De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een uitbreiding van Werelderfgoed Stelling van Amsterdam. De begrenzing van de Stelling van Amsterdam is in 1996 vastgesteld door het Werelderfgoedcomité en is opgenomen op de kaart van de totale beoogde site (pagina 6). Voor de Stelling van Amsterdam heeft in 2017 een Minor Boundary Modification plaatsgevonden. De door het World Heritage Comité geaccordeerde begrenzing is opgenomen. Dit dossier betreft, tenzij anders vermeld, alleen de beoogde uitbreiding van de Stelling van Amsterdam met de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit hoofdstuk maakt inzichtelijk waar de site is gelegen en op welke wijze de site geografisch is begrensd.
In dit hoofdstuk van het nominatiedossier is tevens aangegeven uit welke componenten de voorgestelde site bestaat, waar de componenten zijn gelegen, wat de coördinaten zijn en wat de begrenzing van de site is.
4
1. IDENTIFICATIE VAN DE SITE
10000
PROVINCIE UTRECHT, FLO - GIS / 13-04-17 / NHW en SVA ONDERGROND: © 2017, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN
Locatieduiding nederLand
5
Statement begrenzing en buffer
Begrenzing uitbreiding Nieuwe Hollandse Waterlinie Voor het bepalen van de begrenzing en een eventuele bufferzone zijn enkelen onderzoeken uitgevoerd (zie hoofdstuk 5.b). Op basis van deze onderzoeken zijn onderstaande uitgangpunten voor de begrenzing van de Nieuwe Hollandse Waterlinie bepaald:
• De inundatiepolders maken integraal onderdeel uit van het systeem, ofwel de essentie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de inundatie (verdediging door onderwaterzetting).
• In de Nieuwe Hollandse Waterlinie is sprake van complete en gave inundatiekommen die het totale verhaal kunnen vertellen, het is een toegevoegde waarde ten opzichte van het verhaal van de Stelling van Amsterdam.
• De Nieuwe Hollandse Waterlinie inclusief de inundatiekommen is reeds geborgd in het Barro, provinciaal en gemeentelijk beleid. Het is voor alle betrokken partijen een herkenbare grens en het biedt reeds voldoende bescherming om het erfgoed duurzaam in stand te houden volgens de richtlijnen van UNESCO.
• De complete maat en schaal van het systeem blijft beleefbaar, de ervaring en beleving van het geheime landschap.
De attributen binnen de begrenzing van het toekomstige Werelderfgoed kennen een rechtstreekse bescherming.
De elementen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie hebben de status van Rijksmonument, daarnaast zijn gebieden aangewezen als beschermd stads- en dorpsgezicht en is het gehele Nieuwe Hollandse Waterliniegebied planologisch verankerd middels het BARRO en vervolgens uitgewerkt in de provinciale verordeningen en bestemmingsplannen.
Bufferzone
Vanwege de ruime begrenzing van het beoogde Werelderfgoed (inclusief alle inundatiegebieden) en de geldende beschermingsregimes rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie is geen bufferzone opgenomen. Het huidige landschapsbeleid, de huidige natuurregelgeving, het vigerende ruimtelijke beleid én de nieuwe Omgevingswet bieden samen afdoende bescherming voor de OUV van het werelderfgoed de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Naar verwachting treedt in 2019 de nieuwe Omgevingswet in Nederland in werking, die een specifiek artikel kent over Werelderfgoed. Dit artikel stelt dat in de directe nabijheid van werelderfgoed geen ontwikkelingen mogen plaatsvinden die de Outstanding Universal Value van dat werelderfgoed bedreigen of in gevaar brengen.
Dit geldt ook als deze ontwikkeling buiten de begrenzing van het werelderfgoed plaatsvindt. Daarmee creëert de Omgevingswet feitelijk een bufferzone rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie als Werelderfgoed.
6
1. IDENTIFICATIE VAN DE SITE
95000
PROVINCIE UTRECHT, FLO - GIS / 13-04-17 / NHW en SVA ONDERGROND: © 2017, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN
7
1.F HET GENOMINEERDE GEBIED (HA.) EN DE VOORGESTELDE BUFFERZONE (HA.) De genomineerde uitbereiding bestaat uit de Liniezone en drie uitliggende componenten:
• Component 1: Liniezone 36765 ha
• Component 2: Fort Werk IV 1 ha
• Component 3: Inundatiekanaal Tiel 16 ha
• Component 4: Fort Pannerden 318 ha De totale genomindeerde uitbreiding bestaat uit:
37100 ha. Er is geen bufferzone.
Id n° Name of the
component part Area of Nominated component of
the Property (ha) Area of the Buffer Zone
(ha) Map N°
1 Liniezone • 36765 ha 0 Pagina 8
2 Fort Werk IV • 1 ha 0 Pagina 9
3 Inundatiekanaal Tiel • 16 ha 0 Pagina 10
4 Fort Pannerden • 318 ha 0 Pagina 11
Total area (in hectares) 37100 hectare 0 hectare
8
1. IDENTIFICATIE VAN DE SITE
115000
115000
120000
120000
125000
125000
130000
130000
135000
135000
140000
140000
145000
145000
150000
150000
155000
155000
420000 420000
425000 425000
430000 430000
435000 435000
440000 440000
445000 445000
450000 450000
455000 455000
460000 460000
465000 465000
470000 470000
475000 475000
480000 480000
485000 485000
0 5 km
VOORSTEL BEGRENZING NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
grens Nieuwe Hollandse Waterlinie NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE en STELLING VAN AMSTERDAM BEGRENZING
NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE 1. LINIEZONE
1:175.000 (A3)
ONDERGROND: © 2017, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN PROVINCIE UTRECHT, FLO - GIS / 13-04-17 / NHW en SVA
´
component 1. Liniezone
9
139000
139000
140000
140000
141000
141000
142000
142000
474000 474000
475000 475000
476000 476000
477000 477000
478000 478000
0 500 m
VOORSTEL BEGRENZING NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
grens Nieuwe Hollandse Waterlinie NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE en STELLING VAN AMSTERDAM BEGRENZING
NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE 2. FORT WERK IV
1:12.500 (A3)
ONDERGROND: © 2017, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN PROVINCIE UTRECHT, FLO - GIS / 13-04-17 / NHW en SVA
´
component 2. fort werk iv
10
1. IDENTIFICATIE VAN DE SITE
155000
155000
156000
156000
157000
157000
158000
158000
430000 430000
431000 431000
432000 432000
433000 433000
434000 434000
0 500 m
VOORSTEL BEGRENZING NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
grens Nieuwe Hollandse Waterlinie NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE en STELLING VAN AMSTERDAM BEGRENZING
NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE 3. INUNDATIEKANAAL TIEL
1:12.500 (A3)
ONDERGROND: © 2017, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN PROVINCIE UTRECHT, FLO - GIS / 13-04-17 / NHW en SVA
´
component 3. inundatiekanaaL tieL
11
198000
198000
199000
199000
200000
200000
431000 431000
432000 432000
433000 433000
434000 434000
435000 435000
0 500 m
VOORSTEL BEGRENZING NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
grens Nieuwe Hollandse Waterlinie NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE en STELLING VAN AMSTERDAM BEGRENZING
NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE 4. FORT PANNERDEN
1:12.500 (A3)
ONDERGROND: © 2017, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN PROVINCIE UTRECHT, FLO - GIS / 13-04-17 / NHW en SVA
´
component 4. fort pannerden
12
2. Beschrijving
2.
13
BESCHRIJVING
14
2. Beschrijving
2. Beschrijving
15 2.A BESCHRIJVING VAN DE SITE
2.A.1 Hoofdkenmerken en componenten Werelderfgoed Stelling van Amsterdam
De Stelling van Amsterdam staat sinds 1996 op de lijst van UNESCO Werelderfgoed. De Stelling van Amsterdam is een uitzonderlijke en monumentale verdedigingsring van 135 kilometer lengte op gemiddeld zo’n vijftien kilometer afstand rondom het hart van Amsterdam. De Stelling bestaat uit een verdedigingsring van 46 forten en batterijen en een grote hoeveelheid aan dijken en sluizen en inundatiepolders. Met de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt daar een verdedigingslinie van circa 85 kilometer aan toegevoegd. De Linie strekte zich uit van de toenmalige Zuiderzee bij Muiden (nu IJsselmeer) tot aan het estuarium van de Biesbosch bij Werkendam.
De Stelling en de Linie vormen samen een majeur voorbeeld van militaire verdediging door inundatie. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is vanaf 1815 tot 1940 aangelegd. In 1874 viel het besluit om daarbinnen de Stelling van Amsterdam als verdedigingsgordel om de hoofdstad aan de hoofdverdediging toe te voegen. De Stelling van Amsterdam is aangelegd tussen circa 1880 en 1920. Het aanleggen van de Linies is één van de grootste infrastructurele projecten die ooit is uitgevoerd in Nederland. De militaire systemen van beide Linies liepen naadloos in elkaar over en maakten gedeeltelijk gebruik van hetzelfde watermanagementsysteem.
De toegevoegde waarde van deze uitbreiding is dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam gezamenlijk de ontwikkeling van de complete hoofdverdedigingslinie van Nederland vertelt.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat uit één groot samenhangend gebied, de Liniezone en drie kleine componenten: Fort Werk IV als restant van het Offensief van Naarden, Inundatiekanaal Tiel en Fort Pannerden op het splitsingspunt van de Rijn en het kanaal van Pannerden bij de Duitse grens. De Liniezone, bevat het overgrote deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Aan de hand van deze component wordt de unieke werking van de Nieuwe Hollandse Waterlinie toegelicht. Vervolgens wordt voor de drie ander componenten aangegeven welke cruciale rol zij speelden in het totale verdedigingssysteem.
Component 1: Liniezone
Essentie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Nederland is een delta en ligt voor een groot deel onder het zeeniveau. De Nieuwe Hollandse Waterlinie loopt als een continue lijn door het polderlandschap van Nederland. De kenmerken van het landschap maken dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie op deze plek is gebouwd: Het landschap bood de perfectie ingrediënten voor een verdedigingslinie gebaseerd op inundatie. De hoofdverdedigingslijn is strategisch gepositioneerd in dit landschap, waarbij het economische en bestuurlijke hart in het westen werd beschermd. Het polderlandschap, dat tot op de dag van vandaag drooggehouden wordt door een ingenieus systeem van sloten, kanalen, gemalen en sluizen, is ingezet om het land onder water te zetten.
Militaire werken dienden ter verdediging van de zwakke plekken van dit systeem. In de Nieuwe Hollandse Waterlinie worden de volgende drie hoofdkenmerken onderscheiden:
• Stategisch Landschap
• Watermanagementsysteem
• Militaire Werken
Deze hoofdkenmerken worden hieronder nader toegelicht.
Strategisch Landschap
De Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft aan het bestaande cultuurlandschap een militair-strategische functie gegeven, waarbij de bodem en het reliëf bepalend waren voor de situering en omvang van de inundatievelden.
Misschien wel een van de belangrijkste kenmerken van dit Strategisch Landschap is de behouden openheid en het karakteristieke cultuurlandschap door langdurige overheidsbemoeienis. Dit Strategisch Landschap is mede gevormd door de militaire sturing op de aanleg van nieuwe infrastructuur, zoals de tracés van de spoorlijnen (spoorlijn Amsterdam-Arnhem 1843 en Hilversum/
Amersfoort-Utrecht), de kanalen (Lekkanaal 1938) en autowegen (A2, A12), inclusief hun bruggen over de rivieren. Daarnaast door de verstedelijking: grootschalig met de lang uitgestelde oostelijke uitbreiding van plaatsen als Utrecht, Nieuwegein, Gorinchem en Woudrichem, kleinschalig met de bouw van houten huizen binnen de Verboden Kringen met houden huizen.
16
2. Beschrijving