oorspronkelijk handelen. Ze willen echt en oprecht zijn. En ze willen vooral handelen ‘naar hun wezen’, ze willen leven naar wat ze in werkelijkheid zijn. Authenticiteit heeft blijkbaar alles van doen met persoonlijke identiteit en de vraag wat iemand maakt tot wat hij wezenlijk is” Dohmen (2007, p.163). In deze definitie is authenticiteit iets waar men wellicht nog iets van mensen met een EMB kan leren.
Kortom, er wordt voorgesteld om authenticiteit los te koppelen van autonomie, van de verregaande persoonlijke verantwoordelijkheid tot het hebben van een doorleefde levenshouding en het zijn van de eigen autoriteit. Ervoor in de plaats wordt er een inclusief begrip van authenticiteit voorgesteld, als het trouw zijn aan de eigen uniciteit en oorspronkelijkheid. Deze authenticiteit krijgt gestalte in relatie met anderen.
5.2
Zelfontplooiing
In hoofdstuk 2 is verteld dat, in de praktijk van de levenskunst, het leren om authentiek te leven, gebeurt door middel van Bildung, oftewel zelfontplooiing. Deze Bildung is een moreel opvoedings- en vormingsproces met het oog op men- selijke ontplooiing en menslievendheid, en vormt volgens Dohmen (2010, p.38) de kern van het humanisme. In de praktijk betekent Bildung een levenshouding van bewust leven en oefening in zelfexpressie.
Met betrekking tot het formuleren van een inclusieve mensvisie vind ik deze aan- dacht voor zelfontplooiing binnen de levenskunst waardevol, omdat het mensen- leven in principe als positief gewaardeerd wordt. Zelfontplooiing kan daarnaast ook een goed aanknopingspunt bieden voor een inclusieve visie op mens-zijn en kwaliteit van leven.
Daarvoor is het wel van belang om duidelijker te krijgen hoe het concept zelf- ontplooiing aan mensen met een beperking iets te bieden kan hebben. Om dit helder te krijgen wil ik aandacht besteden aan het relationele aspect van zelf- ontplooiing. Bij Dohmen zit dat aspect vervat in de vriendschapsrelatie. Nu is deze relatie interessant omdat een vriend advies en hulp kan bieden, maar ze is ook essentieel vanwege de nadruk op erkenning van elkaar, en van elkaars talenten. Echte vrienden erkennen elkaar om wie ze ten diepste zijn (Dohmen, 2007, p.284).
Daaraan wil ik toevoegen dat ontplooiing vaak plaatsvindt in interactie, in een reactie op de ander. Een stap verder kunnen we interactie an sich beschouwen als een vorm van zelfontplooiing. Daarbij maakt ook het gezien worden door de ander deel uit van zelfontplooiing. Kortom: voor zelfontplooiing is de relatie met de ander essentieel.
In de levenskunst betekent zelfontplooiing het ontplooien van wie je ten diepste bent, van je talenten. In hoofdstuk 2 is gepleit voor een bredere kijk op zelfont- plooiing, om zo de levenskunst toegankelijker te maken voor een groter publiek. Het thema ‘kwetsbare mensen en het goede leven’ in hoofdstuk 4 zou daar aan- knopingspunten voor kunnen bieden. In dit thema is het van belang dat mensen gekend kunnen worden, zowel in afhankelijkheid als onafhankelijkheid.
In een bredere opvatting van zelfontplooiing kan het erkennen van talenten door jezelf, maar ook door anderen, al deel uitmaken van zelfontplooiing. In dat geval is het mogelijk om talenten te zien, ook van mensen met een beperking.
56 5.2 Zelfontplooiing
Het vignet van Johan uit hoofdstuk 4 kan hier helderheid bieden. Johan vindt het erg leuk om ons te helpen. Hij voelt zich trots, verantwoordelijk en ge- waardeerd. Hij weet zich erkend, wat hij uit door onze groep als veilige plek te beschouwen en regelmatig bij ons langs te komen.
Het vignet van Johan laat goed zien dat mensen anderen nodig kunnen hebben om hun talenten te ontwikkelen. Johan heeft verschillende talenten kunnen ontwikkelen in onze groep. Hij heeft zijn zorgzame kanten kunnen ontwikkelen in het helpen in onze groep. Hij heeft daar echter wel hulp bij nodig gehad. Omdat wij in hem geloofden, heeft hij de kans gekregen om bij ons te kunnen komen werken. Vervolgens hebben wij gezien dat hij de taken in onze groep aankan, en wij zijn trots en genieten met hem mee dat dit lukt. Johan leert zijn emoties beheersen, en hij leert plaatsen te vinden waar hij tot rust kan komen. Ook daar hebben we hem bij geholpen, door hem alternatieve mogelijkheden te bieden om zich te uiten, door hem een veilige plek te bieden, en door hem te waarderen om wie hij is.
De opmerking, dat mensen hulp en contact met anderen nodig hebben bij zelf- ontplooiing, geldt niet alleen voor mensen met een beperking, maar ook voor anderen. Als ik mezelf wil ontplooien heb ik daar ook hulp bij nodig. Van vrienden om me raad te geven, maar ook van andere mensen met wie ik in aan- raking kom, al zullen de meeste mensen in mijn omgeving zich daar niet eens van bewust zijn. Als ik er tegenaan loop dat ik aan mezelf wil of moet werken, gebeurt dat vrijwel altijd in contact met anderen. En al zal ik daar meestal alleen of in contact met goede vrienden op reflecteren, alternatieve houdingen en handelingen kan ik ook alleen maar in sociale contacten uitproberen.
In de overige vignetten is ook sprake van zelfontplooiing, en in bijna alle ge- vallen gebeurt dit in relatie. Vignet 5 is hier het meest duidelijk in. In dit vignet bestaat de zelfontplooiing in een wisselwerking tussen Melianne en mij in onze vriendschap. Zelfontplooiing was aanwezig toen Melianne zelf haar eigen vriend koos. Ook is er groei en diepgang in onze contacten, en de realisatie dat we dat voor elkaar betekenen werkt op zich al ontplooiend. Ten slotte kunnen we elkaars ontwikkeling zien en waarderen. Nu is dit een uitzonderlijke vriend- schap, die niet alle mensen met een EMB zullen kunnen meemaken. Echter tijdens de bespreking van het thema ‘kwetsbare mensen en het goede leven’ is ook het volgende aangegeven. Mensen met een verstandelijke beperking herin- neren anderen aan hun eigen kwetsbaarheid. Vanwege die herinnering, dragen ze daarmee bij aan zelfontplooiing van anderen.
De zelfontplooiing, zoals die in het bovenstaande is geschetst, hoeft niet op ge- spannen voet te staan met de levenskunst van Dohmen. Dohmen beziet zelfont- plooiing alleen vanuit een ander perspectief, namelijk vanuit het perspectief van het zelf. Hier wordt een meer relationeel perspectief geschetst. Om een inclu- sieve zelfontplooiing een plek te kunnen geven in de visie van Dohmen, biedt de vriendschap zoals Dohmen die voorstaat, een duidelijk aanknopingspunt. Hier krijgt, in de levenskunst, de interactie met de ander namelijk een plaats. In de volgende paragraaf komt de vriendschap meer uitgebreid ter sprake.