Hoofdstuk 4 De voor en nadelen van een strafrechtelijke aanpak van pesten
4.3 Zelfstandig delict?
Mocht de wens bestaan om het pesten middels het strafrecht aan te pakken, dan zal een keuze gemaakt moeten worden tussen het creëren van een nieuw delict of er zal een aansluiting moeten worden gezocht bij bestaande delicten. Het voordeel van een zelfstandig pestdelict is dat het daarmee een antwoord geeft op de vraag van het publiek om pesten strafbaar te stellen.127 Een zelfstandige strafbaarstelling zorgt daarbij ook voor meer kenbaarheid van het pestgedrag, omdat voor jongeren het niet altijd duidelijk zal zijn wat met belagen wordt bedoeld.128 Met het zelfstandige delict zou daarbij goed ingespeeld kunnen worden op de verscheidenheid van gedragingen die onder pesten kunnen vallen.129 Een zelfstandige strafbaarstelling laat daarnaast ook duidelijk de ernst van het gedrag zien en door daaraan meteen een sanctie te koppelen zou dit afschrikwekkender kunnen zijn dan het uitbreiden van bestaande delicten. Als laatste zou bij een zelfstandige strafbaarstelling meer rekening kunnen worden gehouden met de complexe definitie van pesten, de veel verschillende typen gedragingen waarin het kan worden geuit en hoe dit zou moeten worden bestraft.130
Daar staat tegenover dat het gevaar bestaat dat een zelfstandige strafbaarstelling voor te veel overlap zal zorgen met een delict als belaging. Tefertiller stelt namelijk dat harassment en pesten op hetzelfde gedrag zien. De concrete grens tussen die feiten lijkt niet duidelijk en het verschil ziet dan vooral op het feit dat de pestwetten de jeugdversies worden van de al bestaande delicten.131 Daarnaast zou een zelfstandige strafbaarstelling juist door de grote variëteit aan pestgedragingen en de veranderingen die daarin plaatsvinden moeilijk te realiseren zijn.132
Volgens Recourt en advocate Van Kouwenhoven is een zelfstandige strafbaarstelling van pesten niet nodig, omdat veel vormen van pesten al omgezet kunnen worden naar een strafbaar feit. Iemand achtervolgen en opwachten kan bijvoorbeeld worden gekwalificeerd als stalken en iemand uitschelden als een belediging. Fysieke handelingen kunnen bovendien een mishandeling opleveren. Volgens hen is pesten dus al strafbaar.133 Bovendien zal een zelfstandige strafbaarstelling volgens
126 Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 218.
127 De Groot, ‘Het strafrecht als instrument tegen pesten’, SecJure 23 september 2015, secjure.nl. 128
Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 196.
129
De Groot, ‘Het strafrecht als instrument tegen pesten’, SecJure 23 september 2015, secjure.nl.
130 Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 215. 131 Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 195. 132
Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 217.
133 ‘Dit is de dag’, NPO radio 1, 14 september 2015; Kouwenhoven, ‘Pesten strafbaar stellen?’, Kouwenhoven
hen de bestaande problemen niet oplossen, omdat pesten nog steeds moeilijk te bewijzen zal blijven en pesten ook voorkomt op basisscholen waarin de meeste kinderen de vervolgbare leeftijd van twaalf jaar nog niet hebben bereikt. Deze kanttekeningen gelden echter ook voor een delict als belaging.134
Het verbreden van de bestaande delicten als belaging heeft ook verschillende voordelen. Ten eerste wordt hiermee voorkomen dat te veel overlap bestaat tussen de verschillende delicten. Ten tweede wordt door het niet gebruiken van het begrip pesten, die ook voor de kenbaarheid zorgde, ervoor gezorgd dat een boodschap wordt uitgevaardigd dat pesten crimineel gedrag is en niet slechts normaal pubergedrag.135 Een voorbeeld van het verbreden van een bestaand delict is door het klachtvereiste van belaging te schrappen, waardoor het OM op eigen initiatief een procedure kan starten en ook nabestaanden aangifte kunnen doen.
4.4 Conclusie
Zowel voor het strafrechtelijk aanpakken van pesten als tegen een strafrechtelijke aanpak van pesten vallen veel argumenten te geven. Overwegend lijken veel mensen tegen te zijn, maar lijkt wel te kunnen worden gezegd dat het strafrecht als een extra stok achter de deur zou kunnen dienen. Pesten kan zich namelijk in zeer ernstige gedragingen uiten waardoor niet van een school kan worden verwacht dat alleen zij de verantwoordelijkheid dragen. Bovendien kan de school niet altijd meer toezicht houden door de digitalisering in het pesten. Bij de strafbaarstelling van pesten zal een keuze gemaakt moeten worden voor een zelfstandig delict of het verruimen van bestaande delicten. Een zelfstandig delict heeft als voordeel dat het duidelijk kenbaar maakt dat pesten crimineel gedrag is, maar het probleem kan bestaan dat er te veel overlap zal komen met een delict als belaging. Een verbreding van bestaande delicten kan er daarentegen voor zorgen dat de boodschap wordt uitgevaardigd dat pesten crimineel gedrag is, wat niet alleen onder pubers plaatsvindt.
134 Recourt, ‘Pesten niet strafbaar stellen’, PvdA 21 november 2012, pvda.nl. 135 Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 217.
Conclusie
In dit masteronderzoek stond de vraag centraal in hoeverre het nodig/wenselijk is om pesten zelfstandig strafbaar te stellen in het Nederlandse Wetboek van Strafrecht, in het licht van een rechtsvergelijking met de Verenigde Staten en België.
In Nederland ligt de verantwoordelijkheid in de aanpak van pesten tot nu toe vooral bij de scholen. In 2015 is bijvoorbeeld de Wet Veiligheid op School gekomen waarin scholen een inspanningsverplichting hebben gekregen om pesten op school aan te pakken. De jurisprudentie wijst echter uit dat het blijft gaan om een inspanningsverplichting en daardoor dus niet van een school kan en mag worden verwacht dat pesten in alle gevallen voorkomen zal worden. Tot nu toe heeft het aansprakelijk stellen van een school, omdat je bent gepest, dan ook nog niet geleid tot een succes aan de kant van het slachtoffer. Dit is misschien niet geheel verwonderlijk, omdat het niet altijd van een school kan worden verwacht dat ze het pesten in alle gevallen kunnen voorkomen. Pesten gebeurt immers niet alleen binnen de schoolplein hekken en door de digitalisering heeft pesten een veel groter bereik gekregen, waardoor het voor scholen onmogelijk lijkt te worden om in alle gevallen toezicht te kunnen houden. Het strafrecht als extra stok achter de deur lijkt daardoor een geschikte oplossing. Vooral omdat het pesten zulke ernstige gevolgen met zich mee kan brengen.
Het Nederlandse strafrecht lijkt desondanks nog maar weinig gebruikt te worden in de huidige aanpak van pesten. Hoewel pesten zelf niet strafbaar is gesteld, is het weinige gebruik wellicht verrassend te noemen, omdat pesters zich wel schuldig kunnen maken aan strafbare feiten. Het weinige gebruik zou mogelijk ten eerste kunnen worden verklaard door het feit dat veel delicten die in verband met pesten kunnen worden gebracht (zoals belaging, laster en smaad) een klachtvereiste hebben. Een potentieel probleem hiervan is dat slachtoffers zelf geen klacht bij de politie zullen indienen, waardoor een vervolging en veroordeling onmogelijk worden. Daarnaast kent het pesten, net als veel andere delicten, bewijsproblemen.
Vooral met betrekking tot het klachtvereiste zou Nederland veel kunnen leren van de Belgen. Het strafrecht is daar niet eens wezenlijk anders, maar door kleine wijzigingen hebben ze in België ervoor gezorgd dat pesten zelf wel strafbaar is. In België hebben ze er namelijk voor gekozen om pesten onder het delict belaging te laten vallen, omdat de gedragingen van pesten en belaging erg overeen zouden komen. Daardoor hebben ze in België dus geen zelfstandig pestdelict, omdat anders te veel overlap zou bestaan met het delict belaging. Bovendien heeft België ervoor gekozen om het klachtvereiste te schrappen bij belaging. Dit lijkt een positieve ontwikkeling te zijn, omdat hierdoor
de mogelijkheid tot vervolging niet meer afhangt van de aangiftebereidheid van het slachtoffer. Hierdoor is het tevens mogelijk geworden dat anderen, dan het slachtoffer, aangifte kunnen doen of dat het OM zelfstandig een vervolging start tegen de pester. Door hiervoor te kiezen zou Nederland ook aansluiten bij de strafrechtelijke aanpak van pesten die verschillende staten van Amerika hanteren, want ook daar hebben verschillende staten ervoor gekozen om pesten te scharen onder criminal harassment (belaging), zonder daaraan een klachtvereiste te binden.
België en de Verenigde Staten laten hiermee zien dat pesten onder belaging geschaard zou kunnen worden, waardoor een zelfstandige strafbaarstelling, naast belaging, niet van meerwaarde lijkt te zijn. Deze delicten zullen namelijk beide zien op hetzelfde gedrag en dit zal voor te veel overlap in het strafrecht kunnen zorgen. Het lijkt daardoor dus beter om pesten onder de definitie van belaging te laten vallen. Voor een effectievere aanpak is dan wel de voorwaarde dat het klachtvereiste van belaging wordt geschrapt, omdat de mogelijkheid bestaat dat er anders in de praktijk weinig zal veranderen. Als de wetgever ervoor kiest om het klachtvereiste te behouden, dan zou de wetgever er wel goed aan doen om dit klachtvereiste te verbreden door bijvoorbeeld ook de mensen die het ouderlijk gezag hebben de mogelijkheid te geven om een klacht in te kunnen dienen.
Als de Nederlandse wetgever de reeds genoemde weg wil bewandelen, dan zal hij wel goed moeten afwegen of het strafrecht uiteindelijk wel het juiste middel is om de pesters aan te pakken. Hiervoor zijn namelijk zowel voor- als nadelen te noemen. Echter, wanneer het pesten echt ernstige vormen aanneemt lijkt een strafrechtelijke aanpak van pesten (als ultimum remedium) wel van meerwaarde, omdat hiermee pesters direct verantwoordelijk worden gehouden voor hun eigen gedrag. Een strafbaarstelling zou bovendien een afschrikwekkend effect op de potentiële pesters kunnen hebben en ervoor kunnen zorgen dat duidelijk wordt benadrukt dat dit verkeerd gedrag is en wat erg schadelijk kan zijn voor de slachtoffers.
Aanbeveling
Het lijkt voor Nederland dus niet van meerwaarde om pesten zelfstandig strafbaar te stellen. Voor het bewandelen van een strafrechtelijke weg zou Nederland goed naar onze zuiderburen kunnen kijken en ervoor kunnen kiezen om pesten onder de definitie van belaging te laten vallen. De wettelijke definitie van belaging lijkt daarbij niet te hoeven worden aangepast, omdat die definitie al erg overeen lijkt te komen met de definitie van pesten, waardoor het aankomt op het OM en de rechters om pesten onder deze definitie te laten vallen. De Nederlandse wetgever zou er daarbij wel goed aan doen om het klachtvereiste bij belaging te schrappen, want hierdoor lijkt het makkelijker te worden voor het OM om een strafrechtelijk onderzoek te starten naar een pestgeval. Het is echter belangrijk dat in het achterhoofd wordt gehouden dat een strafbaarstelling van pesten
nog niet ervoor zal zorgen dat pesten altijd zal kunnen worden voorkomen (dit gebeurde bijvoorbeeld ook niet bij het verbod op het produceren van drugs) en ook de bewijsproblemen zullen door een strafbaarstelling waarschijnlijk niet worden verholpen. Daarnaast kan een strafbaarstelling er niet voor zorgen dat pesters onder de twaalf jaar ter verantwoording kunnen worden geroepen. Het zal daarom goed zijn om ook in te blijven zetten op bewezen preventiemethodes voor school, omdat een multidisciplinaire aanpak wellicht effectiever is. Het is echter buiten het bereik van deze scriptie om die methodes verder te bespreken. Deze preventiemethodes hoeven namelijk niet per se strafrechtelijk van aard te zijn. Het primaire belang is immers dat pesten wordt gestopt. Met welk middel dit uiteindelijk gebeurt staat op de tweede plaats.
Bronnenlijst
Literatuur
Alberston, Indiana Law Review 2014, p. 243-272
A. Albertson, ‘Criminalizing Bullying: Why Indiana Should Hold the Bully Responsible’, Indiana Law Review 2014, afl. 48, p. 243-272.
Ballantine & Spade 2015
J.H. Ballantine & J.Z. Spade, Schools and Society: a sociological approach to education, California 2015: SAGE Publications Inc.
Brenner & Rehberg, First Amend. L. 2009
S.W. Brenner & M. Rehberg, ‘Kiddie Crime-The Utility of Criminal Law in Controlling Cyberbullying’, First Amend. L. 2009, afl. 8.
Broersen e.a., Tijdschrift voor Orthopedagogiek 2015, p. 108-119
A. Broersen, A. Ossenblok & N. Montesano Montessori, ‘Pesten en sociale veiligheid op scholen: definities en keuzes op micro-, meso- en macroniveau’, Tijdschrift voor Orthopedagogiek 2015, afl. 54, p. 108-119.
Brookshire, Cumb. L. Rev 2014, p. 351-357
J. Brookshire, ‘Civil Liability for Bullying: How Federal Statutes and State Tort Law Can Protect Our Children’, 45 Cumb. L. Rev. 2014, p. 351-357.
Clark, Govering 4 november 2013
M. Clark, ‘49 States Now Have Anti-Bullying Laws. How's that Working Out?’, Govering 4 november 2013.
Cleemput, van, Liebens & Pabian, Tijdschrift voor jeugd en kinderrechten 2009, p. 6-22
K. van Cleemput, E. Lievens & S. Pabian, ‘Een empirisch en juridisch perspectief op cyberpesten: naar een holistische aanpak’, Tijdschrift voor jeugd en kinderrechten 2009, afl. 1, p. 6-22.
De Cramer 2018
A. De Cramer, De strafbaarstelling van het aanzetten tot zelfdoding (doctoraalscriptie Universiteit van Gent), 2018.
Garrett 2010
A.G. Garrett, Bullying in American Schools: Causes, Preventions, Interventions, Jefferson: McFarland 2010.
Goossens, Vermande & van der Meulen 2012
F. Goossens, M. Vermande & M. van der Meulen, Pesten op school. Achtergronden en interventies, Amsterdam: Boom en Lemma 2012.
Goossens, Camodeca & van der Meuken 1998
F. Goossens, M. Camodeca, M. van der Meulen, Pesten op school, In: Hb. Kind.&Adoles. - Boekblok, Houten: Bohn Stafleu van Loghum 1998.
Hinduja & Patchin, Archives of Suicide Research 2010, p. 206-221
S. Hinduja & J.W. Patchin, ‘Bullying, Cyberbullying, and Suicide’, Archives of Suicide Research 2010, afl. 3, p. 206-221.
Hoslet, Moens, Spitaels & Wils 2005
A. Hoslet, M.A. Moens, N. Spitaels & S. Wils, Pesten (Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen: Centrum voor Volwassenen onderwijs), 2005 2DI.
Jellesma, Kind & Adolescent 2011, p. 175-177
F.C. Jellesma, ‘Pesten op school en in de virtuele wereld’, Kind & Adolescent 2011, afl. 32, p. 175- 177.
Lemmens, Kluwer 6 april 2016
L. Lemmens, ‘Openbaar Ministerie kan daders belaging vervolgen zonder klacht’, Kluwer 6 april 2016.
MacIver, The John Marshall Law Review 2011, p. 51-83
A. MacIver, ‘Suicide Causation Experts in Teen Wrongful Death Claims: Will They Assist the Trier of Fact’, The John Marshall Law Review 2011, afl. 51, p. 51-83.
Meer, van der 1996
Monks & Coyne 2011
C. Monks & I. Coyne, Bullying in Different Contexts, Cambridge: University Press 2011.
Nan, SDU 18 juli 2016
J.S. Nan, ‘Commentaar op Wetboek van Strafrecht art. 285b (Strafrecht)’, SDU 18 juli 2016, sdu.nl.
Olweus, Annual Review of Clinical Psychology 2013, p. 751-780
D. Olweus,‘School Bullying: Development and Some Important Challenges’, Annual Review of Clinical Psychology 2013, afl. 9, p. 751-780.
Olweus, Criminal Behavior and Mental Health 2011, p. 151-156
D. Olweus, ‘Bullying at school and later criminality: Findings from three Swedish community samples of males’, Criminal Behavior and Mental Health 2011, afl. 21, p. 151-156.
Paijmans 2013
B.M. Paijmans, De zorgplicht van scholen: de grondslag en reikwijdte van de civielrechtelijke zorgvuldigheidsnorm van scholen jegens leerlingen, Alphen aan de Rijn: Kluwer, 2013.
Pendergrass & Wright, Issues in Information Systems, p. 132-140
W.S. Pendergrass & M. Wright, Cyberbullied to death: an analysis of victims taken from recent events. Issues in Information Systems 2014, afl. 15, p. 132-140.
Rooijen, van 2012
K. van Rooijen, ‘Risicofactoren bij pesten’, Nederlands Jeugdinstituut mei 2012, nji.nl.
Rozie, Rechtskundig Weekblad 2016, p. 1603
J. Rozie, ‘Waar naartoe met het klachtmisdrijf’, Rechtskundig Weekblad 2016, afl. 41, p. 1603.
Rutenfrans, Groniek 1991, p. 63-70
C. Rutenfrans, ‘De zin van straffen’, Groniek 1991, afl. 114, p. 63-70.
Sacco e.a, Berkman Center Research Publication 2013, p. 1-110
D. Sacco, K. Baird Silbaugh, F. Corredor, J. Casey & D. Doherty, An overview of state anti-
bullying legislation and other related laws. Berkman Center Research Publication 2013, afl. 4, p. 1- 110.
Scholte, Nelen, de Wit & Kroes 2015
R. Scholte, W. Nelen, W. de Wit & G. Kroes, Sociale veiligheid in en rond scholen, Nijmegen: Praktion B.V. 2016.
Schoonhoven-Dres, van 2017
E. van Schoonhoven-Dres, Pesterijen op de werkvloer. Geven de huidige wettelijke bepalingen de werkgever voldoende handvatten om pesterijen op de werkvloer zoveel mogelijk te beperken en tegen te gaan of is het ook nodig om pesterijen strafbaar te stellen? Een vergelijking met het Belgische recht (doctoraalscriptie), 2017.
Takizawa, Maughan & Arseneault, American Journal of Psychiatry 2014, p. 777-784
R. Takizawa, B. Maughan, & L. Arseneault, ‘Adult health outcomes of childhood bullying
victimization: Evidence from a five-decade longitudinal British birth cohort’, American Journal of Psychiatry 2014, afl. 171, p. 777-784.
Tefertiller, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, p. 168-220
T. Tefertiller, ‘Out of the Principal's Office and Into the Courtroom: How Should California
Approach Criminal Remedies for School Bullying’, Berkeley Journal of Criminal Law 2011, afl. 1, p. 168-220.
Van Amerongen ea., Eduquality 2010
C. van Amerongen, M. Robijns, B. Verberne & B. van der Zant, ‘Discrimineren is pesten met wie je echt bent!’, Eduquality 2010.
Vasseur, Tijdschrift van Strafrecht 2016, p. 226-228
R. Vasseur, ‘Belaging niet langer klachtmisdrijf. Commentaar bij de wet van 25 maart 2016 tot wijziging van artikel 442bis van het Strafwetboek’, Tijdschrift van Strafrecht 2016, afl. 3, p. 226- 228.
Vollears, Novum 2017, p. 7-9
H. Vollaers, ‘De aanpak van pesten anno 2017: voldoet het juridisch kader nog?’, Novum 2017, afl. 3, p. 7-9.
Uitspraken
EHRM
EHRM 10 juli 2012, ECLI:NL:XX:2012:BY0915, m.nt. S.D. Lindenbergh (Kayak/Turkije). EHRM 26 april 1979, NJ 1980, 146 (Sunday Times).
België
Hof van Cassatie 9 december 2015, afl. 12, 2880.
Rechtbank Rb. Utrecht, 25 juni 2008, NJF 2008, 378. Rb.’s-Hertogenbosch 14 februari 2007, JA 2007, 129. Hoge Raad HR 29 juni 2010, NJ, 2010, 406. HR 22 maart 2011, NJ 2011, 228. Parlementaire stukken België
Verslag van de commissie van het wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek wat betreft de strafbaarstelling van pesterijen en het wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek teneinde pesten strafbaar te stellen, Parlementaire Stukken Kamer 2015/16, nr. 0463/3.
Parlementaire Stukken Kamer, 2008-2009, nr. 52-1666/1, blz. 209-210
Nederland
Memorie van Toelichting, Kamerstukken II 2014/15, 34130, nr. 3. Kamerstukken II 2016 - 2017, 25883, nr. 279.
Kamerstukken I 1999 – 2000, 25 768, nr. 67a.
Elektronische bronnen Brasser, Metro 22 juni 2016
B. Brasser, ‘Sancties voor scholen die niets doen tegen pesten’, Metro 22 juni 2016, metronieuws.nl.
De Groot, SecJure 23 september 2015
Federal Judicial Center 2014
‘The U.S. Legal System: A Short Description’, Federal Judicial Center 2014, p. 1-4.
Gyselaers, Gevaco Advocaten 2016
L. Gyselaers, ‘Over pesters en stalkers...’, Gevaco Advocaten 2016, advocatenbureau-gevaco.be.
Het Nieuwsblad 23 juni 2014
‘Celstraf voor pester na zelfmoord slachtoffer’, Het Nieuwsblad 23 juni 2014.
Het Nieuwsblad 22 april 2016
‘Twee vriendinnen veroordeeld voor pesten ex en zijn familie’, Het Nieuwsblad 22 april 2016, nieuwsblad.be.
Hoogstraten, van, de Volkskrant 7 april 2010
D. van Hoogstraten, ‘Vervolging in VS voor 'de dood in pesten'’, de Volkskrant 7 april 2010.
Kaptein, De Psycholoog 6 mei 2017
M. Kaptein, ‘Pesten: cijfers, gevolgen en oplossingen’, De Psycholoog 6 mei 2017, depsycholoog.nl.
Khadaroo, The Christian Science Monitor 5 mei 2011
S.T. Khadaroo, ‘Phoebe Prince bullies sentenced, but how do they make things right?’, The Christian Science Monitor 5 mei 2011, csmonitor.com.
Kouwenhoven, Kouwenhoven Advocatenkantoor
S.I. Kouwenhoven, ‘Pesten strafbaar stellen?’, Kouwenhoven Advocatenkantoor, kouwenhovenadvocaat.nl.
Mass.gov 4 december 2018
‘Massachusetts law about bullying and cyberbullying’, Mass.gov 4 december 2018, mass.gov.
Mee, van der & Oomen, Algemeen Dagblad 4 februari 2017
T. van der Mee & E. Oomen, ‘Zelfdoding door pesten: Wat gebeurt er met de pesters?’, Algemeen Dagblad 4 februari 2017.
NBC Washington 2 mei 2013
‘New Maryland Law Makes Cyber-Bullying a Misdemeanor: Violators face a fine or jail’, NBC
Washington 2 mei 2013.
Recourt, PvdA 21 november 2012
J. Recourt, ‘Pesten niet strafbaar stellen’, PvdA 21 november 2012, pvda.nl.
Sariwating, OCO 11 februari 2015
K. Sariwating, ‘Wanneer is pesten strafbaar?’, OCO 11 februari 2015, onderwijsconsument.nl.
Schwartz, The New York Times 2 oktober 2010
J. Schwartz, ‘Bullying, Suicide, Punishment’, The New York Times 2 oktober 2010, nytimes.com.
Steiner, CriminalDefense Lawyer 2019
M. Steiner, Cyberbullying Laws in North Carolina: N.C. Gen. Stat. Ann. §14-458.1., CriminalDefense Lawyer 2019, criminald.efenselawyer.com.
Universiteit Gent 13 juni 2016
‘Onderzoek bij 1600 Vlaamse scholieren onthult dat bijna de helft zich slachtoffer voelt van pesten’, Universiteit Gent 13 juni 2016, ugent.nl
Warren, CBS Baltimore 8 februari 2019
P. Warren, ‘Proposed Grace’s Law 2.0 Passes Unanimously In Senate, Awaits Review From Judiciary House Committee’, CBS Baltimore 8 februari 2019.
Webley, Time 5 mei 2011
K. Webley, ‘Teens Who Admitted to Bullying Phoebe Prince Sentenced’. Time 5 mei 2011, newsfeed.time.com.
Zernike, The New York Times 19 september 2017
K. Zernike, ‘Judge Defends Sentence Imposed on Dharun Ravi’, The New York Times 19 september 2017, nytimes.com.