In de afgelopen vier jaren heeft de Raad een wisseling van perspectief geboden op tal van onderwerpen die raken aan het brede terrein van volksgezondheid en samenleving. Hierin is een aantal ‘rode draden’ aan te wijzen die onmiskenbaar zijn voor de aanpak van de RVS en die de Raad en waar hij voor staat kenmerken.
Evaluatie van de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (2015-2018)
37
Van meet af aan heeft de Raad een pleidooi gehouden voor het erkennen en omarmen van de pluriformiteit in de samenleving. In vrijwel ieder advies van de Raad komt pluriformiteit naar voren als centrale en te koesteren waarde. Gezondheid en welbevinden zijn immers persoonlijkeaangelegenheden, waarover mensen zeer uiteenlopende opvattingen (kunnen) hebben. Dit is complex, omdat de vele verschillende verwachtingen en behoeften van mensen met verschillende achtergronden en opvattingen het lastig maken te benoemen wanneer iets ‘goed’ is geregeld. Vanuit die optiek bezien moet juist verschil gemaakt worden om ‘ieder het zijne’ te kunnen geven in plaats van ‘ieder het gelijke’. Maatwerk is nodig en dat vereist dat moet worden afgeweken van standaarden, protocollen en richtlijnen als de situatie – en de mens daarachter – daarom vragen. Het betekent ook dat afscheid genomen moet worden van de traditionele opvattingen over gelijke behandeling, zonder te vervallen in willekeur.
Veranderende verhoudingen
Een ander terugkerend thema in de adviezen van de Raad betreft de veranderende verhoudingen in de Nederlandse verzorgingsstaat. Deze veranderingen zijn ingrijpend. Zowel de decentralisaties als de herinrichtingen van sociale voorzieningen leiden tot vragen over welke kerntaken de overheid heeft en welke taken en verantwoordelijkheden bij private partijen – organisaties, zorgprofessionals en burgers – belegd zouden moeten zijn en welke bij de centrale overheid en decentrale overheden. De zoektocht naar antwoorden vergt een lange adem en gaat niet vanzelf. De Raad wijst er keer op keer op dat deze verhoudingen continu in beweging zijn, waarbij de aloude en vertrouwde
verticaliteit steeds meer plaatsmaakt voor horizontaliteit. Dit gegeven impliceert dat
vanzelfsprekendheden verdwijnen: taken en verantwoordelijkheden kunnen niet (meer) eens en voor altijd geregeld of afgevangen worden in regels, richtlijnen en protocollen. Rechttoe-rechtaan- oplossingen zijn niet te geven. Het vergt van alle betrokkenen continu verkennen, aftasten en aanpassen en de bereidheid om ook over de grenzen van de eigen verantwoordelijkheid heen te stappen wanneer dat nodig is.
Ongemak
De noodzaak om meer ruimte te maken voor maatwerk om recht te kunnen doen aan de pluriformiteit in de samenleving en het gegeven dat de verhoudingen tussen betrokken partijen meer fluïde (moeten) worden, leiden tot ongemak, omdat het schuurt met de vertrouwde afbakeningen en de behoefte aan zekerheden. Het is voor beleidsmakers en adviseurs verleidelijk om dit ongemak uit de weg te gaan of te negeren en zich te verlaten op pasklare, technocratische oplossingen. De Raad heeft dit ongemak in zijn adviezen juist opgezocht en benoemd vanuit de overtuiging dat hiermee meer recht wordt gedaan aan de diversiteit en kleurrijkheid van onze samenleving.
Eenvoud
In al zijn contacten met cliënten, patiënten, zorgverleners, mantelzorgers en vrijwilligers heeft de Raad gehoord en gezien dat mensen gemakkelijk verdwalen in de complexiteit van de wijze waarop zorg en maatschappelijke ondersteuning zijn georganiseerd en worden bekostigd. Mensen hebben nog te vaak moeite om de zorg te vinden die ze nodig hebben, weten vaak niet wie ze waarop kunnen aanspreken en raken de weg kwijt in de overdaad aan regels en formulieren. De RVS heeft in zijn adviezen steeds het principe ‘eenvoud voor de burger’ als uitgangspunt gehanteerd, of het nu gaat om oplossingen voor schuldenproblematiek, netwerkzorg of toegangsdrempels.
Evaluatie van de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (2015-2018)
38
Pluriformiteit, veranderende verhoudingen, ongemak en eenvoud ziet de Raad als vierkenmerkende rode draden die uitnodigen tot nieuwe manieren van denken en doorbreken van taboes. Deze rode draden zijn geadresseerd en geagendeerd in alle adviezen die in de afgelopen vier jaar tot stand zijn gekomen en vinden steeds vaker weerklank in het zorgveld.
Werkwijzen
De RVS wilde een andersoortige adviesraad zijn door gebruik te maken van andere manieren van informatie verzamelen en presenteren. In de eerste raadsperiode heeft de RVS dan ook met verschillende vormen hiervan geëxperimenteerd. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van grootschalige veldraadplegingen, de organisatie van expertmeetings, het ophalen van informatie tijdens conferenties, de consultatie van VeRS en het deelnemen aan de organisatie van een prijsvraag, opgezet door de Rijksbouwmeester.
Adviezen zijn daarnaast op wisselende wijzen gepresenteerd. Hierbij valt te denken aan bekendere vormen, zoals klassieke adviesproducten, essays, verkenningen en achtergrondstudies, maar ook aan nieuwe en onbekende aanpakken zoals mini-documentaires, infographics en adviezen geschikt voor laaggeletterden. Ook hebben raadsleden en adviseurs de adviezen veelvuldig gepresenteerd op congressen, lezingen en andere evenementen.
De RVS is van mening dat hij de doelen voor de werkwijzen zoals geformuleerd in de werkagenda heeft kunnen realiseren. In gesprekken die zijn gevoerd met stakeholders blijkt dat de RVS gezien wordt als gezaghebbende naam in het veld. Wel constateert de Raad dat de veelheid aan
adviesonderwerpen en werkwijzen niet altijd heeft bijgedragen aan de herkenbaarheid van het profiel van de RVS. Stakeholders geven aan het soms onduidelijk te vinden met welk doel een advies is geschreven.