Na het afnemen van de oriënterende vragenlijst onder 15 leerlingen, is aan elke leerling gevraagd ook een kennistest in te vullen. Alle 15 leerlingen hebben dit gedaan. De kennistest bestond uit 8 vragen. In tabel 44 zijn de resultaten van de kennistest terug te vinden. Aan het eind van de vragenlijsten, welke onder de ouders uitgedeeld zijn tijdens de tienminutengesprekken op het Marcanti College (2-4-2015), zat ook een kennistest. Er zijn 44 vragenlijsten uitgedeeld waarvan 31 vragenlijsten (deels) ingevuld en ingeleverd zijn. Bij 15 van de 31 vragenlijsten zijn de kennisvragen ingevuld. De kennistest bestond uit acht vragen. Zeven van de acht vragen komen exact overeen met de kennisvragen die aan de leerlingen zijn gesteld. De onderwerpen die in de vragenlijst aan bod kwamen:
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsmiddelen
Eetmomenten
Macronutriënten
Micronutriënten
Productkennis
Aan de ouders is ook een vraag gesteld over mogelijke gevolgen van een ongezond voedingspatroon. In tabel 58 zijn de resultaten van de kennistest terug te vinden.
Tabel 58: Resultaten van de kennistest No. Vraag:
Ouders (n = 15) Leerlingen (n = 15)
Goed Fout Goed Fout
Aantal Procent Aantal Procent Aantal Procent Aantal Procent 1.1 Wat kunnen de gevolgen van
ongezonde voeding zijn bij uw kind?
5,0 33% 10,0 67% Deze vraag kwam niet voor in de kennistest van de leerlingen. 1.2 Deze vraag gaat over vis. Wat denk
jij dat waar is?
Deze vraag kwam niet voor in de kennistest van de ouders.
12,0 80% 3,0 20%
2. Welk vet is het gezonde vet? 4,0 27% 11,0 73% 2,0 13% 13,0 87%
3. Welk van de onderstaande producten bevat de meeste calorieën?
1,0 7% 14,0 93% 4,0 27% 11,0 73%
4. Hoeveel stuks fruit per dag wordt aanbevolen voor jongeren?
10,0 67% 5,0 33% 5,0 33% 10,0 67%
5. Wat zijn vezels en zijn vezels gezond?
5,0 33% 10,0 67% 6,0 40% 9,0 60%
6. Hoeveel liter water moet uw kind gemiddeld per dag drinken?
7,0 47% 8,0 53% 11,0 73% 4,0 27%
7. De onderstaande drie stellingen gaan over ontbijten. Welke stelling is juist?
14,0 93% 1,0 7% 14,0 93% 1,0 7%
8. Welke vitamine komt het meeste voor in fruit?
14,0 93% 1,0 7% 7,0 47% 8,0 53%
Gemiddelde 7,5 50% 7,5 50% 7,6 51% 7,4 49%
Mediaan 6,0 40% 9,0 60% 6,5 43% 8,5 57%
Gemiddelde (exclusief vraag 1.1 en 1.2) 7,9 52% 7,1 48% 7,0 47% 8,0 53%
Mediaan (exclusief vraag 1.1 en 1.2) 7,0 47% 8,0 53% 6,0 40% 9,0 60%
Zoals te zien is in tabel 44, is het verschil tussen het aantal/percentage van goed gegeven antwoorden tussen ouders en leerlingen niet groot. Gemiddeld beantwoordt een leerling 51 % van de vragen goed, bij de ouders is dit 50%. Wanneer vraag 1.1 en 1.2 niet meegenomen worden, beantwoordt een leerlingen gemiddeld 47 % van de antwoorden goed, bij de ouders is dit 52%.
82
XI Adviesrapport
In dit adviesrapport worden adviezen gegeven voor het verbeteren van het voedingsbeleid van het Marcanti College. Aan de hand van dit adviesrapport kunnen andere voedingsstudenten een nieuw voedingsbeleid op het Marcanti College implementeren en onderzoeken of het beleid het gewenste effect heeft op het voedingspatroon van de leerlingen. Het einddoel van het project is een uitvoerbaar (meetbaar), geïmplementeerd gezond
voedingsbeleid, waarbij de leerlingen van het Marcanti College bewust voor gezonde voeding kiezen. Aan de hand van de resultaten van het literatuuronderzoek, het kantineonderzoek, het onderzoek onder de ouders en het onderzoek onder de leerlingen, zijn deze adviezen opgesteld.
Advies 1: Het Marcanti College moet voor “goud” gaan
Het aanbod van de kantine van het Marcanti College moet aangepast worden, zodat het aanbod voldoet aan de criteria van De Gezonde Schoolkantine. Vanaf 01-01-2016 gaan de nieuwe richtlijnen in; minimaal 80% van het kantineaanbod moet uit basisproducten bestaan om te voldoen aan het niveau “goud” van De Gezonde
Schoolkantine. De aankleding van de kantine moet daarmee in overeenstemming zijn. In de motie Vendrik die in 2009 is aangenomen, heeft de overheid het doel gesteld dat in 2015 alle schoolkantines gezond moeten zijn. Het is tijd dat het Marcanti College ook over gaat op een gezond kantineaanbod. Als de schoolkantine voldoet aan de richtlijnen van De Gezonde Schoolkantine kan de school in aanmerking komen voor een Schoolkantine Schaal. Dit geeft het Marcanti College een beter imago. De Schoolkantine Schaal straalt uit dat de school een veilige
leeromgeving is, waar gezonde gewoontes gestimuleerd worden (57). Advies 2: Het kantineaanbod aanpassen
Het aanpassen van het kantineaanbod is eenvoudig. Hieronder zijn de punten besproken die aangepast moeten worden. Op de website van de Gezonde Schoolkantine is genoeg inspiratie te vinden voor een lekker en gezond kantineaanbod, inclusief recepten (58).
Dranken: Suikerhoudende dranken vervangen door light frisdranken (< 4 kcal/100 ml), water, magere of halfvolle zuivel en thee. Er kan ook (verse) groeten- en vruchtensap worden verkocht in de kantine.
Belegde broodjes: De belegde broodjes uit het huidige assortiment moeten gezonder gemaakt worden. De belegde broodjes moeten gemaakt worden van bruin of volkoren brood, besmeerd met halvarine en belegd met mager/vetarme vleeswaren of kaas. Er moet gekozen worden om elk belegd broodje te voorzien van groente en/of fruit. Bijvoorbeeld: Een tosti van volkoren brood, besmeerd met halvarine, belegd met één plak 30+ kaas en schijfjes tomaat. Er kan gevarieerd worden met wraps, sandwiches, belegde broodjes, panini’s en tosti’s om het assortiment aantrekkelijk te houden. Van ouder geworden brood kunnen tosti’s gemaakt worden, zo hoeft er geen voedsel weggegooid te worden.
Groente en fruit: Groente en fruit moet aan het assortiment van de kantine toegevoegd worden. Denk aan rauwkost salades en snackgroenten zoals tomaat, wortel, komkommer. Gebruik groente die tegen de houdbaarheid lopen voor het maken van soep, zo hoeft er geen voedsel weggegooid te worden. Fruit moet ook toegevoegd worden aan het kantineaanbod, denk aan handfruit. Maak het de leerlingen nog gemakkelijker door het verkopen van fruitsalade en fruitspiesjes. Maak van overgebleven fruit smoothies, zo hoeft er geen voedsel weggegooid te worden.
Saus: Saus (tomatenketchup) moet niet meer vrijuit verkrijgbaar zijn. De saus moet verwijderd worden of tegen betaling in kleine zakjes verkocht worden.
Snacks: De ongezonde snacks (zoals het broodje frikandel) moeten uit het kantineassortiment verwijderd worden. Ook de extra’s (koek, snoep, chips, chocolade) die behoren tot het huidige assortiment, moeten verwijderd worden. Dit kan vervangen worden door verschillende soorten gedroogd fruit. Gedroogd fruit mag tot de basisproducten worden berekend. Er kan gekozen worden om tot maximaal 20% aan niet- basisproducten te verkopen. Het advies is het assortiment niet-basisproducten zo klein mogelijk te houden, met producten die per portie maximaal 110 kcal bevatten. Dit assortiment kan bestaan uit bijvoorbeeld extra’s op basis van graan en/of fruit. Deze leveren ook nog voedingsstoffen. Een voorbeeld hiervan is Snelle Jelle Mini (één plak á 18 gram bevat 50 kcal). Andere snacks kunnen zijn Croky Airpops paprika (zakje van 20 gram bevat 80 kcal), Rolo mini (één rol van 16 gram bevat 75 kcal), Slimpie waterijsje (één ijsje bevat 2 kcal), Slimpie lolly (één lolly bevat 20 kcal).
83
Ontbijtgranen: Voeg muesli (met vruchten), Kellogs All Bran, Loops, Brinta en/of havermout toe aan het kantineassortiment. Dit kan in combinatie met magere of halfvolle zuivel en een stuk fruit worden verkocht tegen een aantrekkelijke prijs. Op deze manier wordt het leerlingen gemakkelijker gemaakt om te ontbijten. Uit het schoolprofiel van het Marcanti College opgesteld door de GGD blijkt dat 34,5% van de leerlingen minstens één dag in de week zonder ontbijt naar school gaat.
Advies 3: Openingstijden van de schoolkantine
De kantine moet vaker en langer open zijn, zodat de leerlingen onder schooltijd altijd de mogelijkheid hebben eten of drinken in de kantine te kopen. Dit zodat zij niet uitwijken naar een andere plek om eten of drinken kopen. Door de kantine al vroeg in de ochtend te openen, kan de kantine de leerlingen voorzien van een ontbijt tegen een aantrekkelijke prijs (59).
Advies 4: Het aanpassen van de kantine
De kantine moet een leuke en gezellige plek zijn voor de leerlingen om de pauze in door te brengen. Een voorbeeld is het draaien van muziek in de pauze. De leerlingen moeten betrokken worden bij het aanpassen van de kantine. Het advies is om in ieder geval de toonbank te vergroten en van een (glazen) vitrine te voorzien zodat de producten aantrekkelijk gepresenteerd kunnen worden. De presentatie van de producten is belangrijk. De gezonde producten moeten meer in het zicht gezet worden ten opzichte van de minder gezonde producten. Alles wat in het zicht staat verkoopt beter (59). Naast deze aanpassingen moet er een mogelijkheid komen om te pinnen.
Advies 5: Betrek leerlingen bij het kantineaanbod
Betrek de leerlingen bij het assortiment door ze te laten meedenken over het kantineaanbod. Laat de leerlingen iedere maand zelf recepten aandragen voor gezonde en lekkere broodjes, wraps, salades et cetera. Het best bedachte gezonde broodje/recept krijgt de naam van de leerling en wordt twee weken lang verkocht in de kantine. Zo wisselt het aanbod en hebben de leerlingen zelf invloed op wat er wordt verkocht (59).
Advies 6: Gebruik combinatie acties
Het advies is om gebruik te maken van combinatie acties in de kantine. Bijvoorbeeld een gezond belegd broodje, een stuk fruit en een pakje magere/halfvolle zuivel voor een aantrekkelijke (goedkope) prijs. Op de website van het voedingscentrum zijn nog meer acties te vinden die in de kantine gebruikt kunnen worden, zoals het gebruik van een stempelkaart waarbij het vijfde gezonde broodje of product gratis aangeboden wordt door de kantine (59).
Advies 7: Het Kantineabonnement
Veel leerlingen van het Marcanti College krijgen geld mee van huis om eten en/of drinken van te kopen tijdens schooltijd. De controle van de ouders op wat de leerlingen van dit geld kopen is klein. Wellicht is de kennis van de leerlingen en ouders (nog) niet groot genoeg om bewust voor gezonde producten te kiezen. Geld meegeven aan de leerlingen vormt een bedreiging voor de gezondheid. Uit het onderzoek is gebleken dat de producten die de leerlingen kopen over het algemeen niet gezond zijn. Het advies is het opzetten van een Kantineabonnement. Op vertoon van zo’n abonnement (pasje) kan een leerling elke schooldag een voedselpakketje in de kantine halen. Het voedselpakketje bevat voldoende eten en drinken voor de hele dag. De ouders hoeven op deze manier geen geld meer mee te geven hun kind maar maken maandelijks of jaarlijks een bepaald bedrag over naar de
schoolkantine. Zo weten de ouders dat het kind gezond eet. Uit onderzoek is gebleken dat de leerlingen het lastig vinden om (voldoende) eten en/of drinken mee te nemen van huis. Door middel van het Kantineabonnement is dit probleem opgelost. Het idee is gebaseerd op het EU Schoolmelk programma. Leerlingen krijgen tijdens schooltijd schoolmelk aangeboden, wanneer zij een abonnement hebben afgesloten. Dit verhoogt de inname van zuivel (28).
84 Advies 8: De business class inzetten
Bij de business class van het Marcanti College wordt extra aandacht besteed aan economische vakken en de ontwikkeling van ondernemerschapskwaliteiten bij de leerlingen. Er wordt projectmatig gewerkt aan het maken en presenteren van bijvoorbeeld een ondernemersplan of het ontwikkelen en op de markt brengen van een product. Het programma van deze business class is flexibel. Het advies is om de business class te koppelen aan de schoolkantine in de vorm van een project. Tijdens dit project moet worden nagedacht over hoe de gezonde producten het beste op “de markt” gebracht kunnen worden. Er moet bekeken worden wat ervoor zorgt dat de leerlingen de gezonde producten kopen. De leerlingen moeten ook uitzoeken hoe en waar het voordeligst de inkopen gedaan kunnen worden.
Advies 9: Voedingslessen voor de leerlingen
Het advies is het structureel aanbieden van voedingslessen onder schooltijd. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat voedingslessen een positieve bijdragen kunnen leveren aan het voedingspatroon van leerlingen. Er zijn bestaande effectieve interventies en lespakketen te verkrijgen, zoals DoIT en Krachtvoer (35) (37). Maar er kan ook worden gedacht aan het ontwikkelen van nieuwe lessen door andere studenten Voeding en Diëtetiek door middel van bijvoorbeeld een afstudeerproject of een stage. Het doel van de voedingslessen moet zijn dat de leerlingen van het Marcanti College met behulp van de lessen bewust gaan kiezen voor gezonde voeding. Het voordeel van het zelf ontwikkelen van een lespakket is dat het lespakket beter afgestemd kan worden op de doelgroep en zijn omgeving.
Advies 10: Kooklessen voor de leerlingen
De leerlingen denken dat zij gezonder gaan eten door het regelmatig krijgen van gezonde kooklessen op school. Het Marcanti College beschikt over lokalen waarin het mogelijk is om kookles te geven. Het advies is het
structureel aanbieden van kooklessen onder schooltijd. Tijdens projectweken moet ook aandacht besteedt worden aan gezond eten en koken. Laat bijvoorbeeld de leerlingen meedenken over een gezonde maaltijd. Laat ze deze maaltijd maken in een kooklokaal. Aan het einde van de dag kan de maaltijd genuttigd worden met de klas of kunnen de ouders worden uitgenodigd om de maaltijd te komen proeven. Sommige klassen uit de bovenbouw van het Marcanti College krijgen al kookles. Er mag tijdens deze lessen uitsluitend gezond gekookt worden. Daarnaast moet besproken worden waarom de maaltijd gezond is. De gezonde maaltijden die de
leerlingen in de les bereid hebben moeten in de kantine worden verkocht. Dit gaat verspilling tegen en zorgt voor een uitgebreider, gevarieerder aanbod in de kantine. Ook zorgt het voor meer betrokkenheid van de leerlingen. Advies 11: Europees Schoolfruit programma
Leerlingen van de deelnemende scholen in Nederland kregen voor een aantal weken gratis fruit uitgedeeld onder schooltijd. De resultaten van dit project zijn positief. Er wordt een stijging gezien van de consumptie van fruit na het invoeren van dit programma. Het advies is om deel te nemen aan dit programma. Het aanmelden kan via de website (39). Slechts een aantal scholen worden geselecteerd om mee te doen aan het programma. Om
geselecteerd te worden moet de school voldoen aan een aantal voorwaarden, waaronder het aanbieden van educatief materiaal om de consumptie van groente en fruit bij de leerlingen te stimuleren. Wanneer het Marcanti College niet geselecteerd wordt om deel te nemen aan het programma, is het advies te onderzoeken of er
zelfstandig eenzelfde soort project opgezet kan worden. Dit bijvoorbeeld met behulp van groente- en fruitgroothandels in de buurt van het Marcanti College. Dit zou eventueel een project kunnen zijn voor de business class van het Marcanti College, in samenwerking met een afstudeerproject van studenten Voeding en Diëtetiek.
Advies 12: Voorlichting voor ouders over gezonde voeding
Het advies is om voorlichting over voeding aan ouders te geven, uit onderzoek is gebleken dat ouders hiervoor openstaan. Het doel van deze voorlichting is de kennis van de ouders over gezonde voeding te vergroten. Hierdoor zijn zij beter in staat hun kind te informeren over gezonde voeding en zijn zij beter in staat een goed voorbeeld te geven aan hun kind. Zowel de algemene kennis als de productkennis van de ouders moet vergroot worden. Het is belangrijk dat de voorlichting past bij de cultuur van de ouders en leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat de ouders graag willen leren gezond te koken. Het advies is om naast een voorlichting ook een kookpracticum te organiseren voor de ouders. Studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek kunnen als stage of
85 Advies 13: Het programma ‘Voor je het weet zijn ze groOt’
Uit onderzoek blijkt dat veel ouders graag meer willen doen om hun kind gezonder te laten eten. Veel van deze ouders weet alleen niet wat zij kunnen doen om hun kind gezonder te laten eten. Het stimuleren van het kind en de communicatie met het kind is vaak moeilijk. Het advies is het programma ‘Voor je het weet zijn ze groOt’ te organiseren voor de ouders van de leerlingen uit de eerste klas. Het programma is voor ouders met kinderen twee t/m twaalf jaar (en eigenlijk ontwikkeld voor de basisschool). Omdat het programma inspeelt op de ouderparticipatie en het programma tevens geschikt is voor ouders die de Nederlandse taal in mindere mate beheersen, wordt dit programma geadviseerd. De ouders krijgen informatie over hun rol bij het voeding- en beweeggedrag van hun kind (40).
Advies 14: Communiceer de plannen
Het advies is om zo snel mogelijk aan iedereen te laten weten dat er plannen zijn voor het invoeren van De Gezonde Schoolkantine en dat de regels betreffende voeding veranderen. Hierdoor kan er wellicht extra steun of hulp komen en is iedereen op de hoogte van wat komen gaat (60). Wanneer de regels van het nieuwe
voedingsbeleid in gaan, moeten deze zichtbaar zijn voor de leerlingen, ouders en docenten. Het advies is om de regels op te hangen in de kantine, de regels op de website van het Marcanti College te plaatsen en in de digitale schoolkrant een artikel te schrijven met daarin de regels. Hiermee worden de regels voor iedereen inzichtelijk en is het voor de docenten gemakkelijker de leerlingen hierop aan te spreken (61). Stuur alle ouders aan het begin van het schooljaar een lijst met daarop het kantineaanbod en geef daarbij aan waarom juist voor die producten gekozen is.
Advies 15: Gebruik een rolmodel en een werkgroep
Het advies is om een rolmodel te gebruiken bij het tot stand brengen van dit gezonde voeding project. Een voor de leerlingen bekende acteur, zanger(es) en/of sporter moet gevraagd worden het project betreft gezonde voeding op school te komen promoten (62). Het advies is om een werkgroep van leerlingen op te stellen die intensief betrokken worden bij het project betreft gezonde voeding. Deze leerlingen moeten totaal verschillend zijn en uit verschillende klassen en leerjaren komen. Zij dragen en verspreiden het idee betreft gezond eten. Dit alles met als doel van gezond eten de norm te maken.
Uit een presentatie Invloed van school op eetgedrag, blijkt dat wie effectief invloed wil uitoefenen op het gedrag van leerlingen durft te groeperen en betrekt leerlingen uit elke groep (63).
Advies 16: Maak gebruik van posters
Het ophangen van (reclame)posters in de kantine met daarop gezonde producten, stimuleert de verkoop hiervan (59). Het advies is om daarnaast ook posters op te hangen die de norm van de leerlingen ten opzichte van voeding veranderd. Welke posters hiervoor gebruikt kunnen worden, moet uitgezocht worden. De communicatie naar verschillende doelgroepen, ouders, leerlingen, docenten et cetera is belangrijk. Het advies is om de communicatie door professionals uit te laten voeren. Hierbij kan gedacht worden aan het inzetten van stagiaires van een
communicatie-opleiding voor het uitdragen van alle boodschappen. Advies 17: Afspraken maken met de FEBO
Er moeten afspraken met de FEBO gemaakt worden, eventueel met behulp van een tussenpersoon (van de gemeente of politiek o.i.d.). Het mooiste zou zijn als de leerlingen onder schooltijd geen producten van de FEBO meer kunnen/mogen kopen en de FEBO hier actief aan meewerkt. Op de website van het voedingscentrum zijn voorbeeldbrieven te vinden om onder andere de gemeente om hulp te vragen (64).
Advies 18: Afspraken met de supermarkt
Het schijnt dat er al afspraken zijn met de supermarkten in de buurt van het Marcanti College. Het advies is nog eens met deze supermarkten om tafel te gaan en duidelijk af te spreken dat er geen leerlingen meer naar binnen mogen. De supermarkt moet hier strenger op toe zien.
86 Advies 19: Nieuwe regels, goed communiceren
Het advies is duidelijke regels te stellen. Het moet duidelijk zijn dat de leerlingen niet meer naar de FEBO en de supermarkten mogen onder schooltijd. Het moet voor de leerlingen duidelijk zijn wat ze niet mee de school in mogen nemen (energydrank, grote verpakkingen koek, grote zakken chips, eten/drinken van de FEBO etc.). Daarnaast moeten er duidelijke regels worden opgesteld wat er in de kantine verkocht mag worden. Het advies is om te experimenteren met de duur van de pauzes. Er moet gekeken worden of minder leerlingen eten en drinken