Uitwerking vraag Hoe?

Hierbij gaat het om de situatie in de praktijk en de complicaties die kunnen optreden bij het verzamelen van de benodigde data.

Een aandachtspunt bij het verzamelen van data is dat het begrip NME in het basisonderwijs niet algemeen bekend is. Het verdient daarom aanbeveling een meer bij de schoolpraktijk aansluitende term te gebruiken, bijvoorbeeld: werkvormen binnen het natuuronderwijs, of werkvormen gericht op natuur en milieu. Gezien de ontwikkeling binnen het natuuronderwijs en het te verwachten rendement ten aanzien van de beoogde effecten, kan worden overwogen om gegeven NME tot actieve werkvormen te beperken.

Tussen scholen doen zich grote verschillen voor in de wijze waarop zij het natuuronderwijs positioneren ten opzichte van andere vakken. Daarbij is de positie van het relatief nieuwe vak techniek relevant: sommige scholen integreren natuur en techniek, anderen roosteren techniek als apart vak in. Techniek kenmerkt zich door de inzet van actieve werkvormen (proefjes), maar niet alle proefjes zijn natuur-gerelateerd. Aanbevolen wordt om helder te formuleren of het vak techniek als geheel, dan wel specifieke activiteiten binnen het vak techniek passen binnen de definitie van NME.

Binnen scholen doen zich tussen leerjaren aanzienlijke verschillen voor. Op veel scholen wordt het vak natuur vanaf groep 4 of 5 ingeroosterd. In de onderbouw is natuuronderwijs veelal ingebed in het vak wereldoriën- tatie, waar ook aardrijkskunde en geschiedenis deel van uitmaken. Op sommige scholen wordt deze combi- natie ook in de bovenbouw voortgezet. Een belangrijke bevinding is dat voor groepen waar natuuronderwijs geïntegreerd is met andere vakken, minder nauwkeurig kan worden aangeven hoeveel tijd specifiek is gereserveerd voor natuur en milieu. Voor wat betreft tijdbesteding is verder relevant dat scholen verschillen in de frequentie van aandacht voor natuuronderwijs: van wekelijks tot driewekelijks. Sommige onderwijs- methoden hebben een verkorte looptijd. De ruimte die hiermee vrijkomt wordt veelal niet expliciet aan natuur- onderwijs besteed.

Hoewel leerlijnen een belangrijke gebruiksconditie vormen, zien scholen hier over het algemeen niet op toe in relatie tot natuuronderwijs. Over het algemeen gaan zij er van uit dat aanbieders, met name methodeontwik-

kelaars, hun verantwoordelijkheid nemen in het toezien op een doorlopende leerlijn. Aandacht voor leerlijnen in de vragenlijst lijkt daarom minder zinvol.

De werkvormen die scholen inzetten, lijken redelijk stabiel in de tijd. Dat geldt in ieder geval voor de onderwijs- methode en de activiteiten die bij NME-centra worden afgenomen. Ook het eigen programma van de school is over het algemeen stabiel in de tijd (bosexcursie, schoolkamp, schooltv). Scholen verschillen in de mate waarin zij open staan voor NME-projecten van incidentele aanbieders, die gedurende het schooljaar worden

ontvangen. Hoewel thema's van leskisten en projecten jaarlijks kunnen variëren, lijkt de grove lijn qua actieve werkvormen voor meerdere jaren vast te liggen. Een opzet waarbij de situatie van de groepen 1 tot en met 8 voor een schooljaar als representatief wordt gezien voor de gehele schoolperiode van een kind, lijkt daarmee reëel om een betrouwbaar beeld te krijgen.

Veel natuuronderwijsmethoden hebben zich ontwikkeld tot doe-methoden. Voor de inventarisatie is het niet alleen relevant te registreren wat voor methode binnen de groepen wordt gehanteerd, maar ook in hoeverre de leerkracht daadwerkelijk met de klas de suggestie voor proefjes uitvoert. In de praktijk doen zich daarbij aanzienlijke verschillen voor, ook tussen leerkrachten binnen een school.

Scholen die een structureel contract hebben met NME-centra bepalen veelal aan het begin van het schooljaar welk aanbod zij afnemen. Leskisten en excursies lijken daarbij dominant. Vrijwel al het afgenomen aanbod wordt daadwerkelijk gebruikt door de klas.

Uit de verkenning bleek dat scholen veel activiteiten niet spontaan in verband brengen met NME. Die situatie doet zich vooral voor bij activiteiten die niet bij NME-centra zijn aangevraagd. Om een volledig beeld te kunnen krijgen lijkt het noodzakelijk een opsomming van mogelijke activiteiten te presenteren. Belangrijk daarbij is dat ook de mogelijke condities waaronder de activiteiten worden uitgevoerd opgesomd worden.

Relevant in relatie tot het moment van bevragen is in hoeverre scholen in de loop van het schooljaar een beeld kunnen schetsen van de daadwerkelijke inzet van actieve werkvormen gedurende het volledige schooljaar. Scholen die aanbod afnemen van een NME-centrum hebben aan het begin van het schooljaar al een goed overzicht van de materialen die zij in de loop van het jaar zullen gaan inzetten in de klassen. Uit de verkenning blijkt dat dit afgenomen aanbod vrijwel altijd ook daadwerkelijk gebruikt wordt. Besluiten over afname van incidenteel aanbod (welke activiteit, welk thema) worden veelal in de loop van het jaar genomen. Om ook dit type aanbod zo compleet mogelijk in beeld te krijgen, heeft het de voorkeur om de vragenlijst in de tweede helft van het schooljaar uit te zetten.

Respons is een issue, gezien de hoeveelheid uitnodigingen en verzoeken die scholen dagelijks bereiken. Om een zo betrouwbaar mogelijk beeld te krijgen, is een hoge respons noodzakelijk. Het is aannemelijk dat een lage respons al snel tot een selectieve respons zal leiden: met name scholen die interesse hebben voor het onderwerp NME nemen de moeite om de vragenlijst in te vullen, wat een vertekend beeld van de bevindingen tot gevolg heeft. Een uitgewerkt plan van responsverhogende maatregelen, zowel in de voorbereidingsfase (proactief) als in de fase van dataverzameling (reactief) lijkt cruciaal.

Voor de effecten van verkregen NME zijn eigen waarnemingen zijn vereist. Een complicerende factor daarbij is dat er voor veel effecten geen eenvoudig en adequaat meetinstrument beschikbaar is. Een tweede compli- catie betreft de timing van de waarnemingen. Op basis van de verkenning op de basisscholen kan weliswaar worden geconcludeerd dat één waarneming in de loop van het schooljaar een betrouwbaar beeld oplevert van de NME die is gegeven, de omstandigheden waaronder dit is gebeurd en de kenmerken van de groepen. Daarbij blijven de effecten echter grotendeels buiten beeld. Dit geldt in ieder geval voor effecten die instantaan ontstaan en snel weer verdwijnen, en voor effecten die pas na verloop van tijd optreden, zoals effecten op houding en gedrag. Een verdere complicatie is dat als effecten al kunnen worden gemeten, de koppeling met

op school gegeven NME voor een probleem kan zorgen, doordat ze ook of mede door andere factoren kunnen zijn gegenereerd.