4. Use-cases
4.4 Use-case 3: Het vervoer van afvalstoffen op grond van de EVOA
De use-case in steekwoorden
Probleem: een gecompliceerd proces van meldingen en controles van afvaltransporten Relevante partijen: afval vervoerders, ILT, buitenlandse autoriteiten
Geclaimde bijdrage van blockchain: een vlottere workflow
Juridische implicaties: het corrigeren van gegevens wordt lastiger/onmogelijk, blockchain garandeert
niet dat gegevens (correct) zijn ingevoerd en verschillende nationale interpretaties van de EVOA zijn lastig te accommoderen binnen een blockchainoplossing.
Balans: blockchain lost een aantal relevante problemen niet op.
De Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen (EVOA Verordening)376 stelt regels voor het vervoer van afvalstoffen binnen de Europese Unie. Iedere lidstaat houdt toezicht op het vervoer binnen zijn eigen grondgebied en in Nederland is het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Inspectie Leefomgeving en Transport daarmee belast.377
Het in de EVOA voorgeschreven proces komt in hoofdlijnen op het volgende neer. Bedrijven die afval transporteren binnen de EU zijn vergunningplicht. Aan de verleende vergunningen zijn
voorwaarden verbonden, zoals bijvoorbeeld de maximale hoeveelheid afval die in een jaar vervoerd mag worden. Voor aanvang van ieder transport moet het bedrijf de Inspectie Leefomgeving en Transport van het voorgenomen transport in kennis stellen. De Inspectie controleert dan of het transport binnen de vergunningsvoorwaarden valt. Indien dat het geval is, wordt toestemming verleend. Tevens wordt een melding doorgezet naar de autoriteiten van de transitlanden en het bestemmingsland. Het stelsel vergt derhalve het een en ander aan meldingen en controles. De Inspectie wil verkennen of de voorgeschreven meldingen en daarmee samenhangende controles via smart contracts in een blockchain afgewikkeld kunnen worden.
Daartoe wordt bij wijze van proof-of-concept een blockchaintoepassing gebouwd. Deze toepassing draait op een permissioned blockchain van een BaaS-aanbieder. Dat wil zeggen dat er sprake is van een infrastructuur van nodes die door een aanbieder wordt aangeboden en waarop meerdere
cliënten applicaties kunnen bouwen. De in opdracht van de Inspectie gebouwde
blockchaintoepassing is schaalbaar zodat zij bij wijze van test in de praktijk gebruikt kan worden. Een beperkt aantal vervoerders en de bevoegde autoriteit in België verkrijgen toegang tot de blockchain. Afhankelijk van hun rol kunnen zij gegevens op de blockchain schrijven of deze lezen. Sommige gegevens, zoals bijvoorbeeld bedrijfsgevoelige informatie is alleen toegankelijk voor het betreffende bedrijf en toezichthouders. Dit wordt gerealiseerd door deze gegevens te versleutelen. Alleen de partijen die bevoegd zijn de informatie te raadplegen krijgen de desbetreffende sleutel in handen. De Inspectie neemt de taak van sleutelbeheer op zich.
De huidige praktijk rond de EVOA is dat documenten via e-mail of fax worden uitgewisseld. De Inspectie hoopt de volgende voordelen te kunnen realiseren bij gebruik van een
blockchaintoepassing:
a. Het uitvoeren van toezicht op een meer efficiënte manier.
b. De vervoerders kunnen meldingen efficiënter verrichten en blockchain leidt tot meer transparantie voor de betrokkenen
c. Efficiency en transparantiewinst in de meldingen tussen autoriteiten in verschillende landen. d. Fysieke controles kunnen efficiënter plaatsvinden omdat de controle van de ‘papieren’ al ter hand genomen wordt door de smart contracts, zodat alleen de tijd besteed hoeft te worden
376 Verordening (EG) Nr. 1013/2006 van 14 juni 2006 betreffende de overbrenging van afvalstoffen.
93
aan de daadwerkelijke fysieke controle (stemt het transport overeen met de papieren werkelijkheid?). Fysieke controles blijven wel nodig.
Transporten die nooit ingevoerd zijn in de blockchain kent de blockchain niet. Als ingevoerde
gegevens niet overeenstemmen met de werkelijkheid, kan de blockchain zelf dit niet constateren. Dit is een probleem dat de blockchain niet oplost. Uiteindelijk blijven fysieke controles nodig.
Het oplossen van een fraudeprobleem of een gebrek aan vertrouwen tussen nationale
toezichthouders heeft niet vooropgestaan. In wezen, heeft de uitvoering van de EVOA altijd al gebouwd op een zeker vertrouwen tussen de toezichthouders. Daarin ligt dus niet de grote
meerwaarde van het gebruik van blockchaintechniek. Het gaat meer om efficiency en transparantie. Dat doet overigens de vraag rijzen waarom voor blockchaintechniek is gekozen. Blockchaintechniek heeft namelijk ook nadelen. De onveranderlijkheid van een blockchain kan ook lastig zijn. Dat maakt het bijvoorbeeld lastiger fouten te corrigeren.
Als mogelijke problemen bij de uitrol van de blockchain naar meer landen voorziet de Inspectie de verschillen in interpretatie van en omgang met de EVOA in de verschillende landen. Vooralsnog probeert ze dit probleem voor te zijn door uit gaan van de meest restrictieve interpretatie van de EVOA. De Inspectie voorziet bovendien dat in de toekomst ook persoonsgegevens in de blockchain zullen worden opgenomen, en vraagt zich af of en zo ja, hoe dit te verenigen is met de AVG.
4.4.2 De use-case onder het huidige wettelijk kader
De use-case betreft een door de wet voorgeschreven proces dat gedeeltelijk met behulp van een blockchaintoepassing wordt uitgevoerd. Dit betreft de vraag of een door de wet voorgeschreven proces zich leent voor digitalisering door middel van een blockchain.
Het proces van melding van een voorgenomen transport aan de bevoegde autoriteit bestaat uit vier deelprocessen die centreren rond de volgende elementen: 1. De kennisgeving, 2. Het
vervoersdocument, 3. Het vervoerscontract en 4. De waarborgsom. De kennisgeving
Ten behoeve van de kennisgeving dient het kennisgevingsdocument opgesteld te worden. Een formulier voor dit document is als bijlage IA aan de EVOA toegevoegd. Dit formulier verlangt dat gegevens verstrekt worden over de identiteit van de kennisgever (exporteur), de ontvanger, de vervoerder, de producent van het afval en eventueel de verwijderingsinrichting. Voorts dient informatie verschaft te worden over de te vervoeren afvalstoffen en over de doorvoer- en
bestemmingslanden van het vervoer. Deze gegevens kunnen rechtstreek op de blockchain geplaatst worden of een hash van de gegevens kan daar geplaatst worden. Het kennisgevingsdocument kan persoonsgegevens bevatten. Een belangrijke vraag is of die gegevens in klare taal opgenomen mogen worden of dat er enige vorm van technische bescherming toegepast moet worden (zoals bijvoorbeeld versleuteling of off-chain opslag met on chain alleen een hash).
De kennisgever ondertekent het document en de bevoegde autoriteiten voorzien het document van een stempel en handtekening ingeval van goedkeuring. Art. 26 lid 4 EVOA laat toe dat het
kennisgevingsdocument wordt ingediend en uitgewisseld door middel van elektronische
gegevensuitwisseling met elektronische handtekening (mits de bevoegde autoriteiten deze vorm van gegevensuitwisseling toelaten). De EVOA lijkt er daarmee niet aan in de weg te staan om het
deelproces rond het kennisgevingsdocument in een blockchainapplicatie te vatten. Het vervoerdocument
Bij de kennisgeving dient ook een vervoersdocument aan de bevoegde autoriteiten aangeleverd te worden. Dit document bevat grotendeels dezelfde informatie als het kennisgevingsdocument. Het
94
vervoersdocument moet ook ondertekend worden door de kennisgever. Op grond van art. 26 lid 3 EVOA, mag het vervoersdocument in elektronische vorm, met digitale handtekeningen, worden aangeboden indien het op ieder moment tijdens de overbrenging leesbaar is en indien dit voor de betrokken bevoegde autoriteiten aanvaardbaar is. Aan deze laatste eis kan voldaan worden door middel van een mobiel apparaat. Ook het proces rond het vervoersdocument kan daarmee in een blockchain applicatie worden vormgegeven.
Het vervoerscontract
Op grond van art. 4 lid 4 EVOA, moeten de kennisgever en de ontvanger een contract sluiten over de nuttige toepassing of verwijdering van de afvalstoffen waarop de kennisgeving betrekking heeft. Bij de kennisgeving aan de betrokken bevoegde autoriteiten verklaart de kennisgever dat dit contract bestaat. Omdat het slechts om een (ondertekende) verklaring van het bestaan van het contract gaat lijkt er geen reden aan te nemen dat dit niet ook via een blockchainapplicatie kan geschieden. In de toekomst kan allicht het contract als een smart contract worden afgesloten en beschikbaar zijn op de blockchain. Er zijn geen vormvereisten voor dit contract, maar het moet wel een bindend contract zijn.
De borgsom
Voor elke overbrenging van afvalstoffen waarvoor een kennisgeving is vereist, wordt een borgsom of gelijkwaardige verzekering verlangd ter dekking van: a) de vervoerskosten; b) de kosten van nuttige toepassing of verwijdering, inclusief nodig geachte voorlopige handelingen; en c) de opslagkosten voor 90 dagen (art. 6 EVOA). De kennisgever verklaart in het kennisgevingsdocument dat er een borgsom is gedeponeerd of verzekering is gesloten. Evenals bij de verklaring over het contract is geen reden aan te nemen dat de verklaring niet via een blockchain applicatie afgelegd kan worden. De bevoegde autoriteit stuurt een ontvangen kennisgeving door aan de andere relevante autoriteiten binnen drie dagen na ontvangst. De EVOA staat er niet aan in de weg dat ook deze doorzending via de blockchainapplicatie geschiedt.
Op grond van art. 20 EVOA, bewaren de autoriteiten alle ontvangen documenten gedurende een periode van tenminste drie jaar. Indien de documenten persoonsgegevens bevatten moeten in verband met het beginsel van data minimalisatie de persoonsgegevens na verloop van tijd verwijderd worden. Dat kan problematisch zijn in de blockchain.
Het niet kunnen verwijderen van persoonsgegevens uit de blockchain is een onopgelost probleem. Op grond van art. 21 EVOA kunnen de bevoegde autoriteiten de informatie betreffende
kennisgevingen van overbrengingen waarmee zij hebben ingestemd, via passende instrumenten, zoals het internet, openbaar maken, indien deze informatie niet vertrouwelijk is krachtens nationale of Gemeenschapswetgeving. Dit opent de mogelijkheid om de betreffende informatie onversleuteld in de blockchain op te nemen.
4.4.3 Aandachtspunten
De EVOA staat niet in de weg aan het uitvoeren van de relevante processen via de blockchain. Het is aan de Inspectie om af te wegen of de inzet van blockchaintechniek opportuun is.
95
De onmogelijkheid van het verwijderen van op de blockchain geplaatste persoonsgegevens is een punt van aandacht.
Uiteindelijk blijven fysieke controles nodig. Transporten die nooit ingevoerd zijn in de blockchain kent de blockchain niet. Als ingevoerde gegevens niet overeenstemmen met de werkelijkheid, kan de blockchain zelf dit niet constateren.