Over selectie van meerderjarige cultuurgewassen in tropisch Nederland

°VER SELECTIE VAN MEERDERJARIGE

CULTUURGEWASSEN IN TROPISCH

NEDERLAND.

REDE U I T G E S P R O K E N B I J H E T AANVAARDEN VAN HET HOOO-LEEBAARSAMBT AAN DE LANDBOUWHOOGESCHOOL TE

WAGENINGEN OP 12 J A N U A R I 1 9 2 0 DOOR

D R . W. R O E P K E .

Mijne Heeren Curatoren dezer Hoogeschool, Hoogleeraren, Lectoren, Assistenten en Ambte-naren, Dames en Heeren Studenten,

En gij allen, die deze bijeenkomst met Uwe tegenwoordigheid vereert,

Zeer gewaardeerde Toehoorders !

dur , Tu r oPe e s ch e landbouw in Tropisch Nederland heeft

ge-aal 1 6 ^a a t et e jaren een groote vlucht genomen.

Meerspeci-heeft .a a n o u w der overjarige gewassen, der z.g. bergeultures,

y if-ii °P e e n ongeëvenaarde wijze weten te ontwikkelen,

veel \ . ^e o m s ta n d i g h e d e n zijn hiervan de oorzaak. Er is

buit fp i t a a l n a a r d e n Oost gevloeid, Nederlandsen zoowel als

van a n c^ h > e n de m a r k t is, behoudens enkele uitzonderingen

' de I??.e r tijdelijken aard, gunstig geweest. H a n d in h a n d met

wend' 1 J n a k°0 I ,tsachtige evolutie naar buiten heeft ook de

in-„e &f ontwikkeling dezer cultures zeer belangryke vorderingen

wii'z ^n **** *s v o o r na m e l i j k t e wijten a a n de voortreffelijke

kou ' ,W a a ro p de Proefstations en het D e p a r t e m e n t van

Land-in d m . <**ë' a l m e d e enkele particulieren, h u n beste krachten en dienst dezer zaak .hebben gesteld.

Werk A°U *e V e r v o e r e n U hier een beeld te ontwerpen van het

is v ' • * ^ °0 r D e (*o elde instellingen en personen in zijn geheel 0 e r r i 0 Qt - I k zal mij daarom t o t de behandeling van een enkel

meer-dus mag aannemen, d a t het zich in meer algemeene belangstelling zal verheugen. I k bedoel het onderwerp „selectie". E v e n -wel zal ik mij beperken t o t de vijf „hoofdcultures", d.i. de rubber, djejkpffie, de cacao, de kina en de thee. Ook zal ik slechts de hoofdlijnen weergeven, want het onderwerp is veel te uitgebreid en ingewikkeld, om hier in zijn geheelen omvang te worden be-handeld.

Wij mogen wel een oogenblik stil blijven s t a a n bij de beteeke-nis v a n het woord „selectie". H e t is niet bepaald eenvoudig het begrip, d a t eraan verbonden is, met enkele woorden scherp te omlijnen. I m m e r s de theoreticus, d.i. de moderne genetiker, v e r s t a a t onder selectie feitelijk de „analyse" van bestaande en de 7,synthese" van nieuwe „soorten" of „ v o r m e n " ; zijn streven ! is dus erop gericht, de plantaardige of dierlijke organismen,

waarmede hij experimenteert, te splitsen in h u n laatste erfelijke eenheden, de z.g. „elementaire soorten" van D E V R I E S en deze voort t e teelen, of geïsoleerd, óf gecombineerd volgens bepaalde gezichtspunten. Bij een werkwijze als deze treedt speciaal de streng wetenschappelijke gang van zaken op den voorgrond, en het doel is, ik zou haast zeggen bijzaak, want het wordt langs den aangeduiden weg van zelve, als het ware automatisch, bereikt.

Hoe geheel anders de practische planter in Indië over selectie denkt, d a t kan niet beter verduidelijkt worden dan door de woorden a a n t e halen, die een vooraanstaande Kina-planter, n.l. de heer P . VAN L E E K S U M ('), in 1914 heeft gericht tot het 3e z.g. Proefstationscongres op J a v a , waar het selectie-onderwerp van verschillende zijden werd belicht. Deze eminente practicus v a t t e zijn meening als volgt s a m e n : ,JSelja den planter\eerst-A(M \een plant, die bij een minimum van onderhoud een maximum pr°~ dvœ^itë^ vrij iis) van.ziekten en jpMaen."

Wij zien hieruit, d a t het den practicus in de eerste plaats te doen is om het resultaat; de wijze waarop dit te bereiken zou zijn, wordt voorloopig in het midden gelaten.

Dit streven naar verbetering van het bestaande gewas is geens-zins nieuw; integendeel heeft de akkerbouw-drijvende mensch sedert onheugelijke tijden getracht de kwaliteit en kwantiteit zijner oogsten op te voeren. Ook de J a v a - p l a n t e r heeft ten allen tijde een open oog en veel daadwerkelijke belangstelling hiervoor gehad. Om eenige voorbeelden te noemen, behoef ik slechts er-a er-a n te herinneren, hoe hij steeds de mooiste en grootste per-aler-a-

pala-(1) Versl. 3e verg. techn. pers. Proef st. en Dep. v. '. houden te Djocja, 27 Oct. 1914) Batavia 1915, blz. 41.

(ge-noten reserveerde voor bibit, voor zaad, in de hoop daarvan eer flinke en gezonde boomen te verkrijgen; hoe de oude koffie-P anter vermeed, z.g. „mannetjes-boonen" uit te leggen,

vree-de, d a t er p l a n t e n uit zouden ontstaan, die overwegend weer nnetjes-boonen Voortbrachten; hoe dezelfde planter nóg in

égentiger jaren dacht a a n de gevreesde Hemileia h e t hoofd unnen bieden door de meeste zorg te besteden aan de keuze a a n de behandeling van zijn Java-koffie-bibit; hoe de cacao-1 nter nog heden a a n kolven van een bepaald, voordeelig, t y p e ,r z a ad - d e n voorkeur geeft; hoe de planter zijn thee-n • 6 e r^ e n d e ionëe plantjes op de kweekbeddingen m e t

bedÜr ° *' ^ °e t r o u w e n s de planter in het algemeen op de kweek

-wiid m^e n r e ed s de zwakke en minder gewenschte types

ver-bek ï e n Z' ^e t z o u c^e t e v e r voeren op deze en andere, algemeen

de A v o o rb e e l d e n hier nader in te g a a n ; maar waar wij hier

der ap Va c^t °P wenschen te vestigen, is, d a t de planter ook ins

aanh ' 1 gevallen, die slechts neerkomen op het uitzoeken en tie" 0 U v a n n e t degelijkste plantmateriaal, graag van „selec-^

in h e t1^1^ ' ^a t u u r nJk i s e e n handelwijze als deze beter dan1

plant ® . geen a a n d a c h t te schenken aan de keuze van het

al g e mm a t 6 r i a a l ; 6 n e t Z a l n i e t w o r d e n ontkend, d a t dit in het

Peil t \^ W °*e m a r u e r *s o m de aanplantingen tenminste op

v o l d o e °1 u d e n ;.a a n de grondbeginselen der moderne selectie-leer

uitzond - e w^z e v a n doen echter allerminst, enkele gunstige

geheel e"n^e n daargelaten. Er werd immers weinig of in het

men e gelet op de eigenschappen der moederboomen, die verkr 0 o n aJ k "iet eens kende omdat het zaad eenvoudig werd

Ook door schifting der groote oogsten, die binnenkwamen.

meeste11 d e w a a r d e v a n n e t nakomelingsschap gaf men zich

niet n i 6 t V e e* ''ekenschap, want de plantjes werden soms

veel m -n Si ° ^ .d e k w ee k b e d d i n g e n geseheiden gehouden en nog

V l nd e r in den vollen grond a p a r t uitgeplant.

ö e h o o T " ^ °n S n U a f' w e l k s t an d p u n t de moderne selectionist waarn< " u *6 n e m e n> dan kunnen, wij zeggen, d a t hij het doel,

aan t ' ^ s t r e ei ' t , aan den eenen k a n t zooveel mogelijk dient

dat a ^a,S S e n a a n de redelijke wenschen van den planter; en

va n t a n d e n anderen k a n t de methoden, die hij ter bereiking

eenst ' -^ '(^n t a a n t e wenden zoo veel mogelijk in

over-select'"r**110^™106*611 ziJn met de grondbeginselen der moderne

ie eer, of wat hetzelfde is, der moderne erfelijkheidsleer. tussel G m e t^o d e nu, die om zoo te zeggen het midden h o u d t

«Pre / ^n t h e o r i e en practijk, noemt men „rationeel" en men

De U a v a n .:>r a t i° n e e l e " selectie.

zooals wij reeds terloops hebben opgemerkt, neerkomt op een analytische splitsing v a n bestaande en synthetische opbouw v a n nieuwe cultuurvormen. H e t is reeds vaak betoogd en onze In-dische selectionisten sluiten zich daarbij ten volle aan, d a t deze weg alleen k a n worden ingeslagen, wanneer het p l a n t e n geldt, die lo gemakkelijk door zelf bestuiving zijn voort te telen, en die 2o in s t a a t zijn binnen afzienbaren tijd een groot a a n t a l op elkaar volgende generaties voort te brengen. I n d e r d a a d heeft men bij dergelijke planten binnen betrekkelijk k o r t e n tijd be-langrijke resultaten verkregen. De t a b a k is er een v a n de meest sprekende voorbeelden v a n ; en op J a v a zoowel als op S u m a t r a heeft men in de laatste jaren d a n ook wonderen verricht op het gebied v a n tabak-selectie.

De situatie v e r a n d e r t echter ongunstig, wanneer de selectio-nist m e t planten te doen heeft, die moeilijk of niet voor zelf-bevruchting v a t b a a r zijn, waarvan de bloemen wegens teerheid bovendien moeilijk t e hanteeren zijn en ook onder normale om-standigheden slechts voor een gering percentage vrucht zetten. Complicaties als deze zullen den selectionist a priori v a n het isoleeren v a n zuivere lijnen doen afzien. K o m t er nog een andere verzwarende factor bij, n.l. d a t de plant eerst na verloop v a n jaren zaad voortbrengt, d a n valt aan het selecteeren volgens zuiver theoretische beginselen in het geheel niet t e denken.

Nu doen zich dergelijke omstandigheden juist ten opzichte van onze bergcultures voor, zooals uit het vervolg nog duidelijk zal blijken. Bovendien moet er nog met een zeer ernstige moei-lijkheid v a n practischen aard worden rekening gehouden, n.l. ƒ met de terreinkwestie. De selectionist, die een plant volgens

1 de regelen der kunst gaat „analyseeren" experimenteert na

ver-loop v a n tijd met duizenden en tien duizenden v a n individuen, en aangezien onze meerderjarige cultuurgewassen voor h u n ont-wikkeling nogal ruimte noodig hebben (het p l a n t v e r b a n d voor Hevea b.v. is gewoonlijk 18 X 18'; voor Cacao ongeveer 17 x 17' voor Robusta-Koffie en a a n v e r w a n t e n 6 x 6 ' t o t 10 x 10'), zou men de beschikking over reusachtige terreinen moeten heb-ben. H e t ligt echter voor de hand, d a t zulke uitgestrektheden gronds op J a v a of in de Buitengewesten voor het beoogde doel niet meer beschikbaar kunnen worden gesteld, nog daargelaten de moeilijkheden, die door den aanleg, het onderhoud, toezicht en beheer zulker colossale aanplantingen zouden worden ver-oorzaakt.

H e t is dus buiten kijf, d a t de selectionist voor de bergcultures andere wegen moet inslaan, indien hij „rationeel" t e werk wil

v oo n' ^ y °l k e d e Z Ü w eg e n z iJn, d a t behoort, in bijzonderheden,

°r elke cultuur afzonderlijk uit te worden g e m a a k t . Echter

0 6 daarbij m e t eenige hoofdpunten van meer algemeen

geldi-i *a a rd worden rekening gehouden.

^ ^ a t ü j n e e J e ^ s e i e a t i e .stelt, jdah._nJ~leiLjdoel : I • ue veredeling v a n het bestaande gewas zelve;

i • de vegetative vermenigvuldiging van waardevolle types, | m het klein zoowel als in het g r o o t ;

\ ° ' de b a s t a a r d e e r i n s

-4o rl

• uen invoer van nieuwe soorten.

«. 0 Z i j n d e z e I f d e grondgedachten, die reeds door Dr. P . J .

van M E R ^ ' e e n d e i yv e i*ige voorstanders v a n deselectie

Had > ®ei'de,'jarige cultuurgewassen in Indië, zijn uitgesproken en

on/ H °egelieht op een vergadering in 1914 door Dr. L O V I N K

Ik i V 0 0 1" d a t d o e l bijeengeroepen.

Wj jZ e Z a n u d a c h t e n , deze p u n t e n nader toe te lichten met te rk za" d^* h e t g e e n i n I n d i ë °P dit gebied t h a n s wordt verricht,

behau 1 1° V e r s c n d^e nd e onderwerpen eenigszins s a m e n v a t t e n d

hjk z \] e n' t e n e i n d e »iet al te uitvoerig te worden.

Voorname-ik Z aj e n H h e c h t s de hoofdzaken gereleveerd worden, maar

die zich"rf* n a!a t e n °P de belangrijkste problemen te wijzen,

Het ' r^ y v o° r d o e n en die moeten worden opgelost,

gewas ^ y "0 0 1'n a m e uJ k P»nt één, de veredeling van het bestaande V eg e t i t ' V e' °nze a a n d a c h t het meest in beslag neemt. De

daarbV + ° V e r i n e ni gv ui d i g i n g van bepaalde types sluit zich

van n ' ^ n a u v v st e aan. De bastaardeering alsmede de invoer

gewicht W C ^e w a s s e n* i s slechts in bijzondere gevallen van groot

Alv 6 n -Za* °n s derhalve niet al te lang ophouden,

neele - f118.1* n u *ot de behandeling dezer onderdeelen der

ratio-te vest' e° o v e rg a , lijkt het mij niet ondienstig, de a a n d a c h t

aard T> ° ^ e e ni ge omstandigheden van meer bijkomenden

de sel .t-1 e e r s*e doet zich voor ons de vraag voor, wie oefent

»Dri,, C l e t e n bate van de meerderjarige cultures in Indië uit.

Werk 1 m u e nd e groepen v a n belanghebbenden zijn bij dit

d a t i o n r o^ ^e n, n.l. het Gouvernement, de particuliere

Proef-formit ' t ° ^ e i n d e uJ 's enkele vooraanstaande planters. Van

uni-toesta*31! m a^e r'e* opzicht kan dus niet veel sprake zijn. De

en ne W 0 I -dt nog gecompliceerd doordat genoemde lichamen

same 8°n e n s o m s onafhankelijk van elkaar, soms in onderlinge 8tand' i ^ d e s e^e c tie beoefenen, al naar gelang van

om-door f ï6 ^ ° ° wordt de kina èn door het Gouvernementen

enkele particulieren geselecteerd; verreweg het grootste

succes echter heeft het Gouvernement, met name de heer VAK

L E E R S U M , die als Directeur der Gouv. Kina-Onderneming

Tjinieroean de groote verdienste heeft de J a v a - k i n a - c u l t u u r ten allen tijde v a n superieur zaad te hebben voorzien en zoo-doende niet weinig t o t de ontwikkeling dezer cultuur te hebben bijgedragen. Ten behoeve v a n de thee-selectie werken Gouver-nement en particulier Proefstation weer samen, en hetzelfde is het geval m e t de cacao- en koffie-selectie, echter met d a t ver-schil, d a t er voor de koffie drie verschillende Proefstations bij betrokken zijn, n.l. >Salatiga, Malang en Djember en d a t de samenwerking soms wat losser en soms wat vaster is. -Bovendien selecteert het Gouvernement ook eigen koffie-zaad, d a t in den handel wordt gebracht, en voorts zijn er weer enkele particulie-ren, die zich voor de koffie-selectie verdienstelijk hebben ge-m a a k t , o.a. door het aankweeken v a n waardevolle hybriden-types. De groote rubber-cultuur is tot nog toe in hoofdzaak op zich zelve aangewezen geweest. Wel heeft het Gouv. Rubber-Bedrijf reeds jaren geleden geselecteerde tuintjes aangelegd, maar over de uitkomsten schijnt niet veel meer te algemeener kennis te zijn gekomen dan hetgeen door V A N G E L D E R (3) in

1917 op een vergadering der Plantersvereeniging Semarang-Kedoe werd medegedeeld.

H e t is zeker niet misplaatst tusschen twee haakjes erop te wijzen, d a t in Indië belangrijke gegevens op landbouwkundig gebied vaak niet of althans niet spoedig worden gepubliceerd. De particulier heeft er te weingtijd voor, en officieële instellingen beschikken over te weinig personeel. Alleen door persoonlijk voortdurend in contact te blijven m e t den grooten landbouw in Indië, k a n men eenigszins op de hoogte blijven v a n diens vorde-ringen. E n het is een geluk en v a n het meeste belang voor het Koloniale Onderwijs, d a t voor de Hoogleeraren der Tropische vakken de mogelijkheid v a n studiereizen is geopend.

Ook enkele particulieren, vooral H A M A K E R , hebben naam ge-m a a k t op het gebied van rubberselectie, en het spreekt van zelve, d a t ook de particuliere Proefstations, vooral die, welke meer bemoeienis met de rubber-cultuur hebben, zooals het Proef-station der Avros in Deli, m e t succes in deze richting werk-zaam zijn. • .

Ten slotte heeft het ' Gouvernement nog weer onafhankelijk van a n d e r e n , ' d e zorg voor de selectie aller meerderjarige ge-wassen op zich genomen, met uitzondering van the» èn kina, door eenige jaren geleden een grooten selectie-tuin in

P°ngs (Zuid-Sumatra) te stichten, die onder leiding van Dr.

KRAMER s t a a t .

aarniede zijn wij een tweede omstandigheid v a n meer bij-menden aard benaderd, die evenwei voor de practijk van groot gewicht is, n.l. de kwestie der terreinen. Wij zagen reeds,

de selectie, indien zij langs zuiver theoretische lijnen zou eten worden doorgevoerd, de beschikking over reusachtige erreinen zou moeten hebben. Maar ook de „rationeele" selectie • nrae_* niet zonder terrein stellen, en zoo vinden wij, dat t h a n s

ndië de toestand is als volgt: Op J a v a hebben wij in het te 7 . s t e n> d e n Proeftuin van het Besoekisch Proefstation, t ^ ^l u d en van Djember gelegen, midden in het oerbosch. De

koff"1S n° ^ ^o n g' m a a r h e v a t waardevolle types van rubber en

„ l e' v a n g a p p e r en oliepalm, alsmede van andere overjarige l a s s e n> ^ 'e e r °P n u n waarde voor de cultuur in het warme

seh *H V a U •DJe m D e r worden getoetst. Naar het Westen

voort-n.l d ' o n tm o e t e n wij in het Malangsche twee proeftuinen,

Mala 6 n ^o f f i e"z a a d t u i n Soember Asin van het Proefstation

gyj^1 1^' §e*egen op den Noordelijken rand van het vruchtbare

lan 6 r g e g t e' e n den bekenden Gouv. Koffiezaadtuin

Bange-s p r ó j , ï f l - f6 n ^u id - v o e t v a n den Kawi. Soember Asin is

oor-rieur C «• c o oPe r at i e f door planters opgericht, teneinde

supe-rend e z a a ,d te kunnen telen; o.a. bevinden er zich

schitte-(je ui? a a nPl an t i n g e n v a n koffie-hybriden, die bestemd zijn, om

stree u n t e nd e eigenschappen der betreffende types te

demon-vuld" ' G-n °m *e v e n s entrijs voor de vegetative

vermenig-instell"n^ m ^e t &r o o t t e a v e r e n . Bangelan, de

Gouvernements-robi +n^ neeft jarenlang groote hoeveelheden uitstekend

biiee 1 & ' C*u^o n~ e n an d e r koffiezaad geleverd, en daardoor veel recla r a^6 n t o t d e Propageering dezer koffiesoorten. Ook zijn

duwQ016 V°0 r d e l a m t o r o' d e n thans, meest gebruikelijken

scha-eer,^ ° °m v o o r d e koffiecultuur, waarvan Bangelan een der

' T h a n V 0 0 r s t a n d e r s i s geweest, mag hier niet onvermeld blijven.

Bans- ,W o r <*e n. o nd e r Dr. C E A M E R S ' S leiding de zaadtuinen van dat .a n. £ele*d el i j k omgezet in enttuinen, met dien verstande,

supef-6180 d e v ak j e s met entrijs v a n telkens een bepaalden

d0 *eufen moederboom worden verent. Verwacht wordt

zoo-ssaad "l m h o o f d z a ak zelfbestoven zaad te krijgen of althans n e .' a t z o° zuiver mogelyk is, en d a t bestemd is voor de

onder-I n ' M ^ e n ° ° k V O o r ^e v o o r t ee t t i n g der selectie.

aanw , e n" Ja v a zijn meerdere zeer belangrijke selectie-tuinen

die die weliswaar geen a p a r t e inrichtingen zyn>- maar

n e .e n o nd e r d e e l uitmaken van verscheiden particuliere onder-mg e n . H e t zijn de selectietuinen van R o b u s t a op de

onderneming B a n a r a n en die voor Cacao op de ondernemingen Djatiroenggo, Getas en Assinan. Zij danken h u n o n t s t a a n aan het initiatief v a n Dr. C. J . J . VAN H A L L , en aan de ijverige medewerking der betrokken planters. Hier is een moderne, rationeele selectie v a n bestaande gewassen het eerst en het meest doeltreffend in toepassing gebracht, waarop wij straks nog nader zullen terugkomen.

I n Midden-Java is ook de „ z a a d t u i n " v a n het Gouvernements-Caoutchouc-bedrijf gelegen, die te dezer plaatse niet met stilzwijgen voorbij mag worden gegaan, alhoewel het groote planterspubliek v a n zijn bestaan niets afweet en ik de weinige gegevens, waarover ik beschik, slechts dank a a n de welwillend-heid van den heer J . VAN H A S S E L T , die ze mij, even voor mijn vertrek van J a v a , mondeling mededeelde. H e t is de tuin Kroem-poet bij Maos, bestaande uit twee complexen v a n elk 4 H.A. Deze zijn oorspronkelijk met Hevea in het verband van 5 bij 5 M. beplant geweest; door geleidelijke uitdunning der mindere latex-producenten is het aantal boomen t h a n s gedaald t o t 300. De slechtste producent d a a r v a n levert per tapping gemiddeld nog l i g droge rubber, terwijl er producenten van 60 tot 70g on-der zijn. De boomen worden echter, en d a t is belangrijk, slechts twee m a a n d e n per jaar g e t a p t en wel geschiedt dit uitsluitend om de productie te bepalen, want het is de bedoeling niet alleen, zaden van de hoogst mogelijke producenten te winnen, maar-de zaaddragers tevens zoo weinig mogelijk door latex-onttrekking te verzwakken. H e t is n.l. een opmerkelijk verschijnsel, d a t volgens waarnemingen van verschillende zijde de hooge latex-producenten de slechtste zaad-latex-producenten zijn. H e t is nog een open vraag of de sterke latex-onttrekking hiervan de schuld is aan boomen met een gemiddelde dagproductie van 25 g droge rubber wordt per j a a r 25 x 300 g = 7.5 K.G. droge rubber of ongeveer 25 L. latex onttrokken! — dan wel d a t o n g e t a p t e hooge producenten een normale hoeveelheid zaad voortbrengen. Hoe het ook zij, het zaad v a n den t u i n Kroempoet afkomstig, heeft in de laatste jaren voornamelijk gediend voor de uit-breiding der Gouv. Rubber-cultuur. Ook zijn v a n eenige der beste producenten t h a n s bepaalde dochtertuintjes aangelegd, ter bestudeering van de eigenschappen der nakomelingen en ter voortzetting der selectie.

In W e s t - J a v a hebben o.a. meerdere particuliere planters op hun ondernemingen selectietuintjes, respectievelijk v a n rubber, thee en kina naar eigen inzichten aangelegd, w a a r o m t r e n t uit den a a r d der zaak slechts weinig of niets openbaar is geworden, al is er volstrekt geen sprake v a n geheimzinnigheid.

I n een groote populariteit daarentegen verheugt zich de oude uituurtuin Tjikeumeuh bij Buitenzorg, oorspronkelijk een nnex van den P l a n t e n t u i n , t h a n s ressorteerende onder de Af-eeling Selectie en Zaadteelt v a n het D e p a r t e m e n t van Land-ouw. Deze tuin heeft onschatbare diensten aan den grooten andbouw bewezen, o.a. als tusschenstation voor menig voornaam tuurgewas. Ik noem als voorbeeld slechts de Hevea, w a a r v a n ,

e eerste en oudste exemplaren in Nederlandsen Indië, uit het

°ttgineele, door W I C K H A M in 1876 in Brazilië verzamelde zaad g weekt, n o§ heden aanwezig zijn. Menige Hevea-tuin op J a v a

afkomstig v a n het zaad dezer boomen. Beroemd is verder de

ud e olie-palmenaanplant, naar welker zaden tegenwoordig e n uiterst levendige navraag bestaat. Voorts zijn er, reeds jaren

geleden, door V A N H E I / T E N de eerste entproeven bij Hevea ver-g e h t en in den lateren tijd op uitver-gebreide schaal h e r h a a l d ;

A N G E N T nam er zijn entproeven bij cacao, die evenals de

Proeven van V A N H E L T E N bij Hevea, van veel beteekenis zijn °or de selectie dezer gewassen.

n West-Java, en wel op de

Gouvernements-Kina-Onderne-l ng Tjinieroean, hggen de proefterreinen, door V A N L E E R S U M

e zoo groot succes gebezigd voor de kinaselectie. Dr. K E B -son, de opvolger v a n V A N LEERSTJM, zet deze proeven voort.

a a r n ie t alleen op de veredeling der kina was V A N LEERSTJM'S

even gericht, ook de veredeling van het theegewas h a d zijn te 6 fa n d a c n t e n daadwerkelijke belangstelling. E n zoo is h e t

verklaren, d a t op Tjinieroean ook gelegen zijn de

thee-selectie-x n e n> w a a r e e r s t i n s a m e n w e ricin g m et V A N LEERSTJM, t h a n s . ^E RB O S C H , door Dr. C O H E N STUART van het Thee-Proefstation de theeplant wordt geselecteerd.

UP Sumatra hebben de Lampongs het voorrecht, den Gouver-e n?e n t s- S e l e c t i e t u i n Bogorredjo te bezitten, een grootsche

tot t i n g' P a S e e n iSe Ja r e n geleden op initiatief van Dr. CRAMER

. stand gekomen. De bedoeling, die Dr. CRAMER met dezen

b.Vn heeft, is tweeledig. Ten eerste zal er een z.g. vormencollectie

^ijeengebracht worden, d.i. een verzameling van u i t m u n t e n d e ypes, die er volgens een bepaald schema worden uitgeplant.

A en tweede zullen er de afstammelingen verder worden ge-ecteerd, die uit het zaad der vormencollectie worden verkregen. ^°r de ontwikkeling der groote landbouw-industrie op S u m a t r a , Bogorredjo in de toekomst ongetwijfeld een belangrijke rol

K un n e n vervullen.

° P S u m a t r a bezit voorts het Proefstation der Avrosterreinen, !e voor Hevea-selectie dienen en die, naar ik meen, op

dat groote, particuliere rubber-maatschappijen er eigen selectie-tuinen op doelmatige wijze hebben aangelegd; nadere gegevens dienaangaande s t a a n mij echter niet ter beschikking.

Uit dit beknopt overzicht blijkt duidelijk, hoe weinig unifor-miteit er b e s t a a t ten opzichte v a n de terreinkeuze. Dit is echter het gevolg v a n bepaalde omstandigheden. Slechts het Gouver-nement verkeert in de gunstige situatie, d a t h e t de keuze heeft over groote uitgestrektheden onbebouwde gronden. Zoo is het als een groot voordeel voor de kina- en thee-selectie te beschou-wen, d a t haar proeftuinen op Gouvernementsterrein zijn aan-gelegd, n.l. op de superieure maagdelijke boschgronden v a n h e t

Malabar-gebergte, nabij Tjinieroean. Of echter de aanleg v a n selectie-tuinen op particuliere ondernemingen, vanwege de proef-stations, te allen tijde in het belang der zaak zal zijn, moet eerst nog de toekomst leeren. Weliswaar is de toestand op het oogenblik alleszins gunstig, om reden de medewerking en de belangstelling der betrokken planters boven eiken lof verheven is. Maar het selectiewerk d u u r t jarenlang en ondertusschen kun-nen de persokun-nen veranderen en daarmede allicht ook de inzich-ten. Ongetwijfeld is dit niet in het belang der continuïteit v a n het werk. Ook kunnen zich bij wijze v a n force-majeure wel eens omstandigheden voordoen, die nog veel grooter gevaar opleveren. Een cultuur b.v. zou k u n n e n verdwijnen, omdat zij niet meer genoeg winst afwerpt. Nu reeds dreigt de koffie-cultuur in h e t Malang'sche, een v a n ouds beroemde koffiestreek, door de Hevea te worden opgeslokt. Door dalende koffieprijzen, als gevolg v a n overproductie in Brazilië, zou dit proces nog belangrijk kunnen worden versneld. E n of de cacao-cultuur, de specialiteit v a n Midden-Java, op den duur zich tegenover de Hevea zal k u n n e n handhaven, is de vraag. I m m e r s deze cultuur s t a a t in zwakke schoenen, zij eischt bovendien bijzonder veel v a n de toewijding der planters, heeft doorloopend veel werkvolk noodig, is wissel-vallig en m a a k t geen schitterende winsten. Geen wonder, d a t ook bij de cacao-planters in Midden-Java de belangstelling voor de overal zegevierende Hevea hoe langer hoe meer toeneemt. Daarmede loopen de selectie-tuinen door particulieren en Proef-stations in het leven geroepen, gevaar te verdwijnen en te worden herschapen in a a n p l a n t v a n voordeeliger gewas. Uiterst waarde-vol plantmateriaal zou daarmede zijn verloren; alle moeite en toewyding, alle kosten, jarenlang eraan besteed, zouden in toekomst niet meer productief zijn te maken.

H e t behoeft geen betoog, d a t een dergelijke minder gewenschte gang v a n zaken niet in het belang k a n zijn v a n den S t a a t . I m -mers, de S t a a t heeft er h e t meeste belang bij, d a t de groote

11

andbouw-industrie aan mogelijke crisen spoedig het hoofd weet Heden. Dit zou o.a. moeten geschieden door in geval van od dadelijk andere cultuurgewassen te kunnen verbouwen, n net ligt voor de hand, d a t het een groote voorsprong zou e eekenen, indien men direct met superieur, geselecteerd zaad on beginnen. I n dit verband is het dus ten zeerste toe te juichen,

het Gouvernement zelve de selectie van koffie op Bangelan, ie van de meeste andere overjarige cultures op Bogorredjo e Lampongs, ter h a n d heeft genomen. Toch zou er veel voor Joggen zijn, indien het Gouvernement zijn bemoeienis in die

mg nog verder uitbreidde en vooral de selectie van rubber v an cacao nog meer behartigde dan tot nog toe, door in

te », e n 6 n ^ e s t - J a v a speciale tuinen voor dit doel op eigen r e m a a n t e *eggen. H e t Gouv. Caoutchouc-Bedrijf zou de

gewezen instelling wezen om de selectie der Hevea stelsel-ges if t e r .^a n (^ t e nemen. Voor de Cacao-selectie konden

af-«^iT r.e v e n Gouvernements-koffietuinen worden benut, die in

dal m i g e d e e l e n v a n Midden-Java, b.v. in Pekalongan en

Ken-d e ' n o? overvloedig aanwezig zijn, zelfs in de nabijheid van

on-inst i ,m i n°e n - W a t ' betreft de administratieve zijde van dergelijke

Gee ln^.?n' n e t i 8 n i e r niet de plaats om erover uit te wijden,

cieel ,Wlvl echter of het beheer, indien geheel op de

commer-niet 6 e S t V a n Pa r t i c u u e r e ondernemingen geschoeid, behoeft

op r Tr ^a n 6 e n mim m u m v a n risico voor het Gouvernement

groot° e V e r e n - Maar deze risico beteekent niets tegenover de

abs I ,V o o r^e e^e n> die direct en indirect voortspruiten uit de

aan° cpn t in u ï t e i t ' van het werk ; direct door den landbouwer

(je s uPerieur zaad te helpen, ook in tijden van crisis, wanneer

m o c h t> I > r e C i a t i e V a n v e r s c m l I en d e cultures een verandering

gr j o nd e r g a a n ; en indirect door de productiviteit van den

te y . °P t e v o e r en en het peil der geheele landbouw-industrie

lan^v, ÏÏgen' i e t s w a a r b iJ sta at en samenleving het meeste

be-*b hebben !

dien6 1 ^ t e h oPe n' d a t o o k de Kamers van Landbouw,

in-%ulle K-6 a l s n o§ mochten worden opgericht, het hunne ertoe

sel» f- Jd r age n om de stabiliteit en de continuïteit van het

i e c t i e -w e r k t e v e r z e k e r e n

W a g a a n w iJ t h a n s over t o t de veredeling van het bestaande

ge-e ge-e n ' t dige-enge-en wij hge-et vooraf ovge-er ge-ege-en gge-ewichtig vraagstuk'

t r 8 *e w°i*den, n.l. over hetgeen wij per slot van zaken moeten

volk *e b e r e i k e n- Zooals reeds gezegd sluiten wij ons daarbij

die -0 m e n a a n °ij de wenschen van den practischen planter,

t a t '1 0 e e r st e plaats verlangt naar een kwantitatieve en

kwestie lijkt eenvoudiger dan ze is, want we moeten bedenken, dat voor elke plant een reeks van factoren aanwezig is, inwen-dige zoowel als uitweninwen-dige, die de kwantiteit en de kwaliteit van het product min of meer beinvloeden.

Willen wij ons d a a r v a n een voorstelling maken, dan moeten wij eerst weten, door welke organen van de plant het product wordt geleverd. De rubber b.v. wordt bereid uit de latex, die o n t s t a a t in de l a t e x v a t e n der Hevea. Deze latex wordt kunst-matig a a n de plant onttrokken, en wel door den bast van den s t a m op bepaalde plaatsen mechanisch te verwonden (tappen). Kwalitatief verschilt de latex der boomen onderling zeer weinig, kwantitatief echter zijn de individueele verschillen zeer aan-zienlijk. H e t is de verdienste van B O B I L I O F F (4) helder te hebben

doen uitkomen, d a t de latex-productie t e n nauwste verband h o u d t met de a n a t o m i e van den bast, vooral met het a a n t a l rijen van l a t e x v a t e n , die in het z.g. zachte bastgedeelte aanwezig zijn. De selectionist zal dus moeten onderzoeken, of dè anatomie van den Hevea-bast, en in verband daarmede de hoeveelheid geproduceerde latex, tot de individueele, erfelijke eigenschappen der plant behoort dan wel tot de modificaties, die worden ver-oorzaakt door invloeden van buiten. Op het oogenblik heeft de meening de overhand, dat men hier inderdaad met individu-eele, erfelijke eigenschappen te doen heeft, o m d a t gebleken is, d a t de Hevea, binnen zekere grenzen natuurlijk, betrekkelijk weinig reageert op de voornaamste uitwendige factoren, zooals weersgesteldheid en samenstelling van den grond. Slechts één factor heeft grooten invloed op de latex-productie, d.i. het plant-verband. N a u w geplante Hevea's produceeren weinig, wijd ge-plante en vrij staande veel latex. H e t is echter nog onbekend of het grooter of geringer a a n t a l l a t e x v a t e n samenhangt met de plantwijdte.

Maar er zijn nog andere omstandigheden, die op den langen duur, de opbrengsten der Hevea beïnvloeden, n.l. de wijze van bast-herstel en de „gevoeligheid" voor de z.g. bruine binnenbast. Beide factoren zijn van physiologischen aard en zij compliceeren het vraagstuk der Hevea-selectie ten zeerste ; toch mag de selec;

tionist ze niet verwaarloozen.

Bij de cacao en bij de koffie zijn het de vruchten, die het product v o r m e n ; de wijze van bloei en van vruchtzetting dient dus nauwkeurig te worden nagegaan. Het is bekend, dat ongun-stige weersgesteldheid, zooals langdurige droogte, maar ook om-gekeerd overvloed van regens voor den bloei en de vruchtzetting

13

_ 'zer beide cultuurgewassen nadeelig zijn. In a b n o r m a a l droge ve 6 n p r o d u c e e r t de R o b u s t a daarom slecht, terwijl eenige

na-re a n t e n> de Canephora n.l. en de Uganda, er minder sterk op

Rob r e n' a?h°ewel hun productie in normale jaren bij die van

v e r s e ?9 , t 6 n a c h t e r b I iJf t- 0 o k b iJ d e c a c a o valt e e n soortgelijk

oud p ^Se* ° ^ *e m e r k e n> ofschoon niet zoo geprononceerd. B e m , ^n° ^ ° - v a r i ë t e i t n.l. verdraagt de droogte beter dan 'de v "e •* o r»stero-hybriden. Bij de cacao t r e k t nog een ander

Pies ^n s o n z e a an d a c h t , n.l. dat een overgroot aantal

bloem-geri °r v° o r t g e b r a c h t , waarvan evenwel slechts een zeer

zins ^ Pe r c e n t a rg e vrucht zet. Echter is het aantal vruchten

'geens-de ° Po rt i o n a a l a a n het a a n t a l bloemen, integendeel staan bij

B o v ^ n -0 d e r iJk s t e bloeiers bekend als de slechtste d r a g e r s !

v r u c h t "l e n W o r d t n oé e e n belangrijk percentage der pas gezette

räet A ^lelijk afgestooten, welk verschijnsel gewoonlijk echto ° 8 elgebrek in verband wordt gebracht, physiologisch

™er nog niet is onderzocht.

a lk a l o ' l k i n a h a n g t d e productiviteit af van de hoeveelheid

ook y &A V a n *i e t Pe r c e n t ag e kinine in den bast, maar tevens

deze is*" h o ev e e l h e i d bast, die een boom voortbrengt. E n

boom p6 6' h e t g e v o I g van bastdikte en vertakking. Een kina*

Produ'c *t m ^ opzicht niet voldoet, is minder geschikt als

Bj; -, n ° ° k al bevat zijn bast een hoog alkaloïd-gehalte.

Product K *S ^6 kwestie der factoren, die de waarde van het

hßt ion ?P]alen> v a n bijzonder ingewikkelden aard. Hier wordt

-^n al - , geoogst, dat machinaal t o t thee wordt verwerkt, stellen \ m° g e l i j k het gewicht van het n a t t e blad vast te

brenet' S 6 6 n *hee-plant onder normale omstandigheden

voort-de kw P+1 • ' d e boeveelheid m a r k t p r o d u c t te berekenen»

de k}e- * e i t V a n dit product is technisch niet te bepalen, omdat • z° n d e r r t ^o e v e e l he d e n , die telkens worden geplukt, niet

af-v a a r -1 .. n n e n worden bereid. C O H E N STUART heeft dit be-lijk u; /n Z l j n l a n d a a r d - p u b l i c a t i e (5) over de theeselectie duide- »

geven e e n g e z e t' e n heeft ter wille daarvan de voorkeur m o e t e n

-t e -t d a a n 6 e n 8 e^e c tle"sys t e e m' d a t veel overeenkomst heeft •

j£ e f-8- »Massen-auslese". •

d e wa i d u s' d a t m e ni g probleem zich voordoet, indien toen .

&eW(-,- a . e e n e r plant, als producent en m e t het oog op dë

Sa

•

- " • • • • • ;

vraa» ?8,f^n WÜ aangekomen bij het onderwerp, d a t het

kern-der ni + selectie mag worden genoemd, n.l. bij de veredeling ? het v t - v e- ^ i t onderwerp is drieledig, het behelst ten eerste : ,

—-——U^^en en onderzoeken der planten, die het

materiaal moeten leveren, ten t w e e d e : het bestudeeren der bloembiologie, in verband met bestuiving en bevruchting, ten d e r d e : het kweeken v a n nakomelingen en het observeeren d a a r v a n .

H e t is een welbekend feit, d a t in eiken a a n p l a n t goede en slechte producenten voorkomen. De moderne selectionist heeft nu'zijn a a n d a c h t laten vallen op de goede producenten, teneinde uit te maken of hun waardevolle eigenschappen constant zijn. Daarbij zijn verrassende resultaten a a n het licht gekomen. Ten eerste werden boomen ontdekt, die ongekend hooge producties g a v e n ; ten tweede werd door observatie van eenige jaren vast-gesteld, dat een eigenschap als deze, inderdaad constant is ; ten derde bleek speciaal bij de koffie- en cacao-selectie, dat er be-langrijke kwaliteitsverschillen voorkomen, die eveneens indivi-dueel constant zijn.

De kwantitatieve verschillen zijn wel het meest sprekend bij Hevea. Böomen, die constant tienmaal zoo veel produceeren als gemiddelde, of twintigmaal zoo veel als inferieure pro-ducenten, zijn volstrekt geen zeldzaamheid, integendeel men treft ze bijna op elke onderneming aan. Soortgelijke verschillen v i n d t men ook bij cacao en koffie; VAN H A L L (6) is de eerste

geweest, die bij zijn classieke selectie-proeven in Midden-Java, hierop met n a d r u k de a a n d a c h t heeft gevestigd.

Van dergelijke superieure producenten moet nu afzonderlijk het zaad worden gewonnen, en om de waarde v a n dit zaad voor de selectie te k u n n e n beoordeelen, is het noodzakelijk, dat men zich op de hoogte stelt v a n de bloembiologie en dat men vooral weet, of het zaad a a n kruisbestuiving d a n wel a a n zelfbestuiving zijn o n t s t a a n heeft te danken. Practisch zijn de bloemen onzer bergcultuur-gewassen, cacao uitgezonderd, entomophil, d.w.z. zij l o k k e n allerlei insecten ; deze laatstgenoemden brengen stuif-meel van naburige planten over en zorgen zoodoende voor kruis-bestuiving en kruisbevruchting. Dit geldt althans voor de kina, de thee en de rubber. Bij de kina doet zich bovendien het geval voor, d a t de bloemen heterostyl zijn, d.w.z. dat er langstijlige en kortstijlige types voorkomen met respectievelijk korte en lange meeldraden. Naar gelang nu stuifmeel van den kortstijligen vorm terecht k o m t op bloemen met langen stijl en omgekeerd, of de bloem bestoven wordt door stuifmeel, afkomstig v a n . h e t -zelfde t y p e , spreekt men van „legitieme"_resp. van „illegitieme" bestuiving. De algemeene opvatting is nu die, d a t alleen door legitieme bestuiving behoorlijk zaad wordt gevormd.

(6) Mededeel. Proefst. Midden-Java nr. 7 (1912), 10 (1913), 16, 17 (1914), 27, 30, 31 (1917).

15

y de koffie heeft aanvankelijk zelf bestuiving plaats en wel en, voordat de bloem opengaat, zooals de onderzoekingen van

s, ° f F A B E R (7) hebben aangetoond. K o m t er echter vreemd

lutmeel op den stamper, kort n a d a t de bloem zich geopend

e t, en dat zal in de vrije n a t u u r , dank zij het overvloedige sectenbezoek steeds het geval wezen, dan groeien de

kiem-l z e n daarvan harder dan die van het eigen stuifmeel, zoodat

" slotte toch kruisbevruchting het gevolg is.

!J de cacao hebben wij te maken met een onoogelijke kleine V °e np ^i e v o^s t r e'c t "ie* door insecten wordt bezocht. Wel is

tii l*1 A B E R (9) v an meening, dat zij de sporen toont van in vroeger zj-C P.e r^c e n °P insectenbezoek ingericht geweest te zijn, terwijl

is 'T t n a n s overwegend zelf bestuift. Voor de Criollo-caoao

unife Z e . ° Pv a*t i ng zeer waarschijnlijk juist, gezien de groote S c, ..o r i ï liteit van dit ras. Bij de Forastero-variëteiten echter, d e I J n t geregeld kruisbestuiving plaats te vinden, wat blijkt uit

v l o e d ° °t e V a r i a b i l i t e i t d e r nakomelingen, die duidelijk den

in-ging ]V a n ^e t C ri °l l o-s t ui f n i e e l verraden. Er zou dus

overbren-klont *i0r W i n d' anemophilie, in het spel moeten zijn, en hiermede

setV ^a^ ge me e n e ervaring, dat winderig weer voor de

vrucht-Phiel ^ bevorderlijk is. Weliswaar is de cacao-bloem niet anemo-ba a r e ®b o uw d , om reden zij stuifmeelarm is, maar het is denk-steed' l n d a t tekort ruimschoots voorzien wordt, doordat

meent ^ ^ t a l r iJk e bloemen tegelijk openstaan. V O N F A B E R

Of e .0 V e ri g e n s , dat niet alle cacao-blosmen worden bestoven.

ge s l *n noever de geringe vruchtzetting, waarover wij hebben

°nde ° niervan het gevolg is, moet eerst nog nader worden °P d I'î,e n e e n m a a ,l v a n d e bloembiologie eener plant voldoende

de f e n° o g t e , en k o m t men t o t de conclusie, d a t kruisbestuiving vr u c h r i S' d a n d i e n t d e s electionist uit te maken, of ook

be-d be-d e n l n g m e t eigen stuifmeel mogelijk is en zoo ja, of langs W o r d w®g Practisch voldoende zaad te verkrijgen is. Hiervoor

leerd"11 i m e n o f bloeiwijzen, soms ook geheele boomen

„geïso-Qe ' d;w-z- zoo veel mogelijk tegen vreemd stuifmeel beschut,

hierv ^ W o r d e n de betreffende bloemen of t a k k e n in speciaal vr u c h t °r ?e c o n s t r u e e r d e tule-zakjes ingebonden, t o t d a t de

'ijkt • t i n g i s a fgeloopen. Zoo eenvoudig dit in de theorie

die ' m d e Pr a k t iJk doen zich daarbij allerlei bezwaren voor,

ge r i^e w 0 0 nl i j k t o t resultaat hebben, dat de vruchtzetting zeer

g» zoo niet nihil is. Zoo hebben de eerste proefnemers, o.a. (8) vn ni J a r d- B o t- B t zg> 2 m e sér-> x (l0 1 2

VAN H E L T E N , met het inbinden van Hevea-bloeiwijzen, hoege-n a a m d geehoege-n v r u c h t e hoege-n verkregehoege-n. Ook met het isoleerehoege-n va» bloeiende koffie-takken, reeds jaren geleden bij Hemileia-resis-t e n Hemileia-resis-t e Liberica-boomen Hemileia-resis-toegepasHemileia-resis-t, Hemileia-resis-ter verkrijging v a n „immune' nakomelingen, moeten eveneens slechte ervaringen zijn opge-daan. De oorzaak voor een dergelijk negatief welslagen ka» van uitwendigen, zoowel als van inwendigen a a r d wezen: van uitwendigen, o m d a t binnen de zakjes de overbrenging v a n het stuifmeel niet plaats heeft of het stuifmeel resp. de vrucht-beginsels of jonge vruchtjes door den invloed v a n gebrekkige ventilatie, overmaat van vocht enz. teloorgaan; van inwendigen aard, omdat de betreffende plant zelf-steriel is, d.w.z. voor be-vruchting met eigen stuifmeel practisch niet v a t b a a r is. Om het eerstgenoemde bezwaar, dat door uitwendige oorzaken te-weeg wordt gebracht, te voorkomen, heeft V A N H A L L («) bij zijn koffie- en cacao-selectie, een a a n t a l boomen geheel ingekooid, op de respectievelijke ondernemingen B a n a r a n , Djatiroenggo en Getas in Midden-Java. De v r u c h t d r a c h t ook dezer boomen is ver beneden hun gemiddelde productiviteit gebleven, evenwel hebben zij voor den beoogden aanleg van dochtertuintjes over het algemeen voldoende zaden voortgebracht.

Er is nog een tweede weg, om zelf bevrucht zaad te winnen, n.l. die der kunstmatige bestuiving. Deze weg is door verschillen-de onverschillen-derzoekers beproefd, o.a. nog kort geleverschillen-den door MevrouW

F E E N S T R A - S L U I T E R ( 'J) bij de kina, en door MAAS(1 0) en H E U S S E R (U) bij de Hevea. De resultaten zijn niet schitterend; of er werd in het geheel geen zaad resp. vruchtzetting verkregen, of dan doch slechts een zeer geringe hoeveelheid. H e t schijnt, dat de resultaten bij verschillende boomen uiteenloopen, wat t o t dß conclusie heeft geleid, dat zelf-fertiliteit bij sommige boomen van eenzelfde gewas niet geheel is uitgesloten, terwijl andere exemplaren volkomen zelf-steriel zijn.

Ten einde de velerlei moeilijkheden, die het isoleeren of kunst-matige zelfbestuiven onzer cultuurplanten medebrengt, uit den weg te gaan, heeft men nog een andere methode in de practijk toegepast, die zeer de a a n d a c h t waard is. Men heeft n.l. enkele planten afzonderlijk uitgeplant, en wel in een omgeving, waar elke kans op kruisbestuiving is uitgesloten. Zoo heeft Dr. CBA-MEE speciaal van bijzondere Hevea-types, ook van zijn in 1914 door hem zelf in Brazilië verzameld materiaal, afzonderlijke exemplaren hier en daar verspreid uitgeplant, geheel buiten het

(9) Mededeel. Kina-Proefst. nr. VI (1919). (10) Arch. Rubbercultuur I I I (1919) nr. 7. (11) Idem, Alg. Ged. nr. 1.

17

*een

V i l l i

van . v a n andere Hevea-aanplantingen. Aangaande de vrucht-l ng (leZ e r boomen zijn de verwaclitingen t h a n s gespannen.

ten opzichte van de overige bergcultuur-gewassen zou ca c l e r al t e veel moeite dit voorbeeld kunnen volgen. E e n

ao- of koffie-boom b.v. zou te midden van een uitgebreiden ft U n u n n e n worden uitgeplant. Een kina-planter zou

uit' , e~z a a d b o o m op een open plekje in zijn tuinen kunnen

ku G C n a a n e o n superieuren kina-boom zou een plaatsje

ko 'f611 W o r d e n ingeruimd in een streek, waar geen kina

voor-« het gedrag zulker natuurlijk „geïsoleerde" individuen zou ku n W a a r d e v o ll e conclusies over zelf-fertiliteit en zelf-stcriliteit

bo1""101! t r c k k e n- Brengen zij zaad voort, dan biedt dit allo

waar-zelfh' • h e t o n d e r d e meest natuurlijke omstandigheden door

gelea t U i V i r i g is ontstaan. De selectionist zal daarom

a Ü e e0 rih e i d V o m'bÜ l a t e n ëa a u o m °1} (li' vruchtdracht

h e t6 a a i l d e '>oomen te letten, en zoo mogelijk de waarde

over* e n V a n l i e t n a k o me l i " g s e h a p t e onderzoeken. Van deze g r o e i W e g l ng uitgaande, heeft steller dezes van een' geïsoleerd

boo tó " ' r iJ^dragenden en dus blijkbaar zelf-fertilen

cacao-Hem' V & n ^ ^ ^ " ' o e n g g o - t y p e , staande op de

rubber-onder-Midd"8 W i d o d a r e n i n Djember, een 300-tal plantjes in

H e t " J a V a g e f a o l e e i'd d o e u uitplanten.

de r)G 1 S.o c n t e l' nog oen open vraag, of zelfbevrueht zaad voor

veel f0*^ a l d a n »iet geschikt is. De planter is dienaangaande resuft S C e p t i 8 c h gestemd en meent, dat zwakke individuen eruit a a n e^ 'e i 1- Met deze bezwaren rekening houdende en ook om

ontk gevaar eener geheele of gedeeltelijke zelf-steriliteit t e

s u ° .m e n' hebben verschillende selectionisten ook zaad van

vin£?r i e U r e m o e de r b o o m e n uitgelegd, dat niet door

zelfbestui-tie e kS v e r k r eg e n . Zoo heeft V A N H A L L van zijn voor de aoleo-o aoleo-o k k -Z l g d e c a c a o" e n koffie-boomen, behalve zelf bestoven,

der r r U l^b e s t° v e n resp. bevrucht zaad uitgelegd, ter vergelijking a a i, C | t a.ten. Ook steller dezes heeft zich bij deze zienswijze

sele t -n e n i n M i d c l e n- Ja va ter verdere observatie a p a r t e

Ane- ,e n tïe s aangelegd van de zeer superieuren

Assinan-|t r uj0,e t a"c ae a o , zonder dat maatregelen ter voorkoming van

O 1 e?t u*v'ng bij de moederplanten werden genomen.

n o » +£ d e t h e e i s n e t v e r'k r iJ ge n v a n zelfbestoven zaad t o t

STÜ °e g 5 e h e e l ondoenlijk geweest, om welke reden door C O H E N

t u in A R T ^ d e W e g d e r "Massen-auslese" is gevolgd. Zijn selectie-u i t ^n. °P Tjinieroean zijn heterogene „populaties", verkregen

die "t s c n"I n d i s cb zaad van verschillende herkomst. Alle types me t aan bepaalde eischen voldoen, alle minder krachtige

bloeien, worden stelselmatig verwijderd, de o n t s t a n e hiaten zoo noodig door verente types ingeboet. Voorts is elk tuintje op zich zelf geheel geïsoleerd door bosch en kina-plantsoen. De bedoeling is om zoodoende zaad te oogsten, dat al is het niet uniform, dan toch van uitsluitend superieure ouders afkomstig is.

Het is nog een open vraag of de zaden der thans voor de verschillende cultures aangelegde selectie-tuinen rechtstreeks hun weg naar de ondernemingen zullen vinden, of dat zij eerst voor verdere seleetie-doeleinden gebruikt zullen worden. Den-kelijk zullen beide gevallen zich voordoen.

Men mag zich in dit verband er wel rekenschap van geven, dat de selectie onzer meerderjarige tropische cultuurgewassen vooralsnog geen kans biedt dat binnen afzienbaren tijd zaad-vaste rassen zullen worden geteeld. Dit sluit in, dat het zaad, in toekomst van ondernemings-aanplantingen geoogst, al zijn deze van nog zoo superieur, geselecteerd zaad aangelegd, in waarde niet gelijk zal zijn a a n dat der oorspronkelijke selectie-zaadtuinen, tenzij de minderwaardige types, die er telkens weer door Mendelsche splitsing t e voorschijn zullen komen, er stipt uit worden verwijderd.

Er is daarom practisch geen einde v a n het t h a n s zoo vrucht-baar begonnen selectie-werk t e zien. Het zal moeten worden voortgezet zoolang als er behoefte a a n geselecteerd zaad b e s t a a t . Mocht deze behoefte eens ophouden t e bestaan — voor cultures met een langen omloop zooals thee en rubber is deze mogelijk-heid niet geheel denkbeeldig — dan kunnen de selectietuinen nog steeds als produetie-tuinen worden aangemerkt. Alleen de thee verkeert hier in een iets minder gunstige conditie, in zoo ver als thee-zaadtuinen niet dadelijk in pluktuinen kunnen wor-den herschapen en omgekeerd.

Hiermede hebben wij de voornaamste p u n t e n van het selectie-werk in Indië gereleveerd, zoover dit berust op de generatieve vermenigvuldiging der bedoelde cultuurgewassen. Wij zouden evenwel niet volledig wezen, wanneer wij de vegetatieve ver-menigvuldigingsmethoden, met name het enten, occuleeren, stekken en mareotteeren met stilzwijgen voorbijgingen. H e t ligt niet in de bedoeling over de techniek dezer methodes uit t e wijden en h u n waarde voor de groote practijk in den vollen om-vang n a a r voren t e brengen. Alleen willen wij erop wijzen, d a t zij voor den selectionist een uiterst waardevol hulpmiddel zijn om v a n eenzelfde plant spoedig een a a n t a l afstammelingen t e verkrijgen, die met de s t a m p l a n t alle individueel erfelijke eigen-schappen gemeen hebben. Kina en koffie b.v. laten zich

gemakke-19

J op groote schaal verenten, on het is van Dr. C R A M E R zeer f> e 8e zien, d a t op den meergenoemden Gouv. Koffiezaadtuin

ngelan alle bestaande zaailingtuintjes geleidelijk vervangt door ent^tuintjes, telkens v a n eenzelfde, superieure 's tam plant fomstig. Ook VAN H A L L heeft ent-tuintjes van zijn selectieustaboomen op Banaran, naast zaailingtuintjes doen a a n -v ] ^e n ^a c a o ^a a t zi°h occuleeren en marcotteeren, en wel op

oende schaal voor kleine proefnemingen, zooals ze voor . n s e*e°tionist. noodig zijn. Aan de. toepassing dezer methodes

net groot, s t a a n eigenaardige moeilijkheden in den weg, ot nog toe nergens, naar het schijnt, geheel konden worden

e rw o n n e n . Ook de thee is, in het klein met succes geocculeerd V®r e n t' eveneens zonder dat deze methode tot nog toe in de

is h t P r a c t iJk ° P ga ng h e e f t kunnen maken. Anders daarentegen

ko t f16* d e r u D b e r- H e t verenten v a n Hevea is pas betrekkelijk

alge V A N H E L T E N' B O D D E , MAAS en anderen meer ter

Z o^d m e?n e kennis gebracht, en reeds thans heeft de methode

kun a m g l n g a n g ge v o n de n , dat men bijna van een „rage" zou

en n e if s p r e k e n- ZÜ levert inderdaad weinig moeilijkheden op

korf -d e n PI a n t e r het aangename vooruitzicht om binnen

te h&n t l j d o v e r geheele complexen van hoogste producenten

het U n n e n beschikken. Voor den selectionist biedt de methode

nen 1r°0 t S t e v o o r c l e e l v a n gemakkelijk zaadtuintjes a a n t e

kun-V A ^Atg g e n' d i e denkelijk eerder dan zaailingen vruchten zullen voortbrengen.

kina6 S t e k k e n e n marcotteeren is van minder beteekenis. Alleen

cott W°r d t'w e l e e ns gestekt en cacao een enkelen keer

gemar-stam • ^a n * *e v e a laten zich over het algemeen slechts jonge

voo m e t j e s ma r c o t t e e r e n , wat het voordeel biedt, dat zaailingen,

doen m £m p s bestemd, tevens voor marcotten dienst kunnen

p r a c f 7 ;e o r e t i s c l 1 wordt het a a n t a l planten hierdoor verdubbeld,

nier e° b t e r loopen de resultaten nog te veel uiteen dan dat

reeds vaste conclusies kunnen worden getrokken. °P dT r e S t m i^ s I e c h t s n° g d e t a a k> i n d i t verband te wijzen

nieu 6 e e k e n i s v a n de bastaardeering en van den invoer van

t r e e d >ek " °r t-e n' ° °k h i e r bÜ k a n ik kort zijn. B e bastaardeering

echt" • kina-, en koffie-soorten niet zelden spontaan op, k a n w o r T ^ d e l a a , t s tge n o e ml d e n ook kunstmatig t e voorschijn

nee A g e r o e p e n- Z iJ i s sleehts dan v a n proctiseh belang,

wan-bes ^ M f v e r k r ege n b a s t a a r d e n over Jhijzondere -eigenschappen

vulri? e a 8 n ge m a kk e l i j k op groote schaal vegetatief

vermenig-jj f* g d k u n n e n worden. B i t geldt in hôfc bijzonder voor de m e t yb r i d e n , welke spontaan-uit de kruising« van liberie» ($)

opgetreden; de verschillende types loopen nogal uiteen, echter is het meerendeel daarvan voor de practijk niet geschikt gebleken wegens te geringe of anderszins abnormale v r u c h t d r a c h t . Slechts enkelen hunner, m e t name de Kalimas-, Klein-Getas- en Kawi-sai'i-hybride, zoogenaamd naar de respectievelijke ondernemin-gen, waar zij zijn ontstaan, m u n t e n uit door goede v r u c h t d r a c h t . Zij alle hebben een zeer opvallende, nieuwe eigenschap, waar-door zij bijzonder gunstig bij hun ouders afsteken en waardooi' goede types voor de practijk bijzonder waardevol zijn, n.l. een bijna absolute immuniteit voor Hemileia. Physiologisch is dit frappante verschijnsel nog steeds niet verklaard. Andere koffie-hybriden, zooals die b.v. uit kruising met Ooffea stenophylla een gewoon verschijnsel zijn, gaan wij hier met stilzwijgen voor-bij, o m d a t zij voor de practijk van geringe betcekenis zijn.

Een ander hybride, die in de practijk opgang heeft g e m a a k t , is de kina-hybride, eveneens vaak spontaan opgetreden en ont-staan uit de Cinchona ledgeriana x C. suecirubra. Door zijn bevredigend alcaloïd gehalte, alsmede door zijn forschen groei beloofde deze hybride veel, echter lieten de resultaten op den duur te wenschen over, omdat de vertakking van deze plant te veel met die van suecirubra overeenkomt en de bastproductie daarom te laag blijft. Thans is de kina-hybride dan ook weer van de baan.

De cacao-hybriden, speciaal de algemeen uitgeplante Djati-loenggo-hybride, laten wij hier buiten beschouwing, omdat deze voortdurend door zaad worden voortgeplant en dus niet oj) een lijn zijn te stellen met de hybriden, die wij hier bedoelen en die niet door zaad kunnen worden voortgekweekt.

Wanneer wij ten slotte de beteekenis naar waarde willen schatten, die de invoer van nieuwe soorten voor Tropisch Neder-land heeft, dan dienen wij ons in de eerste plaats te herinneren, dat alle vijf meerderjarige hoofdcultures, te weten: de koffie en de cacao, de thee en de kina en last not least de rubber, van elders zijn ingevoerd. E n hetzelfde dient gezegd te worden van de oliepalm, een gewas dat binnenkort als zesde meerder-jarige hoofdcultuur een zeer belangrijke plaats in onze Oost zal gaan innemen. Ook ter aflossing van sedert ouds ingeburger-de cultuurplanten heeft nieuwe invoer een groote rol gespeeld. Wat zou uit de theecultuur zijn geworden, wanneer het oude Chineesche t y p e niet bijtijds door do moderne Assam-variëteiten ware vervangen ! E n het is zeker, dat de koffiecultuur op J a v a vrijwel tot het verleden zou behooren, indien niet de invoer der nieuwe robusta en aanverwanten een herleving dier cultuur op groote schaal teweeg had gebracht !

21

ttet lijdt geen twijfel of de schitterende cultuur dezer gewas-• » heeft niet alleen Nederlands aanzien als koloniale

mogend-l e i d versterkt, maar heeft tevens Nederlands en Indies

wei-art op een wijze verhoogd, die t h a n s nauwelijks nog onder

ClJ*ers kan worden gebracht !

e* is daarom verbindend, dat de invoer van nieuwe soorten g steeds onverminderd de aandacht van het Indische Land-o u w - D e p a r t e m e n t h e e f t H e t i s speciaal Dr. CRAMER, die in

z e r i ch t i n g met bijzonder succes w e r i z a a m is, en het spreekt

o \ Z e ^a t ° ° k d e z o° belangrijke phytopathologische controle

^ncer leiding en op initiatief van Dr. VAN H A L L genomen, t h a n s

e ontbreekt en reeds veel ter wering van uithcemsche ziekten

" P l a g e n heeft bijgedragen.

W' lfr m e c l e b e n ik a a n het slot mijner beschouwingen gekomen.

dip0,- i °m* i s m c f c c l e u landbouw in andere tropische gewesten,

dat \ •W°I ° Pn i p u w '1° overtuiging hebben gekregen, dat op

Kn g e a a n Tropisch Nederland de eerste plaats toekomt. ' W a t Hl>ociaal de selectie der overjarige tropische

cultuur-ged',a S S°n b e t r o f t' »'• d[t opzicht heeft Nederland in Irnliö

die 'i*"0"'10 d e 'matste jaren een voorsprong weten te bereiken,

„„„ , ,e t v°orloopig niet meer door andere koloniseerende

mo-K°n'lhetlen kan worden betwist !

Mijne Heeren Curatoren dezer Hoogeschool!

datn ° e e r s t e Pkiats heb ik U daarvoor mijn dank te betuigen,

de ft m i^ J l e b t w a a r ti i g geacht dit a m b t te bekleeden, waartoe

ben g e e i i l l g' °]) U w v o o r s t e l' m iJ heeft ge r o ePe n- T o e n i k

ver ?e,n!cl W c r fl , nu anderhalf jaar geleden, was ik van de hoop

hot h S p o e d iS m iJ n functie te kunnen aanvaarden. Helaas,

mo T-?f t n i 0 t m° g °n zÜn- U i t hoofde mijner nationaliteit rezen

verf ï .d e n' d i e o n o v e i' k o m e l i j k bleken te zijn en die mijn

gr'o t U i t I n c l i ë n i e t eerder mogelijk m a a k t e n dan nadat de

beh 0 0 r l o8 a l b iJ ° a een jaar lang de facto tot het verleden

Z o r ° ) °r d e ! H e t s p e e t' m iJ t e n z ee r s t e , d a t .ik Uw gedidd o p e e n

de°H 'l e p r o o f h c h moeten stellen, temeer de vacature voor

j) °°glandcultures reeds ruimen tijd onvervuld was gebleven, dat n ( l a nk s dit a m b t voor mij zoo lang werd opengehouden,

»te Te r V u l t m iJ jegens U, Mijne Heeren Curatoren, met de groot-v a nk b a a r h e i d . Ik hoop, dat het mij gegeven zal zijn, hot

b r o u w e n , dat in mij werd gesteld, ten volle en te allen tijde

slagen, U een zoo volledig mogelijk beeld van de Hoogland*; cultures in Indië t e ontwerpen en U met de noodige fundamen* teele kennis dienaangaande uit t e r u s t e n ; mocht het mij verdeEr gegeven zijn, op U iets v a n d a t groote enthousiasme over t é doen gaan, dat mij steeds voor land en volk daarginds, en voor den Landbouw in het bijzonder, heeft bezield, d a n beschouw ik mijn doel als bereikt !