5. Analyse
5.2 Hoe zag de sociale samenstelling in de Parooldriehoek eruit voor de transformatie
het transformatieproces?
Uit het werk van Kloosterman en Altes (2003) kan worden afgeleid dat opwaarderingsprocessen de sociaal-economische samenstelling van een buurt veranderen als er opwaarderingsprocessen hebben plaatsgevonden. Fysieke opwaardering leidt niet alleen tot vertrek maar ook tot doorstroming en instroming van verschillende groepen bewoners. Herstructurering moet meer kwaliteit en keuzemogelijkheden bieden voor midden- en hogere inkomensgroepen zodat kapitaalkrachtige bewoners kunnen bijdragen aan de economische versterking van een buurt. De stijgende huren en vastgoedwaarden die hiermee gepaard gaan worden vaak gezien als een onbetwistbaar gevolg van gentrification. De essentie van gentrification is het feit dat de middenklasse of een andere hogere inkomensgroep (o.a. young professionals) de arbeidersklasse en armere oorspronkelijke bewoners uit een gebied vervangen of verdrijven (Van Gent, 2012).
In figuur 12 op de volgende pagina is te zien dat het aantal bewoners in de Weesperzijde elk jaar toeneemt. Het aantal niet-westerse allochtonen blijft in de periode 2007 – 2010 stabiel, namelijk op 20%. Het aantal huishoudens zonder kinderen neemt langzaam toe. Het aantal eenpersoons- huishoudens blijft gelijk, , net als het aantal huishoudens in totaal. Het gemiddeld inkomen van de buurt is ontzettend gestegen. In 2007 was het gemiddelde inkomen € 20.900 en in 2010 lag dit gemiddelde op €37.700 per jaar. Dit is een stijging van 80%. Hiermee wordt duidelijk dat het transformatieproces in volle gang is. Het aantal hoge inkomens huishoudens neemt in de periode 2007-2010 toe met 24% en het aantal lage inkomens huishoudens neemt af met 13%. Dat is mede te verklaren door de verkoop van een aantal sociale woningen in de buurt. Ook stijgt de gemiddelde woningwaarde explosief met maar liefst 38% in drie jaar tijd. Het aantal koopwoningen neemt in de periode 2007-2010 tevens toe met 30% en het aantal huurders neemt af met 10%. De middenklasse wordt steeds meer aanwezig in deze buurt, zoals in de theorie al voorspeld werd.
39
De doelgroep die de gentrification succesvol maakt, zijn de jonge studenten of starters die tijdens of na hun studie met creatieve initiatieven de buurt leefbaarder weten te maken (Van Gent, 2012:512). Zoals te zien in figuur 12 bevindt de grootste aanwezige leeftijdsklasse zich tussen de 25 en 45 jaar. Deze mensen kunnen net klaar zijn met studeren en als starter de woningmarkt opkomen, of zijn al aan hun carrière opbouw begonnen.
Ondernemer Dick van Leijen zag deze beweging al aankomen en konden hierop inspelen met hun concept:
“Canvas trok de meeste creatieve mensen en Trouw de meeste jonge mensen. Wij zaten daar een beetje tussenin en konden hiervan profiteren. Wij deden ook daadwerkelijk iets voor de buurt en dat deden Canvas en Trouw niet. Wij zijn begonnen door de hele buurt in 2012 uit te nodigen en gratis te komen zuipen. Wij zijn eigenlijk nooit niet vol geweest. Mijn kind zat hiertegenover op school en de hele buurt kende elkaar. Er was eigenlijk niks anders dan de Ijsbreker. Dat is een terras aan de Amstel dat ’s morgens vanaf 09:00 vol zit. Maar er zitten heel veel tweeverdieners en creatieve mensen daar die wat ouder zijn, maar te oud voor Canvas en Trouw. Alleen was daar niks voor. Dus het was voor ons ook geen verassing dat Baut meteen ging lopen.”, aldus Dick van Leijen.
Figuur 12: Overzicht van de sociale eigenschappen van de bewoners uit de Weesperzijde, gemeten in het jaar 2007 t/m 2010. 2010 2009 2008 2007 Bevolking Aantal inwoners 4.635 4.600 4.550 4.340 Aantal mannen 2.380 2.370 2.340 2.230 Aantal vrouwen 2.255 2.230 2.210 2.100 Niet-westerse allochtonen 20% 21% 20% 20% Bevolkingsdichtheid per km2 12.520 12.420 12.253 11.675 Leeftijd 0 -15 jaar 12% 12% 12% 13% 15 -25 jaar 13% 13% 14% 13% 25 – 45 jaar 45% 45% 44% 43% 45 – 65 jaar 24% 24% 24% 25% 65 jaar en ouder 6% 6% 6% 6% Samenstelling huishoudens Eenpersoonshuishoudens 62% 62% 62% 64%
40
Bron: Gemeente Amsterdam (2017)
Voor de armere bevolking wordt geen geschikte huisvesting gevonden, als zij door de stijgende huurprijzen hun huur- of koopwoning niet meer kunnen betalen. Zij worden uit hun woonplaats gedreven. Jaap Have reageert hierop:
“Helaas hebben wij geen woningen die wij als alternatief kunnen bieden. De ontwikkelingen
die de steden doormaken zorgen ervoor dat mensen met een lager inkomen langzamerhand naar de randen van de steden moeten verhuizen, of zelfs naar een andere woonplaats. Dit is niet iets wat wij willen, maar wij kunnen geen alternatieven bieden tegen deze beweging. Het gemeentelijk
woningbedrijf kon vroeger woningen bieden aan arbeiders en armere gezinnen als de buurt waarin zij leefden, te duur werd. Echter, sinds de jaren ’95 zijn de woningbouwcorporaties geprivatiseerd en is het gemeentelijk woningbedrijf weggevallen. Hierdoor heeft de gemeente geen mogelijkheid meer om alternatieve woningen te bieden.”
Huishoudens met kinderen 17% 17% 17% 17%
Aantal huishoudens 2.855 2.820 2,780 2,700 Gemiddelde grootte 1,6 personen 1,6 personen 1,6 personen 1,6 personen Inkomen Gemiddeld € 37.700 - - € 20.900 Lage inkomens 33% 35% 35% 38% Hoge inkomens 31% 27% 27% 25% Wonen Gemiddelde woningwaarde (WOZ) € 301.000 - - € 218.000 Aantal woningen 2.520 2.535 2.535 2.485 Huur/Koop ,69%/30% 77%/23% 77%/23% 77%/23%
41
Figuur 13: Overzicht van de objectieve- en subjectieve veiligheidsindex van de Weesperzijde, gemeten van het jaar 2007 t/m 2010.
Bron: OS Amsterdam (2017)
De veiligheidsindex van de Parooldriehoek (figuur 13) is verwerkt in de veiligheidscijfers van de gehele buurt: Weesperzijde. Volgens de statistieken van de gemeente Amsterdam is de Weesperzijdebuurt, en daarmee de Parooldriehoek, een stuk veiliger geworden in de buurt sinds de opwaardering is heeft plaatsgevonden. Ten opzichte van het jaar 2010 is de objectieve veiligheid van de buurt met 28% toegenomen.
Het aantal diefstallen, geweldsincidenten, overlast- en vandalisme meldingen zijn aanzienlijk lager dan in 2007. Ook is de gemeten subjectieve veiligheid met 21% toegenomen.
42
Ook merken de ondernemers dat de veiligheid is toegenomen. Dick van Leijen vertelt: “Dit stuk Amsterdam werd gezien als een heel troosteloos stukje van de stad. De meeste
tasjesdieven en inbraken vonden daar plaats. Telefoontjes en tassen stelen, gebeurde echt heel veel. De criminaliteit was erg hoog, met name in de buurt bij de Albert Heijn.” Wij huurden het pand van Taco, de voormalig huurder van het pand. Bij hem was er 24 x ingebroken. Bij ons 0 x. Door onze komst is de overlast is toegenomen. Dat wil dus zeggen, meer fietsen op straat, meer overlast op ochtenduren van mensen die Trouw in en uit liepen. Gek genoeg is het daar toch veiliger geworden want wij met z’n drieën hebben altijd gezorgd voor veiligheid op straat. Uiteindelijk veroorzaak je meer overlast, maar als je deze overlast aanpakt met particuliere beveiliging op straat, ervaar je weinig last. Het is niet alleen ‘eyes on the street’, er is gewoon meer te doen, er is meer te beleven en er komen andere mensen. Het is daar echt een stuk veiliger geworden. Het aantal auto inbraken is ook een stuk afgenomen.”
Ondanks de positieve reacties die de drie horecagelegenheden kregen zorgden de komst van de pop- up restaurants en vooral nachtclub TrouwAmsterdam voor redelijk wat overlast:
“Ons stadsdeel wilde TrouwAmsterdam, Baut en Canvas eigenlijk behouden Maar omdat het een tijdelijk project was konden wij geen permanente vergunning verlenen. De pop-up horeca heeft voor succes gezorgd in de buurt. Ze zijn vanuit het niets iets heel moois gestart. Het zijn goede ondernemingen die grote positieve invloed op de buurt en een levendigheid hebben gehad .Er moest nog wel het een en ander gebeuren. Er moest echt iets gedaan worden tegen het overlast. De nachtclub gaf veel reuring in de omgeving. De overlast nam erg toe door trouw, vooral het lawaai door de feesten die tot laat duurden en de feesten die doorgingen op straat. Maar de bewoners wisten wel dat het een tijdelijk project was. Niet alleen TrouwAmsterdam, maar ook Canvas en Baut veroorzaakte deze overlast, “ vertelt Jaap Have.
Ook Eva Bos bevestigt dat er een aantal bezwaarschiften waren tegen de komst van de ondernemingen:
“Ik weet dat er steeds meer sprake was van overlast in de periode dat de drie tijdelijke ondernemingen in de Wibautstraat gevestigd zaten. In de documenten kon ik terugvinden dat er in totaal 12 bezwaarschriften van bewoners uit de Parooldriehoek waren getekend. Deze
bezwaarschriften varieerden over een langere periode. Dat zijn vast mensen geweest die dichtbij de nachtclubs woonden. Er is altijd wel een negatieve reactie als er een verandering plaatsvindt”.
De prognose voor de transformerende Parooldriehoek en daarmee een deel van de Weesperzijde wordt door de gemeente Amsterdam en de ondernemers als volgt voorspeld:
Ondernemer Dick van Leijen geeft de volgende toekomstvisie voor de buurt:
“ Er zijn verschillende fasen. Ik denk dat het nu een studentenbuurt is, dat het een
startersbuurt wordt en dan hangt het ervan af op het een yuppenbuurt wordt. In een yuppenbuurt zijn weinig kinderen. Het zijn vaak hardwerkende tweeverdieners die kinderen krijgen uitstellen. Het hangt er dus in mijn ogen vanaf hoeveel faciliteiten er zijn voor kinderen, dus hoeveel crèches, scholen, speeltuinen en opvang er beschikbaar is. Ik ben ervan overtuigd, hoe meer kinderen, hoe minder yuppen. Want yuppen willen gewoon lekker in hun appartementje zitten en zo min mogelijk kinderen om hun heen hebben. Als het meer ontwikkeld wordt zoals IJ-Burg, dat heel kindvriendelijk
43
is, dan zul je veel minder snel yuppen krijgen. Die yuppen willen echt wel meer in het centrum zitten en families met kinderen maakt dat niet zoveel uit. Als je naar West kijkt, daar wonen ook niet zoveel yuppen, dat zijn vooral starters en jonge families. Blijkbaar werkt het aantrekken van yuppen in West ook niet erg. Die willen wel naar de Jordaan. De gemeente heeft heel veel grip op de situatie maar of zij het zien is een ander verhaal. Want kindvriendelijkheid heeft ook te maken met beleid. Dus het faciliteren van kinderopvang en andere ruimtelijke faciliteiten. Een yup kun je voor 30 vierkante meter een heel duur appartement verkopen. Bij een gezin gaat dat niet. Die hebben meer slaapkamers nodig en die hebben misschien een tuintje nodig en een opbergruimte voor de grasmaaier. Die stellen hele andere eisen dan yuppen. Een yup wil luxe en hecht minder waarde aan ruimte. Een gezin wil ruimte en minder luxe.”
Oud-project leider Jaap Have denkt dat de buurt voorlopig een studentenbuurt zal blijven:
“Op dit moment bevinden zich heel veel studenten in de Parooldriehoek. Er is reuring, veroorzaakt door jonge mensen. Dit creëert veel nieuwe kansen voor nieuwe ondernemers. Er zijn weinig negatieve effecten te vinden. De Weesperzijde zie ik meer als een yuppenbuurt, terwijl het oorspronkelijk een arme buurt was, net als de Pijp. In de Transvaalbuurt wonen weer meer families en zijn er meer faciliteiten voor gezinnen met kinderen.”
Ondernemer Thijs Timmers sluit op dit idee aan:
“Er komt een steeds grotere focus op vernieuwing binnen de Ring. Ik denk dat Amsterdam
Oost wel nog enige tijd een familiebuurt zal blijven. Er wonen wel yuppen, maar niet zoveel als in de Jordaan of de Pijp. Het sociaal woonbeleid in Amsterdam zal dit nu ook niet toestaan.“
44
5. Conclusie
Gentrification is sinds de jaren ’80 een bekend fenomeen geworden in Nederland. De opwaardering van de buurt is afhankelijk van het historische en structurele kader van kapitaalinvesteringen in een buurt en de verdere stedelijke ontwikkeling eromheen. Er zijn verschillende manieren om gentrificationprocessen op gang te brengen: onder andere door de inzet van tijdelijk ruimtegebruik, gemeentelijke subsidies en het gebruik van herstructureringsprogramma’s. Gentrification brengt economische, ruimtelijke en sociaal-culturele veranderingen met zich mee voor de buurt. De ene buurt profiteert eenmaal beter van een opwaarderingsproces dan de ander. De woningmarkt is immers een sociaal product en de populariteit van een buurt is afhankelijk van publieke en private investeringen (Smith, 2007;541).
De leegstaande krantenkantoren van het Parool, de Volkskrant en Trouw, gelegen aan de Wibautstraat in de Parooldriehoek te Amsterdam, bleken uitermate geschikte projecten te zijn om door middel van tijdelijke horecagelegenheden nieuw leven in de buurt te creëren. In het kader van de stadsvernieuwingsprojecten voor de opgave ‘Wibaut aan de Amstel’ en ‘Structuurvisie Amsterdam 2040 Economisch sterk en duurzaam’ , is het initiatief genomen om de panden een meer passende multifunctionele bestemming te geven De recente economische crisis uit 2007 maakte een poging tot opwaardering lastig. Zowel publieke als particuliere investerings- initiatieven bleven lange tijd uit. Uiteindelijk werd er aan de hand van government-led gentrification een stedelijk transformatie- programma gekozen dat de oplossing zou bieden om de kantoren te redden (Majoor, 2010). De nog niet eerder geïmplementeerde horeca werd gekozen tot nieuwe invulling van de buurt, zodat er meer aansluiting werd gecreëerd bij de wensen van de markt (Stammers et al, 2014). De focus van deze nieuwe marktaanvraag richtte zich op nieuwe werkvormen waarbij ontmoeten, samenwerken, ontspannen, kennisdelen en creativiteit bijeenkwamen. Een kleinschalig werkniveau zou een informele werksfeer creëren waarbij werk en privé steeds meer aan elkaar gekoppeld werden. Hierdoor ontstond er steeds meer community vorming en co-creatie tussen het pand en gebruikers in de buurt (Stammers et al, 2014).
Pop-up restaurant Baut, Canvas en nachtclub TrouwAmsterdam hebben een enorme toevoeging geleverd aan de opleving van de buurt. Met de komst van de nachtclub in het Trouwgebouw heeft de straat zelfs een grote internationale bekend weten te bereiken. In 2014 won TrouwAmsterdam de grootste Amsterdamse cultuurprijs waarbij verkondigd werd dat de transformatie geleid heeft voor een enorme bijdrage aan de opwaardering van de Wibautstraat en een culturele opstap voor stadsdeel Oost. Dat er sprake is geweest van gentrification in de buurt, is ook op andere manieren te merken. Vanuit economisch perspectief zijn niet alleen de grond-, en vastgoedwaarden van de kantoorpanden veel meer waard geworden, maar ook de omringende woningen zijn in prijs gestegen. Er zijn een aantal sociale huurwoningen na het tijdelijk ruimtegebruik geprivatiseerd, waardoor het zogenaamde scheefwonen-probleem wordt geminimaliseerd. Tevens heeft er vanuit sociaal oogpunt sprake geweest van opwaardering. Het herstructureringsproces heeft meer kwaliteit en keuzemogelijkheden geboden voor midden- en hogere inkomensgroepen zodat kapitaalkrachtige bewoners kunnen bijdragen aan de economische versterking van een buurt. De inkomens en woningprijzen zijn tijdens de transformatie explosief gestegen. Hoewel de komst van de restaurants en nachtclub geleid heeft
45
tot meer overlast in de buurt, is de veiligheid in de buurt enorm toegenomen. “Eyes on the street” hebben ervoor gezorgd dat het aantal diefstallen, geweldsincidenten, overlast- en vandalisme meldingen aanzienlijk zijn verminderd. Het horecasucces kwam ten einde in 2014, toen de tijdelijke vergunningen afliepen. De betrokkenheid van de grote investeerder Heijmans heeft het mogelijk gemaakt dat de concepten Canvas en Doka en permanente vergunning kregen en tot de dag van vandaag te bezoeken zijn in het nieuwe Volkshotel. The Studenthotel dat gevestigd zit in de Parooltoren en het daaraan gekoppelde Trouwgebouw functioneert als op dit moment als een extended stay hotel, waarbij de functies wonen en hotel worden gemengd. Hiermee wordt naast de Structuurvisie 2040 ook invulling gegeven aan het Nota Hotelbeleid 2007, waarin gepleit wordt voor negenduizend extra hotelkamers in Amsterdam.
Zowel de gemeente, als de ondernemers en corporaties van de Parooldriehoek verwachten dat de buurt zich op langer termijn mogelijk verder zal ontwikkelen tot een yuppen-buurt, maar zijn van mening dat de Parooldriehoek voorlopig nog een lange tijd een studentenbuurt zal blijven.
46
6. Literatuur
ADE (2014) ADE Venues: Trouw Amsterdam last ADE, figuur 6 (Beschikbaar op https://www.amsterdam-
dance-event.nl/news/2014/08/ade-venues-trouwamsterdam-s-last-ade/15378/, geraadpleegd op 26-12-
2016).
Beek, van J. (2014) TrouwAmsterdam misschien wel de leukste club van Nederland, Trouw, (Beschikbaar
op http://www.parool.nl/parool/nl/31469/AMSTERDAMPRIJS/article/detail/3694889/2014/07/22/Trouw-
Amsterdam-misschien-wel-de-beste-club-van-Nederland.dhtml, geraadpleegd op 10-10-2016
Boterman, W. R. & Van Gent, W.P.C. (2013) Housing Liberalization and Gentrification; The Social Effects of Tenure Conversions in Amsterdam , AISSR, Universiteit van Amsterdam, pag. 1
Braconi, F. & Freeman, L. (2004) Gentrification and Displacement. In: Journal of the American Planning Association, Vol. 70, No. 1, Winter 2004, pag. 40
Bryman, Alan (2012): Social Research Methods, 4th Edition. Oxford: Oxford University Press.
Clark, 1992 (2013) Housing Liberalization and Gentrification; The Social Effects of Tenure Conversions in Amsterdam , AISSR, Universiteit van Amsterdam, pag. 1
Cortie, C. & Van de Ven, J. (1981) “Gentrification, Keert de woonelite terug naar de stad? K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift XV, No: 5.
Damen, T. (2013) Het Volkskrantgebouw in de Wibautstraat ondergaat opnieuw een metamorfose. Meest opvallend: volgend jaar opent in het pand een hotel, Het Parool (Beschikbaar op
https://www.volkshotel.nl/media/uploads/2013/07/stadinstad02-29072013.pdf, geraadpleegd op 10-10-
2016).
Damen, T. (2014) Studentencomplex in Parooltoren en Trouwgebouw in Wibautstraat, Het Parool, (Beschikbaar op http://www.parool.nl/amsterdam/studentencomplex-in-parooltoren-en-trouwgebouw-
in-wibautstraat~a3740348/, geraadpleegd op 10-10-2016)
Dijck, van J. (2010) , Professionele journalistieke identiteit in een digitale omgeving, Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, Vol. 38.1, pag. 5
Kuhn, T. S. (1970) What is a paradigm? , uit: Social Research Methods, 4th Edition. Oxford: Oxford
University Press, pag. 630
Fitzsimons, D. (1996) Urban cultural quarters, in: Town and Country Planning Summer School Proceedings, London: Royal Town Planning Institute, p. 63.
Gelinck, S. (2012) Waardecreatie door tijdelijk gebruik, Renda special, 2012(1): 30-33.
Gemeente Amsterdam (2011) Kantorenstrategie Amsterdam, kiezen en onderscheiden (Beschikbaar op
file:///C:/Users/Beheerder/Downloads/kantorenstrategie_amsterdam.pdf, geraadpleegd op 25-09-2016)
Gemeente Amsterdam (2013a) Bestemmingsplan Wibautstraat (Beschikbaar op
47
150.%20Bestemmingsplan.%20Gemeente%20Amsterdam,%20stadsdeel%20Oost.pdf, geraadpleegd op
25-09-2016)
Gemeente Amsterdam (2013b) Bestemmingsplan Weesperzijdestrook Toelichting (Beschikbaar op
http://www.ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.0363.M1205BPSTD-
VG01/t_NL.IMRO.0363.M1205BPSTD-VG01_index.pdf, geraadpleegd op 25-09-2016)
Gemeente Amsterdam (2014) Ontwerpbestemmingsplan Wibautstraat 125 - 131 (Beschikbaar op
http://ftp.ruimtelijkeplannen.amsterdam.nl/SDOost/6FBBB522-4743-4F96-B005-
3ABC2FECEFE3/t_NL.IMRO.0363.M1304BPSTD-OW01.pdf, geraadpleegd op 12-01-2016).
Gemeente Amsterdam (2015) Stad in balans (Beschikbaar op
file:///C:/Users/Beheerder/Downloads/stad_in_balans.pdf, geraadpleegd op 25-09-2016).
Gemeente Amsterdam (2017) Buurtgegevens Weesperzijde (Beschikbaar op
http://amsterdam.straatinfo.nl/buurtgegevens/Weesperzijde+-+Gemeente+Amsterdam/, geraadpleegd
op 02-02-2017)
Van Gent, W.P.C. (2012) Neo-liberalization, housing institutions and variegated gentrification: How the ‘third wave’ broke in Amsterdam, International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 37, Issue 2, pag. 1-17
Van Gent, W.P.C. (2015) Gentrification is het einde van de eerlijke stad, Universiteit van Amsterdam, pag.1 Geurtz, C. (2006) Gentrification: wijken en beleid, Masterthesis Bestuurskunde, Erasmus Universiteit Rotterdam, pag. 8
Griffioen, R. (2014) Hoe de broedplaats een surrogaat voor echte stedelijke ontwikkeling werd (Beschikbaar op https://decorrespondent.nl/1713/hoe-de-broedplaats-een-surrogaat-voor-echte- stedelijke-ontwikkeling-werd/242215025811-ce793f1f, geraadpleegd op 17-03-2017)
Hamnett, C. (1984). Gentrification and residential location theory: A review and assessment. In D. T. Herbert & R. J. Johnston (Eds.), Geography and the Urban Environment, p. 284, London.
(Beschikbaar op
http://rohcavamaintenant.free.fr/CLE%20USBAICHE/USB%20KEY%20Fahriye/GENTRIFICATION/Governme
nt%20Policy-The%20Local%20State-and%20Gentrification.pdf, geraadpleegd op 12-12-2016).
Haran, N. (2010) The power to collaborate: how judicious of power accelerates the strategic capacity of regions in the Netherlands, Proefschrift van de Universiteit van Amsterdam
Karsten, L. (2003) Family Gentrifiers: Challenging the City as a Place Simultaneously to Build a Career and to Raise Children. . In: Urban Studies, Vol. 40, No. 12, 2573-2584
Kennedy, M., & Leonard, P. (2001) Dealing with neighiborhood change: A primer on gentrifcation and policy choices. Washington, DC: The Brookings Institution Center on Urban and Metropolitan Policy, pag. 5 (Beschikbaar op
http://rohcavamaintenant.free.fr/CLE%20USBAICHE/USB%20KEY%20Fahriye/GENTRIFICATION/Governme
48
Kloosterman, R. & Altes, W.K. (2003) ICES, stad & infrastructuur, Priemus, H8 Herstructurering van stadswijken, verdringing of profijt voor de vertrekkers?
Knijnenburg, L. (2015) De (T)rouw is over, Jong Amsterdam moet verder (Beschikbaar op
https://stedenintransitie.nl/stadbericht/de-trouw-is-over-jong-amsterdam-moet-verder, geraadpleegd op
10-10-2016).
Kompier, V. (2009) Tijdelijkheid als nieuw stadsontwikkelingsconcept, Rooilijn, 42 (6): 434-441. Lees, L. (2000). A reappraisal of gentrification: Towards a "geography of gentrification." Progress in Human Geography, Vol. 24, No.3, p. 389-408 ( Beschikbaar op
http://rohcavamaintenant.free.fr/CLE%20USBAICHE/USB%20KEY%20Fahriye/GENTRIFICATION/Governme
nt%20Policy-The%20Local%20State-and%20Gentrification.pdf, geraadpleegd op 12-12-2016).
Leonie Proeft (2015) Opening soon: Restaurant C, het nieuwe Baut! Figuur 7: Het tijdelijke restaurant Baut,