3.3 Het journaal van Roelof Roelofsz
3.3.8 Vertrek uit Patani
Wanneer de Hollanders hun vertrek aan de koningin bekendmaakten, beloofde zij om de achterblijvende handelaars van de loge bij te staan, mits deze geen dronkaards waren. Daarnaast verontschuldigde de koningin zich omdat zij de Hollanders niet elke dag heeft kunnen uitnodigen aan haar hof, omdat het voor een vrouw niet gepast zou zijn dit te doen in Patani. Ten slotte maande de vorstin de Nederlanders aan om steeds terug te komen naar Patani wanneer ze in Oost-Indië zouden zijn. Naast deze boodschappen schonk ze een vergulde krisdolk aan Jacob van Neck, die op zijn beurt antwoordde dat hij dankzij dit geschenk aan haar zou blijven denken. De admiraal gaf ten slotte ook zijn woord aan de koningin dat hij de schepen van haar onderdanen
74 Journaal van Roelof Roelofsz., 1: 258. 75 Journaal van Roelof Roelofsz., 1: 259-60.
43 zo goed mogelijk zal helpen. Met dat was het tijd om te vetrekken, wat ze deden na nog een laatste gift fruit en confituren te genieten. Op de ochtend van 23 augustus 1602 hesen de Hollandse schepen de zeilen om, samen met de Zeeuwse schepen die ook in Patani aangemeerd lagen, aan de terugtocht te beginnen. Enkele bijzonderheden van deze terugreis waren dat in totaal twee bemanningsleden werden gered na overboord te vallen en ook deze van de grote ziekteplaag vooraleer het eiland Sint-Helena bereikt werd. Uiteindelijk sloot Roelofsz. zijn dagboek eveneens af met de vermelding dat de schepen op 15 juli 1604 arriveerden in de Republiek.76
44
4 Analyses van de diplomatieke interacties
De reisdagboeken van Jacob van Neck en Roelof Roelofsz. bieden een kleurrijk beeld van de zeereis die de Hollanders hebben ondernomen. Ook al zijn deze bronnen niet volledig uit de doeken gedaan, toont de voorgaande beknopte beschrijving toch hoe kleurrijk en divers de inhoud van de dagboeken zijn. Dankzij deze vroegmoderne reisjournalen zullen verschillende onderzoeksvragen voorgesteld worden, om zo de centrale probleemstellingen van de thesis te beantwoorden. Enerzijds wordt de vraag gesteld hoe de diplomatieke interacties tussen de Hollandse compagnieleden en Patani verliepen. Anderzijds zal aan de hand van de onderzoeksvragen ook gekeken worden welke rol Jacob van Neck speelde bij deze interacties en of hij als een diplomaat kan beschouwd worden. In de volgende delen zullen de verschillende diplomatieke elementen uit de dagboeken geanalyseerd en besproken worden, met behulp van verschillende inzichten uit de NDH. Eerst zullen de verschillende actoren die van belang waren tijdens de contacten worden voorgelegd. Door te kijken naar de kenmerken van deze individuen en deze beter te begrijpen zal getracht worden om een beter inzicht van de diplomatieke interacties te krijgen. Vervolgens zullen enkele ceremonies worden bestudeerd, waaronder deze van de patentbrief, aan de hand van methodes uit onderzoeksvelden zoals de materiële cultuurstudies en de antropologie. Na deze analyse zullen de geschenken die tijdens ceremonies en op andere momenten geschonken werden van naderbij bekeken worden. Aan de hand van verscheidene bronnen wordt getracht een beeld te vormen van de vorm van deze geschiedenken, maar ook de onderliggende betekenissen en functies van de voorwerpen. De laatste beschouwing zal zich focussen rond de onderhandelingen die werden gevoerd tussen de Hollanders en de Pataanse havenautoriteiten.
Een grote inspiratie voor dit onderzoek was het werk van Bhawan Ruangsilp over VOC-leden aan het hof van Ayutthaya. Haar studie naar onder andere de diplomatieke interacties tussen de Nederlanders en de regering van het Siamese koninkrijk biedt een uitgebreid verhaal van de opkomst en evolutie van deze samenwerking. Patani was een eerder toevallige keuze als casus, maar was niettemin een even interessant rijk waar diplomatieke interacties met Nederlandse kooplieden plaatsvonden. Zoals eerder gesteld zijn de inzichten en methodes die voorgesteld werden in de artikels van Ebben en Sicking over de NDH ook grote inspiraties voor deze thesis en zijn verscheidene artikels en boeken gepubliceerd die in deze stijl, al dan niet bewust, volgen. De manier waarop de analyses die hier zullen volgen worden uitgevoerd zijn deels beïnvloedt door de methodes die auteurs reeds individueel hebben toegepast. Hier wordt echter geprobeerd om
45 verschillende analyses samen te brengen rond één casus, om zo een breder beeld van de diplomatieke interacties te kunnen vormen.
Voorbeelden van literatuur die dit soort interacties reeds hebben uitgevoerd spannen van zowel voor, als na de opkomst van NDH in de geschiedschrijving. Te beginnen met analyses naar diplomaten en non-statelijke diplomatieke actoren moet eerst en vooral Guido van Meersbergens bijdrage over de ‘merchant-diplomat’ vermeld worden. Hier brengt hij deze term naar voren om de diplomatieke interacties van Nederlandse compagnieleden te bespreken en verwijst zelf ook verder naar andere werken die soortgelijke interacties bij vroegmoderne handelaars bestudeerden.77 Naast het onderzoek naar Europese actoren hebben auteurs zoals Stefan Amirell ook een diepgaande blik geworpen op de figuren van Aziatische koninginnen, zoals Raja Ijau van Patani.78 Over analyses van ceremoniële activiteiten kan niet anders dan gekeken worden naar het essay van William Roosen over het bestuderen van deze historische plechtigheden. Zijn manier van kijken naar de onderliggende betekenissen van ceremonies is in dit onderzoek ook van belang aangezien het een van de eerste en meest uitgebreide artikels is over dit onderwerp. Meer recente literatuur over protocol en ceremonies bestaan wel, maar zijn niet zozeer in groten getale te vinden.79 Veel ander onderzoek over vroegmoderne diplomatieke ceremonies, dat op soortgelijke manieren te werk gaat in bijvoorbeeld Aziatische context, is spijtig genoeg niet zoveel te vinden. Met betrekking tot de studie van onderhandelingen, zoals hier besproken zullen worden, vallen nog minder soortgelijke studies te vinden. Niettemin is in de NDH, zoals door Ebben en Sicking gesteld, het proces van diplomatie, dan met het eventuele resultaat van de onderhandelingen die plaatsvonden.80 Hoewel hier ook wel gekeken zal worden naar zowel het proces als de verscheidene soorten resultaten van de onderhandelingen, blijft de connectie met NDH voor mij aanwezig door de aandacht op sociale en culturele aspecten binnen het proces. Tot slot zijn er verschillende auteurs die op soortgelijke wijzen te werk zijn gegaan om diplomatieke gift-giving te analyseren. De publicatie van essays, uitgegeven door Zoltán Biedermann, Anne Gerritsen en Giorgio Riello is één zo’n voorbeeld dat een scala aan casussen en onderwerpen bespreekt. Dit soort diverse studies naar de vormen van gift-giving, maar ook de andere soorten
77 Van Meersbergen, “The Dutch merchant-diplomat,” 148.; John E. Wills, Embassies and illusions: Dutch
and Portuguese envoys to K’ang-hsi, 1666-1687 (Cambridge, Mass.: Council on East Asian Studies Harvard University, 1984). ; Leonard Blussé, “Peeking into the Empires: Dutch embassies to the courts of China and Japan,” Itinerario 37, nr. 3 (2013): 13-29.
78 Stefan Amirell, “The blessings and perils,” 303-23.; Stefan Amirell, “Female rule in the Indian Ocean
World (1300-1900),” Journal of World History 26, nr. 3 (2015): 443-89.
79 William Roosen, “Early modern diplomatic ceremonial: A systems approach,” The Journal of Modern
History 52, nr. 3 (1980): 452-76.
46 analyses naar andere elementen uit het NDH, bieden manieren om met een frisse blik naar diplomatieke geschiedenis te kijken.81
Onderzoeken naar deze diplomatieke elementen zijn dus wel in zekere mate apart uitgevoerd, maar deze thesis probeert deze analyses eerder samen te voegen. Door middel van de interactie in Patani wordt geprobeerd om verschillende methodes samen te brengen om te tonen hoe diplomatieke casussen ook misschien onderzocht kunnen worden. Inzichten uit de NDH kunnen zo best samengebracht worden om de veelzijdigheid en onderliggende betekenissen van interculturele contacten te belichten en beter te bestuderen. Aan de hand van de verschillende elementen tijdens de diplomatieke contacten wordt getracht te begrijpen hoe deze processen verliepen en hoe de mensen die deelnamen hier een rol in speelden.
47