Het is goed om bij de opzet van welke vorm van gedragsbeïnvloeding dan ook, in het achterhoofd te houden dat het er steeds om gaat, het gewenste gedrag op te roepen.
Tabel 2
Versterking van gewenst gedrag,
verzwakking van ongewenst gedrag Gewenst gedrag
Ongewenst gedrag
Versterkt moet worden:
Voordelen van nuchter achter het stuur zitten Bijvoorbeeld:
Wijzen op de geringere kans op een ongeval, op het sociaal aanzien van iemand die " nee" zegt als.
hij nog moet rijden.
Nadelen rijden onder invloed Bijvoorbeeld:
Wijzen op kans van een ongeval, kans datje door eigen schuld iemand doodrijdt, kans op (zware) straf en ontzegging rijbevoegdheid
Verzwakt moet worden:
Nadelen van nuchter achter het stuur zitten Bijvoorbeeld:
Erop wijzen dat het niet "flink"
(meer) is om te rijden als je gedronken hebt.
Voordelen rijden onder invloed Bijvoorbeeld:
Het is niet waar dat je beter rijdt als je wat gedronken hebt.
Daartoe bestaan in principe vier mogelijkheden: a. de voordelen van het gewenste gedrag groter en b. de nadelen kleiner maken, en c. de nadelen van het ongewenste gedrag (rijden onder invloed) groter en d.
de voordelen kleiner maken.
Daarbij gaat het niet in de eerste plaats om objectieve voor- en nadelen maar om voor- en nadelen zoals de persoon in kwestie die ziet of ver-wacht. Bijgaand schema geeft met een paar voorbeelden aan wat er versterkt en verzwakt moet worden. Zoals uit de voorbeelden blijkt kunnen de al dan niet vermeende voor- en nadelen van wel en niet vei-lig verkeersgedrag zowel door handhaving als door educatie/voorlich-ting worden beïnvloed.
In het volgende wordt, uitgesplitst naar instructie, training, modeling en straffen/belonen, uiteengezet hoe rijden onder invloed kan worden te-gengegaan via onderwijs, voorlichting, opleiding, handhavingen via een gecombineerd alcoholproject.
5.5 Onderwijs
Het gaat bij verkeersonderwijs in het algemeen vooral om instructie en training. Training is in het kader van alcohol en verkeer niet zo relevant;
wat overblijft is dus:
• Instructie
Al eerder in deze module werd benadrukt hoe belangrijk het is dat van meet af aan de combinatie alcohol en verkeer als onaanvaardbaar wordt beschouwd. Daartoe is het van belang dat al vroeg, en dus in het onderwijs, aandacht wordt besteed aan:
- de risico's van alcohol en verkeer, onder te verdelen in:
- kennis omtrent effecten alcohol op waarnemen en beslissen, - kennis van de verhoogde ongevalsrisico's bij rijden onder invloed, - besef van de consequenties als je iemand onder invloed hebt aan- of
doodgereden,
- besef dat alcohol zelf-beoordeling verslechtert,
- besef van de sociale afkeuring van overmatig alcoholgebruik en van rijden onder invloed,
- wettelijke regels en limieten en de betekenis daarvan in de praktijk (rij-den onder invloed is een misdrijf, strafmaat, etc),
- mogelijkheden om je te verzetten tegen sociale druk (van de leeftijds-genoten) om te drinken.
Zeker bij de bovenbouw van het Voortgezet Onderwijs, wanneer de kans realistischer begint te worden dat de leerlingen zelf onder invloed rijden, zijn verder van belang:
- weten dat er geen trucs zijn die ervoor zorgen dat de alcohol snel wordt afgebroken,
- alternatieve verplaatsingsmogelijkheden (bijvoorbeeld discobus of af-spreken wie vanavond rijdt) voor als je gedronken hebt,
- indien van toepassing: kennis van de intensieve aselecte politiecontro-les.
5.6 Opleiding
• Instructie
Instructie over rijden onder invloed maakt normaal deel uit van de theo-rie-opleiding voor het rijexamen. Het gaat dan eigenlijk om een intensi-veren en nog meer op de praktijksituatie richten van wat idealiter ook al in het onderwijs aan de orde is geweest, dus:
- de risico's van alcohol en verkeer, onder te verdelen in:
- kennis omtrent effecten alcohol op waarnemen en beslissen, - kennis van de verhoogde ongevalsrisico's bij rijden onder invloed, - besef van de consequenties als je iemand onder invloed hebt aan- of
doodgereden,
- besef dat alcohol zelf-beoordeling verslechtert,
- besef van de sociale afkeuring van overmatig alcoholgebruik en van rijden onder invloed,
- kennis van de wettelijke regels en limieten en de betekenis daarvan in de praktijk (rijden onder invloed is een misdrijf, strafmaat, hoeveel gla-zen per uur "mag", etc),
- weten dat er geen trucs zijn die ervoor zorgen dat de alcohol snel wordt afgebroken,
- kennis van alternatieve verplaatsingsmogelijkheden (bijvoorbeeld dis-cobus of afspreken wie vanavond rijdt) voor als je gedronken hebt,
5 Gedragsbeïnvloedingsmethodieken
genoten) om te drinken.
- kennis van de intensieve aselecte politiecontroles.
• Straffen/belonen:
"Straffen" en belonen maken deel uit van de opleiding, waarbij belo-nen meestal de gedaante heeft van een complimentje als een goed ant-woord wordt gegeven.
Juist in het kader van de theorie-opleiding kan uitstekend gebruik wor-den gemaakt van groepsgesprekken tussen de cursisten, met als doel het versterken van de attitude dat alcohol en verkeer niet samengaan.
5.7 Voorlichting
Voorlichting kent vele vormen en kanalen. Zie hiervoor ook hoofdstuk 6, "intermediairs" en 10, "beschikbare materialen".
• Instructie:
Voorlichting heeft per definitie vooral de vorm van instructie. De voorlichting kent, overeenkomstig het schema van 5.4, vele onderde-len:
- voorlichting gericht op het versterken van de voordelen gewenst ge-drag, c.q. nuchter achter het stuur zitten (veiligheid, sociaal aanzien etc),
- voorlichting gericht op het versterken van nadelen ongewenst ge-drag (kans op een bekeuring of zelfs ongeval met alle respectievelijke consequenties van dien); voorlichting gericht op verhogen subjectie-ve pakkans,
- voorlichting gericht op het ontkrachten van de voordelen van onge-wenst gedrag ("het is niet zo flink"),
- voorlichting gericht op het ontkrachten van de nadelen van gewenst gedrag, dus van nuchter achter het stuur zitten (het is niet onsportief of asociaal, in tegendeel)
- Voorzover dat niet gebeurt in het kader van de bovenstaande, vrij sterk op attituden gerichte informatie wordt natuurlijk ook aanvul-lende objectieve informatie gegeven. Het gaat dan bijvoorbeeld om vervoersalternatieven voor als je gedronken hebt of van plan bent dat te gaan doen.
Ook kan in het kader van de "instructieve" voorlichting al gebruik worden gemaakt van ademtesters. Betrokkenen weten dan wat dat zijn, en de dreiging van een echte alcoholcontrole wordt er des te reëler door.
• Modeling
In het kader van de voorlichting kan een in de regio bekende en in aan-zien staande persoon (burgemeester, pop- of sportidool) publiekelijk verklaren, niet te rijden als hij/zij heeft gedronken. Andere weggebrui-kers kunnen dat voorbeeld volgen. Dat kan gebeuren door het onderte-kenen van een verklaring die hen door de promotieteams kan worden uitgereikt. Als beloningen bevestiging kan dan een sticker worden uit-gereikt met een tekst als "Ik rij alcoholvrij". Dat geeft bovendien de morele verplichting om dat dan ook inderdaad te doen.
Gebruik kan worden gemaakt van bestaand folder- en ander materiaal van onder andere Veilig Verkeer Nederland, zoals affiches, radiospots, etc.
Weliswaar is geïsoleerde voorlichting gericht op rijden onder invloed ef-fectiever dan op bijvoorbeeld te hard rijden, maar ook hier heeft voor-lichting haar grootste rendement in combinatie met handhaving.