Het slikken van antibiotica heeft een direct en onherroepe- lijk effect op het microbiële ecosysteem in de darm. In 20-25% van de gevallen treedt bij gebruik van antibiotica diarree op: Antibiotica geAssocieerde Diarree (AAD). Het in Nederland meest gebruikte antibioticum (amoxiciline) geeft ook een van de hoogste incidenties van AAD. (10)
Toevoeging van probiotica aan een antibioticakuur (en nog enkele weken daarna) beperkt de verstoring van het microbiële evenwicht en verminderd (daardoor) het risico op AAD met bijna 60%. Meta-analyses laten een signifi- cante daling zien van het risico op diarree bij gebruik van probiotica: risk ratio, 0.42 [95% CI, 0.29-0.61], P < .001. (11, 12). Omdat niet alle probiotica identiek zijn, en in veel studies verschillende probiotica zijn gebruikt, is het duide- lijk geworden dat niet iedere willekeurige probiotische stam in staat is om het risico op diarree bij antibioticagebruik te verminderen. R. Kort heeft het initiatief genomen om een nationale gids op te stellen voor in Nederland verkrijgbare probiotica met bewezen effectiviteit tegen AAD. De publicatie met deze gids komt hopelijk later dit jaar uit.
Figuur 1. Darmflora. Fragment uit De tuin der lusten (1503-1515)
van Jheronimus Bosch. Museo del Prado, Madrid.
Het toedienen van antibiotica aan pasgeborenen en jonge kinderen heeft, naast het risico op AAD, nog andere nadelige gevolgen. De verstoring van het microbiële ecosysteem treedt dan op als de microbiota nog in ontwik- keling zijn. In diezelfde periode is ook het immuunsysteem van de pasgeborene in ontwikkeling: via contact met darmbacteriën leert het immuunsysteem wanneer wel en wanneer niet (tolerantie) te reageren. Dat laatste is met name belangrijk omdat het mucosale immuunsysteem natuurlijk constant in aanraking is met darmmicrobiota. Om een mogelijk effect van vroege blootstelling aan antibiotica op de ontwikkeling van darm- microbiota en immuunsysteem te onderzoeken is de zogenaamde INCA-studie uitgevoerd in het Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein en enkele andere ziekenhuizen. (13) 150 kinderen die rondom de geboorte breedspectrumantibio- tica kregen toegediend werden vergeleken met bijna 300 controles. Zoals verwacht werden er verschillen gevonden tussen de ontwikkeling van darmmicrobiota in de antibioti- cagroep en in de controles. Klinische symptomen, waaron- der hoesten, wheezing (piepende ademhaling), koorts >38 °C, loopneus, ontstoken oor, huiduitslag, diarree en meer dan 3 huiluren per dag, werden gedurende 1 jaar wekelijks door ouders bijgehouden en werden geverifieerd door een arts. Op de leeftijd van 1 jaar werd in de antibioticagroep een verhoogd risico voor wheezing gevonden (42% tegen 31%; p=0.028) en een trend voor meer allergische reacties (12% tegen 7%; p=0.06). (14) Ook hadden de met antibiotica behandelde kinderen meer last van infantiele koliek (langdurig huilen). Het kan niet worden uitgesloten dat de hier gevonden late verschijnselen van antibioticagebruik (mede) het gevolg waren van de reden om preventief antibiotica toe te dienen. Deze gegevens vormen een
bevestiging en uitbreiding van eerder beschreven langeter- mijneffecten van antibiotica op samenstelling van darmmi- crobiota (15) en obesitas (16). Vervolgonderzoek zal moeten aantonen of deze late effecten van antibioticagebruik eveneens door probiotica verminderd kunnen worden. Toediening van antibiotica aan een pasgeborene wordt altijd gedaan in het kader van behandeling van of ernstig vermoeden op een infectieziekte. Het gebruik van antibio- tica heeft onherroepelijk een effect op de samenstelling en ontwikkeling van de darmmicrobiota. Als kortetermijneffect kan dit leiden tot diarree. Op langere termijn kan het geassocieerd zijn met immuungemedieerde ziekten. Ook om deze redenen is prudent gebruik van antibiotica geïndiceerd.
Auteur
G.T. Rijkers, Department of Sciences, University College Roosevelt, Middelburg, Laboratorium Medische Microbiologie en Immunologie, St. Antoniusziekenhuis, Nieuwegein
Correspondentie g.rijkers@ucr.nl
Literatuur
1. Hu Y, Wong FS, Wen L. Antibiotics, gut microbiota, environment in early life and type 1 diabetes. Pharmacol Res. 2017 May;119:219-226. doi: 10.1016/j. phrs.2017.01.034.
2. Mårild K, Ye W, Lebwohl B, Green PH, Blaser MJ, Card T, Ludvigsson JF. Antibiotic exposure and the develop- ment of coeliac disease: a nationwide case-control study.
3. BMC Gastroenterol. 2013;13:109. doi: 10.1186/1471- 230X-13-109. Arrieta MC, Stiemsma LT, Dimitriu PA, Thorson L, Russell S, Yurist-Doutsch S, Kuzeljevic B, Gold MJ, Britton HM, Lefebvre DL, Subbarao P, Mandhane P, Becker A, McNagny KM, Sears MR, Kollmann T; CHILD Study Investigators, Mohn WW, Turvey SE, Finlay BB. Early infancy microbial and metabolic alterations affect risk of childhood asthma. Sci Transl Med. 2015 Sep 30;7(307):307ra152
4. Blaser M. Antibiotic overuse: Stop the killing of benefi- cial bacteria. Nature. 2011 Aug 24;476(7361):393-4. 5. Llewelyn MJ, Fitzpatrick JM, Darwin E, SarahTonkin-
Crine, Gorton C, Paul J, Peto TEA, Yardley L, Hopkins S, Walker AS. The antibiotic course has had its day. BMJ.
2017 Jul 26;358:j3418. doi: 10.1136/bmj.j3418. 6. Lynch SV, Pedersen O. The Human Intestinal
Microbiome in Health and Disease. N Engl J Med. 2016: 375:2369-2379.
7. Blum HE. The human microbiome. Adv Med Sci. 2017;62:414-420.
8. Human Microbiome Project Consortium. Structure, function and diversity of the healthy human microbio- me. Nature. 2012;486:207-14.
9. Subramanian S, Huq S, Yatsunenko T, Haque R, Mahfuz M, Alam MA, Benezra A, DeStefano J, Meier MF, Muegge BD, Barratt MJ, VanArendonk LG, Zhang Q, Province MA, Petri WA Jr, Ahmed T, Gordon JI.
Persistent gut microbiota immaturity in malnourished Bangladeshi children. Nature. 2014;510:417-21. 10. Kramer MS, Hutchinson TA, Naimark L, Contardi R,
Flegel KM, Leduc DG. Antibiotic-associated gastrointes- tinal symptoms in general pediatric outpatients. Pediatrics. 1985;76:365–70.
11. Johnston BC, Goldenberg JZ, Parkin PC. Probiotics and the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhea in Infants and Children. JAMA. 2016 Oct
11;316(14):1484-1485.
12. Hayes SR, Vargas AJ. Probiotics for the Prevention of Pediatric Antibiotic-Associated Diarrhea. Explore (NY). 2016 ;12:463-466.
13. Rutten NB, Rijkers GT, Meijssen CB, Crijns CE, Oudshoorn JH, van der Ent CK, Vlieger AM. Intestinal microbiota composition after antibiotic treatment in early life: the INCA study. BMC Pediatr. 2015 Dec 9;15:204.
14. Oosterloo BC, Rutten NB, van Elburg RM, Crijns CE, Meijssen CB, Oudshoorn JH, Rijkers GT, van der Ent CK, Vlieger AM. Neonatal antibiotic treatment is associated with an increased risk for wheezing and allergic sensitization in the first year of life. Allergy 2017, 72, S103, p. 364 (abstract)
15. Blaser MJ. Antibiotic use and its consequences for the normal microbiome. Science. 2016;352:544-5.
16. Shao X, Ding X, Wang B, Li L, An X, Yao Q, Song R, Zhang JA. Antibiotic Exposure in Early Life Increases Risk of Childhood Obesity: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Endocrinol (Lausanne). 2017;8:170.