Waardering relicten

Door de informatiewaarde van de relicten wordt een bijdrage geleverd aan het ‘verhaal’ achter het huidige landschap. Doordat het verhaal achter het huidige landschap zichtbaar wordt, krijgen ook de verdwenen relicten een rol. Bijvoorbeeld de kolken in de polder wijzen op de aanwezigheid van oude dijken en het gevecht tegen het water. Het ‘verhaal’ achter het landschap hangt vervolgens weer nauw samen met de belevingswaarde van het landschap. Al deze aspecten spelen een cruciale rol voor de identiteitsvorming van het eiland.

In het absolute deel van de waardering zijn alle fysiek zichtbare relicten gewaardeerd op de mate van informatie- en belevingswaarde. In bijlage 10 zijn de matrixen die verbonden zijn aan de waardering weergegeven, in bijlage 11 is de scoretabel opgenomen en in bijlage 12 wordt ingegaan op de argumentatie van de waardering. Uit de absolute waardering kan een top drie van hoogst scorende relicten worden opgesteld (tabel 4). Verschillende relicten hebben dezelfde score toegekend gekregen op basis van de gestelde criteria, hierdoor bestaat de top drie maar liefst uit zestien verschillende relicten.

Tabel 4. Top drie rangorde van relicten op basis van informatie- en belevingswaarde

Rangorde Relict Thema Mate van functieverlies

1 Strydyken paid Infrastructuur en

nederzettingen

Functioneel element

1 Bunkerdorp Schlei Infrastructuur en

nederzettingen

Fossiel element

2 Restant duinakkers Badweg en

Kronkelpad

Landbouw en veeteelt Archaïsch element

2 Veedrift: it Kúpaid Landbouw en veeteelt Functioneel element

2 Batterij Infrastructuur en

nederzettingen

Fossiel element

2 Kadijk in Kapenglop Waterstaat Archaïsch element

2 Kadijk Kwekerij Waterstaat Archaïsch element

2 Stroodijk Waterstaat Functioneel element

2 Duinbossen: Eerste en Tweede

Dennenbossen

Overig Fossiel element

2 Stenen palen Overig Fossiel element

3 Restant duinakkers Zwarte

duinenpad, Vuurtorenpad, Cornelis Visserpad, Reddingsweg en Kooiweg

Landbouw en veeteelt Archaïsch element

3 Eendenkooi Banckspolder Jacht en visserij Fossiel element

3 Kadijken Groenglop Waterstaat Archaïsch element

2 Kadijk ten zuiden van Rijsbergen Waterstaat Archaïsch element

3 Stuifdijk Waterstaat Fossiel element

3 Takkenschermen Waterstaat Archaïsch element

Wat opvalt in deze rangorde, is dat veruit het merendeel van de hoogst scorende relicten verband houdt met agrarische activiteiten of dat de relicten het gevolg zijn van bescherming tegen de natuurlijke dynamiek (zandverstuivingen, dreiging vanuit zee) op het eiland. Zo verwijzen de restanten

56 van de duinakkers en de veedrift naar de agrarische activiteiten. Het Strydyken paid, de kadijken, de Stroodijk, de Stuifdijk en de takkenschermen houden verband met kustverdediging of bescherming tegen wateroverlast. De duinbossen verwijzen naar onder andere het vastleggen van de duinen. Dit maakt dat deze top drie van relicten verwijst naar een landschap zonder zeewerende dijken, met stuivende duinen en de noodzaak van zelfvoorzienendheid. Deze noodzaak in het verleden wordt met name zichtbaar door de restanten van duinakkertjes, die nodig waren om de eilanderbevolking te voeden.

De geografische verdeling van de top drie rangorde is weergegeven in figuur 43. Het merendeel van de relicten is gelegen in de binnenduinrand en op de overgang van de duinen naar de strandvlakte. Afgezien van de Stroodijk en het Strydykenpaid, en de restanten van de duinakkertjes rond het Kronkelpad, liggen de relicten redelijk verspreid in het landschap.

57

58

4.4.2 Waardering bewoners

Geboren en getogen eilanders zijn het eenduidig met elkaar eens dat eiland de afgelopen circa dertig jaar sterk veranderd is. Deze verandering wordt door verschillende bewoners als positief ervaren, door andere negatief. Verschillende bewoners waarderen het landschap van voor de jaren vijftig meer dan dat van tegenwoordig, de anderen waarderen het huidige landschap meer.

Met name de oudere generatie is zich bewust van de vele agrarische activiteiten die verspreid over het eiland werden uitgevoerd. Zij kunnen zich herinneren dat er tot circa de jaren zestig van de vorige eeuw maar liefst meer dan vijventwintig boeren waren op het eiland, in tegenstelling tot de zeven van nu, en dat er vele duinakkers verspreid lagen in de duinen. Ook zijn de bewoners zich bewust van de verandering in beheer die het eiland heeft doorgemaakt. De Dienst der Domeinen maaide, plagde en brandde jaarlijks oppervlaktes op het eiland tegen verruiging. Dit deden zij veelal in samenwerking met agrariërs, wat zorgde voor veel betrokkenheid tussen de terreinbeheerder en bewoners. Dit type beheer kan getypeerd worden als een meer cultuurlijkbeheer. Natuurmonumenten daarentegen is meer gericht op het geven van ruimte aan dynamische processen. Ook ziet het merendeel van de geïnterviewde bewoners in dat door afname van begrazing en activiteiten in de duinen en de kwelder, de stikstofdepositie, het vastleggen van stuivende duinen en de aanleg van de Stuifdijk de dynamiek veranderd is op het eiland. Dit heeft tot gevolg gehad dat het eiland in ruim vijftig jaar sterk verruigd en dichtgegroeid is. Dit heeft het landschap op het eiland veel geslotener gemaakt. De eilanders wijzen niet een bepaalde factor aan voor de transformatie van het eiland, maar een complex samenspel van meerdere factoren.

Vanuit gesprekken met eilanders komt naar voren dat ongeveer de helft van de geïnterviewden over dit onderwerp waarde hechten aan bescherming en het accentueren van relicten in het landschap. Waarbij voornamelijk waarde gehecht wordt aan oude dijstructuren, kolken en eendenkooien. Enkele bewoners noemen dat er meer met cultuurhistorie op het eiland mag worden gedaan, bijvoorbeeld in de vorm van bordjes bij bepaalde objecten. Een groot deel van de geïnterviewde hecht waarde aan de oorspronkelijke openheid van het landschap op Schiermonnikoog. Tegenovergesteld hieraan zijn bewoners die vrede hebben met de landschappelijke veranderingen van het eiland. Ook bij een deel van de bewoners is er een verlangen naar minder toeristische druk op het eiland 2.

2

In verband met tegenstrijdige belangen en inzichten omtrent het landschap en het landschappelijk gebruik/beheer op het eiland, zijn de bronnen die gebruikt zijn in deze sub paragraaf geanonimiseerd. De bronnen zijn bekend bij de auteur.