Refereyn.
ALsmen des werelts loop aenmerckt, hoe deucht wech vliet,
En boosheyt d'ouerhant nu neemt met groot verdriet, Want door verscheyden quaet vergaen goede manieren, De wetten men veracht, men leest de boecken niet Der Philosophen oudt, gestelt tot deuchts vercieren, Van ledicheyt seer boos, laet hem den mensch nu stieren, Daer alle sond' wt spruyt, verjaghster van de deught, Den mensch die wordt beschaemt van d'ongeleerde dieren, Die haer voetsel met vlijt vergaderen met vreught,
O traech en ledich mensch, daer ghy v gans toe veught, Verlaet de ledicheyt, wilt uwen geest vercloecken, Verscherpt dan v verstant in als soo ghy vermeught, Als wijs voordachtich haelt nu voort der wijsen boecken, De wetten die ter deught streken wilt ondersoecken, Waer door alleen men leert in alles houden maet, Den spiegel uws verstants veecht af met redens doecken, Dus schout de ledicheyt, moeder van alle quaet.
+
Marcus Aurelius Philosooph, Orateur, en Romsch Keyser.
+
MArcus een Philosooph en Orateur vermaert De ledicheyt misprees en achten boos van aert, Die ledich haeren tijt onnuttelijck ombrachten, T'was oock een Roomsche wet, wie vry en onbeswaert De Romsche vrijheyt schoon als een Romeyn verwachten, Sijn soon thien jaren oudt most hy als wijs bedachten Niet ledich by der straet onachtsaem laten gaen,
Maer doen hem leeren dan tot stichtingh groot om achten Manieren goet eerbaer door, der wijsen vermaen
+
Aurelius in het 2. cap.
+
Den soon van Cato wijs heeft moeten straf ontfaen, Door sijn stoutwulpsheyt en ledich quade leuen, Den broeder van Cina niet hebbende misdaen, Is als leechganger oock tot Romen wtgedreuen,
+
Cicero in Aurelio in het 2. cap.
+
Oock Cicero die schrijft, dat niemant daer beneuen
Sonder merck sijns ambachts, mocht wand'len langhs der straet, Dat schoone Romen groot was hier door hooch verheuen, Dus schout de ledicheyt, moeder van alle quaet.
GEen heymelijck gemack, dat soo de locht bederft,
+
Aurelio int 23. cap.
+
Noch geen pompwater dat daer in de scheep versterft, Geen vuylnisput hoe quaet, is geensis te gelijcken By een boos ledich mensch, die sijn broeders onterft Van deuchden hy ontsticht den armen als den rijcken,
+
Aelianus in het 9. boeck, uariarum.
+
Soo wt Pisistratus wel claerelijck can blijcken, Die sommigh' op de merckt ledich gaende vant,
Hy sprack, wat gaet ghy hier onachtsaem ledich kijcken, Soo ghy geen saet en hebt, noch ossen by der hant, Ick salt v schicken dan, om bouwen soo v lant, Op dat haer ledicheyt d'gemeynte niet sou schaden,
+
Plutarchus in het leuẽ Catonis.
+
Hoort Cato den Romeyn clagen met goet verstant, Om dat hy ledich had' een vur laten verspaden, Hierom volght desen raet, als wel en wijs beraden, Scherpsinnich ondersoeckt, d'onachtsaemheyt versmaet, V cloeckmoedich verstant, wilt constich vry versaden, Dus schout de ledicheyt, moeder van alle quaet.
Prince.
+
Laertius in het leuen Diogenes.
+
WAt brenght ledicheyt voort, als quistingh vanden tijt, Onsuyuer liefde, soo Diogenes belijt,
Als een moeder sy baert veel valsche boose vruchten, Want achterclap die spruyt wt haer, oock haet en nijt, Onrecht, en dieuery, met veel quade geruchten, Den onachtsamen mach ouer den tijt wel suchten,
+
Quintilianus in het 12. boeck cap 11. oratoriarũ instutionũ de 75. olimphiade.
+
Die hy door luyerdy onnuttich heeft verteert, Den cloecken Hippias sprack vrijlijck sonder duchten, Hoe dat d'onachtsaem mensch behoorden t'sijn verneert, Want had' door ernst en vlijt een jeder mensch begeert, Den yeuer had hem vry veel consten wel doen leeren, Maer nu door ledicheyt den mensch oncuys hoereert, Dit comt alleen daer door, dat hy hem niet wil keeren Door vlijt, tot Selden Rust, ons Redenrijck ter eeren, Ontsluyt t'sinrijck verstant, studeert vry t'uwer baet, Soo sal v lof en faem eewich daer door vermeeren, Dus schout de ledicheyt, moeder van alle quaet.
INVIERICHEYTGROEYENDE. BETROVT INGODT.
105
Nievw liedeken op de wyse;
Om een die ick bemin leef ick in rouwe.
DEn Mey die staet seer groen, Lustich ten toone,
VVilt v te velde spoen, Elck in persoone,
VVãt Phoebus die geeft nu sijn clare stralẽ, Sijn peerden hy snel stiert,
En rustich wel maniert, De cruyden schoon verciert, Gaet hy voort halen.
Aurora coel en soet Bedaut de wegen, Sephirus metter spoet Brenght soeten regen,
Flora die houen nu schoon mach coleuren, Siluanus ruyst door d'wout,
Die vogels jonck en out Singen, niet meer benout Sy nu en treuren.
Den grouen Satier Pan Gaet nu vast soecken Siringa waer hy can, In allen hoecken,
Sijn pijpken sal hy nu haest laten clincken, De negen Musen wijs,
Die singen nu om prijs, Den ouden Titan grijs Siet men oock blincken.
Diana men nu siet De jacht hanteren, Het wilt sy lustich schiet, Nae haer begeren,
Hoe wel dat haer Acteon comt bespieden, Hy werdt van haer geloont,
Met hoornen ras gecroont, Ten heeft hem niet verschoont Sijn haestich vlieden.
Prince.
Apollo siet men nou Daphne na jagen, VVech dan Thesus ontrou, Aenhoort het clagen
Van Ariadne, die ghy hebt verlaten, Acis nu weder leeft,
106
Refereyn.
PRijst, looft ende bemindt, ghy minnaers al gelijck,
Een maget fraey ten toon, sy is van reden rijck, Sy blinckt als die godin Minerua hooch verheuen, T'gelijcken is by haer niemant in geenen wijck,
Waer door mijn geest met vlijt tot haer gans werdt gedreuen, Want Phoebus onuermijdt heeft haer oock prijs gegeuen, Als hy tot Daphnae soet sijn reeden heeft gestiert, Sy is altijt bequaem en noodich in dit leuen, Rethorica lofbaer heet sy wel gemaniert,
Sy draecht een cransken reyn, haer hooft is gelauriert, By cloecke sinnen wijs wordt sy wel meest geuonden, Schoon bloeyende is sy, sy is met deucht verciert, Sy straft den bosen mensch in boosheyt wreet verslonden, Sy is wt s'hemels troon hier by den mensch gesonden, Als een richtsnoer sy scherpt de sinnen meer en meer, Ghy die de reden volcht, wilt al met my vermonden, Sy leert wel-sprecken soet, oock wijsheyt, deucht, en eer, DEmost'nes Orateur had haer in t'hert geprent,
Oock Cicero niet min, want door haer fondament Sijn sy vermaert met lust, als cloeck en wel ter talen, Den Griecxen Nestor oock, tot reden fraey gewent, Vlisses d'wapen creech, en Ayacx die most falen, Ghy minnaers groot en cleyn, volcht dan der reden palen, Die t'Roomsch heyr heeft gestilt in hare gramschap heet, En haer toornighen moet door redens cracht doen dalen, Door t'spreken haers hooftmans was haer t'voornemen leet, Wel-sprekentheyt dick stilt tyrannen boos en wreet, Wel-sprekentheyt maeckt van vyanden weder vrienden, Sy staet tot jeders dienst altijt spoedich gereet,
Wie eest die haer doch haet, alleen den onbekinden, Geeft haer stedts eer en prijs, ghy die oyt deucht beminden, Sy is van goeder aert, sy treckt tot sticht en leer,
T'geen dat ons noodich is, can sy te recht ontbinden, Sy leert wel-spreken soet, oock wijsheyt, deucht, en eer.
WT haer de wijsheyt vloeyt, als wt een puer fonteyn, D'onwetend' sy veracht, sy treckt tot consten reyn, Sy leert de dichters cloeck haer dicht en verskens setten, Den wijsen Solon die t'Athenen int gemeyn
Siet door sijn cloeck verstant, geuonden heeft de wetten, Tot onderstant der vroom, en boosheyt te verpletten, Hoewel dat Momus quaet dees perl altoos benijt, En met sijn vals gebroet oock spant verscheyden netten, Maer Iupiter voorwaer haer voor den val beurijt, Mercurius seer snel is t'haeren dienst met vlijt, De negen Musen wijs de constenaers verbeven, Al op Parnassus pleyn, hoewel dat Zoylus spijt, Daer sy dat soete nat voor haer lief'lijck bereyen, Wt Hipocrene schoon, en dat tot s'geests verfreyn, Wech grouerts dan te mael, verlaet dees maget teer, Met Pan der boeren Godt soo wilt v gaen vermeyen, Sy leert wel sprecken soet, oock wijsheyt, deught, en eer.
Prince.
DEes princelijcke maght stiert oock den mensch tot deught, In alle goet en sticht schept sy genucht en vreught,
In alle vuyl ontucht heeft sy een groot mishagen, Blijft haer gestadich by in als soo ghy vermeught, Want cierlijck int aensien is sy tot allen dagen,
Sy leert tot eerbaerheyt den mensch hem eerlijck dragen, En dat in redens maet, oock deughdich vreughdich sijn, Maer Bachus ouerdaet dat sietmen haer verjagen, Want gulsicheyt met recht is haer verdriet en pijn, Hierom blijft haer getrou, drinckt haren soeten wijn, Wt des wetentheyts vloet, die sy v daer sal schincken, Daer sy haer minnaers wacht met een min'lijck aenschijn, Laet haer ter eeren dan, rondeel, baladen clincken, Sy is seer gratieus, wilt haren loff gedincken, Want Pallas haer omhelst, dus neemt tot haer v keer, Als der Goden vrindin soo sal sy eewich blincken, Sy leert wel spreken soet, oock wijsheyt, deught, en eer.
INVIERICHEYTGROEYENDE. ALTEMETBLY.
108
Nievw liedeken op de wyse;
Den winter cout die ons seer quelden.
DEn coelen Mey groen van coleure Die al dat leeft verheugen doet Staet nu seer schoon in sijnen fleure Door Phoebus stralen claer en soet Boreas cou,, verandert nou
In soeten dou,, en bloemkens schoon Die ons Aurora stelt ten thoon.
Appollo Godt der medecijnen Doet nu sijn cruijden groeyen snel Die alle qualen smert en pynen Door hare cracht genesen wel Diana gaet,, nu vroech en laet Nae het wiltbraet wtiagen stout Door bergh en dalen in het wout.
Pan Godt der heerderkens verheuen Drijft nu sijn schaepkens op de hey, Daer sy met rust en vreughden leuen, En vinden een bequame wey,
Vulcanus vier moet nu van hier, Door het playsier van Phoebus schijn, Die elck verheucht op dit termijn.
Ceres gaet nu haer kooren seyen, Met neersticheyt en hope vast, Om metter tijt weder te meyen Het edel graen dat daer wt wast, Neptunus vloet,, fel en verwoet, Is nu vermoet,, van sijn getier Al door de soete dagen fier.
Prince.
Door Cupido den Godt der minnen VVordt menich cluchtich fayt bestaen Hipomenes verlieft van sinnen VVint Athalantha inde baen Nochtans men siet,, menich verdriet Eylaes geschiet,, door Venus cracht Als Daphne Appollo veracht.
INVIERICHEYTGROEYENDE. ALTEMETBLY.
Refereyn.
O Mensch die altijt nae tijtelijcke eere staet,
Die alle deught en gerechticheyt versmaet, Wat is doch s'werelts eere, als eenen yd'len niet, Schijnende iet in s'menschen ooghen, t'haerder onbaet, Maer altijt loont sy in't eynde met verdriet,
Wat is doch s'werelts eere als een draeyent riet, Dat met een wint wort gedreuen hier ende daer, Oft als hooy, dat men heden seer groene siet, En morghen afgemeyt, ende verdrooght voorwaer, Dus treckt u van s'werelts eer, en vliet voor haer, Iae volght lieuer de deught, als wijs'lijck bedacht, Want sy treckt u tot alle stichtinghe eerbaer,
Met een heerlijcke croone sy haer minnaers verwacht, Hierom verlaet s'werelts eer met al haren pracht, Hoe wel sy haer schoon samblant wtwendich toont, Van alle cloecke Philosophen wordt sy veracht,
Des werelts eer vergaet, maer deught haer minnaers loont. BY exempel is dit seer claerlijck blijckende,
Hoe des werelts eer vergaet, en is afwijckende Geheel republijcken, en bemuerde steden, Waer sachmen in schoonheyt AElis gelijckende, Ofte in rijckdom Carthago ouertreden,
Waer vant men onuerwin'lijcker hier beneden, Als d'machtige Troyen, heerlijck en triumphant, Oft een beter bewoonde ten dach van heden, Als Thebe, oueruloedich van borghers en playsant, Oft oock cierlijcker van toornen aen elcken cant, Als dat vermaerde Capua weerdich gepresen, Min wtvechtelijcker ofte beter gemant, Als Aquilea, ende noch bouen desen, Die geluckiger als Numantia mocht wesen, Dese noch meer ander en sijn al niet verschoont, Dus is't waerachtich, soo ick wel heb gelesen,
110
VEel vroome helden die scheenen onuerwinnelijck, Die alle sijn vergaen, soo't wel is kinnelijck, Waer is Iulius Caesar seer moedich en stout, Die daer had verwonnen, weest dit versinnelijck, Twee ende vijftich oorlogen menichfout,
En is op eenen dach deerlijck vermoort en benout, Wat salmen vanden grooten Pompeius spreken, Die oock op des werelts eere had gebout, En werdt van sijn vrient Ptolomeus doorsteken,
Dien Hannibal diemen t'Roomsch heyr sach doorbreken, Heeft hem seluen gedoodt door't vergiff'lijck venijn, Dien wreeden Syrus is't geluck oock ontstreken, En Sesostris den Coninck soo machtich in schijn, Dat hy hem deed' trecken door vier Coningen fijn, En Drusius sittende triumphelijck gecroont
Op sijnen wagen, heeft oock gesmaeckt des doots ruwijn, Des werelts eer vergaet, maer deught haer minnaers loont.
Prince.
DE deught is seer schoon, claer en lief'lijck sy blinckt, Seer saechtmoedich sy haer minnaers toewinckt, De deught straft den quaet-doender hier in sijn sonden, Den wanckelbaeren, die op twee sijden hinckt
Wijst sy den rechten wegh, tot allen stonden,
Sy vermaent haer, die hier met haet en nijt sijn gebonden, Tot oprechte en min'lijcke conuersatie,
Sy verwerpt den achterclap, die daer slaet wonden, Seer ongenees'lijck, sy biet haer milde gratie, De luxurie en heeft by haer geen statie, Sy is een haetster van die in ouerdaet leuen, Sy schout eergiericheyt vol van fallatie,
Soo die Philosophen te recht hebben geschreuen, Sidt ghy op den cruys-wech, wilt u tot haer begeuen Als Hercules, want by haer alle eerbaerheyt woont, Sy is seer lieffelijck, ende daer beneuen
Des werelts eer vergaet, maer deught haer minnaers loont.
INVIERICHEYTGROEYENDE. PATIENTIEVERWINT.
Nievw liedeken op de wyse;
Schoonste Nymphe van het wout.
ONtwaeckt Rethorisenen vroet, Seer ras met spoet,
Siet doch t'Peoentgen constich branden In viericheyt vol liefden soet,
Momus gebroet
Die moeten nu wiijcken met schanden. Rethorica seer wijs van aert, Die was gebaert
In't Paradijs in den beginne
Als Godt sprack, wast en wordt gepaert, Seer out bejaert
Soo is die suyuer schoon Godinne. Hoort nu Pallas scholieren vry, En comt ons by,
Het vals Hijdra is nu verwonnen, Comt Mercurius bode hly, Vercondicht ghy
Dese feest nu eerst begonnen.
Ras treckt nu naer Parnassum schoon, Elck in persoon,
VVt Hipocrena wilt daer drincken, Hoort daer der Musen soeten thoon, Der Lauren croon
Sal v Apollo daer voor schincken.
Prince.
Orlof ghy Princelijcke Maeght, Die my behaeght,
Rethorica seer hooch verheuen, Hoe wel ghy dickwils wordt belaeght, En naer gejaeght,
Van my wordt v prijs naer geschreuen.
INVIERICHEYTGROEYENDE. PATIENTIEVERWINT.
112
Refereyn.
ALsmen eens ouerpeyst Godts wonderwercken al,
Die dagelijckx geschien hier in dit aertsche dal, Soo machmen wel te recht hier in verwondert wesen, Want d'alderminste daet van menich groot getal Mach van ons nimmermeer te recht worden gepresen, Aensiet de blomkens schoon seer lustich wt-gelesen, Haer blinckende coleur en haren reuck van cracht, Aenschout de cruyden reyn, die menich mensch genesen, Want door haer heylsaemheyt wort alle pijn versacht, Nochtans sy werden wt der aerden voort-gebracht, Die swaert en leelijck is, en vuyl om te betreden, Die reuck noch smaeck en heeft, en luttel is geacht, Om haerder grouicheyt en onbequame seden, Sy geeft den soeten geur en alle schoonicheden, Die in haer niet en sijn, soo elck wel can bespien, Dus machmen seggen wel hierom met groote reden, Groot sijn de wercken Godts, die dagelijckx geschien. SIet van een saeyken cleen wast eenen grooten boom, Daer menich vogel wilt op nestelt sonder schroom, Want door sijn groote hoocht en mach haer niemãt crinckẽ, Den tijt die hy op-wast, en schijnt maer eenen droom, Als hy geleden is voor lieden die't gedincken, Siet die fonteynen claer, haer wateren die blincken Gelijck een criestalijn, sy sijn van smake soet, Nochtans sy comen wt de soute zee om drincken, Heel tegen de natuer door d'aerde opgevloet, Siet hoe de soute zee veel soete vissen voet, Daer sy de werelt wijt doorspijst in alle weghen, Siet oock de groote daet, die een cleen bieken doet, Het welck tot ons profijt seer neerstich is geneghen, Het gheeft in oueruloet al door des heeren seghen Soet honich ende was, voor ons en alle lien, Siet oock wat neersticheyt in't mierken is geleghen, Groot sijn de wercken Godts, die dagelijckx geschien.
HOe menich vogel schoon sietmen in't wilde wout, Van veelderley coleur, sy singen jonck en out, Seer lieffelijck en soet in alle menschen ooren, Den Schepper louen sy met vreuchden menichuout, Die haer geschaepen heeft, en spijst met aes en cooren, Sy vlieghen in de lucht hooch bouen eenich tooren, Dat gheen mensch noch gheen dier in't minste doen en can, Sy reysen eenen wech, die niemant en mach spooren, Gelijck wy daghelijckx met ooghen schouwen aen, Haer menicht is soo groot, dat gheen soo rijcken man Hier opter aerden leeft, die haer den cost sou geuen Drye oft vier dagen lanck, nochtans sy worden van Godt eeuwelijck gespijst met alle die hier leuen,
Siet oock een hooren-beest, die wort in't groen gedreuen, En daer wt brengt sy voort wit melck, alsoo wy sien, En een cleyn spinnecop can wonder netten weuen, Groot sijn de wercken Godts, die dagelickx geschien.
Prince.
O Mensch siet oock eens aen het hemels firmament, De sterren, son en maen seer schoon en exelent, Hoe dat sy haren loop eendrachtelijck volherden, Sy maecken dach en nacht, winter en somer jent, Sy geuen t'hemels licht aen ons op deser aerden, Aenmerckt de winden oock die haest verandert werden In eenen corten tijt tot stilte oft tempeest,
Men can haer niet gesien, niet vatten oft aenuerden, Nochtans soo is haer cracht ter werelt d'aldermeest, Aensiet den blixem snel, daer elck voor is beureest, Door't grouwelijck geluyt der grooter donderslagen, Al slaen sy dickwils doot seer menich mensch en beest, T'en sijn maer dampen drooch, die wt de wolcken jagen, Siet oock den soeten dau des hemels met behagen, Maer van waer dat hy comt en can niemant bedien, Nochtans sijn vruchtbaerheyt en is niet te gewagen, Groot sijn de wercken Godts, die dagelickx geschien.
INVIERICHEYTGROEYENDE. MINT DEGERECHTICHEYT.
114
Nievw liedeken op de wyse; Nu leef ick in't verdriet.
CVpido groot van cracht, Schamt v de schande seer, Om dat ghy dach en nacht Bestrijt mijn hertken teer, Maer wildy prijs ontfaen Van vromicheyt publijck, VVilt gaen, wilt gaen, wilt gaen, Bestrijden uwes gelijck.
VVant allen v gewelt, Dat ghy betoonen meucht, Hebdy geheel gestelt Op mijn teer jonge jeucht, O moordadich tierant V wreetheyt is te groot,
Ghy brant, ghy brant, ghy brant, Sonder te doen de doot.
Och quam de doot subijt, Dat waer een soete smert, VVant nu voel ick altijt Den pijl des doots in't hert, Dat nu door liefden reen Al sterreuende leeft,