZHUYLQJVFDPSDJQH JDDWXLWYDQSHUVRRQOLMNH LQWHUHVVHV
ð (HQWHVWNRSSHOWNDUDNWHUHLJHQ VFKDSSHQDDQRSOHLGLQJVW\SH
Stap je overal op af of ben je af-wachtend? Ben je vooral goed in problemen signaleren of oplossin-gen bedenken?
Met deze vragen begint de on-line karaktertest waarmee univer-siteit en VHL scholieren voor zich willen winnen. Na zes vragen krijgt een scholier in neplatijn zijn of haar ‘karakter’ te zien, en vervol-gens de opleidingen die daarbij passen.
Bij de Investigo curiosus past een laboratoriumopleiding, de Huma-nistus sensitivo moet denken aan een dier- of plantenstudie en de Communicatae modernae gaat voor communicatiewetenschappen. 5,&+7,1**(9(1'
De test koppelt karaktereigen-schappen aan een opleiding. Zo wordt een introverte scholier ver-wezen naar een laboratoriumoplei-ding en een extraverte leerling naar een van de maatschappijwe-tenschappen. Dat is geen pro-bleem, vindt Edwin Kelhout van de sectie Werving en Selectie. ‘Het is geen wetenschap. Deze test geeft richting: het helpt bij je oriëntatie-proces. Bovendien geven we ook andere mogelijkheden die bij je zouden kunnen passen.’
De nieuwe campagne start don-derdag 23 september. Via Hyves,
Facebook en studiekeuzesites wor-den scholieren en stuwor-denten ver-wezen naar www.watvoorsoortben-jij.nl. ‘De campagne gaat niet uit van opleidingen, maar van interes-ses’, aldus Kelhout. ‘We richten ons daarmee op scholieren die niet direct aan Wageningen denken. De scholier die economie leuk vindt, denkt al snel aan Rotterdam of Til-burg, terwijl Wageningen ook eco-nomische richtingen kent.’
Die scholier komt persoonlijke
verhalen van studenten en onder-zoekers tegen. Zo is te lezen hoe voedingshoogleraar Renger Wit-kamp zich voorbereidt op een col-lege en terugdenkt aan zijn eigen studietijd.
Die persoonlijke aanpak past bij Wageningen, vindt Kelhout. ‘Amsterdam en Utrecht verkopen de stad, Delft het innovatieve ka-rakter en wij het persoonlijke. Bij ons ben je geen nummer, iedereen kent jou.’ *Y&
,QWURYHUWHVFKROLHUHQGLHKRXGHQYDQGHWDLOVHQRSORVVLQJHQEHGHQNHQ NRPHQXLWELMKHWNDUDNWHUNano mysterioso.
,17529(57".,(6'$1((1
/$%25$725,8023/(,',1*
WU HOGER OP
RANGLIJST
ð :DJHQLQJHQ85VWLMJWYDQ SODDWVQDDULQ:RUOG 8QLYHUVLW\5DQNLQJVYDQ7LPHV +LJKHU(GXFDWLRQ ð 'HPHHVWHDQGHUH1HGHUODQGVH XQLYHUVLWHLWHQGDDOGHQWageningen komt als vijfde Neder-landse universiteit uit de bus in de toonaangevende universiteiten-ranglijst, net achter Utrecht. Dat is opvallend, want in tegenstelling tot Utrecht is Wageningen een ge-specialiseerde universiteit. Vorige maand steeg Wageningen ook al van plaats 38 naar 36 op de wereld-ranglijst van universiteiten in de life sciences van ARWU (de ran-king van de universiteit van Shang-hai). Naast de THE-ranking is dat voor Wageningen de belangrijkste kwaliteitsgraadmeter in de wereld. De Nederlandse universiteiten als geheel doen het minder goed. In het landenklassement zijn ze gedaald van een derde naar een vijfde plek. Nederland moet de Verenigde Staten, het Verenigd Ko-ninkrijk, Duitsland en Canada voor laten gaan. De VS, met Har-vard fier aan kop, bezetten de eer-ste vijf plaatsen van de universitei-tenranglijst. Cambridge en Oxford delen de zesde plaats.
Times Higher Education heeft de weegfactoren voor de kwali-teitsbeoordeling dit jaar aange-past. Het belang van de onder-zoeksreputatie (zowel in de acade-mische wereld als bij werkgevers) telt nu minder zwaar mee dan de citatiescores van wetenschappers en de kwaliteit van het onderwijs.
nieuws <<
23 september 2010 — RESOURCE
.1,33(5/,&+7(123'(&$0386
ð 1LHXZHEXVEDDQNULMJWHHQ FHQWUDOHKDOWHELM%RUQVHVWHHJ ð .QLSSHUOLFKWHQPRHWHQGHNUXL VLQJYHLOLJKRXGHQBij de Bornsesteeg, op een steen-worp afstand van Forum, komt straks de belangrijkste halte van de nieuwe busbaan over de campus. Dat blijkt uit het plan dat vorige
verzet van bewoners uit de aanpa-lende wijken Tarthorst en Rog-horst. Zij moeten straks de campus op om met de bus te gaan. RK
week woensdag werd gepresenteerd tijdens een drukbezochte inloop-avond in Forum. De nieuwe, vrijlig-gende busbaan maakt deel uit van de hoogwaardige busverbinding die straks van Ede tot aan Wageningen-centrum loopt. De route over de cam-pus gaat van oost naar west en kruist daardoor de dagelijkse stroom fi et-sers op de Bornsesteeg. Bij die krui-sing komt een centrale halte, terwijl knipperlichten fi etsers waarschuwen
voor mogelijk passerende bussen. De buslijn vervangt de bestaan-de route over bestaan-de Nijenoord Allee. Tegen die verandering bestaat veel
HARVEST
Joop Schaminee planted a barren cherry tree in his garden many years ago. Every year he gives it another chance. This year he har-vested one (delicious) cherry. Food for thought if nothing else. Wageningen Univer-sity intends to ‘strengthen’ what is good and give the rest the chop. How and when do you decide what deserves another chance?
LQEULHI
VHL >> will be split into 3 schools from January 2011.
:DJHQLQJHQ85!!refuses to report for-eign students’ results to the IND. 6TXDWWHUV!!take over Dreijen building in protest.
NRUW
>>HUISVESTING
*HERXZWMHRSGH'UHLMHQJHNUDDNW
Een aantal krakers, waaronder enkele stu-denten, heeft maandagavond 20 september de oude Glasinstrumentenmakerij van Wa-geningen universiteit aan de Verbindings-weg in gekraakt. Ze protesteren daarmee tegen leegstand. In een eerste reactie zegt woordvoerder Simon Vink: ‘Kraken is straf-baar, ze zullen er dus uit moeten.’ Op 1 ok-tober treedt de nieuwe antikraakwet in werking. In juni vroeg de Wageningse ge-meenteraad het college zich terughoudend op te stellen bij handhaving van het kraak-verbod. NM
NjNj%8,7(1/$1'6(678'(17(1
:DJHQLQJHQZLOQLHWNOLNNHQ
Wageningen UR wil buitenlandse studen-ten die te weinig studiepunstuden-ten halen niet aangeven bij de IND. Die studenten
verlie-zen dan hun verblijfsvergunning. Dat volgt uit de nieuwe wet modern migratiebeleid. Studenten van buiten de EU moeten jaar-lijks minstens de helft van hun punten ha-len. ‘Principieel vinden we dat we geen verlengstuk moeten zijn van justitie’, laat een woordvoerder weten. ‘Het is niet onze taak om de IND te informeren over resulta-ten van onze studenresulta-ten. Bovendien levert dat een hoop werk op: wij moeten dan 800 studenten in de gaten houden.’ RK
>>HOGESCHOOL
6FKRROVYRRU9+/
De opleidingen van Van Hall Larenstein vallen vanaf januari 2011 onder drie loca-tiegebonden schools. Zo moet er meer sa-menhang tussen de opleidingen komen. Met de komst van de overkoepelende schooldirecteuren wijzigt de hiërarchie bij de hogeschool. De functie van de oplei-dingsdirecteuren wordt meer vakinhoude-lijk gericht.
Na vier jaar worden de schools per domein (zoals groene leefomgeving of voeding) ge-organiseerd. Bij de fusie-onderhandelingen heeft de medezeggenschapsraad bedongen dat de schools eerst per locatie worden ge-organiseerd en niet per domein. Voor de kerst neemt de VHL-directie ook de kosten van de ondersteunende diensten vanuit Wageningen UR, zoals de concernheffi ng en de ict-diensten, onder de loep. AB
SCHAMINÉE <<
2RJVW
In onze achtertuin staat een kersenboom die ik ja-ren geleden zelf heb opgekweekt uit een handvol pitten. Het is geen succesnummer, want meer dan wat verspreide bloemen weet de boom niet te pro-duceren. Kersen heeft hij in de eerste tien jaren van zijn bestaan nog niet voortgebracht. Dit voorjaar wist de boom ons echter te verrassen met heuse bloesem, en fi er prijkten de bloemtrossen in de len-tezon. Na enkele zorgelijke weken telde ik bijna honderd jonge kersen. Helaas werden deze op een gegeven moment ook door een groepje houtduiven ontdekt. De gulzige vogels streken neer in de boom en in luttele seconden was de hele oogst verorberd. Herhaaldelijk heb ik op het punt gestaan de boom om te hakken, omdat hij niet deed wat hij moest doen. Maar de kersloze kers was een deel geworden van onze tuin, en elk jaar gaf ik hem een laatste kans. Dat sprankje hoop heeft hem als het ware overeind gehouden. In het strategisch plan van Wa-geningen Universiteit kunnen we lezen dat wat goed is zal worden versterkt en wat niet goed is kan wor-den afgestoten. Wat is goed, wat niet goed genoeg? Waar ligt de grens en hoe die te bepalen? Welk mo-ment wordt gewogen? Je zult er maar voor staan. Eén enkele kers was aan de duiven ontsnapt, zo bleek op een gegeven moment. Ik heb de tak met een ny-lonkous omhuld om de kers ongestoord te laten rij-pen. De rijpe kers hebben we met een scherp mesje in tweeën gedeeld en mijn vrouw en ik hebben ieder een helft gegeten. Verrukkelijk. -RRS6FKDPLQ«H
6
>> nieuws
The full story? resource.wur.nl/en
De Dreijen) verbood om onder-houdswerk in het arboretum te gaan uitvoeren. Zegers wilde 111 ver-dwenen soorten gaan herplanten.
Achter de schermen werkt Wa-geningen UR aan een nieuwe be-heerstructuur voor zowel Arbore-tum als Belmonte. Voormalig bi-bliotheek-directeur Dick van Zaane en WUR-woordvoerder Simon Vink
%8<,1*'('5(,-(1
If you won’t let us plant vanishing species in it, we’d like to buy it. This is the latest tactic in Platform de Dreijen’s campaign to save an apparently abandoned part of the university’s arboretum. There are 75 willing buyers, mainly local res-idents. Silence from the university
for now. Meanwhile, the Depot foundation is to add the cubic li-brary building on the Arboretum-laan to its several acquisitions around the arboretum. It will be a primary school education centre on plants and art.
ISRIC TO MOVE TO GAIA
It’s settled: soil science institute Is-ric will be moving soon to Gaia on the Wageningen campus. With mixed feelings, as the institute had hoped to go back to its Duivendaal building in town. The ESG is delight-ed, though, and will build a museum for Isric’s soil sample collection. komen eind dit jaar met een
voor-stel. ‘Onze opdracht is om met een beheersvorm te komen die het be-houd van hoogwaardige tuin waar-borgt’, licht Van Zaane toe. Hij praat onder meer met het Gel-dersch Landschap, Hotel de Wage-ningse Berg, de Rododendronver-eniging en de nieuwe stichting Wa-geningen Arboretum. RK
/RHN'LMNPDQGHHOW]LMQSODQQHQPHW:DJHQLQJVHFROOHJH
ALLEMAAL EEN STUKJE ARBORETUM
ð 7LHQWDOOHQJH±QWHUHVVHHUGHQYRRUJH]DPHQOLMNHDDQNRRS ð 'DWEOHHNRSVHSWHPEHU
WLMGHQV$UERUHWXP.LMNGDJ
Initiatiefnemer Frank Zegers noemt de actie geslaagd. Zo’n 75 belangstellenden zetten hun naam op een zogenaamde koop-prospec-tus. ‘Daarnaast heb ik diverse mails gehad van mensen buiten Wageningen.’ Zegers voert actie voor behoud van ongeveer twee hectare van het Klein Arboretum, het deel buiten de hekken van Het Depot. Dat deel wil Wageningen UR afstoten. Zegers heeft inmid-dels bij de WUR geïnformeerd naar de koopprijs. ‘Maar daar heb ik nog geen antwoord op gekre-gen.’ Woordvoerder Simon Vink licht in reactie toe dat de grond niet te koop staat.
Het initiatief tot koop is geno-men nadat Wageningen UR de groep rond Zegers (o.a. Platform
De ondernemingsraad van ESG, waar Isric onder valt, is met die toezegging akkoord gegaan. ‘Maar met gemengde gevoelens’, laat voorzitter Kees van Diepen weten. ‘Ik heb een dubbel gevoel, het voelt niet als winst. We zijn voor het blok gezet door het aanbod van de Raad van Bestuur. Het personeel van Isric wil graag terug naar Dui-vendaal, maar kiest nu eieren voor haar geld.’
Door het vergelijk gaat de voor 23 september geplande rechtszaak voor de Ondernemingskamer niet
door. Inzet daarvan was of Isric te-rug kan naar Duivendaal, waar het eind vorig jaar vanwege vermeende acute brandonveiligheid moest vertrekken. Isric is sindsdien on-dergebracht in het Wisselgebouw op de campus. Het museum huist nog op Duivendaal, maar is geslo-ten.
ESG-directeur Kees Slingerland is ‘hartstikke blij’ dat de kwestie nu is opgelost en Isric naar Gaia komt. Hij ontkent dat het Isric met geld over de streep is getrokken. ‘Dat is negatief uitgedrukt. De
werkgroep huisvesting kwam zelf met het voorstel om het museum te koppelen aan nieuwbouw met een gezamenlijke entree tussen Gaia en Lumen. De medezeggen-schap vond dat acceptabel.’
Het personeel van Isric kan vol-gens Slingerland al binnen een paar weken verhuizen naar Gaia. De col-lectie bodems krijgt tijdelijk onder-dak in een bergruimte. Later volgt nieuwbouw tussen Gaia en Lumen. Hierin komt het museum, de bieb van Isric en een gezamenlijke re-ceptie voor Gaia en Lumen. RK
%2'(0:(7(16&+$33(5672&+1$$5*$,$
ð 7HUXJNHHU,VULFQDDU'XLYHQGDDOLVGHŊQLWLHIYDQGHEDDQ
Het personeel van Isric krijgt kan-toorruimte in gebouw Gaia en kan al over een paar maanden verhui-zen. Het museum van Isric komt in nieuwbouw tussen Gaia en Lumen. De Raad van Bestuur heeft bijna 1,8 miljoen euro voor die bouw toe-gezegd, onder de voorwaarde dat wordt afgezien van een (tijdelijke) terugkeer naar Duivendaal.
FO
T
O
: BART DE GOUW
',-.0$1.2237%,(%
Stichting Het Depot gaat het kubusvormige voormalige biblio-theekgebouw aan de Arboretum-laan kopen. Dat maakte voorzit-ter Loek Dijkman maandag 20 september bekend. Dijkman leidde in het kader van een pro-motie-offensiefje een deel van het Wageningse college rond in het Klein Arboretum op De Dre-ijen. Dijkman wil in de nieuwe aanwinst basisscholieren kennis laten maken met zijn beide pas-sies: planten en beeldende kunst. Die invulling sluit nauw aan bij de bestaande plannen voor de Banaan en het Botanisch Centrum, die al eigendom zijn van Utopa. Het geheel moet een studie- en voorlichtingscentrum worden voor planten en kunst. Met de aankoop is nu de hele oostelijke rand van het Klein Arboretum in handen van Dijk-man. De stichting is ook eige-naar van Hinkeloord, waar Het Depot haar beelden exposeert.nieuws <<
7
23 september 2010 — RESOURCE
.2)),(7:((0$$/=2'885
ð $OEURQYHUKRRJWNRŌHHQWKHHSULM]HQGUDVWLVFK ð 6WXGHQWHQHQPHGHZHUNHUVUHDJHUHQJHUJHUG
Sinds 6 september zijn de koffie- en theeprijzen bij drie luxe koffiecounters flink gestegen, in Forum, Leeuwen-borch en Biotechnion. Momenteel betalen klanten van cateraar Albron 85 eurocent voor een kopje koffie of thee. Bijna het dubbele, in vergelijking met het oude bedrag van vijftig eurocent.
Debbie Kielstra, cateringmanager van Albron, heeft wel een verklaring: ‘Wageningen UR wil studenten en medewerkers de keuze bieden tussen luxe en goedkope koffie. Afgesproken is dat Albron voorziet in luxe kof-fie. Voor goedkope koffie kunnen studenten en mede-werkers terecht bij de automaten. Lange tijd verkoch-ten we onze luxe koffie tegen de prijs van goedkope au-tomaatkoffie. Begin dit studiejaar hebben we dit aan-gepast..’
De nieuwe koffieprijzen wekken ergernis op: in de wandelgangen en op de site van Resource regent het commentaar. Student Maarten de Bruijn snapt deze commotie wel: ‘De koffie van Albron is erg duur gewor-den, zeker als je het vergelijkt met andere universitei-ten. Daarnaast word je voor een keuze gesteld: óf vieze automaatkoffie voor 45 eurocent óf lekkere koffie maar dan veel duurder. Ik ga nu minder vaak koffie halen bij Albron.’ Kielstra ziet het anders: ‘We zijn ons bewust van de klachten, maar merken wij ook veel begrip voor de situatie. Van de klachtenkaartjes die bij onze koffie-counters liggen is in ieder geval weinig gebruik ge-maakt.’ ,OVH0DUNHQVWHLMQ ILL US TRA TIE: KIT O SCIENCE IS SEXY
Wageningen zoologist David Lentink is lead-ing a bid for the annual academic prize 2010 with a film-making project called Flight-artists. Just to show what fun science can be. PRICY COFFEE
Campus caterer Albron has hiked the price of tea and coffee to give a choice between
deluxe coffee and cheap machine coffee. Or between unaffordable coffee and un-drinkable coffee, as some staff as stu-dents see it.
'$,5<',6387(
The ASG board wants to concentrate dairy research in Leeuwarden. The em-ployees’ council prefers Lelystad.
è0(/.9((ɺ21'(5=2(.02(7
,1/(/<67$'%/,-9(1é
ð 2QGHUQHPLQJVUDDGZLOPHONYHHSURHIEHGULMYHQ QLHWLQ/HHXZDUGHQPDDULQ/HO\VWDG
Ondernemingsraad en directie van de Animal Sciences Group (ASG) zijn het fundamenteel oneens over de cen-trale locatie van het praktijkonderzoek voor de melk-veehouderij. De ASG wil een concentratie van proefbe-drijven rond praktijkcentrum Nij Bosma Zathe bij Leeuwarden. Proefboerderijen in Lelystad, Heino, Zeg-veld en Cranendonck zouden dan hun deuren moeten sluiten. De provincie Friesland zegde een investerings-budget van twintig miljoen euro toe voor deze Dairy Campus.
De ondernemingsraad erkent dat er geen plek meer is voor regionale praktijkcentra, maar vindt dat de keu-ze bij de concentratie op Lelystad moet vallen. Directie-lid Dick Pouwels van ASG betreurt het dat directie en ondernemingsraad niet tot een gemeenschappelijke vi-sie zijn gekomen over de toekomst van de praktijkcen-tra. Half september wordt er verder gepraat. AS
‘LATEN ZIEN DAT
WETENSCHAP
GAAF IS’
Waarmee hopen jullie die 100.000 euro in de wacht te slepen?
‘We nodigen iedereen in Nederland uit om met ons unieke high-speed film te maken van vliegende beesten en zaden in de vrije natuur. Dat soort beel-den bestaan nog niet en met dit project willen we mensen laten zien dat wetenschap gaaf is. In ons promotiefilmpje vertellen we er meer over.’
Wat is er in het filmpje te zien?
‘Geweldige high-speed beelden van vliegende vo-gels en insecten die we als voorbeeld hebben ge-maakt met de beste high-speed camera die mo-menteel beschikbaar is. Die camera filmt met 7500 beelden per seconde. Daarmee kun je spectaculair vlieggedrag zien dat te snel gaat voor het menselijk oog. Van vechtende zweefvliegen tot parende gier-zwaluwen.’
Gaan jullie de prijs winnen?
‘Ja, tenminste, als iedereen op ons filmpje stemt.’
Wanneer is de finale en weten jullie of je gewonnen hebt?
‘We strijden op 27 oktober in Leiden voor de over-winning.’ HW
Stemmen op het filmpje kan op www.labyrint.nl
:LH"David Lentink :DW"Onderzoeker en
universitair docent
:DDU"leerstoelgroep
Experi-mentele Zoölogie, in Zodiac
:DDURP"Dingt met zijn team
mee naar de Academische Jaarprijs 2010 met het project Vliegkunstenaars (www.vliegkunstenaars.wur.nl)
The full story? resource.wur.nl/en Democratische landen hebben minder te lijden onder ontsing. Dat lijkt logisch. Maar bos-sen zijn óók goed af onder een stevige dictatuur. Tot die opmer-kelijke conclusie komen Wagen-ingse milieubeleidswetenschap-pers.
‘Voor ons is die uitkomst ook ver-rassend’, reageert professor Mi-lieubeleid Tuur Mol. ‘Binnen de milieuwetenschap is er grote on-enigheid over de vraag of democra-tie nu wel of niet van invloed is op de toestand van het milieu. Wij we-ten daar nu systematiek in aan te brengen. Dat is het leuke.’
Mol en masterstudente Meila-nie Buitenzorgy publiceren daar-over (online) in het economenblad Environmental and Resource Eco-nomics. De opzet van de studie is simpel. Mol en zijn Indonesische studente zetten voor 177 landen de snelheid van ontbossing uit tegen het democratisch gehalte van het land. Dat levert een omgekeerde U-vorm op. De ontbossing is het hoogst in de top van de kromme, daar waar landen midden in de overgang zitten van een autoritaire
regering naar een volwaardig func-tionerende democratie.
Typische transitielanden waar veel gekapt wordt, zijn volgens Mol de Oost-Europese landen, China, Korea en een aantal landen in La-tijns-Amerika. Landen met weinig ontbossing en een volwaardige
de-GOVERNANCE AND TREES
There is less deforestation in dem-ocratic countries. But a strong dic-tatorship seems to be good for for-ests too. Forfor-ests suffer most in countries in transition from an authoritarian to a democratic sys-tem, according to the graphs that Professor of Environmental Policy
Tuur Mol and an MSc students pub-lished in the online journal Envi-ronmental and Resource Economics. The study shows that not just eco-nomic factors but also political systems affect the use and abuse of forests, says Mol.
mocratie vind je in West-Europa, de Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland. Maar de curve toont aan dat ook sterk autoritair geregeerde landen de ontbossing in de hand houden. Ook dictators zijn dus goed voor het milieu.
Het gevonden verband is vol-gens Mol bijzonder, maar toch vrij eenvoudig te verklaren. ‘In auto-cratieën beschermt de sterke staat het bos. In volwaardige democra-tieën zijn het maatschappelijke or-ganisaties die deze rol vervullen. ‘Maar juist in het overgangsgebied werken die oude en nieuwe institu-ties niet volledig’, legt Mol uit. Met ontbossing als gevolg.
VOER VOOR ECONOMEN
Het onderzoek gooit volgens Mol
min of meer een steen in de vijver van de milieueconomen en sociale wetenschappers. ‘Economen heb-ben veel studie gedaan naar de re-latie tussen economische groei en de verslechtering van het milieu. Daar lijkt de omgekeerde U ook aanwezig. Wij bewijzen dat zo’n verband ook opgaat voor de relatie tussen ontbossing en democratie. Sterker nog: dat het verband ster-ker is.’
De boodschap is dus volgens Mol: ‘Economen, jullie kijken veel te veel naar de economie. Er is meer aan de hand dan economie om de toestand van het milieu te verklaren.’ En dat is volgens Mol een nuttige bijdrage aan de acade-mische stammenstrijd. ‘Ik ver-wacht dat dit artikel heel veel geci-In een dictatuur zou dit niet gebeuren.
‘Je moet niet alleen kijken
naar inkomens verbetering,
maar ook naar participatie
en de mocratisering’
F OTO: I-STO C KDEMOCRATIE HELPT TEGEN ONTBOSSING
NANOMEDICINE
It can take a hospital lab days to identify the cause of a chest infec-tion. Too long for patients in a crit-ical state. Wageningen professor of Organic Chemistry Han Zuilhof hopes to change that with a chip that can detect the pathogen in seconds via RNA molecules. The teerd gaat worden. Dit opent een heel nieuwe onderzoekslijn. Wij hebben alleen maar naar ontbos-sing gekeken, maar je kunt allerlei andere indicatoren onderzoeken.’ Want naast democratie spelen vol-gens Mol ook factoren als onder-wijs, de grootte van een land en de omvang van de plattelandsbevol-king een verklarende rol.
Los van academische waarde ziet Mol ook praktisch nut. ‘Het IMF bijvoorbeeld, geeft veel fond-sen aan programma’s tegen ont-bossing. Daar moet je dus niet alleen kijken naar inkomens-verbetering, maar ook naar de-mocratisering en participatie. Wij bieden daarvoor het argu-ment.’ Roelof Kleis
23 september 2010 — RESOURCE
4-year nanomedicine project will get 8.5m euros in FES (Dutch gas revenue) funding. MEASURING HUNGER
There are conflicting reports about world hunger. One day we read that it is drop-ping, the next that it is rising. Environ-mental Policy researcher Peter Oosterveer casts some light on a complex issue.
Mod-el-based calculations are fallible when they are based on food stocks and ignore distribution. A pretty good indicator of hunger levels is the price of cattle, which are rural people’s savings for a rainy day.
SUPERSNELLE DETECTIE
VAN INFECTIEZIEKTES
ð 1LHXZHFKLSLGHQWLŊFHHUWUD]HQGVQHO een virus in het menselijk lichaam. ð :DJHQLQJHQ85OHLGWRQGHU]RHNV
consortium
Wie nu met een ernstige longinfectie wordt opgenomen, verkeert lange tijd in onzekerheid. Een laboratorium doet er da-gen over om de identiteit van de ziektever-wekker te achterhalen. Als de patiënt in acuut gevaar verkeert, schrijft een arts een antibioticumkuur voor zonder dat hij weet waarmee de patiënt is besmet.
Maar daar komt verandering in, hoopt Han Zuilhof, hoogleraar organische che-mie aan Wageningen Universiteit. Onder zijn leiding gaat een consortium van me-dici, chemici en ingenieurs een chip ont-wikkelen waarmee de ziekteverwekker in een paar minuten is te detecteren. Het Na-nomedicine project kan rekenen op 8,5 miljoen uit het Fonds Economische Struc-tuurversterking (FES).
De chip brengt onder meer messenger-RNA van afweercellen in kaart. Dit zijn kleine moleculen die ‘verraden’ tegen welke in-dringer de afweercellen van de patiënt zich verdedigen. De chip kan in principe duizen-den RNA-moleculen tegelijk iduizen-dentificeren. De code van het RNA geeft aan wat de aard van de indringer is. ‘Met behulp van zo’n chip is een veel adequatere behandeling mogelijk’, aldus Zuilhof. ‘De detectie is snel en de arts weet direct welk antibioticum hij van de plank moet halen.’
VIER JAAR LOOPTIJD
Voordat het zover is zal het consortium – be-staande uit academische onderzoekers en bedrijven – diverse problemen moeten op-lossen. Het meest lastige is de integratie van alle te ontwikkelen kennis tot een chip waar-mee een arts uit de voeten kan, aldus Zuil-hof. ‘We willen over vier jaar, wanneer de fi-nanciering ten einde loopt, de belangrijkste onderdelen klaar hebben. De bedrijven die participeren in het consortium kunnen de chip vervolgens afmaken.’ Astrid Smit
DNA-chip moet ziekteverwekker opsporen.
VISIE <<
Hoe meet je honger in de wereld?
Het aantal ondervoede mensen in de wereld daalt, stelde de Volkskrant vorige week. Nee, de honger is toegenomen, schreef de Volks-krant een dag later. Hoe zit het nu? Heeft de wereld meer of minder honger? En hoe kun je dat weten?
Peter Oosterveer, onderzoeker bij de leer-stoelgroep Milieubeleid:
‘De honger in de wereld nam af tot 2007. Maar de afgelopen drie jaar nam de honger weer toe van 750 naar 925 miljoen mensen. Is deze groei tijdelijk of structureel? Dat is lastig te zeggen, omdat de oorzaken van honger van land tot land verschillen.
De berekeningen van de FAO en de Wereldbank zijn erg modelmatig. Ze schatten de beschik-baarheid van voedsel op nationaal niveau en wat daar bijkomt aan import van de wereld-markt. Wat ontbreekt is een goed inzicht in de voedselverdeling in een land. Welk percentage van de bevolking in Mali en Tanzania echt hon-ger heeft, haal je niet uit dergelijke modellen. Zo is de beschikbaarheid van voedsel door het jaar heen een belangrijk aspect. Als je een mooie oogst hebt gehaald, maar de productie tegen een lage prijs verkoopt en tien maanden later schaars voedsel tegen een hoge prijs moet bijkopen, is de situatie minder gunstig dan het model laat zien.
De hoge graanprijzen op de wereldmarkt spelen een rol, maar of die tot honger leiden, is de vraag. Ik begrijp dat de voedselrellen in Mozam-bique niet voortkomen uit gebrek aan voedsel. Het protest richtte zich tegen de hoge voedsel-prijzen, maar de oorzaak daarvan was dat de wisselkoers van de Mozambiquaanse metical met de Zuid-Afrikaanse rand werd aangepast, waardoor de prijzen stegen.
Of sprake is van voedselschaarste of echte hon-ger, haal je ook niet simpel uit modellen. De beste indicator van honger in een regio is de prijs van vee. Als die daalt, neemt de honger toe. Vee is de spaarpot van veel mensen in ontwikke-lingslanden. Ze gaan het vee verkopen als ze honger hebben. Daardoor daalt de prijs.’ AS
TWEE EEUWEN BLIKVOER
ð &KORRUEOLMNWXLWVWHNHQGPLGGHO tegen een belangrijke ziekte-verwekker in rozen, de schim-mel Botrytis cinerea.
ð 2QWGHNNLQJELMWRHYDO
Botrytis is een groot probleem in de rozenteelt. Elke roos is besmet met sporen van botrytis. Die spo-ren moeten worden gedood, voor-afgaand aan vervoer per schip of vliegtuig naar de consument. Om-dat schimmel snel resistent wordt voor bestrijdingsmiddelen, gebrui-ken telers ingewikkelde spuitsche-ma’s met vier of vijf middelen om de schimmel te doden.
CONTROLEMIDDEL
Dat kan veel simpeler, leggen Ame-rikaanse en Wageningse onderzoe-kers deze maand uit in het tijd-schrift Postharvest Biology and
Technology. Woltering vergeleek met Amerikaanse collega’s van UC Davis commerciële middelen om botrytis te bestrijden in het labora-torium. Tijdens de test gebruikten de onderzoekers een chlooroplos-sing als controlemiddel. Tot hun
verbazing werkte het chloor beter dan de andere middelen. Een liter water met een klein scheutje Glo-rix (één of twee milliliter huis-houdchloor) volstaat, zegt Wolte-ring. Het chloor doodt de sporen van de schimmel. ‘Als de plant al is
FO
T
O
: BART DE GOUW
CHLOOR BLIJKT WONDERMIDDEL TEGEN ROZENZIEKTE
The full story? resource.wur.nl/en
BLEACH COMBATS ROSE BLIGHT Household bleach works better against the common rose blight Botrytis cinerea than any commer-cial fungicides. Wageningen agro-technologist Ernst Woltering and colleagues discovered this by chance when using bleach as a control in comparative tests. The
researchers have kept this up their sleeves for two years while trying to get a patent. But you cannot patent household beach, so they’ve let the secret out. A drop of bleach in a litre of water will do the job, reducing infections by up to 70 percent.
CANNING REVOLUTION
Canned food has been around for 200 years. Do not underestimate its revolutionary impact, says Prof. Tiny van Boekel. It helped make the industrial revolution possible and solved army provisioning problems. Canning methods have not changed much since then.
10
>> wetenschap
geïnfecteerd door de schimmel, werkt het chloor niet.’
PATENT GEWEIGERD
Woltering heeft het chloor inmid-dels getest bij partijen rozen tij-dens containervervoer op schepen. Gebruik van chloor leidt tot vijftig tot zeventig procent minder aan-tasting door botrytis. Bovendien is bij wel aangetaste rozen de schade minder erg, concludeert Woltering uit dit onderzoek. De onderzoekers ontdekten de gunstige werking van chloor twee jaar geleden al, maar zochten eerst uit of ze patent op hun vinding konden aanvragen. ‘Maar de oplossing is zo verschrik-kelijk simpel dat een patent niet kan’, zegt Woltering. ‘Iedereen kan de chlooroplossing zo kopen. De vinding is niet te beschermen. Daarom hebben we de uitkomsten nu maar eens gepubliceerd.’ Al-bert Sikkema
We hebben er de industriële revolutie aan te danken, expedi-ties waren ervan afhankelijk en oorlogvoering zou nooit meer hetzelfde zijn: geconserveerd eten in glas of blik. We doen het nu precies 200 jaar. Vijf vragen over blikvoer.
Voedsel in blik? Gaap.
Dat zie je verkeerd. Tiny van Boe-kel, hoogleraar van de leerstoel-groep Productontwerpen en Kwali-teitskunde, noemt de ontdekking van conserven niet voor niets ‘bril-jant’ en ‘revolutionair’. Volgens hem was de industriële revolutie zonder ingeblikt voedsel
bijvoor-beeld niet mogelijk geweest. Om-dat mensen minder voedsel hoef-den te verbouwen, hielhoef-den ze tijd over voor het werk in de fabriek.
Wie is de uitvinder?
De Franse kok Nicolas Appert ex-perimenteerde jarenlang met in-maken van levensmiddelen. Hij vulde glazen vaten met voedsel, sloot het geheel af met kurk en was, en kookte het hele zaakje urenlang. Dat werkte. Het eten was weliswaar tot pulp gekookt, maar de bacteriën waren morsdood, waardoor het voedsel niet bedierf. De methode Appert werd bekend toen hij een prijsvraag won,
uitge-schreven door Napoleon Bonapar-te die een manier zocht om zijn le-gers gemakkelijker van voedsel te voorzien.
Maar dat was glas.
Dat klopt. Blik had toen nog als na-deel dat er geen blikopeners be-stonden. De loden sluiting moest met hamer en beitel worden ver-wijderd. Vijftig jaar later kwam er wel een handzame opener op de markt en werd ingeblikt voedsel een massaproduct.
Waarom blijft het voedsel goed?
Tijdens het koken worden de bac-teriën gedood. Maar dat ontdekte
Louis Pasteur pas enkele decennia na de vondst van Appert.
Doen we het nog steeds net als toen?
Het principe is nog altijd hetzelfde. Maar de technieken zijn verfijnd. Zo gebruiken we geen tin en lood meer, omdat die giftig zijn. De ver-hitting is zodanig geopti maliseerd dat smaak en kwaliteit optimaal bewaard blijven. Hoewel, ingeblik-te sperzieboontjes blijven toch een onaangenaam weke massa, die je tijdens een intiem dinertje maar beter kunt vermijden. HW
23 september 2010 — RESOURCE
23 september 2010 — RESOURCE
colofon
Resource is het magazine en de website voor studenten en medewerkers van Wageningen UR. Resource magazine verschijnt tweewekelijks op donderdag. Abonnement
Een abonnement op het magazine kost €58 (buitenland €131,50) per academisch jaar. Opzeggen een maand voor het eind van de lopende abonnementsperiode (1 augustus). Redactieadres
Akkermaalsbos 12, 6708 WB Wageningen. Postbus 409, 6700 AK Wageningen Gebouw 116 (bode 31). T 0317 484020. Website resource.wur.nl. ISSN 1389-7756 Secretariaat
Thea Kuijpers, resource@wur.nl tel 0317 484020 Redactie ðGUV*DE\YDQ&DXOLO KRRIGUHGDFWHXU gaby.vancaulil@wur.nl, 0317 482997 ð5RE*RRVVHQV HLQGUHGDFWLH rob.goossens@wur.nl, 0317 485320 ðLU1LFROHWWH0HHUVWDGW ZHEUHGDFWLH nicolette.meerstadt@wur.nl, 0317 488190 ð$OH[DQGUD%UDQGHUKRUVW VWXGHQWHQ onderwijs, VHL) 0317 481725, alexandra.branderhorst@wur.nl ðLU5RHORI.OHLV HFRORJLHVRFLDOHZHWHQ schappen, economie) roelof.kleis@wur.nl, 0317 481723 ð$OEHUW6LNNHPD SODQWGLHURUJDQLVDWLH albert.sikkema@wur.nl, 0317 481724 ðGULU+DQV:RONHUV YRHGLQJYLVVHULM hans.wolkers@wur.nl, 0317 485251 Vormgeving ð+DQV:HJJHQ hans.weggen@wur.nl, 0317 485272 Freelance auteurs
Karin Flapper, Stijn van Gils, Alice van Ginkel, ir. Yvonne de Hilster, Christoph Janzing, Karin de Mik, Tom Rijntjes, ir. Astrid Smit, ir. Joris Tielens, Hoger Onderwijs Persbureau Vertaling
Clare McGregor, Keen-Mun Poon, Clare Wilkinson
Foto’s
Guy Ackermans, Bart de Gouw, Sjoerd Sijs-ma, ANP, Hoge Noorden, Nationale Beeld-bank
Illustraties
Esther Brouwer, Sebastiaan Donders, Miesjel van Gerwen, Guido de Groot, Karel Hulsteijn, Yvonne Kroese, Annemarie Roos, Henk van Ruitenbeek Basisvormgeving magazine
Nies & Partners bno Nijmegen Vormgeving website www.onstuimig.nl Advertenties
Extern, Bureau van Vliet, T 023-5714745, m.dewit@bureauvanvliet.com
Intern (gereduceerd tarief), Hans Weggen, T 0317-485272, hans.weggen@wur.nl Uitgever
Viola Peulen, Corporate communicatie Wageningen UR
Resource wordt gedrukt op papier uit verantwoord beheerde bossen.
post
OOK EEN MENING? Mail je reactie naar resource@wur.nl.
ALBRON PRIJST ZICHZELF DE
MARKT UIT
Vanmorgen lag er in de kantine bij de koffi ecounter een briefje:
Vanaf 1 september wordt er alleen nog maar luxe koffi e getapt. Vanaf 6 septem-ber gaan de prijzen daarvan omhoog. Alle prijzen stijgen met zo’n 70 procent, ook die van de thee. Voorbeeld: cappuc-cino was 65 cent maar wordt een euro; een ‘gewone’ koffi e wordt 85 cent. Ik word hier niet blij van, om het maar eens eufemistisch uit te drukken, inte-gendeel, en ik ben niet de enige. Mis-schien tijd om alleen nog maar
automa-tenkoffi e en -thee te gaan drinken? Maar die is niet zo lekker. Of kan dit nog worden teruggedraaid? Help! Ingrid Lefeber
NAME CHANGE
I am currently living my student life in Wageningen University, The Netherlands. The name of my Master program has been changed to MSc Development and Rural Innovation (MDR). Before MDR, the name was MSc Management of Agro-Ecological Knowledge and Social Change (MAKS). The change is only in the name of the program, not in the content; just like changing the casing of cellphone or bed-sheet.
Like any other changes that happen in this planet; some like the new name, some don’t. Some disagree with the changing process itself, some fi nd MDR easier to ‘explain’ compared to MAKS, some worry about the prospect to pur-sue professional career in the develo-ped countries and in the developing countries.
So far, I am fi ne with MDR. I would say I am fi ne with any naming of the pro-gram. I am currently in love with the content – the subjects that I am lear-ning. I see that the real challenge lies in the ability to formulate a simple-un-derstandable by layman one/two-liner(s) of what is MAKS? or now.. what is MDR?
This is my one-liner; which of course is not constant and may change as time goes... MDR equips students (from natural science background) with social science perspectives to analyze and to understand the dyna-mics and the complexity of social change.
MAKS-ers/MDR-ers, what’s your one/two-liner(s)? Steisianasari Mileiva
Full letters? resource.wur.nl/en
ILL US TRA TIE: ES THER BROUWER
brengt en begrijp ik de frustratie die het soms op kan leveren. Het is, gezien de reacties op haar bericht, dui-delijk een probleem en zal dus moeten worden opge-lost.
Ik stel daarom een variant op het voorstel van Bras-camp (score 4 of lager: 1 jaar lang geen hertentamen) voor: de student maakt het tentamen, beslist bij afron-ding of hij/zij denkt het gehaald te hebben. Onderaan het tentamen kan de student dan een vinkje plaatsen bij ‘wel nakijken’ of ‘niet nakijken’. Verzoekt de student het tentamen wel na te kijken en haalt hij/zij alsnog een 4 of lager, dan treedt de regel Brascamp in werking. Verzoekt de student het tentamen niet na te kijken, dan kan hij/zij het de volgende keer weer proberen. Op deze manier kan de student het tentamen toch blij-ven herkansen zo vaak hij/zij wil, maar worden docen-ten niet opgescheept met de frustrerende taak docen- tenta-mens van ongemotiveerde studenten keer op keer na te moeten kijken. Bijkomend voordeel: studenten hoe-ven niet met angst en behoe-ven het doodsvonnis van de cijferuitreiking af te wachten.’
WANT TO COMMENT TOO? go to resource.wur.nl/en
OP ‘KOFFERBAKCHINEES WEER BUITEN’
Piet-is-er-niet: ‘Wageningen UR was niet blij met die
verkoop langs de weg? De WUR heeft zelf de interne catering, die wel enigzins betaalbaar was, afgestoten en is met een commercieel bedrijf in zee gegaan. Dat moet winst maken en ja, dat is dus duur. Daarmee cre-eer je een markt voor goedkoper eten en voor je het weet staan er Chinezen vanuit hun koff erbakken de massa te voeden.
Anders dan bij echte universiteiten zoals Leiden en Utrecht, kijken we hier alleen naar het kostenplaatje en inderdaad, de WUR is een bedrijf waar effi ciëntie en winst belangrijker zijn dan academische waarden, historie en collegialiteit. Daar denk ik meestal aan wanneer ik op de ‘University of Life Sciences’ maar weer voor de kroket ga omdat het broodje gezond let-terlijk vijf keer zo duur is, en ik eindeloos in de rij sta voor de dames van Albron. “Die Chinezen strijken al onze winst op!”, roepen ze wel eens. Knipoog naar Aalt, want meestal houdt hij wél van Chinezen.’
OP ‘SCHAAMTELOOS’, OVER SLORDIG
TENTAMENGEDRAG VAN STUDENTEN.
Martijn Kuller, Studentenraadslid namens VeSte: ‘Ik
her-ken het probleem dat Imke de Boer hier naar voren
re:actie
OOK EEN MENING? Ga naar resource.wur.nl.
12
>> achtergrond
GRENZEN
achtergrond <<
13
23 september 2010 — RESOURCE
zegt Van Vleuten. ‘Ik geniet van elke koers, van elke trai-ning. En nu ik dit jaar voor het eerst niet hoef te studeren of werken naast mijn sport, voelt het als één grote vakan-tie.’ Je leert er ook veel van, vindt ze. ‘Zoals functioneren in een team en omgaan met tegenslagen. Maar ook tassen in- en uitpakken: tot nu toe ben ik in 2010 bijna net zoveel in het buitenland geweest als thuis.’
Geert van der Sanden zou willen dat hij zoveel weg was. Hij moest zijn wielercarrière een half jaar geleden op-schorten toen de Ziekte van Pfeiffer geconstateerd werd. Van der Sanden kan haarfijn aangeven wat hij mist: het ge-voel van ergens voor gaan en het afzien. ‘Het is heerlijk om actief te zijn, je lichaam te verbeteren en aan tactiek te werken. Natuurlijk is het ook vermoeiend en niet altijd even leuk. Maar ik zou toch graag weer koersen.’ Per week was hij 25 tot 30 uur met zijn sport bezig, en vaak weg voor wedstrijden ergens in Europa.
Buiten voor de hand liggende tijdsbestedingen als barhangen en
bijbaantjes, kun je als eerstejaars ook kiezen voor een wat uitdagendere
ambitie: topsport. In verschillende sporten kun je, als je nu begint, nog
ver komen. De opoffering is groot, maar de beloning nog veel groter, zo
vinden topsportende studenten zelf. ‘Je ontdekt waar je persoonlijk toe
in staat bent.’
tekst: Yvonne de Hilster / foto’s: Sjoerd Sijsma
V
roeg naar bed, gezonde voeding,nauwe-lijks alcohol drinken. Dat klinkt allemaal niet als het gedroomde studentenleven. Topsportende studenten worden dan ook blij van heel andere dingen: de kick van het grenzen verleggen, reizen naar verre toer-nooien, fysiek afzien en natuurlijk: het zoet van de over-winning. In Wageningen lopen er heel wat (ex-)studenten rond die hun studerende leven vooral besteden aan hun sport. Sommigen hebben daar grote successen mee be-haald, of zijn hard op weg om dat te doen. Wat motiveerde ze om ermee te beginnen? Wat moeten ze ervoor laten? Hoe ziet hun leven eruit? We vroegen het aan de toppers én aan hun trainers.
Mochten hun verhalen je als muziek in je oren klinken: het is nog niet te laat. Voor duur- en krachtsporten als wielrennen, atletiek, roeien en boksen geldt dat je heus niet vanaf je babyjaren in de gewichten hoeft te hangen om een topsporter te worden, zo menen de deskundigen. Sterker nog: ‘De echte kracht en taaiheid die je voor roeien nodig hebt komt pas als je bent uitgegroeid’, zegt roei-coach Carlijn Wentink.
ð
WIELRENNENDat je in vier jaar ver kunt komen, bewijst Annemiek van Vleuten. In 2006 begon ze als vierdejaars student dierwe-tenschappen met fietsen; een van de weinige sporten die ze nog kon doen met haar kapotte voetbalknie. Dit jaar won de inmiddels afgestudeerde renster van de Neder-land Bloeit-ploeg onder meer een zware Franse ronde. Op 2 oktober start ze bij de WK in Melbourne.
Naast een ijzeren discipline, goede voeding en dol zijn op uitdagingen moet je ook echt plezier in fietsen hebben,
ð
Atletiek, zowel op loop- als technische nummers. Je top ligt wel later dan wanneer je als kind begint.ð
Boksen. Goed voor fysieke en mentale ontla-ding. Voor dames is de weg naar de top korterdan voor heren.
ð
Roeien. In de basis een simpele beweging. Draait om kracht en uithoudings-vermogen. Je kunt vrij snel veel trainen zonder over-belast te raken.ð
Wielrennen. Voor wie lang alleen kan trainen inSPORTEN WAARIN JE ALS STUDENT
NOG KUNT GAAN UITBLINKEN
weer en wind en niet bang is voor een peloton.
ð
Of ga voor een kleine sport als frisbee, rugby of unihockey (soort zaal-ijshockey). Ook die heb-ben een Nederlands team en spelen wedstrijden in het buitenland.14
>> achtergrond
grenzen te verleggen. Als je vooruit gaat heb je het zelf ver-diend.’
Dirks drijft zijn lopers tot prestaties, maar dat het nog gekker kan ondervond eerstejaars student voeding en ge-zondheid Marlou Bijlsma vorig jaar toen ze met een beurs naar de Verenigde Staten ging. Doordeweeks was het trai-nen, school, traitrai-nen, studeren, met tussendoor eten en douchen. ‘Aan de ene kant was het heerlijk om iedere dag met sport bezig te zijn, tussen atleten van over de hele we-reld. Maar ze gaan in de VS wel anders met sport om. Veel geduw bij de start van een wedstrijd, schreeuwende coa-ches. Na een slechte race sprak een coach eens een week niet tegen me, terwijl ik echt mijn best had gedaan. Ik pro-beerde er vooral van te leren, uit te vinden waarom het slecht ging. Je moet het positief blijven bekijken, anders schiet je er niks mee op.’
Veel beter lopen ging ze uiteindelijk niet. Nu ze terug in Nederland slechts vijf keer per week traint, voelt ze zich ook weer veel beter. Een goede les: ‘Veel rust is minstens zo belangrijk als veel trainen.’
ð
BOKSEN‘Boksen is eigenlijk een tegennatuurlijke sport’, zegt Ma-rieke Buffing. ‘Je wilt het liefst wegrennen voor het ge-vecht.’ Maar voor de studente Biotechnologie was dat geen reden om er vanaf te zien. Integendeel, Buffing is een vaste bezoeker in de top van het landelijke studentenbok-sen. Dit jaar zag ze helaas het NK voor studenten de mist in gaan door een schouderblessure, maar volgend jaar hoopt ze weer van de partij te zijn.
In het begin voelde ze zich aangetrokken tot de sport omdat ze merkte dat haar conditie ‘supergoed’ werd. ‘Kon ik bij een verhuizing meer tillen dan ik dacht.’ Gaandeweg raakte ze ook in het wedstrijdcircuit verzeild. ‘Boksen is een sport waarbij je gemakkelijk je grenzen verlegt: het
ge-ð
ATLETIEKWageningen is het mekka voor de atletiekliefhebber: er is bos, een kunststof atletiekbaan, een krachthonk en sport-centrum Papendal op fietsafstand. Maar belangrijker is nog wat je zelf mee moet brengen, namelijk discipline en doorzettingsvermogen, aldus trainer Tonnie Dirks. ‘Dus geen studentenbestuur en niet iedere week uit.’ Niet ie-dereen kan het volgens hem mentaal opbrengen om jaar in jaar uit keihard te trainen. Zeker niet wanneer er bles-sures of periodes zonder progressie op je pad komen. Maar kom je ver, dan krijg je er meer voor terug dan je in-levert, vindt Dirks. ‘Titels en veel buitenlandse trips en contacten – je wereld wordt wijder. Het is heerlijk om de beste te worden, ergens bovenuit te steken en je eigen Marlou Bijlsma
23 september 2010 — RESOURCE
achtergrond <<
15
voel dat je best nog even door kunt, want moe ben je toch al. Ik ben ook niet van: ach laat maar. Ik wil winnen. Een bokstraining is voor mij ook de enige manier om goed te ontspannen.’
Tom Meekhof is die fase inmiddels weer voorbij. Vier jaar geleden was de oud-student Biotechnologie een tijdje op wedstrijdniveau – en vijftien kilo lichter. ‘Ik was toen extra afgetraind om in een lagere gewichtsklasse op te mo-gen, en had een ingevallen gezicht.’ Inmiddels is zijn trai-ningsgroep uit elkaar gevallen en staat het boksen op een laag pitje. Maar hij kan zich het gevoel van toen nog haar-fijn voor de geest halen. Het boksen van een wedstrijd voelde als een karaktertest: zou hij bang zijn? Meekhof doorstond hem glansrijk. ‘Dat je klappen kunt krijgen motiveerde wel om te slaan.’
‘Je ontdekt inderdaad waar je persoonlijk toe in staat bent’, reageert Frank van Geesink van het sportcentrum. ‘Je moet diep durven gaan, want daarmee geef je jezelf bloot. Een complete bokser combineert wilskracht met kracht.’
ð
ROEIEN‘Begin aan roeien als je denkt er lol en voldoening uit te kunnen halen, als je er iets van denkt te kunnen leren en niet bang bent.’ Dat zegt Jolmer van der Sluis. De roeier
van Argo leeft inmiddels al vier jaar van zijn sport. In 2009 won hij met een lichte acht een wereldbekerwedstrijd en werd derde op de wereldkampioenschappen.
Studeren heeft hij er allang aangegeven. ‘Je moet je als een maniak op één ding kunnen richten. In een volle
trai-ningsperiode train ik zestien keer per week. Dan is het roeien, eten en ’s avonds om tien uur naar bed. Ik wil me-zelf beter maken en van anderen winnen. Dat je lichaam zegt stop en je toch doorvecht – wie dat het langst vol-houdt wint. En het is ook gewoon een leuk spelletje. Je ligt met zes boten aan de start en probeert allemaal als eerste over de finish te komen.’
Roeicoach Carlijn Wentink weet ook wat nodig is om ver te komen: het leuk vinden, hard willen trainen, en roei-en op één zettroei-en. Alles moet klopproei-en: kracht, bouw, tech-niek en mentaliteit. ‘Hard trainen is niet altijd leuk. Het doet soms pijn: zere benen, blaren op je handen, en als het niet lekker loopt kom je jezelf ook nog mentaal tegen. Maar de spanning van de start maakt het waard. En als je de boot voelt versnellen geeft dat een geweldige kick.’
‘Dat je lichaam zegt stop en
je toch doorvecht – wie dat
het langst volhoudt wint’
IT’S TOUGH AT THE TOP New student? Looking for a more challenging pur-suit than propping up the bar? Consider competi-tive sport. If you think it’s too late to reach the top, think again: in sev-eral sports, like cycle-racing, athletics, boxing and rowing, strength and stamina are what counts and late starters can still reach top form. All it takes is… iron discipline, endless training, and steering clear of late nights, junk food, alcohol and most things except your sport. Not cool? Wrong again. Wagenin-gen’s top sporters reckon they get more out of it than they give up for it. The thrill of winning, and learning to cope with los-ing. And learning more besides, says cyclist An-nemiek van Vleuten. ‘Like working in a team and coping with set-backs. Not to mention packing and unpacking your bags.’ The foreign travel ‘widens your hori-zons’, adds athletics coach Tonnie Dirks. Oth-ers emphasize the joys of being superfit and of pushing yourself to the limit –and beyond. Inter-ested? The main require-ment, the Wageningen highflyers agree, is an all-consuming passion for your sport. The full story? resource.wur.nl/en
Sports Centre de Bongerd biedt samen met het stu-dentendecanaat steun aan sporters die deelnemen aan regionale of landelijke (bonds)trainingen of een A-, B- of HP-status hebben van NOC*NSF. Van hulp bij een ander tentamentijd-stip tot een VPN-verbin-ding waarbij je ook vanuit het buitenland kan inlog-gen bij de bibliotheek. Stu-deer je aan Wageningen Universiteit met een beurs van de IB-Groep, dan kun
je bij studievertraging compensatie (FOS) krijgen van maximaal twaalf maanden over je hele stu-dietijd in Wageningen, ge-lijk aan de studiefinancie-ring die je ontvangt.
Meer informatie bij hoofd van Sports Centre de Bongerd (SCB) Henri ten Klooster, en bij het studen-tendecanaat.
Ook voor studenten aan Van Hall Larenstein be-staat ondersteuning bij het beoefenen van topsport.
TOPSPORTONDERSTEUNING
23 september 2010 — RESOURCE
beeld <<
17
KALENDERMEISJE
In de Stoere Boerenmeidenkalender staat ieder jaar wel een studente van Van Hall Larenstein of Wageningen Universiteit. Bij VHL Leeuwarden hangt de kalender zelfs in de docentenkamer.
De Friese studente Sytske Jonkman (Dier- en veehouderij) krijgt een eigen maand in de editie van 2011. Haar fotoshoot was op 10 september, bij een bedrijf met fok-koeien in Nijeveen. Hier heeft ze een onderonsje met fotograaf Michel Zoeter. Meer op pagina 24. AB / foto Jacco Keuper
CALENDAR GIRL
Every year a VHL or Wageningen University student features in the ‘Feisty Farm Girls’ calendar. It even graces the staff room wall at VHL Leeuwarden. Frisian student of Animal Husbandry Sytske Jonk-man has a month to herself in the 2011 edition. Her photo shoot was on 10 Sep-tember at a farm in Nijeveen. Here she is having a little chat with photographer Michel Zoeter. More on page 24.
18
>> achtergrond
Afrekenen met de gans
Nederland is hét ganzenland van Europa. Maar de opvang van al die
ganzen kost ons handenvol geld. Het LEI rekende uit hoe het goedkoper
kan. Ganzendeskundige David Kleijn van collega-instituut Alterra is het
met de bevindingen niet eens. ‘Symptoombestrijding’, vindt hij.
tekst: Roelof Kleis en Hans Wolkers / foto: ANP
Kan de opvang van ganzen goedkoper? Ja, becijfert het LEI. Door geen schade meer uit te keren buiten de speciale foerageerge-bieden. Dat levert een be-sparing op van bijna twin-tig procent. Door intensie-ver te (intensie-ver)jagen zullen volgens de deskundigen vier van de vijf ganzen in opvang- en natuurgebie-den trekken. Maar zeker is dat niet. Ganzen laten zich maar moeilijk sturen.
Ac-tief populatiebeheer is een alternatief. Dertig procent minder ganzen levert een besparing op van twintig procent. Dan moeten er elk jaar wel honderdduizen-den ganzen worhonderdduizen-den ge-dood. De LEI-onderzoekers achten dat maatschappe-lijk onhaalbaar. Maar ze hebben wel een idee om afschot wat acceptabeler te maken: promoot gan-zenvlees als natuurvrien-delijk scharrelvlees. De
meeste besparing (tot der-tig procent) is haalbaar door te stoppen met het huidige opvangbeleid. Weg met de speciale foera-geergebieden dus, want die kosten veel geld. Gan-zen mogen weer verblijven waar ze zelf willen. Boeren hoeven geen ganzen meer te verjagen en krijgen schade vergoed met een eigen risico van 300 euro. Dat is in feite terug naar de situatie van voor 2005.
OPVANGEN OF AFSCHIETEN?
‘J
e kunt er de klok op gelijk zetten. ’s Morgens half acht komen de grauwe ganzen en de kol-ganzen. En ’s avonds half zes gaan ze weer terug. Een invasie is het. Mijn vrouw heeft er filmpjes van gemaakt. De lucht ziet zwart. Het zijn er dui-zenden.’ Veeboer Frans Rigter, een kalme vijfti-ger met lichtblauwe ogen, maak je niet snel gek. Maar de ganzen lukt het. ‘Ik word er gek van.’Rigter is boer (80 koeien, 80 schapen) in de Maatpolder bij Eemdijk, provincie Utrecht. Zijn 35 hectare land zit in-geklemd tussen het Eemmeer en een 200 hectare groot
re-servaat van Natuurmonumenten. Toegegeven, qua over-last van ganzen kun je niet veel beroerder zitten. ‘Dit is ideaal leven voor die ganzen. In het reservaat wordt niet gejaagd, het waterpeil staat er hoog. En in het Eemmeer kunnen ze beschut slapen.’
BUITEN DE PERKEN
Nederland is een eldorado voor overwinterende ganzen. Eten te over: sappig gras, oogstresten op het veld, winter-tarwe. En overal meren, plassen en open water om veilig te slapen. Lekker weg in Luilekkerland. Maar boeren zitten met de schade. Om de boel in toom te houden zijn vijf jaar geleden foerageergebieden ingesteld: landbouwgronden waar ganzen (tegen vergoeding) ongestoord kunnen ver-blijven.
Maar de praktijk is weerbarstig. De ganzen laten de (dure) foerageergebieden deels links liggen. Gerichte be-jaging en verbe-jaging ten spijt: de gans is hardleers, slim en blijft steeds langer. Met explosief stijgende kosten voor opvang en schadevergoeding als gevolg.
EIGEN RECHTER
Als we niets doen, kosten ganzen de schatkist over vier jaar 29 miljoen euro per jaar. Dat is zestig procent meer dan twee jaar geleden en bijna vier keer zoveel als vóór de invoering van de foerageergebieden. In opdracht van LNV rekende het Wageningse LEI een aantal alternatieven door (zie kader). Stoppen met het uitkeren van schade bui-ten de foerageergebieden is zo’n optie die geld oplevert.
Geen goed idee, vindt ganzenonderzoeker David Kleijn van het eveneens Wageningse natuurinstituut Alterra. ‘Zo’n maatregel is niet verdedigbaar. Een boer die toeval-lig buiten zo’n opvanggebied toeval-ligt, is gedwongen op eigen
achtergrond <<
19
23 september 2010 — RESOURCE
ten schieten om de populatie met dertig procent in te la-ten krimpen. Daar komen nog zo’n 35 duizend tot 70 dui-zend grauwe ganzen bij.
Grootschalig afschieten helpt volgens Kleijn boven-dien maar voor even. ‘Als je, zeg, twintig procent van de dieren afschiet, keert er een kleinere populatie terug naar het broedgebied. Maar bij lagere dichtheden neemt de overlevingskans voor jonge ganzen toe, zodat de populatie daar snel weer op het ouder niveau komt.’ Afschieten is daarmee in feite dweilen met de kraan open.
Verjagen en doden helpt echt niet, is de ervaring van Rigter. Twee keer per week nemen plaatselijke jagers de ganzen op zijn land op de korrel. Maar meer dan honderd-vijftig ganzen schieten ze er in een heel winterseizoen niet af. ‘Ganzen worden steeds slimmer. Als ze je auto aan zien komen, zijn ze al weg. Je krijgt ze niet onder schot. Schie-ten haalt niks uit.’
ONDERZOEK DE BROEDGEBIEDEN
Eigenlijk is het allemaal symptoombestrijding, vindt on-derzoeker Kleijn. Voor een beter zicht op de kosten moet je eerst de groei van de ganzenpopulatie in beeld krijgen. En daarvoor moet je niet hier zijn, maar in de broedden in het noorbroedden. Als je de draagkracht van die gebie-den bepaalt, weet je volgens Kleijn waar je aan toe bent. ‘Voor de zomerganzen in ons land gebeurt dat al. Maar voor de brand- en kolganzen, die in het hoge noorden broeden, is nog niets bekend. Die soorten hebben hun broedgebied uitgebreid toen de populatie toenam na het stoppen met de jacht. Daar zit een limiet aan. Als je die weet, kun je een groot deel van de onzekerheid over de ganzengroei wegnemen en weet je ook wat de maximale kosten over enkele jaren zijn.’
‘Ganzen worden steeds slimmer.
Als ze je auto zien, zijn ze al weg’
kosten dure maatregelen te nemen om ganzen te verja-gen, terwijl zijn buurman, die binnen het opvanggebied ligt, dergelijke kosten wel vergoed krijgt.’ Het principe van opvanggebieden is dat je ganzen leert waar ze wel en niet mogen grazen, legt Kleijn uit. Maar dat werkt maar tot op zekere hoogte. ‘Dat komt onder meer doordat de gans al-tijd de afweging maakt tussen hoeveel eten er in een
ge-bied te vinden is en het risico dat-ie daarbij loopt. Je kunt je dan ook afvragen hoe groot de verjaaginspanning moet zijn om de ganzen effectief uit bepaalde gebieden te we-ren.’
‘Dan zórg ik wel dat ze hier niet meer zitten!’, reageert boer Rigter emotioneel. ‘Ze zitten aan je brood. Ik zal er al-les aan doen om ze weg te krijgen. Desnoods vergiftig ik ze, maar dat mag ik misschien niet zeggen’, licht hij zijn heftige reactie toe. ‘Ze eten je kostbaarste gras, je meikuil. Daarnaast lopen ze met die grote zwemvliezen je land ka-pot; en dié schade krijg je niet vergoed. En je krijgt de stront er voor niks bij. Die mest komt in je kuilvoer terecht en je weet niet wat voor ziekten ze mee kunnen brengen.’ AFSCHIETEN IS ZINLOOS
Actief populatiebeheer is volgens het LEI een andere mo-gelijkheid om de kosten te beperken. Dat betekent: meer ganzen afschieten. Maar ook dat is volgens Kleijn niet ef-fectief. Hij rekent voor dat je alleen al voor kolganzen tus-sen de 150 duizend en 300 duizend exemplaren zou
moe-WILD GOOSE CHASE The wild geese that over-winter in the Netherlands may seem an attractive feature of the landscape but many Dutch farmers will confirm that you can have too much of a goose thing. The birds eat valu-able crops, damage fields and can carry diseases. Farmer Frans Rigter may look as if he wouldn’t say boo to a goose, but actu-ally he’d gladly poison them. Back in 2005, the Dutch government desig-nated foraging grounds and started compensat-ing farmers for managcompensat-ing them, and for damage done outside them. This is proving very costly as the geese are not stick-ing to the rules. So Wageningen institute LEI has been researching the options for cutting costs. These include abandon-ing current policy, in-cluding compensation, culling geese and win-ning the public over with ‘eco-friendly’ goose meat. All just dealing with symptoms, says Al-terra geese expert David Kleijn. The right place to start, says Kleijn, is in the far north, where re-searchers need to assess the capacity of goose breeding grounds to get the measure of the prob-lem first.
The full story? resource.wur.nl/en %RUGHUFROOLHVYHUMDJHQRYHUZLQWHUHQGHJDQ]HQYDQHHQDNNHULQKHW)ULHVH:RUNXPð
Wie smakelijke cantharellen (rechts) en eekhoorntjes-brood (deze pagina) zoekt, kan beter terecht in schrale, veel gemaaide wegbermen dan in het bos.
20
>> achtergrond
Giftig, bitter of
gewoon vies
Door de natte augustusmaand zijn er dit jaar veel
paddenstoelen in het bos. Kun je die eten? Om niet ziek
te worden, roepen we de hulp in van de Wageningse
expert Thom Kuyper. En Thom, wat adviseer je?
tekst: Albert Sikkema / foto: Bart de Gouw
‘K
ijk, hier hebben we de kastanjeboleet’, wijst Thom Kuyper. ‘Hij heeft een vuil-bruin kleurtje en bevat meer radioac-tief cesium dan andere paddenstoe-len.’ Dat is nog altijd afkomstig van de ramp met de Russische kernreactor in Tsjernobyl in 1986, doceert Kuyper. ‘Radioactieve deeltjes kwamen in Duitsland toen via kastanjeboleten zelfs te-recht in herten die de paddenstoel op hun menu hebben staan. De boleet heeft nog steeds een iets te hoge radioac-tiviteit, maar smaakt goed.’We zijn met Kuyper op excursie in het bos op de Wage-ningse Berg, op zoek naar paddenstoelen. In Nederland hebben naar schatting niet meer dan vijftig mensen een gedegen kennis van paddenstoelen. Kuyper behoort tot de top tien. De bodembioloog leidt vandaag een groepje stu-denten rond. Ik ben op zoek naar eetbare paddenstoelen. De licht radioactieve kastanjeboleet laat ik met rust. DODELIJK LEKKER
Je moet weten wat je plukt, vertelt Kuyper, want er zitten giftige bij. Meestal word je daar alleen maar ziek van, maar sommige soorten zijn dodelijk. In Rusland, waar de inwoners elke herfst mas-saal de bossen intrekken om paddenstoe-len te plukken, valpaddenstoe-len veel slachtoffers. In Italië, waar de paddenstoelenpluk ook populair is, zijn zelfs ambtelijke controleurs aangesteld die de mand-jes met paddenstoelen controleren
op giftige exemplaren.0 Ook in Nederland gaat het af en toe mis. ‘Vorig jaar werd ik te hulp geroepen door een zie-kenhuis in Apeldoorn. Daar was iemand opgenomen die de fraaie gifgordijnzwam had gegeten. Die blijft haar hele leven nierdialysepatiënt.’ Zijn advies: eet nooit padden-stoelen die je niet kent. Hij wijst op een exemplaar. ‘Zoals die daar: de bruine knolvezelkop. Erg giftig.’
Kenner Kuyper plukt, besnuffelt of proeft vrijwel alle paddenstoelen die hij tegenkomt. Het zwavelkopje is waarschijnlijk niet giftig, maar smaakt zo bitter dat je het wel laat om die te eten. De dennenvlamhoed ruikt muf, de stekeltrilzwam is zo glibberig als een kwal en de melk-steelmycena ruikt naar rauwe aardappel. Ook inktzwam-men zijn niet lekker. Gek is dat niet, want het sap uit deze zwammen is te gebruiken als vulpeninkt. Er zijn wel enke-le smakelijke inktzwamsoorten, vervolgt Kuyper, maar dan nog moet je weten wat je doet. De kale inktzwam bij-voorbeeld moet je niet nuttigen in combinatie met alco-holische drankjes – dan word je ziek. Dat
heeft hij zelf in zijn studententijd proefondervindelijk ervaren.
De paddenstoelen die we aan-treffen in het bos, doen voort-durend hun naam eer aan. De chloormycena ruikt naar bleekwater, de melkzwam heet zo omdat er wit sap in het vlees van de zwam zit, de witte tandzwam lijkt op
tandpla-que op een tak en de krulzoom heeft een om-gekrulde rand van de hoed. De scherpe taai-ling is heel taai en smaakt naar sambal.
