Iupiter hemel-voorst, wilt ons duer Pallas stieren Voor Pegasus fonteyn: stelt Reden int lammoen, Apelles kinders bly, commen met violieren,
Bruer-lijck tooghen haer jonst, ter liefde die Peoen.
WTIONSTENVERSAEMT. Leeft in rust.
11
Refereyn ghepronvncieert opde Hoogh-loffelijcke Camer der Peoene binnen Mechelen.
HEt wonderlijck vernuft! het loffelijck verstant
Een voester-kindt des tijts: leydt ons (als met der hant) (Door een verholen-les') tot kenniss' aller dinghen!
Want daer'n is niet, hoe hoogh', hoe wijdt, hoe diep geplant, T'en can't (door d'oogh' des geest's) om-vatten en omringhen! Comt aen mijn Musae com't, en wilt mijn penn' bedwinghen. Hel'pt dogh' mijn swack-gemoet wtdrucken dit vermaen: Hoe dat het wijsheyts-saet, blonck (soo haer faem' gaet singhen) (Onder't gemeyne volck) als sterren by de maen':
Wiens wonderbaer verstant en reden-rijck bestaen Voed' noch op desen dach, soo menige gedachten: En spijst 't weet-gierich volck; gedwongen, om te gaen Naer't soet gheheymenis van hun verborgen crachten: O Neder-land's chiraet, ghy jeughdige geslachten, Als biekens, desen schadt in v gemoet vergaerdt,
Op dat ghy deuchdens lof door wijsheyt, muecht verwachten, Want wijsheyt is een deucht die alle deuchden baerdt. VRaecht ghy wat is Sophy, of wijsheyt? (ionge jeucht) Hoort, Theophrastus seyt 't is een alsulcken deucht! Een deucht seyt hy! die maeckt dat ghy in ander landen Geen vreemdelingh' en schijnt: veriaechster vande vreucht, Die 's menschen siel besmet: een licht der onverstanden: Vraecht Aristot'les oock, (diens herten vierich branden In ijuer, tot verstant) wat nutt' hem wijsheyt gaf? Sijn Antwoordt is: goet-wils, ick reynich mijne handen Van quaet, 't welck and're doen wt vreese vande straff': En Aristippus seyt, al laegh de wett' in't graf
Te niet, wy euenwel gerechtich souden leuen: Dus ionckheyt gaet (in tijts) rust op geleertheyts-staf, Op dat v't eerbeginn' de beenen niet begeuen:
Leer-giericheyt maeckt wijs': als Plato heeft geschreuen, Vraecht wilt ghy sijn geleert: en d'antwoort wel bewaerdt, Soo wert ghy door't verstant tot s'deuchts pallays gedreuen, Want wijsheyt is een deucht, die alle deuchden baerdt.
WAt tracht ghy doch naer gelt, naer rijckdomm', oft naer schadt? Waerom betreedt ghy doch dien sorgelijcken padt?
Voorwaer ô mensch' (helaes!) ghy sijt v seluen tegen. Soeckt wijsheyt, wiens ermm' doch alle dingh' omvadt, Soeckt wijsheyt, die tot v maeckt alle dingh genegen: Antisthenes die seyt, wie rijckdom heeft vercregen, Die in schip-brekingh swaer ontswemmen kan de doot. Voor al geluckich is: oft als het vier daer tegen
+
Bias.
+
(In sijne heete maegh') verteert dijn goed'ren groot, Dat ghy dan euenwel noch niet en sijt ontbloot Van t'costelijcke goet, dat in v herte woonet: O mensch soeckt desen schadt, die v in allen noot Vertroost; en hulpsaem v met sachte ruste croonet, De meeste weldaet sich als dan voor v vertoonet,
Want wie kan segghen doch, die sich met wijsheyt paerdt, Blijft nedrich en veracht noyt deucht sijn erbeyt loonet, Want wijsheyt is een deucht, die alle deuchden baerdt.
Prince.
HEt princelijck verstandt (soo Epictetus secht) In dees twee worden, lijdt, en mijdt, verborgen lecht: T'eerst leeret dat ghy sult t'onghluck geduldich lijden: Het ander leert, als v den wellust sterck beuecht, Dat ghy (met goet verstant) die wijsselijck sult mijden: O wijsheyt, ô goddinn', ô heylsaem gulde tijden, Die pronken met t'chieraet van v al-waerdich licht: Soo men de wijsheyt saegh' (naer Platonis belijden) Met een lichaem'lijck oogh' en wterlijck gesicht. Wech soudt ghy segghen, strack wech cupidini schicht, Wech minnelijck gelonck der wankelbare vrouwen; Ick vind my inden dienst van dese maecht verplicht, Die al haer minnaers loont met vreucht, en ghy met rouwen: Wijsheyt baert deucht en const, const gaet den mensch bedouwen Met groot-geachten lof, by prinschen hooch-vermaerdt,
Gelijck t'wijs-gier-geslacht met my sal staende houwen, Want wijsheyt is een deucht, die alle deuchden baerdt.
WTIONSTENVERSAEMT.
13
Mey-liedeken; op de stemme O slaep ô soeten slaep duert lange.
ALs (nu) den dagh
Begonn' te comen aen, En dat ick sagh
Dat Sol den Occeaen Verliet: dreef my den lust
VVt mijne rust Naer de velden (groen) Die (door s' Meys say soen) Geurich nu ontdoen
Haer crachten:
Om daer (int groen) mijn lief te wachten. VVat baett' of my
Auror' soo schoon toelacht? VVat baett' of ghy
O Phoebe (door v cracht) Verlicht het aerdtrijck (gans?)
Als ick den glans Van mijn liefste derf: Dies ick leuend' sterf Door het swaer verwerf
Der pijnen.
Haer's af-sijns; t'welck my doet verdwijnẽ. Daer rijst mijn licht!
VViens schoonheyt ongeblaempt, Het g'claer gesicht
Des werelts maeckt beschaempt: Daer blinckt, mijn held're sonn'!
Die ouerwon'
(Door haer groote cracht) Den bedroefden nacht, Van mijn swaer gedacht
En sinnen:
Met reden moet ick haer beminnen. Mijn Cipria,
Mijn eenichste goddinn' Comt volght my na,
Laet ons gaen t'bosch'waert inn' En soecken (ouer all')
Een groot getall' Bloemkens soet van geur, Chierich van coleur, Dan sullen wy (deur
Liefd' jonstich)
Vlechten eenen crans: (seer constich)
Die g'lijck een croon' T'aerdt-rijcx hooft bepronckt: Door den Mey verjonckt: Haren guer ontuonckt
(Van binnen
Ghelijck als ghy ô lief) mijn sinnen.
14
Refereyn.
DEn alder-hooghsten schat de rechte rust en vreucht,
Die t'mens-sterflijcke beldt gheluck-salich verheucht, En is rijckdom noch eer, hoogheyt noch ertsche prachten, Maer wel den hooghen glans van d'onbevleckte deucht, Die haer minnaers begaeft met onwinlijcke crachten, Dit is den weerden schat, die hoogh en godlijck achten Het Mineruist gheslacht der Philosophen vroet,
Siet maer haer schriften aen, hoe loflijck dat sy trachten Te planten d'edel deucht (als balsem tot behoet
Van de swacke natur) int s'menschen traegh ghemoet,
+
Aristoteles.
+
Hoe wel haer wortel schijnt wat bitterich te wesen, Soo sijn haer vruchten toch seer lieflijck ende soet,
+
Diogenes.
+
Mits dat sy is een gaef der Goden hoogh-ghepresen, Dus comt ô traghen gheest, wildy niet sijn verwesen,
+
Cato.
+
Strijdt teghen al v quaey gheneghentheyt besint,
+
Plato.
+
Ontfanckt de hooghe deucht, den loon die is voor desen, Die met een sterck-ghemoet, sijn seluen ouer-wint VRoom is den Campioen, die door des deuchts ghewelt De hoogh-moedighe pracht voor hem ter neder velt,
+
Socrates.
+
Als een verwaent ghedacht wt d'wase dertelheden,
+
Chiton.
+
Want Godt d'ootmoedicheyt verheft, tot hoogheyt stelt, En die hoouerdich leeft, ter aerden doet vertreden, Wel hem die wederstaet de gram-toornighe zeden
+
Plato.
+
Der schadelijcke vraeck, bloetghierich onuersaecht, Die sonder maet vernielt veel Landtschappen en Steden, En in haers naeste bloet, de handt bloet-smettich draecht,
+
Seneca.
+
Wel hem die met een sterck manhaft ghemoet verjaecht De ketelieghe min, waer van de onreyn ooghen
Ghetuyghen dat het hert den lust des vleesch behaecht, Het welck de edel deucht gheensins en wilt ghedooghen,
+
Anaragore
+
Dus is hy salich wel, die hem niet en laet booghen Onder het slaeflijck jock der sonden doof en blint, Maer d'alder-vroomste deucht den desen sal betooghen,
+
Plato.
+
STerck is des deuchts ghemoet, die daer willich versmaeyt Het ongheruste goet dat niemant en versaeyt,
+
Isocrates.
+
Maer is den d'waes een peerdt dat hy niet can berijden, O loffelijcke deucht die vroom blijft onbeschaeyt Van die haer herte cnaeght, en uwen stant benijden,
+
Bias.
+
Des vyants haet is v een eer, wilt v verblijden, Als ghy door sober-maet de gulsicheyt versaeckt,
+
Plato.
+
Midts ouer-daet van spijs en dranck tot allen tijden, Den snooden gheeft wel-lust, die hem gheuanghen maeckt Van sijn ghenegentheyt, daer hy licht toe gheraeckt, Door het versuym des tijts en traegh onachtsaem leuen,
+
Seneca.
+
Want legheyt sonder const dat is een doot vervaeckt, Den leuende een graf daer menich is in bleuen,
+
Bias.
+
Maer wackerheyt die hout de deucht stadich verheuen, En maeckt, wie dat haer soeckt, dat die haer gauen vint,
+
Plato.
+
Soet vloeyende in als; dus is hem lof te gheuen, Die met een sterck ghemoet sijn seluen ouerwint.
Prince.
PRins-lijck ist die verwint sijns lust ghenegentheyt, Want hy de croon verdient, die hem wort toegeseyt,
+
Thales.
+
Midts dat der deucht is t'swaerst sijn seluen t'onderkennen, Daerom een vroom ghemoet d'welck hem te strij' bereyt, Dat moet ghewapent sijn met een wackerich aen-mennen, Om het weerspannich vlees onder den gheest te wennen,
+
Isocrates.
+
Door deucht, die alle dinck maeckt mooghelijck en licht, Sy wederstaet het al, wie dat haer comt aen-rennen,
+
Plato.
+
Ia draeght het ongheluck, al waert van gheen ghewicht, Nooch in des voorspoets lach en wort sy niet ontsticht,
+
Plotinus.
+
Maer blijft in eenen stant sonder vrees oft verderuen,
+
Democritus
+
Vry int ghemoet gestelt, aen niemant niet verplicht,
+
Diogenes.
+
Als een ciraet des ziels, een leuen sonder steruen,
+
Hermes.
+
Dus wie de hooghe deucht wilt aengaen en verweruen, Die moet de sond' afgaen, die hy dwaes-slauich dint,
+
Plato.
+
Ghemerckt dat hy alleen der deuchden schat sal eruen, Die met een sterck ghemoet sijn seluen ouerwint.
16
Liedeken op de wyse; Nooch weet ick een casteel.
BAchus der vrueghden Godt Kreegh lust om te gaen jaghen, Naer dat hem t'droncken Rodt Vroolijck had omghedraghen, Dies hy aenvraghen de Die schoone Cithere, Oft sy had lust te jaghen me,
Venus die door den dranck Ghe-eert woort en ghepresen, VVas wilch hem inden vanck Een ghetrou hulp te wesen, Dus heeft sy stracx gheboon Cupido haren soon
Te sparen, dier menschen noch goon. In een groen lomrich bos,
Dat haer den Sattrick leyden, Al-waer sy wt den Tros Haer net behendich spreyden, Om schalck-lijcken te vaen, Al watter quam ghegaen, Slauich te maken onderdaen.
Midts quam Trithonia Van Helicon vry-moedich, Recht aenghetreden na, Het bos: dies onuerhoedich Raeckten sy in het net, T'gheen listich was gheset,
En brack haer hoogh-beroemde wet.
Prince.
Princen alsulcx men siet Nooch daghelijcx ghebueren. Daerom ghelooft haer niet, Die v willen bekueren, VVant den wijn delecaet, En t'soet vrouwen ghelaet Vanghen de wijsheyt metter daet.
Refereyn.
WAt hebben wy te leeren van ouden tijden,
Veel contrariteyten aen allen sijden, Diemen vindt claerlijck beschreuen, Het schijnt dat wy hier veel wonders lijden, Maer tot verwonderen hebben sy veel bedreuen, In ons en is by naer geest noch leuen,
Noch van bekentsaemheyt voorwaer geen verstant, Hoe wel d'exempelen der Philosophen geuen Om ons op te wecken wt desen vuylen bant Van traecheyt te schouwen, want die is schant, Laet ons volgen Cicero en Plato dan,
Die ons door haere leere bieden de hant, Wiltse wel nemen in acht, t'sy vrou oft man, Want haer voorsichtich leuen veel herten verwan Door haer geestighe reden met ouervloet, Want niemandt ter weerelt ghederuen en can,
Der Philosophen leer maeckt ons moet, oock Deucht doet. HOe heeft den wijsen Philosoph minsaem
Hipocratus ter liefden van sijn Iongers gedaen, Sijn beldt ghesonden om haer lieden te leeren Tot Cilon vermaert, wilt sijn reeden verstaen, Dat hy soude geuen tot sijnder eeren
Oordeel, waer toe sijn Inclinatie wilt keeren, D'welck Cilon heeft gedaen met een nerstighe daet, Sey dat hy was een ouerspeelder met verseeren, Een bedrieger gheneycht wtter natueren quaet, Dit hoorende sijn Iongers seer obstinaet, Werden verhit tot gramschap en wee te moede, Swoeren dat sy hem hadden buyten op de straet, Seyden hem te doen steruen in sijnen bloede, Maer Cilon sach dat sy van gramschap verwoede, Sprack dat hem was bekent Hipocratus leuen goet, En om weer te antwoorden stont op sijn hoede,
18
DIe Iongers beminden als Reden vermelt, Oock van gramschappen sijnde g'heel onstelt, En sijn met haesten van Cilon ghetoghen, En hebben aen Hipocratus vertelt
Als dat Cilon hadde valschelijck gheloghen, Hipocratus sprack, ghylieden sijt bedroghen, Het oordeel van hem tot v wt-ghesproecken, Daer me toent hy dat het is in v vermoghen, Dat elck een wel sijn natuer can croecken, De geen die ick in mijn hert soo hiel ghedoecken, Tot dat ick quam tot mijn vernuftighe jaeren, Doen heb ick my seluen aldus ghebroecken, Dat ick mocht schouwen die beestelijcke baeren, Om niet te comen in eenich beswaeren,
En dat ghylie sout smaecken den keest seer soet Mijnder leeringhe vaet en mijn verclaeren,
Der Philosophen leer maeckt ons moet, oock Deucht doet.
Prince.
LAet ons dan der Philosophen leer onthouwen, De deucht volghen om het quaet te schouwen, Om te hebben onsterffelijcke namen voorwaer, Want van haer hebben gheschreuen mans en vrouwen, Eenen rechten wech om te wandelen claer,
Al sijn sy heydens geweest nochtans achtbaer, Haer wel-doen heeft verheucht alle staten, Al ist dat haer leuen is gheweest strengh en swaer, Daerom en behoortmense niet te haten,
Haer voorsichticheyt leert ons Christenen vaten, Dat wy souden eerbaerlijcken leuen,
En niet en doen, ghelijck doen de verwaten, Die haer tot gheen weldoen en willen begheuen, Niet daer op passen al sienser veel sneuen,
Nochtans weeten sy dat weldoen d'eerbaer leuen voet, Voorwaer om weldoen doch seer veel woort bedreuen. Der Philosophen leer maeckt ons moet, oock Deucht doet.
ALDOENDE(MEN)LEERT. I.V.M.
Liedeken op de wyse;
Helaes que faice pouure Amant.
APollo constrijcken Godt goet, V ghebodt willen wy eeren, Leyt ons tot Parnassus-berch soet, Laet ons met v Musen vermeeren, Dat wy oock moghen metter vlijt Ter eeren dees Const der consten, Sooylus en Mommus oock tot spijt Versamen hier al wt Ionsten.
Ontwaeckt dan oock Broeders eerbaer, Die Rectorica beminnen,
Met Minerua maecken voorwaer Op den wech sonder versinnen, Tot de soet bloeynde Peoen Inde Mechelse Landouwen, Terwyl ons Pax sulcx laet doen, En wilt nu doch niet verflouwen,
Om prijs te winnen v versint Poetse Geesten verheuen, VVilt bidden Venus met haer kint Dat sy v bystandt wilt geuen VVt Pegasus fonteyn v laeft, VViltse toch van hier verjagen, Om te sijn cloeck en onuersaeft Van Iras nijdighe plagen.
Nemt den tijt waer seer cloeckelijck, VVant subijt is hy verstrecken,
Alle ghy minnaers aerm en rijch, En laet doch geen fout ghebrecken Int minnen dese Conste schoon Rectorica die reyn Vrouwe
Deur dees deucht-rijcke Const idoon, Comt den Mommus nijt in rouwe.
Prince.
Oorlooff hier mee op dit termijn, VVilt danckelijcken ontfanghen V latende beuolen sijn
Al den Vrede met verlanghen, De welcke wy deur Liefde bly V door Eendracht dediceeren, Dat de achtbaere Consten vry Te recht mach blijuen floreeren.
ALDOENDE(MEN) LEERT. I.V.M.
Blasoen.
Die met ons gheloof willen houwen den sot,
Ende soo licht-lijck Christus kerck schofuieren,, wel, Deur-keruen haer ziel, want sy laken Got,
Vallen as Balam int vyants hantieren,, snel.
21
Refereyn.
COmpt verthoont v nu ghy Philosophi gepresen,, waer
Die ons duer Reden met verstant geeft te lesen,, claer De wet der natueren
Voor ons t'alder vren
Voor d'eerst compt hier Heraclitus begresen,, naer Om dat ghy medelijdende saecht int t'wesen,, daer Men hoort v oock rueren
Van ons swaer besueren
Vanden dach onser geboorten tot s'doots wech vueren, Daerom wenschten ghy vanden mensch te wesen alleen, Plinius waer toe compt ghy oock v reden stueren, En seght, natuer is ons gheuende in t'ghemeen Voor erfdeel oueruloedighe traenen tot geween, De welcke sijn voorboden van ons catijuicheyt, Wat is den mensch niet, gebooren ellendich cleen, Naeckt ende bloot hy in veel miserien leyt, Daer hy duer de doot dan weder wt-scheyt,
Daer om vraeg ick, en seg met waerheyt gedreuen,, saen,
Och,, wats den mensch doch,, niet,, siet,, ghy,, vry,, sy,, leuen,, aen. WAt seght ghy Theophraste die heel t'onvreden,, sijt,
Is den mensch niet teghen natuer Reden,, strijt, En men hoort v claghen
Vande weynich daghen
Die den mensch leeft, ende met veel seden,, lijt Hy veel miserien int swerelts steden,, wijt, Die hy moet draghen
Naer v gewaghen,
Soo dat wy de dieren veel geluckigher saghen Dan den mensch, soot duer natuer woort beuonden, Want sy gheeft en versiet haer met behaghen, T'gheen dat sy van doen hebben t'eenigher stonden, Nochtans den mensch een coninck der dieren gesonden, Soo haeft als hy wt den doelhof der kintsheyt gaet, Meynt hy van t'quaet vry te sijn naer sijn vermonden, Maer nature bereyt hem dan een aenuehtinge quaet, Soo dat hy dan niet en weet hoe dat hy staet,
Dit hoort ick vraeg en seg hy mocht in sneuen,, gaen,
WAt is den mensch niet, sijn leuen vol ellenden,, groot, Soo Hypocrate het selfde wel bekenden,, bloot
Int boeck der baringhen Maeckt hy verclaringhen,
Noemende t'saet een corruptie der menschen aenwenden,, snoot, In veel miserien en aen allen enden,, noot
Deur tsamen paringhen Met groot beswaringhen
Ontfanghen sijnde soo moet met bewaringhen
De moeder haer wachten voor keers domp t'haerder bate, Op dat haer vrucht niet en verdwijnt met verharinghen, En woord alsoo weder niet, ô erm mensch van state Int draghen weent de moeder dickwils vroech en late, D'een tijt vande spijse haer dit noch dat en smaeckt, En als de neghen maenden veruult fijn de mate, Soo compt hy ter werelt geheel mismaeckt, In veel onreynicheden bloot ende naeckt,
Dit siend' vraeg ick, en seg int s'werelts verheuen,, baen,
Och,, wats den mensch doch,, niet,, siet,, ghy,, vry,, sy,, leuen,, aen.
Prince.
GHy clagende Philosophen wilt vertrecken,, nau, Democritus compt met s'menschen leuen gecken,, iau, Met lachens manieren
Bespot t'dwaes regieren,
Dit doet hy al om dat hy den mensch wecken,, sau Van sijn ydel niet, en dat hy dan t'bevlecken,, schau, Want al haer hantieren
Is ydel versieren,
Niet dan moeyte en arbeyt in alle quaertieren Sijn al de daghen vanden mensch, hier wel op let, Want compt ons t'lanck leuen tot ouderdom stieren, Soo woordt den mensch met veel catijuicheyt besmet, Als lammicheyt en cruepelheyt met traecheyt beset, Iae qualijck hoorende met meer ander gebrecken, Ten laesten soo naedert de vreede doot oock met, Den Adem vercort seer qualijck can hy sprecken, De natuere strijdt met t'sweet eer den gheest is gewecken, Dit siend', ick vraeg, en seg, soo wy t'vinden beschreuen staen, Och,, wats den mensch doch,, niet,, siet,, ghy,, vry,, sy,, leuen,, aen.
23
Nievw liedeken; op de wyse:
Den lustelijcken Mey is nu in sijnen tijt.
BOreas nae dat ghy in slaep gheuallen sijt, Soo gheeft Zephyrus crachten,
Aura die ons oock met coel windeken verblijt, By daghen en by nachten,
Dus laedt ons liefhebbers eerbaer Doen ons debuoir wt jonsten claer, Om dichten fraey niet om vercloecken, En den prins daer met gaen besoecken.
Neptunus water-godt, doet slaen Triton d'trompet In Thetis groote rijcken,
Op dat de Zeemaetsens aerdich en daer toe net, Elck gheest schept deur practijcken,
Dry Aden en Nymphen reyn,
Suyuert den wech der bosschen pleyn, Satyris wilt het velt parreren,
Daer de constnaers sullen passeren.
O Pan der herders Godt, en Tijtir weest Verheught,