Een Train de trainer training ter ontwikkeling van de informatie- en digitale vaardigheden van Drentse burgers op gebied van gezondheid
27
Inhoud
1. Inleiding 2. Trainables 3. Leerdoelen 4. Werkvormen Literatuur28
Inleiding
Gezondheid is belangrijk en gaat ons allemaal aan. Iedereen is weleens ‘patiënt’ op z’n tijd of heeft te maken met gezondheid, ziekte of zorg van naasten. De huidige samenleving doet een steeds groter beroep op de gezondheidsvaardigheden van mensen. Een bepaalde mate van zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid wordt daarmee van burgers verlangd. Door de huidige maatschappelijke en alsmaar verdergaande technologische ontwikkelingen ondervinden veel mensen hier moeite mee.
Gezondheidsvaardigheid (health literacy) is een combinatie van cognitieve en sociale vaardigheden die noodzakelijk is om gepast met gezondheid, ziekte en/of zorg om te gaan. Voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is dit niet vanzelfsprekend. Ze hebben vaak moeite om gezondheidsinformatie te begrijpen, verzamelen en toe te passen. Mensen zijn niet altijd in staat om betrouwbare informatie op internet te vinden, ondervinden moeite in gesprekken met
zorgverlener(s) en weten vaak niet hun weg te vinden binnen de beschikbare zorg. Met een slechtere gezondheid en hogere sterfte tot gevolg.5
Health literacy is een complex begrip. In de literatuur wordt health literacy in drie soorten
vaardigheden onderscheiden: functionele, interactieve en kritische gezondheidsvaardigheden. Waarbij functionele gezondheidsvaardigheid de basisvaardigheden zoals lezen, schrijven, rekenen, digitale vaardigheden en omgaan met informatie over ziekte, gezondheid en zorg inhoudt. Interactieve gezondheidsvaardigheid behelst het vermogen om schriftelijke of mondelinge gezondheidsinformatie te verkrijgen en deze toe te passen in de eigen praktijk. Kritische gezondheidsvaardigheden worden ingezet om informatie over gezondheid, ziekte en zorg kritisch te analyseren en toe te passen om daarmee controle uit te oefenen over het eigen leven.67 . Naast de basisvaardigheden (lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden) houden goede gezondheidsvaardigheden dus nog veel meer in.
De bijeenkomst(en) Vind jezelf Gezond biedt burgers op laagdrempelige wijze een bijdrage aan de gezondheids- en informatievaardigheden en vergroot daarmee hun zelfredzaamheid op dit gebied. Dit wordt gedaan door maatwerk aan te bieden die aansluit op hun persoonlijke situatie. De
bijeenkomst(en) biedt de deelnemer(s):
inzicht in en toegang tot persoonlijke en passende (gezondheids)informatie; motivatie om digitaal vaardig(er) te worden;
kennis van betrouwbare en niet-betrouwbare websites; meer gezondheidsbewustzijn en eigen regie hierin; meer zelfvertrouwen;
een grotere zelfredzaamheid;
voorbereiding op arts-patiëntgesprekken;
activatie tot deelname aan (eventuele) vervolgcursussen.
Om bovenstaande doelstellingen te behalen wordt een Train de trainer training gerealiseerd. Deze training leidt trainers op tot het geven van een effectieve training Vind jezelf Gezond aan personen die deze (verder) willen ontwikkelen.
Ontwikkeling van de training
5 Twickler, M., Hoogstraaten, E., Reuwer, A. Q., Singels, L. Stronks, K. Essink-Bot M. (2009) Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden vragen om een antwoord in de zorg. Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:A250
6 Brandt E. De mondige patiënt bestaat niet. Med Contact. 2009;64:370-3.
7 Snelders S, Meijman FJ. De mondige patiënt. Amsterdam: Bert Bakker; 2009.
29 De basis voor de Train de trainer training is tweeledig. Enerzijds is de training inhoudsgericht. Wat is
health literacy? Waarom zijn gezondheidsvaardigheden belangrijk? Wat is de rol van de Bibliotheek in
gezondheidsvaardigheden? Aan welke doelen moet een dusdanige training voldoen? En waar vind je betrouwbare gezondheidsinformatie online? Anderzijds is de training vooral gericht op de deelnemers en de omgang hiermee. Hoe benader je participanten op de juiste manier? In welke (cursus)omgeving voelen zij zich het meeste thuis? Hoe benader je deelnemers juist wel of niet? Welke eigenschappen bezit de ideale trainer? Hoe motiveer je deelnemers voor een passende vervolgcursus? En welk cursusaanbod is er mogelijk?
De input voor het realiseren van de training is verkregen door de literatuur op het gebied van gezondheidsvaardigheden en de evaluaties uit de pilotbijeenkomst Vind jezelf Gezond te
onderzoeken, die gehouden is in gemeente Borger-Odoorn. De bevindingen uit de pilot zijn meegenomen en vormen een belangrijke basis voor het advies in de omgang met deelnemers. Trainers dienen rekening te houden met een aantal aspecten wanneer zij een Vind jezelf Gezond training geven. De training dient:
laagdrempelig en niet belerend te zijn aansluiting te vinden bij de deelnemers door:
o naar hen toe te gaan: cursus op locatie/in een vertrouwde omgeving o maatwerk: aanbod afstemmen op behoefte/vragen van deelnemers deelnemers gelijkwaardig benaderen
o neutraal thema: gezondheid geldt voor iedereen o zelfredzaamheid geldt voor iedereen
Daarnaast wordt van de trainer(s) verwacht dat zij:
kennis hebben van de aangeboden cursusopzet en materialen
achtergrondkennis bezitten over gezondheidsvaardigheden (health literacy) de rol van de Bibliotheek tijdens de bijeenkomst(en) benadrukken
pro-actief zijn: deelnemers motiveren en waar mogelijk stimuleren voor vervolgaanbod respectvol en informeel zijn in de omgang met deelnemers
Voor het ontwikkelen van de Vind jezelf Gezond Train de trainer training staat in dit document ieder hoofdstuk een stap centraal in het ontwikkelen van deze training. Er is gestart met bestuderen van de literatuur over gezondheidsvaardigheden en het in kaart brengen van de evaluaties van de pilot in Borger-Odoorn. Hieruit zijn concrete trainables geformuleerd. Vervolgens zijn er leerdoelen opgesteld en werkvormen geselecteerd die daaraan gekoppeld zijn. Tot slot is een PowerPointpresentatie en een daarbij behorend draaiboek ontwikkeld.
Trainables
In ontwikkeling naar de trainables is de bestaande literatuur over gezondheidsvaardigheden onderzocht en de evaluatie van de pilot Gezondheidsvaardigheden in gemeente Borger-Odoorn meegenomen. Hieruit zijn twee trainables ontwikkeld. Trainable 1 dient als achtergrondinformatie voor de trainers en is vooral inhoudsgericht. De trainable gaat in op health literacy in het algemeen, het belang van goede gezondheidsvaardigheden, de gradaties die hierbinnen te onderscheiden zijn en de rol die de Bibliotheek hierin speelt. Inspiratie hiervoor is opgedaan uit de het artikel van Twickler et. al. (2009) waarin gesproken wordt over de verschillende soorten gezondheidsvaardigheden en het feit dat goede geletterdheid (basisvaardigheden) niet meteen samenhangt met voldoende
30 van en de omgang met participanten. De trainables die binnen deze Train deze trainer training zijn ontwikkeld en centraal staan zijn als volgt geformuleerd:
Trainable 1
- Health literacy (gezondheidsvaardigheden) is een complex begrip en behelst meer dan alleen voldoende basisvaardigheden (lezen, schrijven, rekenen, digitale vaardigheden).
- Er zijn verschillende vormen van gezondheidsvaardigheden te onderscheiden: functionele, interactieve en kritische gezondheidsvaardigheden. Binnen deze gezondheidsvaardigheden zijn gradaties zichtbaar in mate van geletterdheid.
- In de Bibliotheek nieuwe stijl verschuift de focus van klassieke naar maatschappelijke
Bibliotheek. Biblionet Drenthe stimuleert de ontwikkeling van gezondheidsvaardigheden (door communicatie- en informatievaardigheden) van Drentse burgers en draagt hiermee bij aan een vitaal en vaardig Drenthe.
- Trainees zijn op de hoogte van de gestelde cursusdoelstellingen (zoals beschreven in het projectplan Gezondheidsvaardigheden).
- Door jezelf de juiste vragen te stellen zijn betrouwbare websites te onderscheiden van niet-betrouwbare websites.
Trainable 2
- Woordgebruik kan van invloed zijn op deelname. Bijeenkomsten onder de noemer
‘presentatie’ of ‘bijeenkomst’ roepen minder weerstand op bij deelnemers dan bijeenkomsten onder de noemer ‘cursus’. Ze zijn minder belerend.
- Een bekende en vertrouwde cursusomgeving bevordert het vertrouwen van de deelnemer(s). Participanten ervaren het als prettig om te werken in de nabijheid van bekenden.
- Deelnemers wensen gelijkwaardig benaderd te worden. Gezondheid gaat iedereen aan en de rol van zelfredzaamheid hierin is voor iedere deelnemer van belang.
- Het profiel van de ideale trainer en zijn/haar onmisbare eigenschappen (onder andere: integer, sociaal, digitaal- en communicatief vaardig, leidinggeven, motiveren,
inlevingsvermogen en het kunnen ontwerpen van een goede training).
- Het cursusaanbod is maatwerk en wordt afgestemd op persoonlijke behoeften en vragen van deelnemers.
Leerdoelen
Voor de twee trainables die centraal staan binnen deze training zijn afzonderlijke leerdoelen
ontwikkeld. Er is bewust gekozen om de training te starten met de leerdoelen van trainable 1 waarbij de inhoud van gezondheidsvaardigheden (health literacy) in het algemeen aan bod komt. Deze kennis dient als basis voor de rest van de training. Trainees leren wat gezondheidsvaardigheden zijn, het belang van deze vaardigheden in te zien, de gradaties te onderscheiden, en hebben kennis van de rol die de Bibliotheek hierin speelt. Dan komt trainable 2 aan bod. Deze is vooral deelnemersgericht. Hoe dienen participanten benaderd te worden? Wat kan juist wel/niet gezegd worden? Hoe stimuleer en motiveer je deelnemers om zich (verder) te ontwikkelen, en welk mogelijk (vervolg)aanbod kent de Bibliotheek?
Leerdoelen trainable 1
Leerdoel 1
31
Leerdoel 2
Trainees hebben inzicht in de verschillende soorten gezondheidsvaardigheden: functionele,
interactieve en kritische gezondheidsvaardigheden, kennen de gradaties in mate van geletterdheid.
Leerdoel 3
Trainees zijn bekend met en hebben inzicht in de rol van de Bibliotheek als maatschappelijk partner in de ontwikkeling van de gezondheidsvaardigheden van Drentse burgers.
Leerdoel 4
Trainees zijn op de hoogte van de cursusdoelstellingen. Zij weten de cursus af te ronden met de gewenste doelstellingen zoals beschreven in het projectplan Gezondheidsvaardigheden:
80% van de deelnemers is daadwerkelijk drie ochtenden aanwezig
50% van de deelnemers geeft bij de evaluatie aan dat de cursus hen bewuster heeft gemaakt van hun mogelijkheden voor zelfredzaamheid en de eventuele ontwikkeling daarvan
50% van de deelnemers geeft bij de evaluatie aan dat zij dankzij de cursus meer zelf de regie in handen kunnen nemen ten aanzien van hun gezondheid
25% van de deelnemers komt na afloop van de cursus terecht bij het Taalhuis of een nadere voorziening voor de ontwikkeling van hun basisvaardigheden)
Leerdoel 5
Trainees weten betrouwbare websites van niet betrouwbare websites te onderscheiden door zichzelf de juiste controlevragen te stellen.
Leerdoelen trainable 2
Leerdoel 1
Trainees zijn zich bewust van de invloed van woordkeuze: bijeenkomsten onder de noemer ‘presentatie’ of ‘bijeenkomst’ roepen over het algemeen minder weerstand op dan bijeenkomsten onder de noemer ‘cursus’. Een minder belerende benadering stimuleert deelname.
Leerdoel 2
Trainees weten dat bijeenkomsten die gehouden worden in een voor de participant passende en vertrouwde omgeving en in de nabijheid van bekenden vertrouwen bevordert.
Leerdoel 3
Trainees weten deelnemers gelijkwaardig te benaderen door te laten zien dat gezondheid en zelfredzaamheid hierin voor iedereen van belang is.
Leerdoel 4
Trainees kunnen benoemen wie de ideale trainer is en welke eigenschappen hij/zij zou moeten bezitten.
Leerdoel 5
Trainees kunnen bijeenkomsten afstemmen op de persoonlijke behoefte en vragen van participanten en weten gepast vervolgaanbod aan te bieden.
32 Ieder leerdoel is gekoppeld aan een deel van de PowerPointpresentatie en kent een specifieke
werkvorm, die stapsgewijs bijdraagt aan het behalen het leerdoel. Alvorens de training start wordt een korte introductie gegeven op het Train de trainer concept: de ervaren trainer begeleidt de minder ervaren trainer in de ontwikkeling van kennis en vaardigheden die zij nodig hebben om zelf een training Gezondheidsvaardigheden te kunnen verzorgen. Daarnaast wordt ook het ‘niets is goed, niets is fout’ principe geïntroduceerd: de training is niet normatief van aard is, maar vooral in het leven is geroepen om de cognitieve processen van trainees te expliceren. Door het inzetten van
leerstrategieën worden de trainees gestimuleerd bewustzijn te ontwikkelen over de processen die een rol spelen bij het geven van een geslaagde training. Zo worden trainees in staat gesteld hun eigen leerproces te monitoren, coördineren en evalueren, al dan niet ondersteund door de trainer.
Leerdoelen trainable 1
Leerdoel 1
Bij leerdoel 1 is gekozen voor een werkvorm met hand-outs. In deze hand-outs staat het begrip health
literacy vermeld. Om metacognitief bewustzijn te ontwikkelen wordt de trainees gevraagd om te
noteren waaraan zij denken bij dit begrip. Wat houdt health literacy in? Waar denk je aan bij dit begrip? En wat komt er bij je op? Deze opdracht zullen zij allereerst zelfstandig uitvoeren.
Tijdens de tweede opdracht behorende bij dit leerdoel gaan de trainees onderling in overleg met hun buurman/buurvrouw. Wat zijn de overeenkomsten en/of verschillen in de door hen gegeven antwoorden en waarom? Door in gesprek te gaan verbreden trainees hun visie op het begrip health
literacy en komen zij gezamenlijk tot nieuwe inzichten. Antwoorden worden plenair genoteerd in de
vorm van een mind map. Tot slot worden een definitie(s) getoond van health literacy om de trainees een idee te geven van het begrip. Aandachtspunt hierbij is dat er geen goed of fout is en dat meerdere mogelijkheden zijn om het begrip health literacy te beschrijven.
Het doel van deze werkvorm is niet alleen het delen van kennis, maar ook wordt het metacognitief bewustzijn van trainees ontwikkeld op gebied van health literacy. Zij worden genoodzaakt te reflecteren op eigen ideeën en ervaringen op dit gebied
Leerdoel 2
Leerdoel 2 bouwt voort op Leerdoel 1 en gaat in op de verschillende gradaties van
gezondheidsvaardigheden (functioneel, interactief en kritisch) en de mate van geletterdheid hierin. Inzicht in gradaties biedt trainees meer inzicht in de belevingswereld en gezondheidsvaardigheden van deelnemers. Tijdens de opdracht wordt gewerkt met hand-outs. Iedere trainee ontvangt een cluster met uitspraken/situaties over gezondheidsvaardigheden. Deze situaties zijn in drie clusters onder te verdelen. De trainee wordt hierdoor cognitief uitgedaagd en maakt kennis met gradaties van
gezondheidsvaardigheden. Vervolgens wordt gevraagd aan de trainees om in duo’s te overleggen, de clusters te vergelijken en eventuele overeenkomsten en verschillen te bediscussiëren. Zo worden zij genoodzaakt hun eigen visie te expliciteren.
Tijdens de tweede opdracht wordt er in tweetallen gediscussieerd over de gemaakte clusters. Aan deze clusters dienen zij labels toe te kennen zodat zij inzicht krijgen in de gradaties van
gezondheidsvaardigheden in mate van geletterdheid. Door deze praktische oefening en het geven van namen aan deze categorieën creëren zij inzicht in gradaties in mate van geletterdheid. Het
onderbewuste wordt bewust gemaakt en doordat zij werken met tweetallen krijgen zij inzicht in elkaars strategieën. Tot slot worden antwoorden plenair besproken en ingegaan op de theorie over de mogelijke gradaties van gezondheidsvaardigheden in combinatie met mate van geletterdheid. Een belangrijk aandachtspunt is dat er geen goede of foute antwoorden gegeven kunnen worden door de trainees. De situatie wordt enkel belicht vanuit het theoretisch kader.
33 Basisvaardigheden zoals lezen, schrijven, rekenen, digitale vaardigheden en omgaan met informatie over ziekte, gezondheid en zorg.
Interactieve gezondheidsvaardigheden
Het vermogen om schriftelijke of mondelinge gezondheidsinformatie te verkrijgen en deze toe te passen in de eigen praktijk.
Kritische gezondheidsvaardigheden
Informatie over gezondheid, ziekte en zorg kritisch analyseren en toepassen om daarmee controle uit te oefenen over het eigen leven.
Het doel van deze werkvorm is het creëren van inzicht in de verschillende gradaties van gezondheidsvaardigheden en de mate van geletterdheid die hiermee samenhangt. Leerdoel 3
Leerdoel 3 bouwt voort op Leerdoel 1 en 2. Trainees hebben inmiddels meer inzicht in het begrip gezondheidsvaardigheden en de mate van geletterdheid hierbinnen. Er wordt aan de trainees
gevraagd om voor zichzelf op te schrijven waarom de Bibliotheek hieraan een bijdrage levert. Hierdoor wordt de eigen visie geëxpliciteerd en metacognitief bewustzijn ontwikkeld.
In de tweede opdracht wordt gevraagd om de antwoorden te vergelijken met de
buurman/buurvrouw. Overeenkomsten en verschillen worden besproken. Middels hardop denken, reflectie en discussie ontwikkelen trainees meer bewustzijn over gezondheidsvaardigheden en de Bibliotheek. Tot slot worden plenair de missie, visie en kernwaarden van Biblionet Drenthe getoond. Biblionet zodat trainees weten wie Biblionet Drenthe is en wat zij doen. Doordat zij kennis hebben van de organisatie kunnen zij dit ook uitdragen in de training die zij geven. De missie, visie en kernwaarden kenmerken de essentie van het werk van Biblionet Drenthe:
Missie
De Drentse bibliotheken willen bijdragen aan de persoonlijke ontplooiing van klanten. De Bibliotheek biedt toegang tot informatie en voedt en inspireert klanten bij het lezen en leren. Klanten ervaren de meerwaarde van de Bibliotheek. Zo is en blijft de Bibliotheek één van de meest gebruikte en geraadpleegde voorzieningen van Drenthe.
Visie
Onze samenleving staat momenteel voor grote uitdagingen. Hoe houden we onze
kenniseconomie op peil? Hoe voorkomen we een verdere tweedeling tussen hoger en lager opgeleiden, stad en platteland, progressieve en conservatieve krachten in onze samenleving? Hoe gaan we om met de steeds verdergaande digitalisering? De Bibliotheek is een belangrijke partner als het gaat om concrete oplossingen voor deze en andere grote vraagstukken van deze tijd:
Partner in het stimuleren dat iedereen meedoet
Partner in het behouden van een vitaal platteland en bloeiend sociaal en cultureel leven
Partner in het ontwikkelen van 21ste-eeuwse vaardigheden en een leven lang leren
Kernwaarden
Actief (erop uit trekken, ondernemend zijn, uitgaan van kansen, oog voor talenten) Verbindend (het leven is geen wedstrijd, samen boven alleen, bruggen bouwen,
34 Open (altijd oprecht, onafhankelijk, onderdeel van lokaal gemeenschap, openstaan
voor nieuwe ideeën, initiatieven en denkbeelden)
Het doel van deze werkvorm is het creëren van inzicht in de missie, visie en kernwaarden van Biblionet Drenthe zodat trainees inzicht hebben in het feit dat ook gezondheidsvaardigheden van Drentse burgers hieraan bijdragen.
Leerdoel 4
Leerdoel 4 gaat in op veiligheid en het vinden van betrouwbare online informatie. Allereerst wordt de vraag gesteld: hoe bepaal je of een website wel of niet betrouwbaar is? Door het stellen van deze vraag worden deelnemers genoodzaakt te reflecteren op het handelen in de eigen praktijk. Hoe bepalen zij zelf of een website betrouwbaar is of niet? En waarom klikken zij nu wel/niet op een bepaalde link? Doordat trainees dit allereerst voor zichzelf noteren wordt het onderbewuste bewust gemaakt. De bevindingen worden vervolgens gedeeld door het plenair bespreken en noteren van antwoorden op de flip-over. De trainer stelt hierbij uiteenlopende vragen om beweegredenen te achterhalen en bewustwording te stimuleren:
Wie is de maker van de website? Via FAQ, de Over ons- of contactpagina moet je gemakkelijk kunnen achterhalen wie de eigenaar van de website is.
Wat is het doel van de website? Bekijk goed de kenmerken van de site: de doelgroep, het doel, de duidelijkheid van de gegeven informatie, de objectiviteit etc.
Hoe is de inhoud van en het tekstgebruik op de website? Zijn er spelfouten? Hoe is de opbouw van de tekst? Zijn de conclusies goed onderbouwt?
Hoe actueel is de informatie? Kijk naar de datum van artikelen of informatie.
Na het stellen van diverse vragen en een plenaire discussie worden de vragen getoond die helpen bij het beoordelen van de betrouwbaarheid van de website. Daarnaast wordt nog een overzicht getoond van een aantal betrouwbare en bruikbare websites waarvan trainees gebruik kunnen maken in de Vind jezelf Gezond trainingen die zij zelf gaan geven.
Het doel van deze opdracht is het creëren van bewustwording over het eigen klikgedrag. Daarnaast geeft het overzicht van betrouwbare websites trainees ideeën voor hun eigen Vind jezelf Gezond presentatie.
Leerdoel 5
Bij leerdoel 5 is gekozen voor een opsomming van cursusdoelstellingen. Door deze doelstellingen plenair kenbaar te maken, worden trainees op de hoogte gesteld van de doelstellingen zoals
beschreven in het projectplan Gezondheidsvaardigheden. Deelnemers hoeven de gegeven informatie niet daadwerkelijk toe te passen in de praktijk, maar wel dienen zij op de hoogte te zijn van de door Biblionet Drenthe en Zorgbelang Drenthe gestelde doelen voor de Vind jezelf Gezond bijeenkomsten. Door kennis van deze doelstellingen weten trainees richting te geven aan de cursus en de inhoud daarvan.
Het doel van deze werkvorm is inzicht in de cursusdoelstellingen en de feiten waarop geëvalueerd