109
110
2. Beschrijving
lijfelijke ervaring geeft hoe het moet zijn geweest voor soldaten, wanneer ze hier moesten schuilen. De doorkijk van de schuilplaats met een moderne steiger in het water geeft inzicht in de beleving van een inundatie en toont tevens het nieuwe waterrijke natuurgebied achter het verdedigingswerk. Er is een permanente waterplas aangelegd, binnenkort aan beide zijden van de snelweg, die de oorspronkelijke inundatievelden verbeelden. De omgeving van de groepsschuilplaatsen kan 4 á 5 maal per jaar worden gebruikt als retentiebekken bij wateroverlast, zodat het gebied een nog sterker beeld geeft van de inundatievelden. Informatieborden verduidelijken de geschiedenis van het gebied, de natuur en de geschiedenis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Nieuwe Heemsteedse Fietsbrug – liniebrede routes De Heemsteedse fietsbrug vormt een overgang tussen het ruime, open gebied bij Schalkwijk en de diverse forten aan de zuidrand van Utrecht. De brug stelt de fietsen in staat om het stedelijke gebied van Nieuwegein te mijden. De fietsbrug maakt de Linie al met al beter beleefbaar voor fietsers en wandelaars. Bij het ontwerp van de brug is uitgegaan van de aansluiting op de technische, waterstaatkundige omgeving, waarbij het
eerste deel van de brug over het kanaal diende als een goed referentiebeeld.
Watermanagementsysteem Sluizen bij Fort Everdingen
In 2014-2015 zijn de sluizen bij Fort Everdingen volledig gerestaureerd. Dat de restauraties van de drie verschillende typen sluizen zorgvulding hebben plaatsgevonden blijkt uit het verkrijgen van de eerste prijs door de Stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland (HSSN) als best gerestaureerde sluis van het jaar. Het oordeel van de jury is dat de restauraties zorgvuldig zijn uitgevoerd en het monumentale karakter van de sluizen is behouden en zelfs versterkt. Hoewel de sluizen niet langer hun oorspronkelijke militaire functie hebben, heeft de restauratie er voor gezorgd dat de sluizen herkenbaar en beleefbaar blijven . Na de restauratiewerken zijn de sluizen bereikbaar gemaakt voor het publiek door wandelpaden. Verspreid langs de route staan informatieborden over de sluizen, het fort en de omgeving, zodat de bezoeker meer leert over zowel de militaire werken als verschillende onderdelen van het watersysteem.
111
Munnikenland
In 2011 werd een project gestart in Munnikenland dat niet langer het doel had het water buiten te houden, maar juist meer ruimte zou geven aan het water in tijden van hoge waterstanden. Dit project, in het kader van Ruimte voor de Rivieren, heeft aanpassingen in Munnikenland gemaakt zodat, wanneer overstromingsgevaar dreigt bij hoog water in de Waal, er sprake is van 11 cm waterstandsdaling in de rivier. Naast het vergroten van waterberging heeft het project ook de cultuurhistorische waarden versterkt en de natuurwaarden verhoogd, daarbij is vooral de beleving van Slot Loevenstein en de Nieuwe Hollandse Waterlinie als uitgangspunt gekozen.
De gracht van het kasteel en de buitenwerken zijn in ere hersteld en er is een betere bereikbaarheid door nieuwe wegen en paden. De natuurontwikkeling draagt bij aan de versterking van dit gebied als een voormalig inundatieveld van de Linie.
Gedekte gemeenschapsweg, inundatiekanaal en inundatievlakte bij Fort Honswijk
Na de Tweede Wereldoorlog is de gedekte gemeenschapsweg tussen het Werk aan de Korte Uitweg en Lunet aan de Snel in verval geraakt. De strakke verdedigingswal is langzaam ingestort en
overwoekerd met begroeiing. In 2008 is de defensiedijk in oorspronkelijke staat hersteld, waarvoor 16.000 m³ grond is toegevoegd. In de wal is een moderne coupure gemaakt, waardoor de hoogte en breedte van de wal te ervaren is voor bezoekers. Met een moderne trap is de bovenkant van de wal bereikbaar gemaakt, van hieruit is de betekenis van de wal en het functioneren van het strategische linielandschap te ervaren. Vanuit de wal is de inundatie van het land goed voor te stellen en ook is er een weids uitzicht over de vrije schootsvelden en het inuntatiekanaal wat bijdraagt aan de herkenbaarheid en het begrip van het watersysteem.
Militaire Werken Vestingstad Naarden
De eeuwenoude geschiedenis van de vesting Naarden is te ontdekken in het Nederlands Vestingmuseum op het bastion Turfpoort. De expositieruimtes bevinden zich in de gangen en kazematten van de wallen en bastions. De uitgebreide aandacht voor de Hollandse Waterlinie en de grote aantrekkingskracht van Naarden als goed bewaarde, en mooiste vestingstad van Nederland zorgen ervoor dat het Nederlands Vestingmuseum een belangrijke plaats inneemt in het vergroten van de naamsbekendheid van
112
2. Beschrijving
Stelling en Linie. Het is mogelijk om over de vestingwallen te lopen en in de vestinggracht te varen, zodat je de vesting als verdediger en als aanvaller kunt beleven..
Rondom de vesting loopt het Waterliniepad, zodat de enorme omvang van de vesting met zijn dubbele grachten beleefbaar is.
Fort Vechten, Waterliniemuseum
Fort bij Vechten geldt als een geslaagd voorbeeld van hergebruik en functieverandering. Fort bij Vechten is centraal gelegen ten zuidwesten van Utrecht en is één van de grootste forten. Via een erfpachtconstructie is het fort door eigenaar Staatsbosbeheer in beheer en gebruik
gegeven bij een exploitatiemaatschappij. Het fort is vrij toegankelijk en wordt benut voor evenementen, horeca, educatie en outdoor-activiteiten. Als majeure toevoeging is, na een bouwfase van enkele jaren, sinds 2015 het onder architectuur ontwikkelde Waterliniemuseum op het fort geopend. Het museum laat de werking en de geschiedenis van waterlinies in Nederland zien, in het bijzonder van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De bouw en ontwikkeling van het museum is financieel ondersteund door de gezamenlijke provincies; de provincie Utrecht nam als projectuitvoerder de grootste investering voor zijn rekening. Het Waterliniemuseum
113
trekt omstreeks 40.000 bezoekers per jaar. Zowel het Waterliniemuseum, de opzienbarende herinrichting van het fortterrein, alsook het in stijl aangelegde duurzame parkeerterrein – als het Waterliniemuseum wonnen een aantal architectuurprijzen en werden genomineerd voor diverse awards.
Fort Kijkuit
Het kleine maar markante Fort Kijkuit is eigendom van Vereniging Natuurmonumenten. In 2014/2015 is het fort flink gerestaureerd, van verlaten vestingwerk tot uitnodigend informatie- en uitzichtpunt. Het voormalige kruithuis waar wapens in werden opgeslagen, is omgetoverd tot een onbemande informatieruimte, met daarop een uitzichtpunt. Het hoofdgebouw is ingericht als kantoor voor de boswachters van Natuurmonumenten.
De kazemat is aan de buitenzijde hersteld. Dit is de winterverblijfplaats voor vleermuizen en daarom het enige gebouw dat niet toegankelijk is voor bezoekers. In de informatieruimte in het voormalige kruithuis worden bezoekers geïnformeerd over de geschiedenis van het fort, de bijzondere natuur in de omgeving en over fiets-, wandel-, en vaarroutes. Vanaf het uitzichtpunt heeft de bezoeker een weids uitzicht over de polders die geïnundeerd konden worden. Natuurmonumenten heeft voor Fort Kijkuit de prestigieuze Europa Nostra Prijs gekregen in de categorie: behoud en instandhouding van cultureel erfgoed.
Fort bij de Nieuwe Steeg, GeoFort
In de historische gebouwen van Fort bij de Nieuwe Steeg en het reliëfrijke landschap zagen de initiatiefnemers kansen om een educatief centrum rond cartografie, navigatie en natuur op te zetten. Stichting GeoFort openden de deuren voor het publiek in 2012. Het GeoFort geeft kinderen de kans om meer te leren over geo-informatie, en laat zien hoe belangrijk deze informatie is voor onze huidige samenleving. De herbestemming GeoFort heeft als nieuwe functie veel aanpassingen moeten doen aan het terrein van het forteiland. Door aandacht te geven aan het oorspronkelijk ontwerp en de bouwvormen is de oude functie herkenbaar en beleefbaar gebleven. De combinatie van de unieke locatie en de herbestemming GeoFort een groot succes, zoals de bezoekersaantallen aantonen. Het fort heeft in 2016 de internationale prijs
“Beste Kindermuseum van de Wereld” gewonnen. De prijs wordt toegekend door de European Museum Academy
en de organisatie Hands On! International Association of Children in Museums.
Fort Rijnauwen
In 1975 kwam het beheer van het grootste fort van de Waterlinie, Fort Rijnauwen, in handen van Staatsbosbeheer; het kreeg een natuurbestemming vanwege de aanwezige natuurwaarden. Het fortterrein en de gebouwen verkeerden in slechte staat door wilde
114
2. Beschrijving
begroeiing die de verschillende gebouwen overwoekerde en scheuren en lekkages veroorzaakte. Staatsbosbeheer besloot daarom de grote gebouwen, die in relatief goede staat waren, te renoveren en kleinere gebouwen, zoals de remises op de wallen, over te laten aan de natuur. Het besluit van Staatsbosbeheer om slechts delen te renoveren heeft er voor gezorgd dat er naast cultuurhistorische waarden ook hoge natuurwaarden aanwezig zijn op het fortterrein. Het beheer van het terrein heeft dan ook tot doel het in stand houden en versterken van de natuurwaarden én het behoud van de cultuurhistorie. Om deze reden is het fort niet publiek toegankelijk. Alleen tijdens kleinschalige activiteiten zoals rondleidingen onder begeleiding, exposities of incidentele publieksevenementen, zoals op vier mei voor de herdenking van de verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog, is het fort te bezoeken.
115
116
3. VERANTWOORDING VAN DE INSCHRIJVING
3.
117