Algemeen
De eerste momenten na het overlijden van een dierbare, zijn vaak chaotisch. Het is als nabestaande moeilijk om de realiteit te aanvaarden en het kan zijn dat je het hele gebeuren verdoofd meemaakt. Pas in een later stadium dringt de psychische, maar ook de fysieke pijn van het verlies door.
Het is als nabestaande belangrijk om eerst en vooral verdriet toe te laten, alvorens actief aan het verwerkingsproces te beginnen. Het rouwproces kan niet van start gaan, zolang je als nabestaande het verdriet niet in je leven toelaat. Verdriet en rouw zijn noodzakelijk om te beseffen dat je geliefde niet meer aanwezig is waardoor interne en externe veranderingen moeten worden doorgevoerd. Het verwerkingsproces is een actieve werking. Dit betekent niet dat de uitdrukking van verdriet bij elke nabestaande even hevig hoeft te zijn. Je moet als nabestaande jouw eigen proces doorlopen. Iedere nabestaande heeft een andere relatie met de overledene, wat elk verwerkingsproces uniek maakt. Een rouwproces kan vergeleken worden met een vingerafdruk. Omdat iedere ervaring uniek is, zal elkeen dit proces ook op eigen wijze beleven. Er bestaan geen twee zelfde rouwprocessen.
De moeilijkheid als nabestaande zal misschien zijn dat je overladen wordt door tal van emoties. Hoe kan ik nu als nabestaande dit verlies gaan verwerken? Bij sommige nabestaanden vergt het enorm veel fysieke en emotionele inspanningen om de afwezigheid van de dierbare overledene te aanvaarden en een leven zonder geliefde op te bouwen. Wat vooraf voor jou werd ervaren als een dagdagelijkse routine, kan na het verlies aangevoeld worden als een loodzware opdracht. Deze moeilijkheid gaat in sommige gevallen gepaard met de onwetendheid van de omgeving.
De omgeving zal zich misschien niet altijd even bewust zijn van hoeveel energie de dood van de overledene vereist. Wees open tegen jouw omgeving, zodat de omgeving voor jou een steun kan betekenen.
Het overlijden van jouw dierbare betekent het verwerken van het verleden, het heden en de toekomst. In eerste instantie rouw je om het verlies van je geliefde, maar daarnaast zal je ook geconfronteerd worden met de toekomst (dromen, wensen, fantasieën, onvervulde verwachtingen, gevoelens en behoeften die in duigen vallen) of het verleden (herinneringen, onopgeloste conflicten,…). Het gaat om verdriet om wat je verloren hebt, wat je nooit hebt gehad en wat je nooit meer zal kunnen hebben.
Er bestaan tal van theorieën en beschrijvingen over hoe een rouwproces het best kan verlopen. Het gevaar bij het opstellen van een theorie is het feit dat er geen rekening wordt gehouden met de specifieke behoeften, ervaringen of werkelijkheden van de rouwende. Het wordt beschouwd als iets dat trapsgewijs moet gebeuren. Het is belangrijk om mee te geven dat de algemene theorie enkel een hulp is in het begeleiden van het rouwproces, maar dat je in geen geval jouw specifieke situatie mag vergeten. Bepaalde reacties zijn terug te vinden bij alle rouwenden, maar ze worden beïnvloed door de verscheidenheid van persoonlijke karakteristieken en psychologische, sociale en fysieke factoren. Als rouwende zal je heen en weer bewegen tussen de rouwfasen.
3.1. De vermijdingsfase
De vermijdingsfase is een reactie die optreedt bij het ontvangen van het slechte nieuws en de onmiddellijke periode daaropvolgend. Er is sprake van shock, ontkenning en ongeloof. Als nabestaande stort de wereld volledig in: er is complete chaos. Het menselijk lichaam en de psyche worden overdonderd door allerlei gevoelens en gedachten. Verwarring, onbegrip en wanorde krijgen de bovenhand. Op intellectueel niveau kan het zijn dat je als nabestaande op zoek gaat naar rationele verklaringen voor de tijdelijke afwezigheid van de geliefde. Op deze manier ga je confrontatie uit de weg.
Geleidelijk aan maakt de shocktoestand plaats voor de ontkenningsreactie.
Op dit punt is het cruciaal dat er bewijzen van het verlies ter beschikking zijn, zoals het lichaam van de overledene. Als zorgverleners adviseren wij jou dan ook als nabestaande om het lichaam jouw dierbare te zien.
Deze confrontatie met de realiteit is uiteraard bijzonder pijnlijk, maar is uiteindelijk ook heilzaam. Het is moeilijk de dood te aanvaarden als we die niet met eigen ogen hebben aanschouwd. In dit stadium gaat het erom te begrijpen wat er gebeurd is: hoe, wanneer, waar,…?
3.2. De confrontatiefase
De confrontatiefase wordt overheerst door de intensiteit van emoties. Als nabestaande zul je langzaam aanvoelen dat bepaalde verwachtingen en wensen onvervuld blijven. Hierdoor wordt het verdriet en de pijn steeds heviger. Dit brengt woede en protest teweeg. Het kan zijn dat je als nabestaande de verbinding met jouw geliefde probeert te herstellen, uit angst alleen te vallen. Deze poging kan gekenmerkt worden door teleurstelling: hoe meer je als nabestaande jouw geliefde probeert terug te vinden, hoe meer je tot het besef zal komen dat jouw geliefde overleden is. Dit kan leiden tot depressie, desorganisatie en wanhoop.
Het is dan ook belangrijk dat je de nodige ondersteuning krijgt. Het is een fase dat gekenmerkt wordt door ‘boosheid-verdriet’. Belangrijk is wel om te beseffen dat iedere nabestaande een eigen manier heeft om met emoties om te gaan, probeer dan ook begrip op te brengen voor de reactie van de ander. Je moet als nabestaande voor jezelf uitmaken wat belangrijk is. De ene nabestaande zal nood hebben om de emoties onder woorden te brengen, terwijl de andere zijn/haar emoties probeert te uiten via non-verbale expressie. Het willen uitdrukken van emoties gaat evenwel vaak gepaard met het niet kunnen. Als nabestaande kan het zijn dat je niet weet hoe je je emoties moet uiten. Je kan jezelf als nabestaande ervaren als vreemde, bang over hoe je bent of zal worden.
Het verwerkingsproces kan pas van start gaan als je als nabestaande onder ogen ziet dat het overlijden werkelijk heeft plaatsgevonden. Een veel voorkomende eerste reactie is het vermijden van pijn. Het is een begrijpelijke en natuurlijke reactie. Uiteindelijk zullen deze vermijdingspogingen de pijn opstapelen, dit brengt nog meer verdriet met zich mee. Pijn en verdriet zullen uiteindelijk moeten gevoeld worden. Na verloop van tijd zal je als nabestaande nieuwe manieren van omgang ontdekken met de overledene, de externe wereld en zichzelf. Pas in de herstelfase ben je als nabestaande in staat een nieuwe band te ontwikkelen.
3.3. De herstelfase
In de herstelfase zal het verdriet stapsgewijs afnemen, waardoor je als rouwende weer in staat zal zijn om jezelf terug te integreren in het sociale leven van alledag. Dit betekent niet dat je jouw geliefde bent vergeten, maar dat zij een bijzondere plaats krijgt toegewezen in jouw leven. In deze fase zal je je ervan bewust zijn dat je de nachtmerrie zal overleven. Het overlijden betekent niet het einde van jouw leven, maar je zal de gebeurtenis wel altijd met jou meedragen. Het betekent dus dat er geen definitief afsluiten is van het verlies, maar wel dat het verlies een bijzondere plaats krijgt in jouw leven.
De bedoeling is dat je als nabestaande op één of andere manier leert omgaan met het verlies. Dit betekent dat je eerst en vooral een nieuwe relatie moet vormen met de geliefde. Het is vele gevallen onmogelijk om een relatie volledig te verbreken bij een overlijden, zeker wanneer de geliefde een centrale rol speelde in jouw leven. Tijdens de herstelfase zal je een realistisch beeld krijgen van de geliefde, waarbij je zijn/haar goede en slechte eigenschappen, gelukkige en droevige momenten in het leven zal kunnen benoemen.
Een nieuwe relatie kan op verschillende manier worden opgebouwd door middel van identificatie. Het deelnemen aan rituelen, zoals het vieren van de verjaardag van jouw geliefde of het aanraken van materiële objecten, zoals een foto, een kledingstuk, een lokje haar, verwijzen op een symbolische manier naar de geliefde. Dit kan een enorme steun zijn in het rouwproces. De meest voorkomende manier is het meedragen van de geliefde in het eigen leven. Dit kan door te praten over en te denken aan de geliefde.
In de herstelfase is het ook belangrijk om als nabestaande stil te staan bij jezelf. Dit betekent het herzien van de bestaande wereld en de vorming van een nieuwe identiteit. Zowel de wereld als jij als nabestaande zal anders geworden zijn. Na het verlies van een geliefde zal je als nabestaande onder ogen moeten zien dat je een andere persoon bent geworden. Het is belangrijk dat je uit het conflict ontwaakt en betekenis en geluk terugvindt in het leven. Dit kan bij jou als nabestaande
schuldgevoel oproepen, omwille van het feit dat je aan het genieten bent van het leven zonder de aanwezigheid van de geliefde. Als rouwende heb je uiteindelijk twee keuzes: genieten en het leven terug opbouwen of zichzelf verliezen in verdriet.
Heb je moeilijkheden tijdens jouw verwerkingsproces, aarzel dan zeker niet om volgende instanties te contacteren:
• Sociale dienst (058/334.012)
• Psychologische dienst (058/333.239)
• Dienst spiritualiteit en zingeving (058/333.593)