op het t e r r e i n van
M e c h a n i s a t i e , A r b e i d en Gebouwen en de d a a r u i t v o o r v l o e i e n d e c o n s e q u e n t i e s v o o r het IMAG
B i z .
1. T a a k van het Instituut 3 2. O r g a n i s a t i e ; B e s t u u r 3/4 3. V r a a g s t e l l i n g a a n het o n d e r z o e k vanuit de " a f n e m e r s " 4 3. 0. Inleiding 4 3 . 0 . 1 . T e c h n i s c h e ontwikkelingen, b e d r i j f s o m v a n g , s c h a a l -v e r g r o t i n g 4 3. 0. 2. T e v e r w a c h t e n t e c h n i s c h e m o g e l i j k h e d e n 5 3. 0. 3. M e c h a n i s a t i e en produkt 5 3 . 0 . 4 . B e d r i j f s v o e r i n g en w e r k m e t h o d e n 6 3. 0. 5. De a g r a r i s c h e b e d r i j f s g e b o u w e n en de k a s s e n 6 3. 0. 6. Landbouw en L a n d s c h a p en Milieu 6 3. 1. Het L a n d b o u w b e d r i j f s l e v e n 6 3. 1. 1. A k k e r b o u w 6 3 , 1 . 2 . V e e h o u d e r i j 8 3. 1. 3. Tuinbouw 10 3. 2. De l e v e r a n c i e r s / a f n e m e r s van b e d r i j f s m i d d e l e n en Produkten 15 3. 2. 1. W e r k t u i g e n en gebouwen 15 3. 2. 2. Van p r o d u k t n a a r c o n s u m e n t 16 3. 3. M i l i e u - e f f e c t e n in de s a m e n l e v i n g 16 3. 4. R e c r e a t i e 17 3.5. O n t w i k k e l i n g s p r o j e c t e n 18
4 . Ontwikkelingen vanuit het o n d e r z o e k g e z i e n 18 4. 1. Het w e r k t u i g b o u w k u n d i g o n d e r z o e k 18 4 . 2 . O n d e r z o e k L a n d b o u w w e r k t u i g k u n d e 19 4. 3. A r b e i d s k u n d i g en o r g a n i s a t o r i s c h o n d e r z o e k 19 4 . 4 . Bouwkundig o n d e r z o e k 21 4. 5. F y s i s c h e p r o c e s t e c h n i e k 23 5. M e t h o d i e k e n en t o e r u s t i n g v o o r het o n d e r z o e k 24 5. 1. Hoofdafdeling Werktuigbouwkunde 24 5 . 2 . Hoofdafdeling L a n d b o u w w e r k t u i g k u n d e 25 5. 3. Hoofdafdeling A r b e i d s k u n d e 25 5. 4. Hoofdafdeling Bouwkunde 26 5. 5. Hoofdafdeling F y s i s c h e p r o c e s t e c h n i e k ( K l i m a a t b e -h e e r s i n g in gebouwen) 26 6. S a m e n w e r k i n g s a s p e c t e n m e t a n d e r e i n s t e l l i n g e n 27 7. Het u i t d r a g e n van o n d e r z o e k r e s u l t a t e n 28
1. T a a k van het Instituut De t a a k van het IMAG i s :
Het door m i d d e l van o n d e r z o e k ten behoeve van de N e d e r l a n d e l a n d - en tuinbouw b e v o r d e r e n van:
- een d o e l m a t i g e m e c h a n i s a t i e en a u t o m a t i s e r i n g
- een o p t i m a l e a r b e i d s b e s t e d i n g en effectieve w e r k o r g a n i s a t i e
het tot s t a n d k o m e n van d o e l m a t i g e , r e l a t i e f goedkope landbouwbedrijf s -gebouwen en k a s s e n , i n c l . de k l i m a a t b e h e e r s i n g d a a r i n
een effectieve b i j d r a g e van de a g r a r i s c h e s a m e n l e v i n g (in t e c h n i s c h o p -zicht) m e t b e t r e k k i n g tot zaken a l s m i l i e u , l a n d s c h a p , r e c r e a t i e en l e e f b a a r h e i d ) .
Het g e s t e l d e doel w o r d t n a g e s t r e e f d d o o r :
het s t i m u l e r e n en actief d e e l n e m e n a a n de ontwikkeling van nieuwe w e r k -tuigen en a n d e r e t e c h n i s c h e h u l p m i d d e l e n in a l l e s e c t o r e n van de l a n d - en tuinbouw;
- het o n d e r z o e k n a a r het g e b r u i k s t e r r e i n , de g e b r u i k s m o g e l i j k h e d e n en de g e b r u i k s w a a r d e van w e r k t u i g e n en a n d e r e t e c h n i s c h e h u l p m i d d e l e n ; - o n d e r z o e k op het t e r r e i n van het t o e p a s s e n en b e h e r e n van d o e l m a t i g e
en s o c i a a l v e r a n t w o o r d e w e r k s y s t e m e n ;
o n d e r z o e k n a a r en ontwikkeling van h u i s v e s t i n g s s y s t e m e n v o o r l a n d -b o u w h u i s d i e r e n , i n c l . de k l i m a a t -b e h e e r s i n g in s t a l l e n ;
o n d e r z o e k n a a r de bouw van k a s s e n en t e e l t r u i m t e n , a l s m e d e van de t e c h -n i s c h e a s p e c t e -n va-n de d a a r i -n p l a a t s v i -n d e -n d e p r o c e s s e -n e-n de r e g e l i -n g e-n a u t o m a t i s e r i n g d a a r v a n ;
- het ontwikkelen van bouwkundige c o n s t r u c t i e s en c o m p l e t e b e d r i j f s g e b o u w e n ; - o n d e r z o e k op het gebied van s t a n k b e s t r i j d i n g en v e r w e r k i n g van m e s t - en
g i e r o v e r s c h o t t e n ;
- o n d e r z o e k op h e t gebied van de t e c h n i s c h e h u l p m i d d e l e n ten behoeve van het o n d e r h o u d van g r o e n v o o r z i e n i n g e n , r e c r e a t i e t e r r e i n e n en n a t u u r g e -b i e d e n .
2- O r g a n i s a t i e
De h i ë r a r c h i e k e lijn van de o n d e r z o e k e r s in het o n d e r z o e k a p p a r a a t s t o e l t op de v a k g e b i e d e n ; W e r k t u i g b o u w k u n d e , L a n d b o u w w e r k t u i g k u n d e , A r b e i d s -en o r g a n i s a t i e k u n d e , Bouwkunde, F y s i s c h e P r o c e s t e c h n i e k .
Deze hoofdgebieden, g e l e i d door v a k d e s k u n d i g e hoofden, s t a a n r e c h t s t r e e k s o n d e r de d i r e c t i e . De m e d e w e r k e r s , g e g r o e p e e r d in vakafdelingen s t a a n in h i ë r a r c h i e k e lijn o p g e s t e l d t. o. v. de hoofden van de op d e z e v a k g e b i e d e n g e r i c h t e hoofdafdelingen.
T e n behoeve van een o p t i m a l e inzet g e r i c h t op de t o e p a s s i n g s g e b i e d e n func-t i o n e r e n in de v o r m van een m a func-t r i x o p b o u w funcfunc-tionele d w a r s v e r b i n d i n g e n zijnde r e l a t i e f k l e i n e afdelingen vanuit de volgende t a k i n g a n g e n : A k k e r b o u w ; Tuinbouw en R e c r e a t i e ( w . o . l a n d s c h a p , p a r k e n , t u i n e n , e t c ) ; V e e h o u d e -r i j en M i l i e u . Deze afdelingen, g e l e i d d o o -r d e s k u n d i g e n op het gebied van de t o e p a s s i n g e n van t e c h n i e k in de b e t r o k k e n ( b e d r i j f s ) t a k k e n s t a a n e v e n e e n s d i r e k t o n d e r de d i r e c t i e . Door m i d d e l van leiding van p r o j e c t e n g r o e p e n en e v e n t u e e l o n d e r z o e k p r o j e c t e n b e s t a a t een d i r e k t e w e r k v e r h o u d i n g m e t m e d e -w e r k e r s van de g e n o e m d e v a k g e b i e d e n . De b o v e n o m s c h r e v e n o n d e r z o e k o r g a n i s a t i e vindt zijn o n d e r s t e u n i n g in e e n a a n t a l stafafdelingen (wiskundige b e g e l e i d i n g , e c o n o m i s c h e b e g e l e i d i n g , m e c h a n i s a t i e s t a t i s t i e k ) , a l s o o k een uitmonding t. b. v. o n t w i k k e l i n g s h u l p en b e l e i d s m a a t r e g e l e n op o v e r h e i d s t e r r e i n (incl. E E G , O E C D , E C E ) .
T e n d i e n s t e van het o n d e r z o e k s t a a n v e r d e r een t w e e t a l proeftuinen en een t w e e t a l p r o e f b o e r d e r i j e n , w a a r v a n de m e d e w e r k e r s op b e s t e m d e r p l a a t s e n hun a a n d e e l l e v e r e n in de p r o g r a m m e r i n g van het o n d e r z o e k , de u i t v o e r i n g van h e t o n d e r z o e k , en t e n dele ook de u i t d r a g i n g van de o n d e r -z o e k r e s u l t a t e n .
De o r g a n i s a t i e w o r d t t e n s l o t t e g e c o m p l e t e e r d door de afdeling A l g e m e n e Zaken en geleid d o o r een d i r e c t i e , b e s t a a n d e uit een d i r e c t e u r , twee a d -j u n c t - d i r e c t e u r e n v o o r de w e t e n s c h a p p e l i -j k e en één a d -j u n c t - d i r e c t e u r v o o r de zakelijke l e i d i n g .
B e s t u u r
In het b e s t u u r hebben z i t t i n g :
- één v e r t e g e n w o o r d i g e r van de L a n d b o u w h o g e s c h o o l
- twee v e r t e g e n w o o r d i g e r s van de D i r e c t i e APVA van het M i n i s t e r i e van Landbouw en V i s s e r i j
- één v e r t e g e n w o o r d i g e r van de D i r e c t i e L a n d i n r i c h t i n g van het M i n i s t e r i e van Landbouw en V i s s e r i j
- één v e r t e g e n w o o r d i g e r van h e t M i n i s t e r i e van V o l k s h u i s v e s t i n g en R u i m t e l i j k e O r d e n i n g
- één v e r t e g e n w o o r d i g e r van het M i n i s t e r i e van V e r k e e r en W a t e r s t a a t - vijf v e r t e g e n w o o r d i g e r s van het L a n d b o u w s c h a p , r e p r e s e n t a t i e f v o o r de
b e d r i j f s t a k k e n A k k e r b o u w (1), r u n d v e e h o u d e r i j (1), v a r k e n s en p l u i m -v e e h o u d e r i j (1) en tuinbouw (2)
- d r i e v e r t e g e n w o o r d i g e r s uit de k r i n g e n van a g r a r i s c h e h a n d e l en i n d u s t r i e - de d e s b e t r e f f e n d e R e s e a r c h C o ö r d i n a t o r van de D i r e c t i e
Landbouwkun-dig O n d e r z o e k a l s a d v i s e r e n d lid
één v e r t e g e n w o o r d i g e r van de Afd. L a n d b o u w t e c h n i e k van de L a n d b o u w -h o g e s c -h o o l a l s a d v i s e r e n d lid
- de a d j u n c t - d i r e c t e u r van de D i r e c t i e A k k e r b o u w en Tuinbouw van de D i r e c t i e APVA van h e t M i n i s t e r i e van Landbouw en V i s s e r i j a l s a d v i s e -r e n d b e s t u u -r s l i d .
Het ligt in de bedoeling het b e s t u u r in de t o e k o m s t uit te b r e i d e n m e t een w e r k n e m e r s v e r t e g e n w o o r d i g e r van het L a n d b o u w s c h a p . Het b e s t u u r z a l w o r d e n b i j g e s t a a n d o o r e e n d r i e t a l a d v i e s c o m m i s s i e s v o o r r e s p . a r b e i d , gebouwen en w e r k t u i g e n , w a a r v a n de s a m e n s t e l l i n g nog in v o o r b e r e i d i n g i s . 3. V r a a g s t e l l i n g a a n het o n d e r z o e k vanuit de " a f n e m e r s " 3. 0. Inleiding V o o r a f g a a n d a a n een m e e r g e d e t a i l l e e r d e b e s c h r i j v i n g p e r t o e p a s s i n g s g e bied, volgen o n d e r s t a a n d enige hoofdlijnen van ontwikkeling, die de p r i o -r i t e i t s s t e l l i n g van a a n te pakken o n d e -r z o e k in m e e -r d e -r e of m i n d e -r e m a t e b e p a l e n dan w e l bei'nvloeden.
3. 0. 1. T e c h n i s c h e ontwikkelingen, b e d r i j f s o m v a n g , s c h a a l v e r g r o t i n g In het v e r l e d e n i s voor de a g r a r i s c h e b e d r i j v e n v o o r a l o n d e r z o e k v e r r i c h t , dat g e b a s e e r d w a s op nieuwe t e c h n i s c h e ontwikkelingen. T e n d e l e b e t r o f dit eigen o n t w i k k e l i n g e n , g r o t e n d e e l s ook w a r e n nieuwe v e r s c h i j n i n g e n op de m a r k t van t e c h n i s c h e h u l p m i d d e l e n a a n l e i d i n g de t o e p a s s i n g s m o g e l i j k h e d e n h i e r v a n na te gaan. Min of m e e r a u t o m a t i s c h w e r d d a a r d o o r het a c c e n t
v o o r a l gelegd op de m o d e r n s t e b e d r i j v e n , h e t g e e n ook dikwijls inhield, b e -d r i j v e n van een zo-danige o m v a n g , -dat ze v e r boven het g e m i -d -d e l -d e l a g e n .
H i e r m e d e wil niet gezegd zijn, dat aan de w e r k z a a m h e d e n op het k l e i n e r e bedrijf geen a a n d a c h t w e r d b e s t e e d .
N a u w e r w o r d e n d e m a r g e s t u s s e n k o s t e n en o p b r e n g s t e n , a l s ook de e c o n o m i s c h e r e c e s s i e doet het a a n t a l p r o b l e m e n van de g r o t e g r o e p van m i d d e n -b e d r i j v e n t o e n e m e n . Was het in v o o r g a a n d e j a r e n zo, dat d e z e -b e d r i j v e n de m o g e l i j k h e i d hadden nieuwe t e c h n i s c h e ontwikkelingen en nieuwe w e r k m e -thoden van hun g r o t e r e c o l l e g a ' s door bijv. s a m e n w e r k e n of i n s c h a k e l i n g van een l o o n w e r k e r na te volgen, t e g e n w o o r d i g wordt dit s t e e d s m o e i l i j k e r .
Vaak zijn hun b e d r i j f s o m s t a n d i g h e d e n m i n d e r geëigend voor het i n z e t t e n van w e r k t u i g e n m e t een z e e r g r o t e s e i z o e n c a p a c i t e i t . Bovendien i s het a a n t a l b e d r i j v e n dat nodig i s om een d e r g e l i j k e g r o t e m a c h i n e voldoende a r e -a -a l te geven, tè g r o o t o m g e m -a k k e l i j k tot een c o m b i n -a t i e te k o m e n . Ook w e r k e n m e t een l o o n w e r k e r is niet altijd r e a l i s e e r b a a r of v e r a n t w o o r d .
Dit a l l e s vindt zijn w e e r s l a g in de t o e g e p a s t e w e r k m e t h o d e n , m a a r ook in de gebouwen en hun f a c i l i t e i t e n .
Een en a n d e r leidt tot de c o n c l u s i e dat m e e r a a n d a c h t dan v o o r h e e n g e s c h o n -ken z a l m o e t e n w o r d e n a a n de g r o e p van " n e t - n o g - b l i j v e r s " . Ook d a a r z a l hetzelfde uitgangspunt kunnen dienen a l s voor de g r o t e r e b e d r i j v e n , t . w . zo laag m o g e l i j k e b e w e r k i n g s k o s t e n p e r eenheid produkt van hoge k w a l i t e i t , p a s s e n d in hun p r o d u k t i e s t r u c t u u r , d a a r b i j s t r e v e n d n a a r een o p t i m a a l b e -d r i j f s r e s u l t a a t . De b e p e r k e n -d e o m s t a n -d i g h e -d e n zullen het beel-d van het te v e r r i c h t e n o n d e r z o e k evenwel in s t e r k e m a t e doen v e r a n d e r e n .
3. 0. 2. Te v e r w a c h t e n t e c h n i s c h e m o g e l i j k h e d e n
Hoewel op enkele fronten de m e c h a n i s a t i e de indruk wekt, m i n of m e e r een eindpunt te hebben b e r e i k t (bijv. m a a i d o r s e r s ) , kan van v e r u i t het g r o o t s t e a a n t a l w e r k t u i g e n en t o e g e p a s t e w e r k m e t h o d e n w o r d e n g e z e g d , dat e r nog vele t e c h n i s c h e ontwikkelingen te v e r w a c h t e n zijn en ook r e e d s voor de d e u r s t a a n . Dit geldt z e k e r ook in de s e c t o r van de gebouwen. V e r d e r kan m e t z e k e r h e i d w o r d e n g e s t e l d , dat d e z e nieuwe t e c h n i e k e n v r o e g e r of l a t e r hun weg zullen vinden. Dit geldt zowel voor het a k k e r b o u w b e d r i j f m e t zijn a a r d a p p e l e n en s u i k e r b i e t e n en in het b i j z o n d e r ook voor een a a n t a l s p e c i a -le t e e l t e n a l s in de V e e h o u d e r i j en in v r i j w e l a l l e s e c t o r e n van de tuinbouw. In de s e c t o r tuinbouw o n d e r g l a s s t a a t de m e c h a n i s a t i e m e t n a m e nog dik-w i j l s in zijn k i n d e r s c h o e n e n . Loonontdik-wikkelingen en b e l o n i n g s n i v e a u s v o o r
g e z i n s l e d e n en v e e l h a n d w e r k , zullen ook d a a r dwingen tot v e r v a n g i n g van a r b e i d door k a p i t a a l . Uit a n d e r e s e c t o r e n van de m e c h a n i s a t i e z u l l e n o n g e twijfeld v e e l i d e e ë n g e b o r e n w o r d e n of o v e r k o m e n , l e i d e n d e tot r a t i o n a l i -s e r i n g van de t e e l t e n .
In de v e e h o u d e r i j m e t o v e r w e g e n d g e z i n s b e d r i j f z a l e v e n e e n s een g r o t e b e -hoefte blijven tot v e r d e r e r a t i o n a l i s a t i e van het w e r k . H i e r z a l v o o r a l ook s p e c i a l e a a n d a c h t g e v r a a g d w o r d e n voor de a r b e i d s b e l a s t i n g van de m e n s . Dit geldt, zij het in v a a k wat a n d e r e m a t e , t r o u w e n s ook in de a n d e r e z o -j u i s t g e n o e m d e s e c t o r e n .
3. 0. 3. M e c h a n i s a t i e en produkt
Op v r i j w e l a l l e a g r a r i s c h e b e d r i j v e n s p e e l t het p r o d u k t i e n i v e a u p e r e e n -heid (kwaliteit en kwantiteit) een b i j z o n d e r b e l a n g r i j k e r o l ; vaak w o r d t h i e r de g r o n d s l a g gelegd voor het b e h a a l d e i n k o m e n . De r e c h t s t r e e k s e r e l a t i e t u s s e n t e c h n i e k en plant of d i e r , z a l , v o o r a l bij n a u w e r w o r d e n d e m a r g e s , s t e e d s m e e r behoefte doen o n t s t a a n a a n begeleiding door o n d e r z o e k , g e -r i c h t op de k w a l i t e i t .
hangend m e t de j u i s t e g r o n d b e w e r k i n g op het j u i s t e t i j d s t i p (althans bij o p e n g r o n d c u l t u r e s ) ; beïnvloeding van het g r o e i s e i z o e n , d e e l s ook w e e r s a m e n h a n g e n d e m e t g r o n d b e w e r k i n g s t e c h n i e k e n , z a a i - en p l a n t m e t h o d e n , e v e n t u e l e v e r v r o e g i n g door afdekken m e t kunststoffolie, m i s s c h i e n de m o -gelijkheid biedend tot twee of zelfs d r i e t e e l t e n p e r j a a r , e n z .
3 . 0 . 4 . B e d r i j f s v o e r i n g en w e r k m e t h o d i e k e n
De m o d e r n e a g r a r i s c h e o n d e r n e m i n g s t e l t , ook op de vele g e z i n s b e d r i j v e n a a n de m a n a g e r hoge e i s e n . T e n e i n d e het j u i s t e o r g a n i s a t i e p a t r o o n te vin-den, a l s o n d e r d e e l van de t o t a l e b e d r i j f s o p z e t , zullen in t o e n e m e n d e m a t e verfijnde p l a n n i n g s m e t h o d i e k e n ontwikkeld m o e t e n w o r d e n , en d i r e c t a a n s l u i t e n d d a a r o p , t e c h n i s c h e h u l p m i d d e l e n voor het b e h e e r s e n en c o n t r o -l e r e n van p r o c e s en v o o r t g a n g . Dit a -l -l e s b r e n g t een a n d e r type g e e s t e -l i j k e b e l a s t i n g m e t zich m e e dan v o o r h e e n . Kennis en i n s t r u m e n t a r i u m zullen d a a r v o o r vanuit het o n d e r z o e k gevoed m o e t e n w o r d e n .
De w e r k u i t v o e r i n g w o r d t in t o e n e m e n d e m a t e van p h y s i e k e inspanning m e n -t a l e b e l a s -t i n g . Aan he-t -t o -t a l e -t e r r e i n van de e r g o n o m i e z a l d e r h a l v e m e e r a a n d a c h t m o e t e n w o r d e n b e s t e e d dan v o o r h e e n .
3. 0. 5. De a g r a r i s c h e b e d r i j f s g e b o u w e n en de k a s s e n
Het s t r e v e n n a a r een hoge k w a l i t e i t van e i n d p r o d u k t e n i s g e b a s e e r d op een gezonde g r o e i van plant en d i e r . D a a r w a a r dit p r o c e s p l a a t s v i n d t in o v e r dekte r u i m t e n , z a l aan de k l i m a a t b e h e e r s i n g een s t e e d s g r o t e r a a n t a l e i -sen w o r d e n g e s t e l d m e t een t o e n e m e n d e m a t e van verfijning. V o o r a l h i e r m o e t g e s p r o k e n w o r d e n van een nauwe r e l a t i e t u s s e n de e i s e n , g e s t e l d door het levende w e z e n en de m o g e l i j k h e d e n die t e c h n i s c h e a p p a r a t u u r in s a m e n h a n g m e t gebouwen ( k a s s e n ) biedt.
De k o m s t van de e l e k t r o n i s c h e a p p a r a t u u r en het s t e e d s g o e d k o p e r w o r d e n van d u r e o n d e r d e l e n d a a r v a n , opent vele p e r s p e c t i e v e n , ook voor een r a -t i o n e l e r g e b r u i k van e n e r g i e .
3. 0. 6. Landbouw en L a n d s c h a p en Milieu
De d i v e r s e t o e p a s s i n g e n van de t e c h n i e k in de Landbouw hebben zowel p o s i t i e v e a l s n e g a t i e v e invloeden m . b. t. l a n d s c h a p en m i l i e u . E r zal een g r o -t e r deel van de o n d e r z o e k c a p a c i -t e i -t m o e -t e n w o r d e n a a n g e w e n d om de leef-b a a r h e i d op een zich e v o l u e r e n d p l a t t e l a n d zo goed m o g e l i j k te doen zijn. S p e c i a l e taken zijn w e g g e l e g d voor nieuwe t e c h n i s c h e ontwikkelingen op het gebied van de r e c r e a t i e ( p a r k e n , s p o r t t e r r e i n e n e . d . ) . Ook h i e r geldt dat g e s t r e e f d m o e t w o r d e n n a a r een zo r a t i o n e e l m o g e l i j k e wijze van b e -h e e r van t e r r e i n e n v o o r de r e c r e ë r e n d e m e n s .
3 . 1 . Het L a n d b o u w b e d r i j f s l e v e n 3. 1. 1. Akkerbouw
De v o o r n a a m s t e p r o b l e m e n , w a a r m e d e de akkerbouw te m a k e n heeft en nog m e e r z a l k r i j g e n , zijn d e e l s van e c o n o m i s c h / o r g a n i s a t o r i s c h e a a r d , d e e l s van t e c h n i s c h / b i o l o g i s c h e . In de e e r s t e p l a a t s s t a a t de m a n a g e r voor het p r o b l e e m de dwingende e i s van s c h a a l v e r g r o t i n g en/of de v e r g r o t i n g van de a r b e i d s p r o d u k t i v i t e i t te r e a l i s e r e n .
V e r v o l g e n s dient hij de u i t v o e r i n g van het w e r k m e t weinig m a n k r a c h t blijvend te r i c h t e n op een o p t i m a a l p r o d u k t i e n i v e a u .
Op de a c h t e r g r o n d van d e z e m o e i l i j k e o p g a v e - s p e l e n vele p r o b l e m e n , die om o n d e r s t e u n i n g door het o n d e r z o e k v r a g e n .
De v o o r n a a m s t e h i e r v a n zijn k o r t aangeduid:, v o o r k o m e n van s t r u k t u u r b e derf, b e r i j d b a a r h e i d ; z a a i b e d v o o r b e r e i d i n g en k i e m o m s t a n d i g h e d e n ; v e r z o r ging o . a . van nieuwe g e w a s s e n ; d i v e r s e o o g s t w e r k z a a m h e d e n incl. de k e t e n r e l a t i e s tot opslag en afzet, incl. d i v e r s e t r a n s p o r t v r a a g s t u k k e n ; a l t e r n a t i e v e w e r k o r g a n i s a t i e s , o . a . in v e r b a n d m e t s l a g v a a r d i g h e i d en w e e r r i
s i c o , zowel p e r w e r k z a a m h e i d a l s p e r p e r i o d e ; t e c h n i s c h e r e l a t i e s in b e -d r i j f s v e r b a n -d ; b e s l i s s i n g s p a t r o o n o n -d e r n e m e r s s c h a p .
V o r e n s t a a n d e ontwikkeling heeft een v e r s c h i l in k a r a k t e r voor de b e d r i j v e n n a a r hun o m v a n g . De g r o t e b e d r i j v e n of c o m b i n a t i e s van b e d r i j v e n zullen v o o r a l behoefte hebben aan kennis o v e r t o e p a s s i n g van m o d e r n e r m a t e r i e e l in r e l a t i e tot de s t r u c t u u r van de o n d e r n e m i n g . De g r o t e g r o e p van m i d d e n -b e d r i j v e n s t a a t v o o r de m o e i l i j k e k e u z e : -benutten van e e n v o u d i g e r m a t e r i e e l , c. q. i n s c h a k e l i n g van de l o o n w e r k e r . In het l a a t s t e geval dient zijn b e d r i j f s s t r u c t u u r dan toch wel zodanig te zijn dat de b o e r een voldoend a a n t a l d i r e k -te p r o d u k t i e v e u r e n o v e r h o u d t . H i e r ligt v o o r a l een nauwe r e l a t i e m e t het t e e l t p l a n , het o p b r e n g s t n i v e a u en de k w a l i t e i t van de g e o o g s t e p r o d u k t e n . Het t i j d s b e e l d is t. o. v. o n g e v e e r v i j f j a a r t e r u g v e r a n d e r d . De z e e r s t e r k e
stijging van de loonkosten kan m o g e l i j k in de t o e k o m s t wat afgevlakt w o r d e n o m d a t het m i n i m u m a a n a r b e i d s k r a c h t e n op deze b e d r i j v e n uit de m i d d e n -g r o e p r e e d s is b e r e i k t en m e n a l l e e n m a a r m e e r m e t " e i -g e n " a r b e i d s k r a c h t w e r k t . Deze zullen e c h t e r de n o r m a l e b e l o n i n g s t r e n d willen volgen, zij het m e t w e l l i c h t een t o e n e m e n d a a n t a l g e w e r k t e u r e n p e r j a a r .
Ook het i n v e s t e r i n g s n i v e a u speelt in dit v e r b a n d een r o l , w a a r b i j de nog in goede s t a a t v e r k e r e n d e t w e e d e h a n d s - m a c h i n e , een niet o n b e l a n g r i j k e r o l s p e e l t .
M e e r dan v o o r h e e n z a l d a a r o m het kleine a k k e r b o u w b e d r i j f behoefte hebben a a n t e c h n i s c h e en e c o n o m i s c h / o r g a n i s a t o r i s c h e i n f o r m a t i e .
A l s a p a r t punt v o o r a l l e typen b e d r i j v e n dient v e r d e r de a r b e i d s v e r l i c h t i n g en a r b e i d s v e i l i g h e i d te w o r d e n g e n o e m d . Dit geldt zowel voor de o n d e r n e m e r zelf a l s voor zijn m e d e w e r k e r s .
Hoewel vele b e d r i j v e n zich b a s e r e n op de t r a d i t i o n e l e g e w a s s e n , dienen we h i e r b i j t h a n s ook een a a n t a l s p e c i a l e p r o d u k t e n te n o e m e n a l s uien en a n d e r e b o l g e w a s s e n , k n o l s e l d e r i j , p r e i , k o o l r a p e n en k o o l s o o r t e n , w a a r v a n de b e -w e r k i n g en o p s l a g d e e l s op de b o e r d e r i j p l a a t s v i n d e n . Ook dit m o e t -w o r d e n g e z i e n in het k a d e r van de s c h a a l v e r g r o t i n g , het s a m e n w e r k e n m e t b u r e n en het zich v e r e n i g e n tot g r o t e r e c o ö p e r a t i e s . Ook dient d a a r b i j gedacht te w o r d e n aan t e e l t m e c h a n i s a t i e en de specifieke b e s t e m m i n g van de i n g e b r a c h -te gebouwen, h e t g e e n k e n n i s en n o r m e n v e r e i s t bij h e r i n r i c h t i n g .
B i j z o n d e r e a a n d a c h t is r e e d s b e s t e e d aan ( s n i j - ) m a i s . Hoewel t e c h n i s c h g e z i e n v e e l k e n n i s uit landen a l s U . S . A . , Z u i d - D u i t s l a n d en F r a n k r i j k toe kan v l o e i e n , v r a g e n de N e d e r l a n d s e o m s t a n d i g h e d e n toch o m m e e r k e n n i s . V e r d e r zij o p g e m e r k t , dat het v r a a g s t u k van de b o d e m s t r u c t u u r een b r e d e r e z a a k i s , dan a l l e e n v o o r k o m e n van s t r u c t u u r b e d e r f . Het v e r b e t e r e n van de b o d e m s t r u c t u u r i s één van de a s p e c t e n van de v e r g r o t i n g van de b o d e m -v r u c h t b a a r h e i d .
O v e r i g e n s m a n k e e r t het in d e z e n op een a a n t a l fronten nog aan goede p a r a -m e t e r s . Ditzelfde geldt t. a. v. de v o c h t v o o r z i e n i n g van het g e w a s -m e t evt. b e r e g e n i n g op de a c h t e r g r o n d .
De s c h a a l v e r g r o t i n g op zich z a l een o n d e r z o e k b e g e l e i d i n g v r a g e n i. v. m . de o r g a n i s a t o r i s c h e p r o b l e m e n , w a a r b i j ook de g r o t e invloed van de loon-w e r k e r dient te loon-w o r d e n b e t r o k k e n . P r o g r a m m a ' s voor de u i t v o e r i n g van
m o d e l s t u d i e s (incl. t o e t s i n g d a a r v a n ) zullen de nodige begeleiding m o e t e n geven.
Op de a c h t e r g r o n d van veel p r o b l e m a t i e k in de akkerbouw s p e e l t de ook in 1970 r e e d s g e n o e m d e r i s i c o f a c t o r van het niet m e e r voldoende s l a g v a a r d i g kunnen zyn in die g e v a l l e n , w a a r i n o n v e r w a c h t e o m s t a n d i g h e d e n v e e l a r b e i d nodig m a k e n (vnl. ongunstig w e e r , e x t r a o n k r u i d ) . Hoewel de ontwikkelingen in de t e c h n i e k leiden tot s t e e d s g r o t e r e d a g c a p a c i t e i t e n , i s toch de " s t i l l e r e s e r v e " a f n e m e n d e . De a r b e i d s b e g r o t i n g en een s t e e d s m e e r verfijnde b e -n a d e r i -n g va-n b e h e e r s b e s l u i t e -n z a l i-n het k a d e r va-n de s c h a a l v e r g r o t i -n g ee-n m e e r en m e e r dwingende noodzaak blijken.
A l s tweede a c h t e r g r o n d dient het feit genoemd te w o r d e n , dat het o p b r e n g s t -n i v e a u e-n de k o s t e -n voor a r b e i d e-n w e r k t u i g e -n v e e l a l b e p a l e -n d zij-n voor de e i n d r e s u l t a t e n . Het n i v e a u van de o p b r e n g s t in geld z a l d a a r b i j b e h a l v e d o o r de k w a n t i t a t i e v e o p b r e n g s t in t o e n e m e n d e m a t e afhangen van k w a l i t a t i e v e a s -p e c t e n . Het o n d e r z o e k ten a a n z i e n van de k w a l i t e i t s b e w a k i n g t i j d e n s en na de p r o d u k t i e , dient dan ook een hoge p r i o r i t e i t te k r i j g e n .
S p e c i a l e p r o b l e m e n doen zich voor bij de k l e i n s t e b l i j v e r s .
In het v e r l e d e n i s r e l a t i e f weinig a a n d a c h t b e s t e e d a a n eigen o n d e r h o u d s a s p e c t e a De hoge door r e p a r a t i e b e d r i j v e n in r e k e n i n g g e b r a c h t e lonen en k o s -t e n , geven a a n l e i d i n g -to-t n a d e r o n d e r z o e k m . b. -t. " b o e r e n w e r k p l a a -t s e n " en de d a a r i n te v e r r i c h t e n w e r k z a a m h e d e n .
S a m e n v a t t e n d zij g e s t e l d , dat de specifieke N e d e r l a n d s e o m s t a n d i g h e d e n z o w e l op het t e r r e i n van de t e c h n i e k a l s op het t e r r e i n van de w e r k o r g a n i s a tie e e r d e r m e e r dan m i n d e r begeleiding behoeven van o n d e r z o e k dan v o o r h e e n , m e t n a m e o m d a t de e c o n o m i s c h e m a r g e s k l e i n e r w o r d e n en s c h a a l -v e r g r o t i n g s t e e d s m o e i l i j k e r d o o r -v o e r b a a r . D a a r b i j komt het s c h e r p e r (moeten) uitbuiten van onze specifieke v o o r s p r o n g op b u r e n en a n d e r e c o n c u r -r e n t e n .
3 . 1 . 2 . V e e h o u d e r i j Melkveehoude r i j
Te v e r w a c h t e n v a l t , dat de ontwikkeling n a a r g r o t e r e e e n h e d e n , zij het w e l l i c h t in afzwakkend t e m p o , zich ook in de k o m e n d e j a r e n zal v o o r t z e t t e n .
De g r o e p g r o t e m o d e r n e b e d r i j v e n kent d a a r b i j enkele specifieke p r o b l e m e n . Het k w a l i t a t i e v e a s p e c t van de b e d r i j f s v o e r i n g - het b e h a l e n van een hoog p r o d u k t i e n i v e a u bij b e p e r k t e v o e r k o s t e n v e r e i s t een s c h e r p b e h e e r op b a s i s van nieuwe t e c h n i e k e n , w a a r b i j het v e r z a m e l e n van feitelijke c i j f e r m a -tige i n f o r m a t i e o v e r de p r o d u k t i e het u i t g a n g s p u n t v o r m t . Te v e r w a c h t e n valt dan ook dat e r in de k o m e n d e j a r e n een s t e r k e behoefte z a l o n t s t a a n a a n i n f o r m a t i e s y s t e m e n op b a s i s van de e l e k t r o n i c a en e l e k t r o n i s c h e g e h e u g e n s . De i n f o r m a t i e z a l h i e r b i j b e t r e k k i n g hebben op d i v e r s e a s p e c t e n van het p r o -d u k t i e p r o c e s . In -de e e r s t e p l a a t s w o r -d t ge-dacht aan -de ontwikkeling van -de p r o d u k t i e p e r d i e r , v o o r t s a a n een b e h e e r s i n g van het v o e d e r e n , zowel k r a c h t v o e r a l s r u w v o e r , t e r w i j l t e n s l o t t e een v o o r t d u r e n d e i n f o r m a t i e o v e r de d i e r g e z o n d h e i d noodzakelijk g e a c h t m o e t w o r d e n .
Van deze s y s t e m e n zijn een a a n t a l i n m i d d e l s in ontwikkeling. Nauw s a m e n -hangend m e t d e z e v r a a g s t e l l i n g komt aan de o r d e een zo s t e r k m o g e l i j k g e a u t o m a t i s s e e r d e p r o d u k t i e (o. a. v o e r e n en m e l k e n ) die m e d e kan leiden tot b e d r i j v e n m e t een z e e r hoog p r o d u k t i e n i v e a u en een lage a r b e i d s b e h o e f t e . Ook h i e r s t a a t v o o r o p een e f f i c i ë n t e r e benutting van o . a . v o e d e r m i d d e l e n en een s n e l l e r e a c t i e op afwijkingen in gezondheid en m e l k p r o d u k t i e .
Voor de g r o o t s t e b e d r i j v e n v r a a g t d o e l m a t i g e t a a k v e r d e l i n g g r o t e a a n d a c h t , inclusief het duidelijk o m s c h r i j v e n van v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n en b e v o e g d -h e d e n van degenen a a n wie -het t a k e n p a k k e t i s o p g e d r a g e n .
lijken in i e d e r geval noodzakelijk voor de b e d r i j v e n w a a r leiding en u i t v o e -ring zijn g e s c h e i d e n .
Op de g r o e p m i d d e n b e d r i j v e n , m e t vee g e h u i s v e s t in l i g b o x e n s t a l l e n , zijn e r nog v e e l v r a g e n t. a. v. een o p t i m a l e s a m e n v o e g i n g van a s p e c t e n , a l s : v o e r
-f r e q u e n t i e , e e t b r e e d t e , g e d r a g en b o x b e z e t t i n g . Ook h i e r z a l in t o e n e m e n d e m a t e de a u t o m a t i s e r i n g van w e r k z a a m h e d e n a a n de o r d e k o m e n , m e t d a a r o p a a n s l u i t e n d de i n f o r m a t i e / r e g i s t r a t i e s y s t e m e n .
De g r o t e g r o e p b e d r i j v e n , < 5 0 m e l k k o e i e n g e h u i s v e s t in g r u p s t a l l e n , l e v e r t v e e l a l voor de b e t r o k k e n b o e r e n een z w a r e fysieke en p s y c h i s c h e b e l a s t i n g op, d a a r de m i d d e l e n en de e c n o m i s c h e a c h t e r g r o n d om tot g r o o t s c h e e p s e m o d e r n i s e r i n g o v e r te gaan, o n t b r e k e n . Toch m o e t w o r d e n a a n g e n o m e n , dat d e z e c a t e g o r i e nog vele j a r e n een b e l a n g r i j k e omvang z a l houden. Door
r e c e n t e t e c h n i s c h e ontwikkelingen m e t n a m e ten a a n z i e n van de m e l k t e c h -niek, lijkt het mogelijk o m a a n s l u i t e n d a a n de b e s t a a n d e b e d r i j f s s i t u a t i e en m e t b e p e r k t e i n v e s t e r i n g e n te k o m e n tot s t e r k v e r b e t e r d e w e r k s i t u a t i e s , zowel a a n de gebouwen a l s bij de v o e d e r w i n n i n g . Het lijkt noodzakelijk dit o n d e r z o e k in de k o m e n d e p e r i o d e m e t k r a c h t t e r hand te n e m e n .
Bij de oogst van r u w v o e r lijkt de r i c h t i n g van m e e r k u i l v o e r en u i t s l u i t e n d k u i l v o e r v o o r de e e r s t e j a r e n m e e r en m e e r definitief. Het (na)drogen m . b . v. f o s s i e l e b r a n d s t o f lijkt s t e e d s p r o b l e m a t i s c h e r te w o r d e n uit een oogpunt van e c o n o m i e . Wel z a l aan de o p s l a g van k u i l v o e r zodanig a a n dacht dienen te w o r d e n b e s t e e d , dat het r u w v o e r een h o o g w a a r d i g e k w a l i -t e i -t behoud-t. Van b e -t e k e n i s is -te w e -t e n , h o e v e e l ds kan w o r d e n g e b o r g e n bij v e r s c h i l l e n d e v o r m e n van g r o o t t e s van o p s l a g , wat e r g e b e u r t m e t en in de d s . Uit bouwkundig oogpunt komt d a a r nog de m a t e r i a a l b e l a s t i n g , die h i e r m e e g e p a a r d gaat, b i j . Dit a l s uitgangspunt voor de k e u z e van m a t e r i a -len en c o n s t r u c t i e s .
Op d e z e wijze kan een inzicht w o r d e n v e r k r e g e n , dat de g e b r u i k e r in s t a a t s t e l t o m de ongelijkheid van de o p s l a g s y s t e m e n te k w a n t i f i c e r e n voor zijn s i t u a t i e .
Het o n d e r z o e k n a a r goedkope gebouwen blijft u r g e n t , hoewel niet b e s p a a r d m a g w o r d e n op die v o o r z i e n i n g e n die van e s s e n t i e e l belang zijn voor de r e n -d a b i l i t e i t van het r u n -d v e e h o u -d e r i j b e -d r i j f . Eén van -de u i t g a n g s p u n t e n bij het o n t w e r p e n van de gebouwen i s m e d e het i n p a s s e n van die v o o r z i e n i n g e n die e e n m a x i m a l e benutting van het p r o d u k t i e v e r m o g e n van de d i e r e n e f f e c t u e r e n . Aandacht dient te w o r d e n g e s c h o n k e n a a n de gezondheid en het welzijn van het d i e r (en van de b o e r ) . Bij het o n d e r z o e k zullen n a a s t de p r o d u k t i e k e n m e r -ken g e d r a g en w e l z i j n dan ook punten van b e o o r d e l i n g m o e t e n zijn.
V l e e s v e e h o u d e r i j
Ondanks de s c h o m m e l e n d e en d a a r d o o r s o m s tijdelijk goede p r i j z e n van r u n d v l e e s , v o r m e n d e z e toch geen a a n l e i d i n g tot g r o t e u i t b r e i d i n g e n in d e z e s e c t o r , die v a a k a l s n e v e n t a k w o r d t u i t g e v o e r d . Het a a n t a l t e c h n i s c h e en a r -b e i d s t e c h n i s c h e p r o -b l e m e n is duidelijk g e r i n g e r dan -bij m e l k v e e . Het i s niet te v e r w a c h t e n , dat d a a r i n v e e l v e r a n d e r i n g z a l k o m e n , het h o o g w a a r d i g e
r u w v o e r l e v e r t w a a r s c h i j n l i j k ook in de t o e k o m s t m e e r r e n d e m e n t op in
m e l k v e e , zelfs w a n n e e r het zou lukken z e e r goedkope h u i s v e s t i n g s m e t h o d e n te ontwikkelen voor v l e e s v e e .
In de t o e k o m s t z a l de v r a a g n a a r k e n n i s vnl. liggen op het t e r r e i n van de
h u i s v e s t i n g en de k l i m a a t b e h e e r s i n g . Voor g r o t e b e d r i j v e n z a l ook het m a n a -g e m e n t a a n d a c h t v e r e i s e n . Wel v r a a -g t bij deze d i e r e n het w e l z i j n s a s p e c t een s p e c i a l e z o r g v o o r het o n d e r z o e k .
V a r k e n s h o u d e r i j
De t o e n a m e van het a a n t a l fokzeugen p e r bedrijf heeft tot gevolg dat ook h i e r b i j een d o e l m a t i g e en a r b e i d s b e s p a r e n d e i n r i c h t i n g van de gebouwen m e e r en m e e r een b e l a n g r i j k e rol i s gaan s p e l e n . De g e d a c h t e n gaan h i e r bij o. m . uit n a a r m e c h a n i s a t i e van het v o e r e n , v e r b e t e r i n g van de d r i n k w a t e r v o o r z i e n i n g en de k l i m a a t b e h e e r s i n g , het op u i t g e b r e i d e r s c h a a l t o e -p a s s e n van r o o s t e r v l o e r e n en h a l f r o o s t e r v l o e r e n .
E. e. a. ook tegen de a c h t e r g r o n d van nieuwe h o k v o r m e n .
De m e c h a n i s a t i e en de a u t o m a t i s e r i n g van het v o e r e n en het u i t m e s t e n gaan in v e r b a n d m e t de a r b e i d s b e s p a r i n g ook bij de v a r k e n s m e s t e r i j een s t e e d s b e l a n g r i j k e r p l a a t s i n n e m e n . De m e c h a n i s a t i e en a u t o m a t i s e r i n g van het v o e r e n v e r k e r e n nog g e d e e l t e l i j k in het b e g i n s t a d i u m .
De betreffende i n s t a l l a t i e s behoeven op een a a n t a l punten nog v e r b e t e r i n g , t e r w i j l de ontwikkeling van een a u t o m a t i s c h e b r i j v o e d e r i n g s i n s t a l l a t i e nieuwe p e r s p e c t i e v e n opent.
Het s t r e v e n n a a r s t a n d a a r d i s a t i e en k o s t e n b e s p a r i n g in de bouw, i n c l . o p t i -m a l i s e r i n g van de w e r k p r e s t a t i e , v r a a g t v o o r t d u r e n d o n d e r z o e k n a a r nieuwe typen s t a l l e n . D a a r b i j i s het g e d r a g van de d i e r e n één d e r p a r a m e t e r s .
A l s s p e c i a l e punten n a a s t k o s t e n voor a r b e i d en gebouwen dienen de k l i -m a a t b e h e e r s i n g en het v o e r r e g i -m e te w o r d e n g e n o e -m d , g e r i c h t op b e t e r e t e c h n i s c h e r e s u l t a t e n en gezonde d i e r e n . Verfijning rond en in de h u i s v e s -ting i s ten dele gebonden a a n de k l i m a a t o m s t a n d i g h e d e n buiten, zodat de f a b r i e k m a t i g v e r v a a r d i g d e bouwpakketten t o e t s i n g en evt. a a n p a s s i n g b e -h o e v e n , zowel in o n d e r d e l e n a l s in t o t a l i t e i t , d a a r m e d e -het o n d e r z o e k uit het v e r l e d e n uitbouwende. D a a r b i j k o m e n in t o e n e m e n d e m a t e ook e t h i s c h e a s p e c t e n .
De g e d r a g s - en w e l z i j n s a s p e c t e n van de d i e r e n s p e l e n in het o n d e r z o e k n a a r de a a n p a s s i n g van b e s t a a n d e h o k v o r m e n (volledige r o o s t e r v l o e r voor m e s t -v a r k e n s , r o o s t e r -v l o e r e n in k r a a m o p f o k h o k k e n , f l a t - d e c k s -voor biggen) en het ontwikkelen van nieuwe hoktypen (open s t a l l e n voor m e s t v a r k e n s en big-gen) een b e l a n g r i j k e r o l . P l u i m v e e h o u d e r i j De " I M A G " - p r o b l e m e n in de p l u i m v e e h o u d e r i j v e r t o n e n een g r o t e m a t e van o v e r e e n k o m s t m e t die in de v a r k e n s h o u d e r i j . K l i m a a t b e h e e r s i n g in de hokk e n , bouwhokkosten p e r d i e r , a u t o m a t i s e r i n g en w e r hokk m e t h o d e n , b e h e e r s i n f o r -m a t i e en " w e r k -m a n a g e -m e n t " , v e r l a g i n g van e x p l o i t a t i e k o s t e n p e r e e n h e i d , s c h a a l v e r g r o t i n g . Verfijning van m e t h o d e n door nieuwe t e c h n i e k e n bieden ook in d e z e s e c t o r m o g e l i j k h e d e n tot v o o r a l v e r b e t e r i n g van k w a l i t e i t van het e i n d p r o d u k t . Nieuw d a a r b i j zijn een a a n t a l « t h i s c h e a s p e c t e n van de pluim-v e e h o u d e r i j , die in de k o m e n d e pluim-vijf j a r e n de a a n d a c h t pluim-van het o n d e r z o e k v r a g e n .
3. 1. 3. Tuinbouw
G e z i e n de v e e l h e i d van takken in de tuinbouw, elk m e t de eigen p r o b l e m a t i e k z a l een t a k s g e w i j z e b e n a d e r i n g noodzakelijk zijn.
Het hoge k o s t e n n i v e a u van t u i n b o u w t e e l t e n a a n a r b e i d en t e c h n i s c h e h u l p -m i d d e l e n heeft tot gevolg dat g e w a s s e n -m e t een r e l a t i e f g e r i n g e o p b r e n g s t c. q. o o g s t z e k e r h e i d (b. v. k e r s e n , z w a r t e b e s s e n ) definitief zullen v e r d w i j -nen, t e n z i j een v e r r e g a a n d e o o g s t m e c h a n i s a t i e p l a a t s v i n d t . Voor a n d e r e g e w a s s e n w o r d t de t e e l t b e h e e r s i n g u i t g e b r e i d tot t e e l t p l a n n i n g en k w a l i t e i t s b e h e e r s i n g . De t e e l t b e h e e r s i n g wordt b e v o r d e r d door m a a t r e g e l e n a l s n a c h t -v o r s t w e r i n g , g e b r u i k -van folies -voor (tijdelijke) bedekking, tot en m e t het t e l e n in o v e r d e k t e r u i m t e n , m e t verfijnde k l i m a a t b e h e e r s i n g s t e c h n i e k e n .
Deze k l i m a a t b e h e e r s i n g heeft tot doel het b e r e i k e n van hoge o p b r e n g s t e n in k w a n t i t e i t en k w a l i t e i t . Door a u t o m a t i s e r i n g van de k l i m a a t b e h e e r s i n g w o r d t n a a s t a r b e i d s b e s p a r i n g een d o e l m a t i g e n e r g i e - v e r b r u i k n a g e s t r e e f d .
K w a l i t e i t s b e h e e r s i n g w o r d t n a g e s t r e e f d door o . a . v e r e d e l i n g en door t e e l t m a a t r e g e l e n die g e l i j k m a t i g h e i d van g r o e i en rijping b e v o r d e r e n en w a a r door v o o r w a a r d e n v o o r v e r d e r e m e c h a n i s e r i n g w o r d e n v e r v u l d en e e n i n t e n -s i e v e r g e b r u i k van de t e e l t r u i m t e .
T e e l t e n o n d e r g l a s
K e n m e r k e n d v o o r de tuinbouw o n d e r glas zijn: de g r o t e n a d r u k die w o r d t gelegd op de t e e l t b e h e e r s i n g , de nog r e l a t i e f lage m e c h a n i s a t i e g r a a d bij de oogst (veel h a n d w e r k , t e r w i l l e van de kwaliteit) en het ingewikkelde o r g a n i -s a t i e p a t r o o n ( v e r -s c h e i d e n h e i d van g e w a -s -s e n en t e e l t p e r i o d e n binnen het bedrijf, i n t e n s i e v e g e w a s v e r z o r g i n g ) .
T e e l t b e h e e r s i x.nK
E r zijn nog b e l a n g r i j k e o p b r e n g s t v e r h o g i n g e n te v e r w a c h t e n door v e r b e t e -r i n g van de t e e l t b e h e e -r s i n g o n d e -r g l a s , w a a -r b i j v o o -r a l te denken i s aan de p r o d u k t i e van b e t e r e k w a l i t e i t e n en een v e r d e r e s p r e i d i n g van de a a n v o e r -p e r i o d e .
Met n a m e zijn a u t o m a t i s e r i n g van k l i m a a t r e g e l i n g , m e t i n b e g r i p van k o o l z u u r g a s d o s e r i n g en b e l i c h t i n g in dit v e r b a n d nog v e e l b e l o v e n d n a a s t v e r -b e t e r i n g van het o n d e r g r o n d s e ( w o r t e l - ) m i l i e u , d o o r g r o n d v e r w a r m i n g , s u b s t r a a t t e e l t e. d. E e n z e e r k l e m m e n d p r o b l e e m w o r d t h i e r e c h t e r ook g e -v o r m d door de s c h e r p e stijging -van de e n e r g i e k o s t e n , w a a r d o o r een e x t r a z w a r e i n s p a n n i n g g e v r a a g d w o r d t o m tot een d o e l m a t i g e r g e b r u i k van de a a n g e w e n d e e n e r g i e te k o m e n .
E n e r g i e b e s p a r e n d o n d e r z o e k heeft d i v e r s e d i r e c t e a s p e c t e n a l s : v e r h o g i n g van r e n d e m e n t , b e p e r k i n g w a r m t e t r a n s m i s s i e en verfijning van de k l i m a a t
-r e g e l i n g ; d a a -r n a a s t i s e -r v -r a a g n a a -r de t o e p a s s i n g van nieuwe v o -r m e n van e n e r g i e g e b r u i k : t o t a l e n e r g y , w a r m t e p o m p en z o n n e - e n e r g i e .
V o o r t s zijn het i n t e n s i e v e g e b r u i k van de t e e l t r u i m t e n en v e r k o r t i n g van de g r o e i p e r i o d e door a a n v u l l e n d e b e l i c h t i n g a s p e c t e n van b e l a n g .
Deze p r o b l e m e n v e r e i s e n een duidelijk m u l t i d i s c i p l i n a i r e a a n p a k . De o p -lopende e n e r g i e p r i j s noopt e v e n z e e r tot een h e r z i e n i n g van bouwkundige
cons t r u c t i e cons zowel a l cons een a a n p a cons cons i n g van de k a cons cons e n en t e e l t en b e d r i j f cons g e -bouwen. Ook de k l i m a a t r e g e l i n g m o e t h i e r o p w o r d e n i n g e s t e l d of a a n g e p a s t (b. v. CO - g e h a l t e ) . De i n t r e d e van de p r o c e s c o m p u t e r bij de k l i m a a t r e g e l i n g o n d e r g l a s v r a a g t een i n t e n s i e v e b e g e l e i d i n g van de i n t r o d u c t i e en o n d e r z o e k m . b . t. de p r o -g r a m m e r i n -g s t e c h n i e k e n ; op dit t e r r e i n d r e i -g t a n d e r s een " -g a t " te o n t s t a a n t u s s e n " f a b r i k a n t e n en h a n d e l " a a n de ene en " v o o r l i c h t e r s + g e b r u i k e r s " a a n de a n d e r e zijde. M e c h a n i s a t i e De s t e r k g e d a a l d e v a s t e a r b e i d s b e z e t t i n g , m e d e a l s gevolg van de t o e n e m e n -de t e n d e n s om het plantgoed te kopen in p l a a t s van dit zelf op te kweken en de m e c h a n i s e r i n g van d i v e r s e t e e l t h a n d l e i d i n g e n , leidt tot een k l e m m e n d t e k o r t a a n a r b e i d voor het o o g s t e n en s o r t e r e n , h e t g e e n vaak ten k o s t e van de k w a l i t e i t g a a t . De m e c h a n i s a t i e van d e z e s a m e n h a n g e n d e r e e k s e n h a n d e -lingen v r a a g t niet s l e c h t s om nieuwe w e r k t u i g e n m a a r v o o r a l o m nieuwe w e r k w i j z e n ( m e n s - m a c h i n e s y s t e m e n ) , die v e e l a l d i e p i n g r i j p e n in de t e e l t en afzet.
Deze bieden m e t n a m e m o g e l i j k h e d e n voor zich ontwikkelende nieuwe b e d r i j f s s t r u c t u r e n . In dit v e r b a n d is a a n d a c h t geboden voor de g e s p e c i a l i
-s e e r d e b e d r i j v e n ( b . v . p l a n t e n o p k w e e k b e d r i j v e n ) die in het g e h e e l een s t e e d s g r o t e r e r o l gaan s p e l e n . V o o r t s blijven nog d i v e r s e z w a r e , o n a a n t r e k k e l i j k e of e e n t o n i g e , w e r k z a a m h e d e n o v e r die om m e c h a n i s e r i n g v r a -gen of v e r b e t e r i n g van w e r k h o u d i n g , e t c .
W a a r nog v e e l ( s o m s z w a r e en o n a a n t r e k k e l i j k e ) m e n s e l i j k e a r b e i d o v e r -blijft w o r d t g e v r a a g d om een v e r b e t e r i n g van het a r b e i d s k l i m a a t .
O r g a n i s a t i e en m a n a g e m e n t I n t e n s i v e r i n g , s p e c i a l i s e r i n g , s c h a a l v e r g r o t i n g en s a m e n w e r k i n g zijn a l l e v e r s c h i j n s e l e n , die de t u i n b o u w o n d e r n e m e r voor g r o t e p r o b l e m e n s t e l l e n . A r b e i d s k u n d i g en o r g a n i s a t i e - o n d e r z o e k zullen h i e r de o p l o s s i n g m o e t e n b r e n g e n . Al dit o n d e r z o e k v r a a g t i n t e n s i e v e e c o n o m i s c h e v o o r s t u d i e s en i n t e n s i e v e s a m e n w e r k i n g m e t b e d r i j f s l e v e n en p r o e f s t a t i o n s . De e e r s t e a u t o m a t i s e -r i n g s a s p e c t e n zijn -r e e d s g e -r e a l i s e e -r d , m e e -r d e -r e zijn in zicht en v e -r g e n o n d e r z o e k .
Het w a t e r g e v e n en de w a t e r b e h a n d e l i n g zijn zaken die t o e n e m e n d e z o r g g e -ven in d i v e r s e t e e l t c e n t r a , t e r w i j l een goede w a t e r v o o r z i e n i n g a b s o l u t e v o o r w a a r d e is v o o r hoge kwalitatief goede o p b r e n g s t e n .
Behalve de r e e d s g e n o e m d e a l g e m e n e punten zullen t. a. v. de d i v e r s e t e e l -ten de b e l a n g r i j k s t e pun-ten w o r d e n g e n o e m d , die in de e e r s t k o m e n d e j a r e n hoge p r i o r i t e i t m o e t e n h e b b e n .
G r o e n t e n
- M e c h a n i s e r i n g plantenopkweek
- Ontwikkeling van nieuwe t e e l t e n en t e e l t s y s t e m e n (b. v. p a p r i k a , a u b e r g i n e , k o r t d u r e n d e teelten) - R e l a t i e t e e l t m o g e l i j k h e d e n en e n e r g i e b e s p a r i n g - W e r k s y s t e m e n , b e d r i j f s o r g a n i s a t i e , f l e x i b i l i t e i t - " I n d u s t r i ë l e " t e e l t m e t h o d e n (b. v. op b a s i s I M A G - t r a n s p o r t s y s t e e m of t r a n s p o r t s y s t e e m op v e r w a r m i n g s b u i z e n ) Snijbloemen - Ontwikkelingen bij de s t e k - en o p k w e e k b e d r i j v e n - O o g s t e n - s o r t e r e n - v e r p a k k i n g - t r a n s p o r t , a f g e s t e m d op de w e n s e n van de v e r b r u i k e r . Dit o n d e r z o e k , dat p a s door een goede a f s t e m m i n g van de d i v e r s e s c h a k e l s in de k e t e n m o g e l i j k w o r d t , w o r d t g e ï n s p i r e e r d door de v e i l i n g e n .
M a n a g e m e n t s y s t e m e n m e t d a t a s e r v i c e , m e d e ten d i e n s t e van de v o o r -l i c h t i n g s d i e n s t .
P o t p l a n t e n en c o n t a i n e r t e e l t e n
P o t p l a n t e n v o r m e n een s t e e d s m e e r g e v r a a g d p r o d u k t dat nog vele v a r i a t i e m o g e l i j k h e d e n biedt in de v o r m van s o o r t e n , typen en v o r m e n . Het t e e l t p r o c e s houdt v e e l ( z w a r e ) t r a n s p o r t a r b e i d in, g e m e c h a n i s e e r d e t r a n s p o r t -s y -s t e m e n beginnen hun i n t r e d e te doen.
D i v e r s e h a n d e l i n g e n zijn e c h t e r nog weinig g e m e c h a n i s e e r d .
V o o r w a a r d e v o o r m e c h a n i s a t i e is een d o e l m a t i g en a a n g e p a s t t r a n s p o r t -s y -s t e e m , z o a l -s ontwikkeld in de m e c h a n i -s a t i e k a -s van het IMAG.
A a n p a s s i n g van t e e l t m e t h o d i e k (b. v. s u b s t r a a t t e e l t , w a t e r g e v e n ) v e r e i s t een goed s a m e n s p e l van d i v e r s e d i s c i p l i n e s , in s a m e n w e r k i n g m e t het b e t r o k k e n p r o e f s t a t i o n ( w a a r b i j g e d e t a c h e e r d e n een b e l a n g r i j k e functie v e r -vullen).
Met de nog te ontwikkelen r a n d a p p a r a t u u r voor m e c h a n i s e r i n g van t e e l t -handelingen w o r d t zowel een a r b e i d s b e s p a r i n g a l s een o p t i m a l e benutting van de t e e l t r u i m t e beoogd.
De v e r k r e g e n k e n n i s en e r v a r i n g m e t potplanten voor de s i e r t e e l t kan ook voor a n d e r e takken van nut zijn: b o o m k w e k e r i j , b o l b l o e m e n p r o d u k t i e en de opkweek van jonge p l a n t e n .
Voor een d o e l m a t i g e r afzet (export) van het p r o d u k t i s een n a d e r e a r b e i d s -kundige en o r g a n i s a t i e k u n d i g e a n a l y s e nodig. H i e r t o e is een s a m e n w e r k i n g m e t de V e r e n i g i n g v. B l o e m e n v e i l i n g e n in N e d e r l a n d noodzakelijk.
F r u i t t e e l t
Knelpunten in de a r b e i d s v o o r z i e n i n g t r e d e n in de f r u i t t e e l t op bij de oogst en de s n o e i . Hoewel de o o g s t p i e k op v e e l b e d r i j v e n (nog) opgevangen kan w o r d e n m e t l o s s e a r b e i d s k r a c h t e n en t o e p a s s i n g van h u l p m i d d e l e n bij pluk
en t r a n s p o r t , i s o o g s t m e c h a n i s a t i e een d r i n g e n d e e i s .
Het snoeien z a l - ook in de t o e k o m s t - o v e r w e g e n d door e r v a r e n k r a c h t e n m o e t e n g e s c h i e d e n . In t o e n e m e n d e m a t e w o r d t g e s t r e e f d om h i e r b i j g e r e e d
s c h a p en m a c h i n e s in t e s c h a k e l e n . De l a a t s t e v r a g e n nog v e e l o n t w i k k e -l i n g s a r b e i d in nauwe s a m e n w e r k i n g t u s s e n t e c h n i c i en t e e -l t k u n d i g e n . P r o d u k t i e v e r h o g i n g , o o g s t z e k e r h e i d en goede k w a l i t e i t blijven b e l a n g r i j k voor het b e r e i k e n van een r e n d a b e l e t e e l t . In dit k a d e r p a s t o . a . de a a n -dacht v o o r een b e t e r e w a t e r v o o r z i e n i n g .
Zowel uit b e d r i j f s e c o n o m i s c h e o v e r w e g i n g e n a l s m i l i e u - t e c h n i s c h e z a l een v e r b e t e r i n g van de g e w a s b e s c h e r m i n g , o . a . d o o r v e r b e t e r d e s p u i t t e c h n i e k e n m e t g e r i n g e r e h o e v e e l h e d e n w a t e r en m i d d e l opnieuw de a a n d a c h t v r a g e n . Men t r a c h t p r o d u k t i e v e r h o g i n g t e b e r e i k e n door: t o e p a s s i n g van i n t e n s i e v e p l a n t s y s t e m e n . A l s a l t e r n a t i e f voor de r i j e n t e e l t in s p i l v o r m w o r d t o. a. g e -dacht aan een t a f e l s y s t e e m , w a a r o p een eenvoudig o o g s t s y s t e e m t o e g e p a s t kan w o r d e n .
Voor kleine b e d r i j v e n lijken p e r s p e c t i e v e n a a n w e z i g voor een v o l v e l d s s y s -t e e m m e -t o n g e v e e r een dubbele p l a n -t d i c h -t h e i d -t . o . v. de huidige r i j e n -t e e l -t . Voor de m e c h a n i s a t i e h i e r i n zullen nieuwe m e t h o d e n ontwikkeld m o e t e n w o r -den.
N a a s t de z w a a r t e p u n t e n , gelegd op de d i v e r s e a p p e l v a r i ë t e i t e n is o n d e r z o e k i. z. m e c h a n i s a t i e g e w e n s t m e t b e t r e k k i n g tot p e r e n en k e r s e n en m o g e l i j k b e s s e n s o o r t e n , w a a r b i j ook w e e r de oogst een te g r o t e a r b e i d s p i e k v e r o o r -z a a k t . B l o e m b o l l e n t e e l t In de e e r s t e p l a a t s zij v e r w e z e n n a a r het t. a. v. d e z e t e e l t e n v e r m e l d e o n d e r A k k e r b o u w , w a a r m e t n a m e v o o r de z w a a r d e r e g r o n d e n , m e c h a n i s a t i e p r o -b l e m e n liggen. D a a r n a a s t z a l a a n de volgende punten v e r d e r o n d e r z o e k en o n t w i k k e l i n g s -w e r k p l a a t s m o e t e n vinden:
M a c h i n a a l p e l l e n ( o . a . van tulpen); ontwikkeling p e l m a c h i n e s en h u l p m i d -d e l e n
- V e r n i e t i g i n g o o g s t v e r l i e z e n (analogie tuj a a r d a p p e l e n )
- P l a n t - en t e e l t s y s t e m e n in r e l a t i e tot de m e c h a n i s e r i n g . P r e c i s i e p l a n t e n - K l u i t v r i j o o g s t e n , s p o e l e n en s n e l - d r o g e n (in r e l a t i e m e t p e l b a a r h e i d ) - Z i e k z o e k e n in veld en s c h u u r
- Afzet: a r b e i d s o r g a n i s a t i e , t r a n s p o r t en v e r w e r k i n g , s o r t e r e n en verpak-ken, f u s t p r o b l e e m .
O n d e r dit hoofdstuk valt ook de p r o d u k t i e van b o l b l o e m e n of het t r e k k e n of b r o e i e n van bollen; door r e c e n t e ontwikkelingen w o r d t t h a n s a l l / 3 d e e l van de N e d e r l a n d s e t u l p e n p r o d u k t i e in N e d e r l a n d a f g e b r o e i d . Zowel de k l i m a a t r e g e l i n g ( e n e r g i e en belichting) a l s de m e c h a n i s e r i n g ( i n d u s t r i ë l e p r o d u k -t i e - s y s -t e m e n ) zijn d r i n g e n d aan v e r b e -t e r i n g -t o e .
C h a m p i g n o n t e e l t
O n d a n k s , of m i s s c h i e n dank zij de weinig gunstige p r i j s o n t w i k k e l i n g in 1975, zijn e r in de c h a m p i g n o n t e e l t i n g r i j p e n d e v e r a n d e r i n g e n in de t e e l t t e c h n i e k op gang g e k o m e n . Deze v e r a n d e r i n g e n hebben b e l a n g r i j k e k o n s e k w e n t i e s voor de r a t i o n a l i s a t i e en m e c h a n i s e r i n g van deze t e e l t , w a a r d o o r de con-c u r r e n t i e p o s i t i e van de N e d e r l a n d s e con-c h a m p i g n o n t e e l t a a n z i e n l i j k v e r s t e r k t w o r d t . De g e n o e m d e v e r a n d e r i n g e n betreffen het g e b r u i k van d o o r g r o e i d e
c o m p o s t , w a a r d o o r de " t e e l t " fase w o r d t b e k o r t en het g e b r u i k van zgn. t u s s e n r a s s e n w a a r d o o r m e c h a n i s c h geoogst kan w o r d e n .
E . e. a. leidt tot de volgende hoofdpunten voor het o n d e r z o e k :
M e c h a n i s e r i n g van de t e e l t s y s t e m e n ; het vullen en ledigen van de c o m p o s -t e r i n g s r u i m -t e n (-tunnels); he-t -t r a n s p o r -t n a a r de b e d r i j v e n , he-t vullen en ledigen van de t e e l t r u i m t e n , het m e c h a n i s c h o o g s t e n , schonen en s o r t e
-r e n van het p -r o d u k t .
H i e r a a n g e r e l a t e e r d i s een a a n p a s s i n g c. q. v e r b e t e r i n g van de t e e l t r u i m t e n , hun b o u w t e c h n i s c h e a s p e c t e n en i n r i c h t i n g en v o o r t s de k l i m a a t b e h e e r s i n g en a u t o m a t i s e r i n g van de r e g e l i n g d a a r v a n .
Het k l i m a a t o n d e r z o e k blijft een e s s e n t i ë l e z a a k voor een goede p r o d u k t i e planning. Deze p r o d u k t i e p l a n n i n g i s van v e e l f a k t o r e n afhankelijk en d a a r v o o r is nodig een n a d e r e a n a l y s e en het o p s t e l l e n van p r o g r a m m e r i n g s n o r -m e n o . a . t e r bepaling van o p t i -m a l e o o g s t -m o -m e n t e n .
De nieuwe p r o d u k t i e m e t h o d e v r a a g t om een n a d e r e b e s t u d e r i n g van de a a r d en opzet d e r t e e l t r u i m t e n , w a a r b i j e n e r z i j d s i s te denken a a n e e n v o u d i g e r en g o e d k o p e r e gebouwen, a n d e r z i j d s ook aan s t e r k g e m e c h a n i s e e r d e i n s t a l -l a t i e s ( z o a -l s b . v. het -l a d e n s y s t e e m ) .
B o o m k w e k e r i j
Zowel de s t a r t f a s e a l s de fase van de v e r d e r e g r o e i op een kweekbedrijf kent a r b e i d s p r o b l e m e n , die om m e c h a n i s a t i e v r a g e n . Dit geldt z e k e r in niet m i n d e r e m a t e v o o r de o o g s t , het s o r t e r e n en het a f l e v e r e n .
Met n a m e zijn h i e r de volgende punten te n o e m e n , die om een o n d e r z o e k v r a g e n :
- T o e p a s s i n g van ( k u n s t s t o f - ) k a s s e n en v o r m e n van foliebedekking - T e e l t in c o n t a i n e r s en " s t a r t m e d i a " - O v e r p l a n t e n - V e r z o r g i n g en w a t e r v o o r z i e n i n g - O o g s t e n , s o r t e r e n , bundelen, i n h o e z e n , t r a n s p o r t - M a n a g e m e n t - p r o b l e m e n . G r o e n t e t e e l t open j»rond
H i e r b i j zijn twee ontwikkelingen te o n d e r s c h e i d e n : het o p n e m e n van volledig te m e c h a n i s e r e n en a k k e r b o u w m a t i g te t e l e n g r o e n t e g e w a s s e n in het bouw-plan van a k k e r b o u w b e d r i j v e n e n e r z i j d s en de " v e r f i j n i n g " of i n t e n s i v e r i n g en s p e c i a l i s e r i n g (b. v. a a r d b e i e n en w a s p e e n ) van een nog s t e e d s b e l a n g r i j -ke g r o e p o p e n g r o n d s g r o e n t e t e e l t b e d r i j v e n a n d e r z i j d s .
Op deze l a a t s t e b e d r i j v e n zijn nog d i v e r s e specifieke p r o b l e m e n op te l o s -sen in v e r b a n d m e t het z a a i e n , p l a n t e n , v e r z o r g e n , w a t e r g e v e n , o o g s t , s o r t e r i n g , v e r p a k k i n g en t r a n s p o r t van d i v e r s e g e w a s s e n . O p l o s s i n g van deze p r o b l e m e n kan e r t o e leiden dat nog m e e r g r o e n t e g e w a s s e n g e s c h i k t r a -ken o m op a k k e r b o u w m a t i g e s c h a a l g e p r o d u c e e r d te w o r d e n .
Gezien het o p n e m e n van d e r g e l i j k e g e w a s s e n in a k k e r b o u w b e d r i j v e n c. q. het t e l e n van de d i v e r s e s o o r t e n g r o e n t e op a k k e r b o u w m a t i g e s c h a a l zij ook v e r w e z e n n a a r dat o n d e r d e e l (1. 1. ).
3. 2. V r a a g s t e l l i n g vanuit l e v e r a n c i e r s / a f n e m e r s van b e d r i j f s m i d d e l e n en Produkten
3. 2. 1. W e r k t u i g e n en gebouwen
Bij de ontwikkeling van nieuwe w e r k t u i g e n b e s t a a t behoefte aan k e n n i s o v e r de r e l a t i e t e c h n i s c h e vinding p r a k t i j k e i s e n en m o g e l i j k h e d e n . Deze b e -hoefte z a l in vele g e v a l l e n l e i d e n tot s a m e n w e r k i n g m e t het landbouwkundig o n d e r z o e k . In de d i v e r s e s t a d i a i s dit s a m e n s p e l m o g e l i j k en v a a k g e w e n s t : - t o e t s i n g van de ruwe i d e e ë n en te v e r w a c h t e n ontwikkelingen
- O n d e r z o e k a a n p r o t o t y p e s en nieuw g e ï n t r o d u c e e r d e s y s t e m e n - m e r k e n o n d e r z o e k
N a a r m a t e de e i s e n g e s t e l d a a n het w e r k t u i g h o g e r w o r d e n i. v. m . de k w a l i t e i t van het w e r k ( o . a . k w e t s b a r e p r o d u k t e n ) , g r o e i t de behoefte a a n s a -m e n w e r k i n g . Hetzelfde kan w o r d e n gezegd van de -m a c h i n e s , die een z e e r specifiek k a r a k t e r hebben en vaak in kleine s e r i e s w o r d e n g e f a b r i c e e r d . Het b o v e n s t a a n d e i s door de i n t e r n a t i o n a l e a a r d van f a b r i c a g e en h a n d e l e e n s a m e n s p e l dat n a a s t n a t i o n a l e v e e l i n t e r n a t i o n a l e a s p e c t e n en a c t i v i t e i t e n
o m v a t .
Bij de gebouwen zien we een s n e l l e ontwikkeling van i n d u s t r i e m a t i g e v e r -v a a r d i g i n g .
Door nieuwe ontwikkelingen op het gebied van v o e r s y s t e m e n , m e s t v e r w e r -k i n g s s y s t e m e n , h u i s v e s t i n g s s y s t e m e n e t c . dient e r t. a. v. de opzet van het t o t a l e bedrijf een h e r w a a r d e r i n g van de b e d r i j f s i n r i c h t i n g d o o r g e v o e r d te w o r d e n . A a n s l u i t e n d h i e r o p is e r behoefte a a n een a a n g e p a s t p r o g r a m m a van e i s e n g e f o r m u l e e r d op b a s i s w a a r v a n een o p t i m a a l f u n c t i o n e r e n d g e -bouw kan w o r d e n g e r e a l i s e e r d .
Met n a m e de k l i m a a t r e g e l i n g , in c o m b i n a t i e m e t de e n e r g i e v o o r z i e n i n g z a l t. b . v. d e z e r e a l i s a t i e n a d e r inzicht v r a g e n .
Door de m a r g i n a l e bouw in de landbouw, m e t a l l e gevolgen t. a. v. v e i l i g -heid en r i s i c o ' s daaraan v e r b o n d e n , is e r behoefte a a n een v e r z a m e l i n g van u n i f o r m e b e l a s t i n g s v o o r s c h r i f t e n en b a s i s g e g e v e n s t. b . v. de b e r e k e n i n g , c o n s t r u c t i e en u i t v o e r i n g , s t a b i l i t e i t , en s t e r k t e . Inzicht i s nodig m . b . t. t h e r m i s c h e en h y g r i s c h e e i g e n s c h a p p e n . Ook zijn r e k e n r e g e l s en b e l a s t i n g s -n o r m e -n voor ( t o r e -n - ) s i l o ' s -nodig.
Wijziging van de i n r i c h t i n g b r e n g t v e e l a l wijziging van het m a t e r i a a l m e t zich m e e . Wijziging van het m a t e r i a a l d a a r e n t e g e n behoeft geen wijziging van de i n r i c h t i n g te b e t e k e n e n . Deze heeft te m a k e n m e t de functionele l e -v e n s d u u r -van de i n r i c h t i n g en de t e c h n i s c h e l e -v e n s d u u r -van het m a t e r i a a l . De functionele l e v e n s d u u r van de i n r i c h t i n g van het landbouwbedrijfsgebouw i s in het a l g e m e e n van g r o t e r belang dan de t e c h n i s c h e l e v e n s d u u r van het m a t e r i a a l .
V e r a n d e r b a a r h e i d van de i n r i c h t i n g is een s l e u t e l tot l e v e n s d u u r v e r l e n g i n g . De o v e r w e g i n g , dat uit m o d e r n e m a t e r i a l e n o p g e t r o k k e n landbouwbedrijf s gebouwen l a n d s c h a p p e l i j k v e r a n t w o o r d m o e t e n zijn, dient in de n a a s t e t o e -k o m s t een z w a a r d e r a c c e n t te -k r i j g e n .
Aan b e r e k e n i n g s g r o n d s l a g e n voor k a s s e n dient i. v. m . de t o e p a s s i n g van nieuwe m a t e r i a l e n en gewijzigde i n z i c h t e n i. v. m . z w a r e w i n d b e l a s t i n g v o o r t d u r e n d a a n d a c h t te w o r d e n b e s t e e d .
Op het t e r r e i n van de k l i m a t i s e r i n g van k a s s e n heeft de a u t o m a t i s e r i n g van de r e g e l i n g d a a r v a n al g r o t e v o r d e r i n g e n g e m a a k t . L e v e r a n c i e r s en g e b r u i -k e r s van door p r o c e s c o m p u t e r s g e s t u u r d e r e g e l i n g e n , hebben g r o t e behoefte aan begeleiding van d e z e ontwikkeling en aan o n d e r z o e k m . b. t. de p r o -g r a m m e r i n -g .
In v e r b a n d m e t de noodzaak tot e n e r g i e b e s p a r i n g i s van de zijde van h a n d e l en i n d u s t r i e v r a a g n a a r i n f o r m a t i e o v e r f y s i s c h e e i g e n s c h a p p e n van m a -t e r i a l e n en i n s -t a l l a -t i e s voor e n e r g i e b e s p a r e n d e d o e l e i n d e n . In di-t v e r b a n d kunnen (te ontwikkelen) r e k e n m o d e l l e n dienst doen.
3. 2. 2. Van g r o d u c e n t n a a r c o n s u m e n t
In s t e r k t o e n e m e n d e m a t e o n t s t a a t een nauwe r e l a t i e t u s s e n het g e b e u r e n op landbouwbedrijven en de k a n a l e n voor de afzet van p r o d u k t e n n a a r de c o n s u m e n t . H i e r b i j w o r d e n in vele gevallen a f g e s t e m d e w e r k w i j z e n en o r g a n i s a t i e v o r m e n n a g e s t r e e f d , w a a r b i j r e e d s bij de oogst van p r o d u k t e n in b e l a n g -r i j k e m a t e -r e k e n i n g m o e t w o -r d e n gehouden m e t de t e c h n i e k e n die w o -r d e n t o e g e p a s t bij de afzet. K w a l i t e i t e n , v e r p a k k i n g s v o r m e n en - e e n h e d e n en l e v e r i n g s s c h e m a ' s spelen h i e r b i j een d o o r s l a g g e v e n d e r o l . Uit a l l e b e d r i j f s
-s e c t o r e n k o m e n dan ook b e l a n g r i j k e i m p u l -s e n n a a r het o n d e r z o e k om te
k o m e n tot g e ï n t e g r e e r d e s y s t e m e n voor de oogst e n e r z i j d s en de v e r w e r k i n g / afzet a n d e r z i j d s .
Uit de a k k e r b o u w s e c t o r zijn enkele r e c e n t e v o o r b e e l d e n : de g r o o t s c h a l i g e s t r o o o g s t en a f z e t , v o o r t s de a a n v o e r van a a r d a p p e l e n n a a r de v e r w e r kende i n d u s t r i e . In de v e e h o u d e r i j s e c t o r kunnen genoemd w o r d e n : de m e l k afzet via t a n k m e l k e n , de o r g a n i s a t i e van de v e r w e r k i n g van g r a s tot g e -droogd m a t e r i a a l en de afzet van s l a c h t v a r k e n s en e i e r e n . In de tuinbouws e c t o r ituinbouws e r een b e l a n g r i j k e a a n d r a n g om te k o m e n tot g e ï n t e g r e e r d e t e c h -n i e k e -n va-nuit het v e i l i -n g w e z e -n e-n de c o -n s e r v e -n i -n d u s t r i e .
Het z a l in de k o m e n d e j a r e n noodzakelijk zijn een b e l a n g r i j k e h o e v e e l h e i d w e r k k r a c h t in het o n d e r z o e k te r e s e r v e r e n voor d e z e p r o b l e m e n o m in r e -delijke m a t e te kunnen k o m e n tot de g e w e n s t e o n d e r l i n g e a a n p a s s i n g e n in het belang van een r a t i o n e l e d i s t r i b u t i e van l a n d b o u w p r o d u k t e n .
3. 3. M i l i e u - e f f e c t e n in de s a m e n l e v i n g
Een punt, dat v o o r a l nauw s a m e n h a n g t m e t de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e is de o v e r t o l l i g e m e s t . M e s t o v e r s c h o t t e n o n t s t a a n d a a r , w a a r een groot a a n t a l v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n m e t een b e p e r k t e o p p e r v l a k t e land g e c o n c e n t r e e r d zijn. U i t e r a a r d dient m e n d e z e o v e r s c h o t t e n af te v o e r e n , ook om m i l i e u h y g i ë
-n i s c h e r e d e -n e -n .
In a a n m e r k i n g k o m e n d e o p l o s s i n g e n zijn o. a. a f v o e r e n n a a r g e b i e d e n m e t t e k o r t a a n o r g a n i s c h e m e s t , in c o m b i n a t i e m e t t u s s e n o p s l a g , d r o g e n , s c h e i -den en v e r w e r k b a a r m a k e n voor d i v e r s e d o e l e i n d e n , en b i o l o g i s c h a f b r e k e n .
Dit l a a t s t e lukt goed m e t g i e r van k a l v e r e n en v a r k e n s , h o e w e l de g e h a l t e n a a n N en P in het effluent v e e l a l nog te hoog zijn voor het v e r k r i j g e n van een l o z i n g s v e r g u n n i n g . N a d e r o n d e r z o e k is dan ook nodig. Het d r o g e n v e r -dient e v e n e e n s n a d e r a a n d a c h t . D a a r b i j z a l ook m o e t e n w o r d e n gekeken n a a r de afzet, o. a. a l s m e s t s t o f en m o g e l i j k a l s toevoeging a a n v e e v o e r .
De v e r o o r z a a k t e s t a n k o v e r l a s t door v a r k e n s en p l u i m v e e b e d r i j v e n i s v e e l -a l een b o t t l e - n e c k voor het v e r k r i j g e n v-an een h i n d e r w e t v e r g u n n i n g . E e n o b j e c t i e v e m e t h o d e voor het v a s t s t e l l e n van de s t a n k is g e z i e n het a a n t a l h i n d e r w e t p r o c e d u r e s een u r g e n t e z a a k .
