Het verhoor en de voorgeleiding van de psychisch gestoorde verdachte

1. Inleiding

In dit hoofdstuk wordt de periode van de aanhouding van de verdachte tot en met de (eventuele) voorgeleiding bij de rechter-commissaris besproken. Hieronder vallen de eerste verhoren door opsporingsambtenaren, de inverzekeringstelling en de plaatsing van de verdachte in een (arrestanten)cel/huis van bewaring.

De aspecten die in dit hoofdstuk besproken worden zijn de raadsman bij politieverhoor, de auditieve of audiovisuele registratie van de verhoren, de voorgeleiding met daarbij de mogelijkheid tot opschorting van de voorlopige hechtenis en de overplaatsing van een verdachte.

Bij de verdachte die lijdt aan een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens en daardoor kwetsbaar is, zijn verschillende punten van belang. Een belangrijk aspect is de vraag of een verdachte bij wie vermoed wordt dat deze lijdt aan een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens recht heeft op bijstand van een raadsman vooraf en tijdens het politieverhoor. Daarnaast dient er bij de aanvang van het verhoor besloten te worden of het verhoor auditief of audiovisueel geregistreerd zal worden. Bij de inverzekeringstelling en de voorlopige hechtenis komen de mogelijkheden aan de orde om de voorlopige hechtenis op te schorten, de verdachte te plaatsen in een arrestantencel of huis van bewaring en de psychisch gestoorde verdachte over te plaatsen naar een zorgafdeling of zorglocatie.832_{Met betrekking tot deze punten zijn verschillende Europese}

waarden van belang te weten, de onverwijlde vaststelling en erkenning van de kwetsbaarheid, het recht op praktische en effectieve rechtsbijstand, het recht op effectieve bescherming, het recht op effectieve participatie, het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer (privacy) en het recht op medische bijstand.

De strafrechtelijke beginselen die in de vorige hoofdstukken besproken zijn, het opportuniteitsbeginsel en de proces(on)bekwaamheid van de verdachte, spelen ge- durende alle fases van het strafproces een rol. Deze worden echter in dit hoofdstuk niet opnieuw uitgebreid besproken.

Dit hoofdstuk is ingedeeld in vijf paragrafen. In elke paragraaf, behalve in paragraaf vier, worden de advocaat bij een politieverhoor, de auditieve en audiovisuele registratie van het verhoor en de inverzekeringstelling, voorgeleiding, mogelijke opschorting voorlopige hechtenis en overplaatsing besproken. In de tweede paragraaf wordt de

832 _{De aspecten die besproken worden, zoals raadsman en politieverhoor worden}

besproken vanuit het oogpunt van dit onderzoek wat ziet op de psychisch gestoorde verdachte. Er zal daarom geen uitgebreide uitleg en jurisprudentie overzicht zijn met betrekking tot het Salduz-arrest.

1. Inleiding

832 _{De aspecten die besproken worden, zoals raadsman en politieverhoor worden}

regelgeving besproken, in paragraaf drie de praktijk waaronder de jurisprudentie en de resultaten van het empirisch onderzoek. In paragraaf vier worden de Europese standaarden besproken, waarna in paragraaf vijf een samenvattende analyse zal vol- gen.

2. Regelgeving

2.1 Raadsman bij politieverhoor en de kwetsbare verdachte

Een belangrijke opsporingsmethode is het verhoor van de verdachte. Bij het verhoor is de verdachte object van onderzoek. Het doel van de ondervraging is om meer over het begane delict te weten te komen en andere relevante aspecten voor de beantwoording van de vragen van de artikelen 348 en 350 Wetboek van Strafvor- dering.833_{De opsporingsambtenaren die de verdachte verhoren, geven de verdach-}

te voor aanvang van het verhoor de cautie834_{en leggen uit waar de verdachte van}

verdacht wordt en wat zijn rechten en plichten zijn. Bij een verdachte die vermoede- lijk lijdt aan een psychische stoornis kan dit verhoor extra belangrijk zijn omdat het mogelijk is dat deze verdachte niet begrijpt wat zijn rechten zijn en wat er gevraagd wordt.

Hieronder wordt als eerste het Salduz-arrest en de arresten van de Hoge Raad besproken. Als tweede wordt de ontwikkeling, ontstaansgeschiedenis, van de huidige regeling met betrekking tot de raadsman en het politieverhoor besproken. De Eu- ropese Richtlijn, het concept wetsvoorstel raadsman en politieverhoor, het opsplit- sen van dit concept wetsvoorstel en de huidige regeling komen aan de orde. Als derde komt de kwetsbaarheid van de psychisch gestoorde verdachte met betrekking tot politieverhoren aan de orde.

Salduz en de Hoge Raad

In Nederland is er, na het Salduz-arrest,835_{een discussie ontstaan over de vraag of}

een verdachte recht heeft op een raadsman bij het politieverhoor en de vraag of de verdachte contact mag opnemen met de raadsman voordat dit verhoor plaatsvindt. In het Salduz-arrest bepaalde het EHRM dat er sprake was van een schending van artikel 6 EVRM, omdat de verdachte Salduz door een opsporingsambtenaar niet is gewezen op zijn recht op rechtsbijstand van een raadsman bij de politieverhoren.

833 _{Het beslissingsmodel van de artikelen 348 en 350 van het Wetboek van Strafvordering}

heeft betrekking op de vragen waarover de rechtbank zich dient te buigen na het onderzoek ter terechtzitting. Aan de hand van de vragen uit deze artikelen beoordeelt de rechtbank of de verdachte moet worden veroordeeld.

834 _{Artikel 29 lid 2 Wetboek van Strafrecht.}

835 _{EHRM, 27 november 2008, 36391/02 (Salduz/Turkije).}

HOOFDSTUK 6:HET VERHOOR EN VOORGELEIDING VAN DE PSYCHISCH GESTOORDE VERDACHTE

Uit het Salduz-arrest vloeit voort dat een aangehouden verdachte in de gelegenheid moet worden gesteld om met een raadsman te overleggen voorafgaand aan het eerste verhoor836_{wat door een opsporingsambtenaar wordt afgenomen, behoudens}

bij het bestaan van dwingende redenen om dat recht te beperken.837_{Dit recht komt,}

volgens het EHRM, voort uit artikel 6 EVRM. Wanneer dit recht geschonden wordt, is de verklaring van de verdachte niet bruikbaar als bewijs.

De Hoge Raad heeft zich op 30 juni 2009838_{over deze kwestie uitgesproken. De}

Hoge Raad heeft als regel gesteld dat een aangehouden verdachte, voorafgaand aan het verhoor door een opsporingsambtenaar, de gelegenheid moet hebben een advocaat te raadplegen. Dit houdt niet in dat er een raadsman bij het politieverhoor aan- wezig mag zijn.839_{Een minderjarige verdachte heeft wel recht op bijstand van een}

raadsman of een vertrouwenspersoon bij het politieverhoor.840_{Dit wordt nogmaals}

bevestigd door de Hoge Raad in een uitspraak van 18 november 2014.841_{De Hoge}

Raad geeft aan dat het opstellen van een algemene regeling met betrekking tot de rechtsbijstand met, voor of bij het politieverhoor niet zijn taak is.842_{Als een aange-}

houden verdachte niet dan wel niet binnen redelijke grenzen de gelegenheid krijgt om voor het eerste politieverhoor contact te hebben met een raadsman, dan kan dit ook volgens de Hoge Raad leiden tot een vormverzuim843_{en zal dit in de regel - be-}

houdens in het geval dat de verdachte uitdrukkelijk dan wel stilzwijgend doch in ie- der geval ondubbelzinnig afstand heeft gedaan van dat recht, dan wel bij het bestaan van dwingende redenen om dat recht te beperken - leiden tot uitsluiting van het bewijs van de verklaringen van de verdachte die zijn afgelegd voordat hij een advocaat kon raadplegen.844_{In 2015 scherpt de Hoge Raad}845_{de regels betreffende het recht}

op rechtsbijstand aan. De Hoge Raad beslist dat een aangehouden verdachte per 1 maart 2016 recht heeft op bijstand van een raadsman tijdens zijn eerste verhoor, alsmede de daarop volgende verhoren door een opsporingsambtenaar.846_{Indien een}

aangehouden verdachte niet de gelegenheid is geboden om zich bij zijn verhoor door

836 _{Het gaat om het verhoor over de betrokkenheid van de verdachte bij het strafbare feit/de}

strafbare feiten waarvoor hij is gearresteerd.

837 _{Aanwijzing Rechtsbijstand Politieverhoor, 1 april 2010, Staatscourant 2010, nr. 4003.}

838 _{Hoge Raad, 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3079 zie ook Hoge Raad, 30 juni}

2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3081, Hoge Raad, 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009: BH3084 en Hoge Raad 10 januari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BT7095.

839 _{Van juli 2008 tot juli 2010 is er een tweejarig experiment geweest waarbij de advocaat}

tot het (eerste) politieverhoor toegelaten wordt; Zie Stevens &Verhoeven 2010.

840 _{Hoge Raad, 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3079, R.O. 2.5 en 2.6.}

841 _{Hoge Raad, 18 november 2014, ECLI:NL:HR:2014:3288, R.O. 3.3.}

842 _{Hoge Raad, 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3079, R.O. 2.4.}

843 _{Zoals bedoelt in artikel 359a Wetboek van Strafvordering.}

844 _{Hoge Raad, 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3079, R.O. 2.7.1 en 2.7.2. Zie ook}

Hoge Raad, 10 januari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BT7095, R.O. 2.2.3.

845 _{Hoge Raad, 22 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3608.}