Zeeland (NNZ)
Doel • Vernatten In totaal in Meeuwenduinen: Maatregelen (Onder andere) • Meer dynamiek • Bodem verschralenNATUURRAPPORTAGE 2019 ONDERWERP / HOOFDSTUK 136
11. Natuurherstel
In een aantal natuurgebieden is de kwaliteit van de natuur nog niet op orde. De planten en dieren die er thuishoren, komen nog te weinig voor of ontbreken zelfs. Oorzaken kunnen bijvoorbeeld een te laag grondwaterpeil of te veel voedingssto en in de bodem zijn. In die natuurgebieden zijn extra maatregelen nodig boven op het gewone beheer.Op verschillende plaatsen in Zeeland worden herstelmaatregelen uitgevoerd in natuurgebieden. Deze maatregelen vinden plaats in de kaders van Natura 2000 en het stikstofdossier, en buiten de Natura 2000-gebieden vinden maatregelen plaats in het NNZ, die niet vallen binnen het reguliere beheer, de zogenaamde nazorgprojecten, in het kader van het Natuurakkoord onder de Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap (SKNL).
11.1 Natuurherstelmaatregelen ten behoeve
van instandhoudingsdoelstellingen
In het kader van het voormalige Programma Aanpak Stikstof (PAS) werken Rijk, provincies, natuurorganisaties en ondernemers samen om de natuur te beschermen tegen een overbelasting van stikstof. Ondanks het feit dat het PAS-programma niet meer van kracht is, blijft Provincie Zeeland werken aan natuurherstel ten behoeve van de instandhoudingsdoelstellingen. Dit is overeenkomstig de landelijke lijn en het advies van de commissie Remkes. De herstelmaatregelen zijn gebaseerd op de landelijke opgestelde herstelstrategieën. In het PAS zaten alle Natura 2000-gebieden waar ten minste één stikstofgevoelig habitattype voorkomt dat te maken heeft met overbelasting door stikstof. De volgende zes Zeeuwse Natura 2000-gebieden vielen daaronder: Zwin & Kievittepolder, Westerschelde & Saeftinghe, Manteling van Walcheren, Oosterschelde, Kop van Schouwen en Krammer- Volkerak.11.1.1 Maatregelen op de Kop van Schouwen
De Kop van Schouwen is hieronder gebruikt als voorbeeld om enkele herstelmaatregelen nader toe te lichten. Uit de gebiedsanalyse van dit gebied (2017) blijkt dat er sprake is van overbelasting door stikstof voor de habitattypen Grijze duinen, Duinheiden met stuikhei, Duinbossen, Vochtige duinvalleien en Blauwgraslanden. Voor elk van deze habitattypen is een aantal herstelmaatregelen vastgesteld (zie tabel).
◄ E ect van plaggen in de Kop van Schouwen. Voorgrond originele begroeiing, achtergrond begroeiing na het plaggen.
Bron: RPAS hoogtemetingen Kop van Schouwen, Shore 2018.
maatregel grijz e d uine n du inh ei den met s tr uikh ei du inb osse n vo ch tig e duinv al le ie n bl auwg ra sl an de n herstel dynamiek X X plaggen X X X maaien X X X begrazen X X X X terugzetten struweel X X X X Am. vogelkers verwijderen X X X
hydrologische maatregelen X X X kappen X X X X niets doen X bekalken X baggeren X esdoorn verwijderen X
Het belangrijkste natuurlijke proces in de duinen dat op landschapsniveau zorgt voor het duurzaam in stand houden van de habitattypen is verstuiving. Door het herstellen van de natuurlijke dynamiek, zorgt verstuiving voor de aanvoer van kalkrijk zand vanuit de witte duinen, waardoor de grijze duinen niet ontkalken en verzuren. Herstelmaatregelen richten zich vooral op het herstellen van deze natuurlijk dynamiek. Door te plaggen, kunnen nieuwe stuifplekken worden gecreëerd. Naaststaande foto laat zien wat de e ecten zijn van dit type beheer. De werkingsduur van deze maatregelen kan verlengd worden door maaien en afvoeren of begrazen. Wanneer de populatie konijnen op peil is (zie ook hfdst. 1 en 2) kan hun natuurlijke gedrag ervoor zorgen dat er voldoende gaten in de vegetatie ontstaan waardoor er weer verstuiving kan optreden.
138 NATUURRAPPORTAGE 2019NATUURHERSTEL
Herstelwerkzaamheden in de Meeuwenduinen (Kop van Schouwen)
• Tijdens het afplaggen van de Meeuwenduinen
• Na het uitvoeren van het afplaggen. Wind heeft vrij spel gekregen en kan het zand verstuiven, waardoor natuurlijke duindynamiek is terug- gebracht in de Meeuwenduinen.
11.1.2 Natuurherstelproject Meeuwenduinen
Op de Kop van Schouwen is aangesloten bij PINK (Pilots Innovatief Nederlands Kustbeheer). Innovatieve maatregelen voor de kustveiligheid worden gekoppeld aan herstelmaatregelen. Een van de sprekendste en uitdagendste projecten bevindt zich in natuurgebied Meeuwenduinen; In beheer bij zowel Waterschap Scheldestromen als Staatsbosbeheer en onderdeel van de pilot ‘Slimmer omgaan met zand’. Dit is een pilot, waarbij een zo groot mogelijk maatschappelijk en economisch rendement in de regio wordt gerealiseerd door anders om te gaan met zandsuppleties. Door een deel van de Kop van Schouwen niet te voorzien van extra zand en door de aanleg van kerven in de buitenste duinenrij, komen op de Kop van Schouwen (Meeuwenduinen) dynamische processen op gang. Hiermee vergroot de natuurlijkheid en de landschappelijke aantrekkelijkheid van de duinen. Het extra zand, dat door het achterwege laten van de suppletie ter plaatse van het uitvoeringsgebied is bespaard, is aangebracht op het recreatiestrand aan de verderop gelegen Brouwersdam. Er is gestuurd op het op gang brengen van dynamische processen door verstuiving.
Het herstelplan Meeuwenduinen beoogt het op termijn vergroten van het habitattypen Grijze duinen en Natte duinvalleien door over een oppervlakte van circa 200 ha meer dynamiek te krijgen en de bodem te verschralen. Begin 2017 is gestart met het verwijderen van grote oppervlaktes dennen, duindoorn en de exoot
Amerikaanse vogelkers. Na een rustperiode in het broedseizoen,
is eind september 2017 gestart met de grondwerkzaamheden. Net voor het begin van het stormseizoen zijn op twee plaatsen kerven/windgaten in de zeereep gegraven. Zo kan de wind het kalkrijke zeezand in de achterliggende binnenduinen verspreiden. Dit verhoogt de pH van de toplaag van de bodem, wat goed is voor diverse plant- en diersoorten. Tevens is over een grote oppervlakte de voedselrijke laag (30.000 m3) boven het schrale duinzand afgeschraapt en naar landbouwers in de omgeving afgevoerd. Voor de landbouwers levert dit structuurverbetering en drogere voeten op waardoor de grond over een langere periode bewerkbaar is. Met deze ingreep is een proces in gang gezet dat op termijn voor een natuurlijker duinsysteem zorgt, waarbij de duinen weer net als vroeger meer ruimte krijgen om te ‘bewegen’ en te verstuiven.
Voor het uitvoeren van deze maatregelen is het natuurgebied zoals dit was voor 1970 het ijkpunt. Door de veranderende omstandigheden, o.a. door de veranderde waterwinning (starten met de infiltratie) en de overmaat aan stikstof, is de oorspronkelijke duinvegetatie verdrongen door duingrassen en struwelen met Amerikaanse vogelkers waardoor de dynamische processen in het gebied sterk zijn afgenomen. Op onderstaande foto’s is te zien dat het gebied in 2011 geheel is dichtgegroeid. Door de genomen maatregelen is de dynamiek weer toegenomen waardoor kwetsbare duinvegetaties zich weer kunnen
ontwikkelen.
Vegetatieontwikkeling in de Meeuwenduinen: In 2011 is de open duinvegetatie (1978) in het noorden dichtgegroeid met duingrassen en struwelen. In 2018 is het gebied weer veel meer open en dynamischer, door genomen maatregelen in 2017
140 NATUURRAPPORTAGE 2019NATUURHERSTEL
11.3.1 Monitoring
Om de ontwikkelingen goed te kunnen volgen, wordt tot en met 2021 2x per jaar gemonitord. Gekeken wordt naar de achteruitgang van laagwaterlijn, hoogwaterlijn en duinvoet. Daarnaast wordt de hoeveelheid zand in de zeereep gemonitord, evenals het grondwater, de vegetatieontwikkelingen in de duinen en de archeologie.
Dit project is een prachtig voorbeeld van het samenbrengen van kustlijnzorg (veiligheid), natuur, waterwinning en cultureel erfgoed door verregaande samenwerking tussen Rijkswaterstaat, Waterschap Scheldestromen, Waterwinbedrijf Evides, Gemeente Schouwen-Duiveland, Staatsbosbeheer, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en Provincie Zeeland.