Brochure Kaderrichtlijn Water

(1)

De kaderrichtlijn Water

In ieders

belang!

Europese Commissie

(2)

De kaderrichtlijn Water

Zonder water kunnen

we niet leven

Z

onder water zou er geen leven zijn op deze planeet. Ons bestaan en onze economische activiteiten zijn geheel afhankelijk van deze kostba-re hulpbron. En toch is water op wekostba-reldwijd niveau vaak een beperkte hulpbron.

Kerngegevens over de watersituatie wereldwijd

■ Minder dan 1% van het water op onze planeet kan worden gebruikt voor menselijke consumptie.

■ Meer dan 1,2 miljard mensen hebben geen veilig drinkwater tot hun beschikking.

Vergeleken met de situatie in sommige andere delen van de wereld is de toe-stand van Europese waterbronnen gunstig. Het continent kent geen algemene waterschaarste en extreme waterproblemen zoals droogten en overstromingen zijn een zeldzaamheid. Toch moeten we bij nader inzien concluderen dat de kwaliteit van het Europese water verre van bevredigend is.

Kerngegevens over de

watersituatie in Europa

■ 20% van alle

oppervlaktewate-ren in de Europese Unie wordt ernstig bedreigd door verontrei-niging.

■ 65% van alle drinkwater in Europa wordt uit grondwater gewonnen.

■ 60% van de Europese steden putten hun grondwaterbronnen uit.

■ 50% van de wetlands heeft door uitputting de ‘bedreigde toe-stand’ bereikt.

■ De omvang van de irrigatiege-bieden in Zuid-Europa is sinds 1985 met 20% gegroeid.

Gezien de grote en toenemende belasting van onze waterbronnen is het van cruciaal belang dat er doel-treffende wettelijke instrumenten in het leven worden geroepen die zich duidelijk op de problemen richten en die de waterbronnen veiligstellen voor de komende generaties.

De kaderrichtlijn Water richt zich op de bescherming van water in alle wateren en stelt zich ten doel dat alle Europese wateren in het jaar 2015 een ‘goede toestand’ hebben bereikt en dat er binnen heel Europa duur-zaam wordt omgegaan met water. Dit nieuwe overkoepelende systeem komt op het juiste moment, omdat de waterbronnen van Europa in toene-mende mate worden belast. Het heeft geen zin om de problemen nog langer voor ons uit te schuiven. Laten we nu de handen uit de mouwen steken en onze waterbronnen veiligstellen voor nu en voor later.

(3)

Alle belanghebbenden bij

elkaar brengen

Teneinde deze wetgeving te kunnen ontwikkelen, zijn honderden experts bij elkaar gebracht – uit de indus-triële en landbouwsector, milieu- en consumentenorganisaties en lokale en nationale autoriteiten. Deze samenwerking is belangrijk omdat water de basis vormt van een hele reeks activiteiten, waaronder land-bouw, visserij, elektriciteitsopwek-king, industrie, transport en toe-risme. Voor wat betreft de ontwikke-ling van het beleid dat heel Europa zal moeten naleven, vormen de ver-tegenwoordigers en consumenten van deze activiteiten natuurlijk de beste adviseurs.

Deze langdurige en publieke raad-plegingsperiode heeft geresulteerd in een algemene overeenstemming over de doelstellingen en maatrege-len van de richtlijn en over duide-lijke termijnen voor de implementa-tieperiode. De richtlijn vereist tevens grensoverschrijdende samen-werking en moedigt burgers, NGO’s en autoriteiten op alle niveaus aan om zich meer in te spannen, zodat het strikte tijdschema kan worden nageleefd.

Hoe werkt de richtlijn?

De nieuwe richtlijn betekent een ambitieuze en innovatieve aanpak van waterbeheer. Kernelementen van de wetgeving zijn:

■ De bescherming van alle wate-ren – riviewate-ren, mewate-ren, kustwate-ren en grondwatekustwate-ren.

■ Het stellen van ambitieuze doe-len, om ervoor te zorgen dat alle wateren in het jaar 2015 de ‘goede toestand’ hebben bereikt.

■ De verplichting tot grensover-schrijdende samenwerking tus-sen landen en tustus-sen alle betrokken partijen.

■ Ervoor zorgen dat alle belang-hebbenden, met inbegrip van NGO’s en lokale gemeenschap-pen, actief deelnemen aan acti-viteiten op het gebied van waterbeheer.

■ De verplichting van het voeren van een waterprijsbeleid en ervoor zorgen dat de vervuiler betaalt.

■ Het in evenwicht houden van de milieubelangen en de belangen van zij die afhankelijk zijn van het milieu.

Het doel van deze brochure is het verschaffen van een overzicht van de doelstellingen en bepalingen van de Europese kaderrichtlijn Water.

(4)

Water kent geen grenzen

Iedereen die de grote Europese stroomgebie-den van bijvoorbeeld de Donau of de Rijn heeft bezocht, weet dat water niet stopt bij de grens. Daarom zou het water het beste kunnen wor-den beheerd door middel van internationale samenwerking. De EU heeft geleerd van de ervaringen die zij heeft opgedaan in verschil-lende regio’s binnen Europa, zoals het stroom-gebied van de Rijn, dat een jarenlange traditie van internationale samenwerking kent. De kaderrichtlijn Water verlangt dat alle partners van een bepaald stroomgebied via nauwe samenwerking samen hun wateren beheren. De richtlijn schrijft voor dat de landen een gezamenlijk stroomgebiedbeheerplan moeten

opstellen met daarin maatregelen die ervoor moeten zorgen dat de ambitieuze doelstellin-gen van de richtlijn worden verwezenlijkt binnen de voorgeschreven termijnen. Deze plannen moeten worden opgesteld en geïm-plementeerd per stroomgebied – de natuurlijke geologische en hydrologische eenheid die stroomopwaartse en stroomafwaartse belangen samenbrengt: belangen van lokale, regionale en nationale autoriteiten, maar ook belangen van andere betrokken partijen – met inbegrip van NGO’s. In wezen probeert de kaderrichtlijn Water een nieuw saamhorigheidsgevoel omtrent water-beheer binnen een stroomgebied te creëren.

De Elbe: de zalm is terug

Jarenlang behoorde de Elbe tot de meest verontreinigde rivieren van Europa. Na de politieke veranderingen in Midden- en Oost-Europa hebben Tsjechië, Duitsland en de Europese Unie in 1990 besloten om de Internationale Commissie voor de bescherming van de Elbe op te richten. Op basis van gemeenschappelijke beginselen en benaderingen die na een reeks onderzoeken zijn overeengekomen, hebben de landen van het stroomgebied van de Elbe al grote successen geboekt. Zo is de zalm – een van de indicatoren van schoon water – weer in het stroomgebied van de Elbe gesignaleerd. De successen die door deze landen zijn behaald, zullen zich ongetwijfeld uitbreiden nu twee andere landen ook aan het project gaan deelnemen. De landen van het stroomgebied zullen allen gezamenlijk toewerken naar het verwezenlijken van de doelstellingen van de kaderrichtlijn Water.

(5)

Water gaat ons allemaal aan

Niet alleen de landen moeten samenwerken op het gebied van bescherming van de water-bronnen, ook de verschillende actoren uit de uiteenlopende sectoren zullen hun inspan-ningen moeten bundelen. Aangezien wij alle-maal water gebruiken – thuis en op het werk (in de fabriek, op de boerderij en op kantoor) – is het belangrijk dat wij allemaal participe-ren in het bereiken van de doelstellingen van de wetgeving. Daarom moedigt de richtlijn alle belanghebbenden aan om actief deel te nemen aan de activiteiten op het gebied van waterbeheer. Hoe meer kennis wij hebben over de manier waarop wij de waterkwantiteit en –kwaliteit beïnvloeden, hoe meer wij zelf kunnen doen om onze kostbare waterbronnen te beschermen. De kaderrichtlijn Water moe-digt alle burgers aan zich in te zetten voor de bescherming en het beheer van hun wateren. Per slot van rekening hebben zowel burger-groepen als beleidsmakers deelgenomen aan het proces tot de ontwikkeling van de wetge-ving. De volgende stap is het opstellen van een stroomgebiedbeheerplan, dat een analy-se van de kenmerken van het stroomgebied zal omvatten, een evaluatie van de impact van menselijke activiteiten op water, en een eco-nomische analyse van het watergebruik. Daarna zullen er maatregelen worden

geno-men en geïmplegeno-menteerd, in sageno-menwerking met belanghebbenden en gebruikers. Deze samenwerking tussen belanghebbenden zoals NGO’s, lokale gemeenschappen en over-heden op alle niveaus gedurende alle fasen van de implementatie is nodig om ervoor te zorgen dat het hele proces efficiënt en trans-parant verloopt. En deze inspanningen moe-ten worden voortgezet zodat er een evenwicht ontstaat tussen de milieubelangen en de belangen van zij die afhankelijk zijn van het milieu.

WWF – samenwerken voor een

grotere bewustwording

In 2000-2001 heeft het Europese

zoetwater-programma van het WWF, met financiële

ondersteuning van de Europese Commissie, drie seminars georganiseerd, die elk een belangrijk vraagstuk omtrent de implementatie van de kaderrichtlijn Water behandelden: (1) Water en

landbouw, (2) De rol van wetlands in integraal stroomgebiedbeheer en (3) De beste werkwijze bij stroomgebiedbeheerplanning.

De belangrijkste doelstellingen van deze seminars waren: het verschaffen van informatie en de mogelijkheid om te discussiëren over de richtlijn, met daarbij aandacht voor de behoefte aan meer transparantie en bewustwording van de burgers; het delen van ervaringen en expertise; en het vaststellen van de ‘beste werkwijze’ bij het implementeren van de belangrijkste elementen van de wetgeving. Het eerste document met praktische informatie over de seminars kunt u vinden op: www.panda.org/europe/freshwater/ seminars/wfd-guide-en.html

(6)

De gevolgen van chemische

incidenten

De verontreiniging van rivieren door chemische incidenten geeft op dramatische wijze aan wat het verband is tussen verschillende delen van het ecosysteem en het watergebruik door de mens. Een goed voorbeeld is het incident in de Sandoz-fabriek in Bazel, Zwitserland, in 1986. Het water dat werd gebruikt voor het blussen van het vuur bleek te zijn verontreinigd met kwik, organofosfor, bestrijdingsmiddelen en andere chemicaliën. Dit water stroomde de Rijn in en heeft vervolgens geleid tot grootschalige verontreiniging waarbij een half miljoen vissen de dood hebben gevonden. De verontreiniging was waarneembaar tot in Nederland. De drinkwatervoorziening voor de 9 miljoen mensen die langs de Rijn woonden, moest onmiddellijk worden stopgezet.

Een incident dat stroomopwaarts plaatsvond, had dus gevolgen voor het gehele stroomafwaartse deel van de rivier. Het heeft lang geduurd voordat de Rijn deze ramp weer te boven was. Het incident heeft geleid tot een nauwere samenwerking tussen de getroffen landen met als resultaat dat er weer vissen, zelfs zalm, in de Rijn zwemmen. Soortgelijke incidenten hebben zich voorgedaan in de Donau, zoals het ongeluk in Baia Mare in Roemenië in 2000, en in het nationale park Doñana (Andalusië - Spanje), dat vervuild raakte na een damdoorbraak bij Aznalcóllar.

Water is een kwetsbare hulpbron

Eén druppel van een gevaarlijke stof kan duizen-den liters water verontreinigen. Verontreinigingen die nu worden veroorzaakt, kunnen generaties lang in ons grondwater blijven, water dat wij willen gebruiken als drinkwater. Waterbronnen raken vervuild door verschillende soorten watergebruik, zoals in de landbouw, industrie en huishoudens. De kaderrichtlijn richt zich in essentie op het bestrijden van verontreiniging bij de bron en schrijft controlemechanismen voor die ervoor moeten zorgen dat alle vervuilingsbronnen op duurzame wijze worden beheerd. De richtlijn moet grondwater beschermen en hanteert ambitieuze doelen ten aanzien van de kwaliteit en kwantiteit. Ook ten aanzien van de aquatische ecosystemen van onze rivieren, meren en kustwateren worden ambitieuze ecologische doelen gesteld. Hoewel veel van Europa’s grond- en oppervlaktewateren vandaag de dag verontreinigd zijn, moeten ze in het jaar 2015 de ‘goede toestand’ hebben bereikt.

(7)

Beleidsplannen ten aanzien van integratie

De bescherming van het aquatische milieu kan alleen worden gewaarborgd door een verdere integratie van de verschillende beleidsgebieden. De kaderrichtlijn Water stimuleert, en in bepaal-de gevallen eist, integratie van beleidsplannen en maatregelen die kunnen bijdragen tot het ver-beteren van de waterkwaliteit. Agrariërs kunnen bijvoorbeeld hun agrarische landbewerkingsme-thoden aanpassen zodat er minder nitraten in het grondwater lekken, industriële producenten kunnen investeren in nieuwe technologieën die lozingbeperkend zijn, en consumenten kunnen milieuvriendelijke producten kopen (zoals biolo-gisch afbreekbare wasmiddelen).

Derhalve moeten doelstellingen ten aanzien van duurzaam watergebruik die in overeenstemming zijn met de kaderrichtlijn, worden geïntegreerd in de doelstellingen van andere Europese beleids-plannen ten aanzien van landbouw, visserij, ener-gie, transport, toerisme, enz. Lidstaten moeten vaststellen op welke plaatsen de bestaande wet-geving er niet in is geslaagd de problemen omtrent de waterkwaliteit op te lossen en extra maatregelen nemen teneinde alle relevante

doel-stellingen te bereiken. Dit kan bijvoorbeeld zijn in de vorm van strenger toezicht op verontreini-gingen door de industrie of de landbouw.

Het voorkomen en beperken

van verontreiniging is essentieel

Voor wat betreft het beperken van verontreiniging combineert de richtlijn twee manieren van aanpak om ervoor te zorgen dat in het jaar 2015 de doel-stellingen van ‘goede ecologische kwaliteit’ van water zijn bereikt: een maximale vermindering van lozingen en een minimale kwaliteitsdrempel. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat deze worden verwezenlijkt. De Europese Commissie is bezig met het opstellen van ‘milieukundige kwaliteitsnor-men’, die invulling geven aan het begrip ‘goede che-mische toestand’. Tegelijkertijd worden er lozing-beperkende maatregelen genomen – die variëren van het beperken tot het geleidelijk beëindigen van lozingen naar het aquatische milieu over een peri-ode van 20 jaar – voor de meeste verontreinigende stoffen in de Europese wateren, de ‘prioritaire gevaarlijke stoffen’. Nogmaals, om deze ambitieuze doelstelling ten aanzien van de prioritaire gevaar-lijke stoffen te bereiken, moeten alle beschikbare instrumenten worden geïntegreerd.

(8)

Duurzaam gebruik van water

Nu we weten dat er vele activiteiten zijn die

ons water kunnen beïnvloeden, beseffen we pas hoe belangrijk het is dat wij duurzaam met water omgaan en het beschermen tegen verontreinigende stoffen. Nog belangrijker is het dat wij ons realiseren dat de vraag naar

water blijft toenemen. Aan ons nu de taak om ervoor te zorgen dat de kaderrichtlijn Water effectief wordt geïmplementeerd, dat er vol-doende water is voor de komende generaties en dat dit water voldoet aan hoge kwaliteits-normen.

Leven met een tekort aan water

Aangezien waterschaarste wereldwijd toeneemt, proberen mensen manieren te vinden om afvalwater te hergebruiken. Dit is niet zo vreemd omdat dan immers tweemaal gebruik kan worden gemaakt van het water tegen dezelfde pompkosten en dezelfde verplichte zuiveringskosten. Ook zou daarmee de hoeveelheid water die wordt omgeleid worden beperkt, waardoor de hulpbronnen worden ontzien. Het enige nadeel is dat door het hergebruik de beschikbare hoeveelheid water wordt verminderd, omdat er na het gebruik van hergebruikt water minder water terugvloeit in het natuurlijke hydrologische systeem.

Hergebruik is een belangrijke en natuurlijke methode voor de behandeling van drainagewater. Teneinde optimaal gebruik te kunnen maken van een bepaalde watervoorraad en drainagewater af te kunnen voeren, zijn er strategieën ontwikkeld voor het recyclen van water. Er zijn namelijk veel factoren waarmee rekening moet worden gehouden, variërend van behoeften op de korte termijn tot behoeften op de lange termijn, maar ook locatieafhankelijke omstandigheden. In droge gebieden, waar water voor irrigatie beperkt is, kan dit water worden aangevuld met drainagewater. Welk gewas hiermee wordt geïrrigeerd,

hangt echter af van de kwaliteit van het drainagewater. Drainagewater met een hoog zoutgehalte is niet geschikt voor de irrigatie van zoutgevoelige gewassen. Wel kan dit water worden gebruikt voor zouttolerante bossen of land-/bosbouwsystemen die standaard worden geïrrigeerd met zout water.

Zout drainagewater wordt al in toenemende mate hergebruikt voor de irrigatie van zouttolerante gewassen en bomen. En als het irrigatieproject wordt uitgevoerd in de buurt van een natuurlijk wetland, kan het drainagewater worden hergebruikt in het wetland. Maar zelfs dan moeten er voorzorgsmaatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat het drainagewater van een dusdanige kwaliteit is dat het niet schadelijk is voor vissen, watervogels of andere dieren in het wild, en dat de hoeveelheid water die naar het wetland stroomt genoeg is om te voorkomen dat er gevaarlijke concentraties ontstaan.

(9)

De redelijke prijs van water

Water is geen normaal commercieel product, maar moet worden gezien als een kostbaar erf-goed. Daarom is het belangrijk dat mensen ervoor moeten betalen; als iets geld kost, zijn mensen immers eerder geneigd om er spaar-zaam mee om te gaan. Dat is de reden waarom veel Europese landen al jarenlang kosten bere-kenen voor het gebruik van water. Onderzoek heeft uitgewezen dat het berekenen van een prijs voor water fungeert als prikkel om op lange termijn duurzamer om te gaan met waterbronnen. Een onderzoek van het Europees Milieuagentschap heeft aangetoond dat de introductie van meters meteen een waterbesparing van naar schatting 10-25% van de consumptie oplevert.

De kaderrichtlijn Water verlangt dat lidstaten een waterprijsbeleid ontwikkelen waarbij alle gebruikers een rechtvaardige bijdrage moeten betalen. Het beginsel van de richtlijn is dat de vervuiler betaalt, omdat er uiteindelijk altijd iemand moet opdraaien voor de kosten van ver-vuiling. De richtlijn verlangt van stroomgebied-autoriteiten dat zij waterprijssystemen ontwik-kelen waarin rekening is gehouden met de fysieke, sociale, institutionele en politieke omstandigheden van elke locatie. Met andere woorden, er moet onderzoek worden gedaan naar een evenredige uitsplitsing van de heffin-gen over de verschillende sectoren, zoals huis-houdens, industrie en landbouw, en naar de mogelijkheid om in deze heffingen bijvoorbeeld de langetermijnprognoses voor investeringen van de particuliere en overheidssectoren in de infrastructuur op te nemen. Ook worden er raadplegingssessies gehouden. Hiermee wordt beoogd dat het systeem dat uiteindelijk wordt aangenomen, het aanbod en de vraag zodanig in evenwicht brengt dat dit in het voordeel is van de burgers van nu en van morgen.

Omdat water zo belangrijk is voor de volksge-zondheid, zal de richtlijn tegelijkertijd uitzon-deringen maken voor minder bevoorrechte gebieden, zodat de basisvoorzieningen daar worden geleverd tegen een betaalbare prijs.

De Franse waterprijzen

Frankrijk is een land dat al jarenlang een vergoeding vraagt voor waterdiensten. Onlangs is er onderzoek gedaan naar de waterprijzen. Hieruit bleek dat de prijs voor watervoorziening en afvalwaterbehandeling vari-eerde van EUR 0,80 tot EUR 3,15 per kubieke meter. Hoe komt dat? Er zijn verschillende factoren die bijdragen tot deze prijsverschillen, waaronder:

■ soort apparatuur van de waterzuiveringsinstallatie,

■ drinkwaterdistributie- en productiesysteem,

■ soort opvangsysteem voor gebruikt water en de behandeling ervan,

■ natuurlijke omstandigheden,

■ verspreiding van de populatie.

Zal de kaderrichtlijn Water leiden tot

uiteenlopende waterprijzen binnen

Europa?

Het feit dat de kaderrichtlijn Water een efficiënt waterprijssysteem beoogt, wil niet zeggen dat er één vaste waterprijs voor de hele Europese Unie moet komen. De prijzen zullen van gebied tot gebied verschillen. Behalve de bovenstaande punten spelen ook andere factoren een rol, waaronder de internationalisering van milieukosten. Wat de gebieden wel gemeen zullen hebben is de transparantie die ten grondslag ligt aan de beslissingen ten aanzien van het in rekening brengen van waterdiensten. Wij zullen weten wie water gebruikt, wie het vervuilt, wat het kost en wie ervoor betaalt! Mensen zullen worden gestimuleerd om deel te nemen aan de besprekingen die ertoe moeten leiden dat de heffingen op een rechtvaardige wijze worden verdeeld en waarbij economische, milieukundige en sociale beginselen worden geïntegreerd.

(10)

Gezamenlijke

implementatie

De wijze waarop de kaderrichtlijn Water wordt geïmple-menteerd is uniek. De richtlijn gaat ervan uit dat alle betrokken partijen meedoen. Ook biedt de richtlijn de Europese Commissie, lidstaten, kandidaat-lidstaten en alle belanghebbenden de mogelijkheid om via een nieuwe partnerschap het proces te volbrengen met als resultaat een effectieve en samenhangende implementatie. De bepalingen van de richtlijn zijn complex en verstrek-kend. Er is een algemeen besef dat implementatie in grote mate zal worden ondersteund door het opstellen van richt-snoeren met betrekking tot een reeks technische kwesties. Deze uitdaging is opgenomen in het raamwerk van de gezamenlijke implementatiestrategie (Common Implementation Strategy) voor de kaderrichtlijn Water, die het resultaat is van samenwerking tussen de lidstaten en de Europese Commissie en is aangenomen in mei 2001.

Belangrijke termijnen van de richtlijn:

■ December 2003

Nationale en regionale waterwetten moeten aangepast zijn aan de kaderrichtlijn Water.

Samenwerking op stroomgebiedniveau operationeel.

Een analyse van de factoren die impact hebben op onze wateren en onze wateren belasten, moet voltooid zijn, met inbegrip van een economische analyse.

Monitoringprogramma’s, die dienen als basis voor het waterbeheer, moeten gereed zijn.

Stroomgebiedbeheerplannen moeten aan het publiek worden gepresenteerd.

Publicatie van de eerste stroomgebiedbeheerplannen

(11)

Europese Commissie

De kaderrichtlijn Water: In ieders belang!

Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen 2002 — 12 blz. — 14,85 X 21 cm

(12)

KH-41-01-317-NL-C

14

BUREAU VOOR OFFICIËLE PUBLICATIES DER EUROPESE GEMEENSCHAPPEN L-2985 Luxembourg

Design by Qwentès

Kopies van deze publicatie zijn zolang de voorraad strekt gratis verkrijgbaar bij: Informatiecentrum (BU-9 0/11) Directoraat-generaal Milieu Europese Commissie B-1049 Brussel Fax: (32-2) 299 61 98 E-mail: ENV-PUBS@cec.eu.int

Meer informatie vindt u op:

http://www.europa.eu.int/comm/environment/water/ E-mail: env-water@cec.eu.int

Directoraat-generaal Milieu

Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op Internet via de Europaserver (http://europa.eu.int). Bibliographische gegevens bevinden zich aan het einde van deze publicatie.

Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2002

ISBN 92-894-3042-7