Ik heb nieuws. Er zijn vroegtijdig schoolverlaters op Curaçao. Ik heb nog meer nieuws. Er zijn heel erg veel vroegtijdig schoolverlaters op Curaçao. Ik heb goed nieuws. Het kan worden opgelost.
Drie maanden lang heb ik me als Masterstudente Sociale Geografie gebogen over de problematiek rondom vroegtijdig schoolverlaters op Curaçao. Gewapend met de vraag
waarom onderwijs als de norm in een maatschappij eigenlijk het model tot ontwikkeling is en hoe vroegtijdig schoolverlaters naar hun eigen positie kijken, ging ik op pad. Maar nog belangrijker was het zoeken naar de oplossing van het hoge percentage vroegtijdig schoolverlaters.
Ik heb gesproken met tientallen vroegtijdig schoolverlaters, waarmee ik in contact kwam via mijn onderzoeksstage bij het ministerie van Onderwijs, Wetenschap, Cultuur en Sport. Ook heb ik diepte-interviews afgenomen met schoolverlaters van het AJJC. Daarnaast heb ik gesproken met 14 experts van verschillende instituten, zoals verslavingskliniek Brasami, tienermoederinternaat Bruuder Pius, het CBS, SIFMA, verschillende AGO’s, het AJJC en het GOG. Daarnaast heb ik expert-sessies bijgewoond met het specifieke thema vroegtijdig schoolverlaters, waarbij afgevaardigden van het ministerie aanwezig waren, maar zeker ook vertegenwoordigers van organisaties in het veld en scholen. Ook werd de jeugd van Curaçao erbij betrokken in Nationale Jeugddialogen. Andere informatiebronnen waren Round Tables of symposiums onderwijsbeleid en jeugdontwikkeling.
Maar hoeveel vroegtijdig schoolverlaters zijn er eigenlijk? Hier bestaat vaak nogal verwarring over. Volgens de Census 2011 van het CBS was het totale percentage vroegtijdig schoolverlaters 36,2%, of in absolute aantallen 2466 personen. Ter vergelijking ligt het percentage vroegtijdig schoolverlaters in de Europese Unie op 12% en in Nederland bedraagt het maar 2,1% in 2011.
Om nog meer inzicht te krijgen in het aantal vroegtijdig schoolverlaters, is er een onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen. Van alle inwoners van 10 jaar en ouder die niet meer schoolgaand zijn, is 42,4% van de mannen en 29,1% van de vrouwen vroegtijdig schoolverlater. Dit is weergegeven in figuur 1.
Census 2011 Percentage Absoluut Bevolking*
Man 15-24 jaar 42,4% 1536 3619
Vrouw 15-24 jaar 29,1% 930 3192
Totaal 15-24 jaar 36,2% 2466 6811
*Bevolking 10jr+ en niet meer schoolgaand
Figuur 1: Aantal vroegtijdig schoolverlaters naar geslacht (Bron: CBS, 2015)
De wijken waar deze jongeren vandaan komen zijn vooral Koraal Specht, Seru Fortuna, Buena Vista, Souax en Lelienberg. Dit zijn ook de wijken die hoge werkloosheidscijfers en armoedecijfers kennen, wat impliceert dat de vroegtijdig schoolverlaters voornamelijk uit sociaal-economisch lage milieu’s afkomstig zijn. Echter, ook waren de jongeren die ik interviewde afkomstig uit Montana Rey, Santa Rosa of Brievengat: wijken waarover de beeldvorming iets beter is. Wat geldt voor bijna alle wijken waaruit mijn respondenten afkomstig waren, is dat de sociale netwerken sterk ontwikkeld zijn, waarin er veel sociale controle is, sociale cohesie en waarin hulp van naasten belangrijk is. Men is tegelijkertijd vaak bang voor de reactie van andere bekenden.
Het grootste probleem van het vroegtijdig schoolverlaten, is misschien wel dat het een veelzijdig probleem is dat nog meer verschillende oorzaken kent. Economische factoren, sociale factoren, ruimtelijke factoren en temporale factoren die interne of externe oorzaken kunnen hebben, kunnen ervoor zorgen dat een jongere van school gaat. Zo is er soms sprake van armoede binnen een gezin waarin de ouder of ouders onderstand ontvangt of ontvangen. Niet gek, want een kwart van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Hierdoor is er soms geen geld voor eten, laat staan voor de bus of voor een uniform. Ook is er thuis niet altijd een stabiele situatie, en is er wel eens sprake van mishandeling (fysiek of psychisch) of incest. Dit soort probleemgezinnen blijven vaak onder de radar, waardoor hulp te laat komt, als het komt. Ook bestaan veel gezinnen uit een alleenstaande moeder, die heel veel kinderen heeft. Bovendien worden de leerlingen vaak te hoog ingeschat, waardoor ze op hun tenen moeten lopen en hun motivatie afneemt. Vooral bij jongens is dit het geval. Zij gaan soms ook de criminele sector in. Meisjes worden zelf vaak tienermoeder. Ze weten vaak niet wat een ‘normale’ relatie met een jongen inhoudt omdat ze dat thuis niet als voorbeeld hebben gehad. Daarnaast zijn ze vaak te bang om voor de pil naar de huisarts of apotheek te gaan – als ze het belang daarvan al inzien – want het is waarschijnlijk dat deze huisarts of mensen in de apotheek connecties hebben met bekenden, en wat moeten die bekenden dan wel niet denken…
Het kernprobleem is dat de jongeren geen rolmodel hebben. Er is sprake van vicieuze cirkels die niet doorbroken lijken te kunnen worden. De geschiedenis herhaalt zich keer op keer en de heersende cultuur binnen een wijk, sociaal netwerk of gezin wordt in stand gehouden. De druk van sociale contacten dragen hieraan bij. Dit zorgt er des te meer voor dat bestaande vicieuze cirkels blijven bestaan.
Daarnaast is er een aantal ‘gaps’ in het systeem. Ten eerste missen er informatiestromen. Jongeren zijn vaak niet goed op de hoogte van de mogelijkheden die het onderwijs ze biedt, wat betreft vervolgstudie. Ook denken ze vaak dat ze na drie maanden automatisch uitgeschreven worden op school als ze niet zijn komen opdagen, maar dit mogen de scholen niet doen, behalve wanneer de
jongeren met justitie in aanraking zijn gekomen. Ten tweede bestaat de Leerplicht op Curaçao, maar dit lijkt een lege wet te zijn aangezien de meeste vroegtijdig schoolverlaters nog nooit last hebben gehad van de Leerplicht. Als ze in aanraking zijn gekomen met de Leerplicht, wordt er alleen een waarschuwing gegeven en gedreigd met een boete. Een soort regel lijkt steeds terug te komen in veel systemen op Curaçao: er moet iets gebeuren, niemand doet iets, dus er verandert niets of men komt ermee weg. In het geval van de Leerplicht: er worden boetes uitgedeeld, niemand betaalt deze boetes en dit wordt niet gecontroleerd, dus er verandert niets en iedereen komt ermee weg. Alles lijkt te draaien om netwerken van mensen die in stand gehouden moeten worden en moeilijke zaken worden in de doofpot gestopt of met de mantel der liefde bedekt. Dit alles versterkt het in stand houden van vicieuze cirkels.
Maar deze cirkels kunnen doorbroken worden! Hiervoor moet ten eerste de Leerplicht gehandhaafd worden. De Leerplichtbrigade moet worden uitgebreid en op hun taken moet meer controle komen. Ook zouden zij meer moeten controleren op het betalen van boetes en anders uitkerings- of loonbeslag moeten leggen. Ten tweede moeten er gratis schoolbussen komen zodat geld geen kwestie meer is (en gelijk alle files opgelost). Ten derde kan een televisieprogramma tegemoet komen aan het informatietekort dat bestaat over (vervolg)onderwijs en het nut van onderwijs. Welke jongeren kijken er nou niet dagelijks tv? Ook zou een ander tv programma kunnen bijdragen aan meer gebruik van anticonceptie en het belang daarvan. Misschien zou het hierdoor minder een taboe kunnen worden om anticonceptie te gebruiken. Vooral bij deze punten, ligt een taak voor de overheid. Als deze punten meer prioriteit krijgen, moeten het uitvoerbare punten zijn! Hiervoor is het van groot belang om goed samen te werken met organisaties in het veld, waarbij de overheid als goede coördinator fungeert.
Daarnaast kunnen ook maatschappelijk werkers een verschil maken. De jongeren moeten sterk gemaakt worden en zelf uit de cirkel kunnen stappen. Op school moet er een pedagogisch klimaat worden gecreëerd, als het thuisfront dit niet biedt. De docenten kunnen hierin een actieve rol spelen. En door meer maatschappelijk werkers op scholen aan te stellen, kunnen risicojongeren eerder geholpen worden!
Natuurlijk is er geen one-size-fits-all solution, maar voor de toekomst van Curaçao zouden bovengenoemde punten investeringen kunnen zijn van ongekende waarde, en onderwijs als model voor ontwikkeling zou er weer toe gaan doen.