In de Code Tabaksblat wordt aan institutionele beleggers de aanbeveling gedaan om per kwartaal te rapporteren over het gebruik van stemrecht. Jaarlijks dienen institutionele beleggers de uitvoering van hun stembeleid te evalueren27. Zo kunnen deelnemers van pensioenfondsen zich een oordeel vormen over het stembeleid en het stemgedrag van deze fondsen. Bij de onderzochte pensioenfondsen die rapportages beschikbaar stelden over hun stemgedrag, zijn de agendapunten waarbij goedkeuring is gevraagd voor uitgifte van aandelen, van beloningsprogramma’s en het wijzigen van statuten (bij een aantal) het meest omstreden. In dit laatste hoofdstuk komt de laatste deelvraag aan bod: “Komt het stemgedrag van de onderzochte pensioenfondsen overeen met hun vooraf opgesteld stembeleid?”
Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet het stembeleid en de uitvoering hiervan bekend zijn. Als het stembeleid of het stemgedrag niet bekend is, kan er niet gezegd worden of ze in overeenstemming zijn. Uiteraard geldt dat ook wanneer een fonds zowel het stembeleid als de uitvoering hiervan niet publiceert.
4. 1 Bedrijfstakpensioenfondsen
Bij de onderzochte fondsen publiceren zes periodiek verslagen met betrekking tot hun stemgedrag dat vergeleken kan worden met hun stembeleid. Daarnaast publiceert een fonds dat wel voor de buitenlandse aandelen, maar niet voor de binnenlandse. Eén fonds publiceert wel het stemgedrag, maar publiceert het niet wanneer het volgens het beleid niet met de voorstellen van het bestuur mee moet stemmen. Twee fondsen publiceren geen gegevens. Ik behandel per fonds de gegeven informatie over het stemgedrag.
4.1.1 ABP
Vanaf 2004 plaatst ABP van elke door of namens ABP bezochte ava een verslag op het internet. In deze verslagen staan de vragen die het fonds tijdens de ava heeft gesteld en hoe het fonds vervolgens heeft gestemd. Bij een onthouding of een tegenstem wordt meestal ook gemotiveerd waarom dat is gebeurd. Bij de volgende onderwerpen heeft ABP één of meerdere keren niet ingestemd met de voorstellen van het bestuursleden of commissarissen:
1. machtiging tot uitgifte van nog niet geplaatste aandelen 2. aanpassen van statuten van de vennootschap
3. benoeming van commissarissen 4. benoeming van een bestuurder
5. goedkeuring beloningsbeleid en/of aandelenbeloning voor bestuursleden 6. goedkeuring beloningsbeleid voor commissarissen
Ad 1. In 2004 heeft ABP bij drie vergaderingen tegen de uitgifte van aandelen gestemd, bij Aedes28, Aegon en Numico. Bij de eerste twee genoemde ondernemingen was de gevraagde machtiging naar mening van ABP te groot, bij Numico is tegen de uitgifte gestemd omdat het fonds het idee had dat de uitgifte nodig was om de uitgifte van opties te kunnen dekken. Hoewel ABP bij Aegon vanwege de grootte van de gevraagde machtiging tegen de uitgifte van aandelen heeft gestemd, is door ABP bij de ava van Unilever wel voor een onbeperkte machtiging voor de uitgifte van aandelen gestemd. Het lijkt erop dat het fonds hier afwijkt van haar bepaalde stembeleid. In het verslag worden verder geen toelichting gegeven waarom men is afgeweken van het stembeleid.
Ad 2. In de uitgebrachte verslagen heeft ABP zich twee keer onthouden van stemming bij een voorstel om de statuten aan te passen. Bij Numico heeft men zich tijdens de ava die in 2004 is gehouden, onthouden omdat de wijzigingen deels positief werden beoordeeld, maar ook deels negatief. Tijdens de ava van Unilever in 2004 ging ABP in op de voorwaarden die Unilever in de voorgestelde statuten stelt voor het benoemen en ontslaan van bestuurders door de ava. Daarnaast zat het fonds met een aantal vragen en onduidelijkheden over de voorgestelde one tierstructuur. Aangezien niet voor de wijzigingen is gestemd, omdat de wijzigingen niet geheel in het belang van de aandeelhouders zijn, is naar mijn mening in lijn met het stembeleid gestemd.
Ad 3. ABP heeft zich zowel in 2004 en in 2005 één keer zich onthouden van stemming bij de benoeming van commissarissen bij Unilever. Eén commissaris is door ABP niet als onafhankelijk beschouwd omdat deze commissaris als adviseur wordt ingehuurd. Bij een andere commissaris zet ABP vraagtekens bij de vraag hoe hij de functie goed kan
combineren met zijn andere werkzaamheden. In 2005 heeft ABP tegen de benoeming van twee commissarissen bij Heineken gestemd, omdat zij volgens de Code Tabaksblat niet als onafhankelijk zijn aan te merken. Het stembeleid geeft aan dat niet meer voor de benoeming van commissarissen gestemd kan worden op het moment dat door de benoeming niet wordt voldaan aan de bepalingen van de Nederlandse corporate governance code. De uitgebrachte stemmen zijn dus in lijn met het opgestelde beleid.
Ad 4. Tijdens de ava van Wessanen in 2004 heeft ABP tegen de benoeming van een bestuurder gestemd, omdat op dat moment nog onderzoeken liepen naar gebeurtenissen bij een dochteronderneming van Wessanen die onder de verantwoordelijkheid van de voorgedragen bestuurder zijn ontstaan. De lopende onderzoeken en de niet bekende beloning van de voorgedragen bestuurder hebben ABP ertoe bewogen om tegen de benoeming te stemmen.
Ad 5. De agendapunten die betrekking hebben op de beloning van bestuursleden zijn voor ABP het meest omstreden. Bij de bezochte vergaderingen heeft ABP zich vier keer onthouden van stemming en heeft het bij vier vergaderingen tegen (aanpassing van) het beloningsbeleid gestemd. Er is niet een duidelijke richtlijn bekend waarop ABP zich baseert met betrekking tot bestuurdersbeloningen.
Bij ABN AMRO heeft ABP zich twee keer onthouden van stemming, omdat bij de vergaderingen van 2004 en 2005 voorgesteld is om het beloningsbeleid aan te passen, terwijl dat in 2003 is vastgesteld. ABP heeft zich toen onthouden van stemming, omdat het is van mening is dat er geen bestendig beleid gevoerd wordt als jaarlijks het beleid wordt aangepast.
Tijdens de ava van ING in 2004 heeft ABP zich eveneens onthouden bij het voorgestelde beloningsbeleid, omdat het aantal aspecten bevatte die in de ogen van het fonds niet wenselijk waren (de toen heersende onrust over beloningen van bestuurders).
In 2005 heeft ABP zich onthouden van stemming bij Van der Moolen, omdat niet duidelijk is hoe Van der Moolen de peergroup heeft vastgesteld en hoe de commissarissen de beloningen van de bestuursleden beoordelen ten aanzien van ontwikkelingen in de maatschappij.
ABP heeft ook vier keer tegen (aanpassing van) het beloningsbeleid gestemd. Bij Aegon heeft het in 2004 tegengestemd, omdat Aegon een complexe berekening van bonussen (op korte en lange termijn) gebruikt, waarbij ABP het idee heeft dat een deel van de bonus resultaatonafhankelijk zou kunnen zijn.
In 2005 tijdens de ava van Heineken heeft ABP tegen een wijziging in het beloningsbeleid gestemd, vanwege de ingevoerde aandelenbeloning voor bestuursleden zonder een afdoende motivatie.
Bij Nutreco en Numico heeft ABP ook tegen het beloningsbeleid gestemd vanwege onduidelijke informatie over de beloning op het moment dat het fonds haar standpunt moest gaan bepalen.
Ad 6. Bij de ava van Corio in 2004 heeft ABP zich onthouden van stemming, omdat zij de stijging van de commissarisvergoedingen te hoog vindt. Bij hetzelfde agendapunt werd daarnaast gevraagd om commissarissen te vrijwaren, maar hierover is de informatie niet voldoende om een goed oordeel te vormen. Wat betreft commissarisbeloningen is geen stemrichtlijn bekend.
Het ABP vermeldt in de verslagen enkele bijzondere situaties:
- Tijdens twee vergaderingen van Ahold op 3 maart 2004 en op 2 juni 2004 zijn er discussies gevoerd met het bestuur van de onderneming, maar er wordt niet gerapporteerd hoe er op de vergaderingen is gestemd.
- In 2004 is tijdens de ava van Koninklijke Olie tegen décharge van rvb en rvc gestemd, vanwege het ontstaan van een tekort in de bewezen oliereserves. Op het moment van de ava is voor ABP te weinig informatie beschikbaar over het ontstaan van dit tekort en wie daarvoor de verantwoordelijkheid moet dragen..
- Het verslag van de ava van TPG in 2004 geeft ook niet aan hoe er tijdens de vergadering is gestemd.
- Bij de vergadering van Van der Moolen in 2004 is onthouden bij vaststelling van de jaarrekening 2003, aangezien er onvoldoende informatie beschikbaar was over de gebeurtenissen na balansdatum. Bovendien heeft het fonds niet voor décharge van bestuurders en commissarissen gestemd, omdat er nog onvoldoende informatie beschikbaar was over lopende procedures tegen Van der Moolen.
Met betrekking tot onderwerpen waarbij het stembeleid bekend is bij ABP wordt in het algemeen in lijn met het beleid gestemd. Eén uitzondering hierop is het stemgedrag van ABP op de ava van Unilever.
4.1.2 Bouwnijverheid
Het pensioenfonds voor de bouwnijverheid heeft over 2004 nog weinig gepubliceerd over de uitoefening van haar stemrecht. Het stemgedrag bij zeven vergaderingen is verantwoord;
tijdens drie vergaderingen heeft het pensioenfonds minimaal eenmaal tegengestemd of zich onthouden van stemming;
1. bij Bürhmann heeft het fonds zich niet uitgesproken voor het beloningsbeleid en het aandelenoptieplan, omdat deze niet zouden stroken met de uitgangspunten die het pensioenfonds ten aanzien van bestuursbeloningen heeft vastgesteld;
2. op de ava van Vedior heeft het fonds tegen het voorstel gestemd om het bestuur van Vedior de bevoegdheid te geven om alle nog niet geplaatste aandelen te mogen plaatsen. Een onbeperkte machtiging voor de uitgifte van aandelen is in strijd met het opgestelde beleid
3. Ook heeft het fonds tegen de machtiging om onderhands aandelen in te kopen gestemd (omdat bij onderhandse verkoop niet door de aandeelhouders is vast te stellen tegen welke voorwaarden deze inkoop heeft plaatsgevonden). Deze tegenstemmen zijn in lijn met de stemrichtlijnen die het fonds heeft vastgesteld. Tenslotte heeft het pensioenfonds tegen aanpassing van de looptijd van de aandelen- en optieplanning gestemd, omdat de wijziging door het bestuur onvoldoende zou zijn gemotiveerd;
4. op de vergadering van Koninklijke Olie heeft het fonds zich tegen décharge van de bestuurders en commissarissen uitgesproken, omdat er op dat moment geen volledig overzicht was van de gebeurtenissen in 2003 met betrekking tot de olievoorraden van Koninklijke Olie.
De vergaderingen waarbij in 2005 gebruik is gemaakt van het stemrecht van het fonds, worden uitvoeriger besproken. In totaal heeft het pensioenfonds in een portefeuille bij 45 vergaderingen gebruik gemaakt van het stemrecht, waarbij 23 vergaderingen bij alle agendapunten met het bestuur mee is gestemd. Bij de andere 22 vergaderingen is of zijn op 1 of meerdere agendapunten een ander standpunt ingenomen dan het bestuur had gehoopt. Van de vergaderingen waarin het fonds bij alle agendapunten vóór heeft gestemd zijn geen rapportages beschikbaar. De ava’s waarbij het fonds minimaal één keer tegen heeft gestemd (of zich onthield van stemming) zijn wel aanvullend toegelicht. De betrokken agendapunten waren ondermeer:
1. inkoop van eigen aandelen
2. uitgifte van nog niet geplaatste aandelen (met of zonder voorkeursrecht) 3. aanpassing van de statuten van de vennootschap
4. benoeming van bestuurders
5. benoeming van commissarissen of non-executives
6. beloningsbeleid, aandelen- en optiebeloningen ten behoeve van bestuurders 7. benoeming van externe accountant
Ad 1. Het pensioenfonds heeft in 2005 bij twee vergaderingen van Atos Origin29 en Lafarge tegen de voorgenomen inkoop van eigen aandelen gestemd, omdat de inkoop in deze gevallen volgens het fonds als bescherming tegen (vijandige) overnames kan dienen. De ingekochte aandelen kunnen immers bij een dreigende overname weer verkocht worden aan partijen die de het management van Atos en Lafarge gunstiger gezind zijn. Tijdens twee andere vergaderingen, van Cable & Wireless en Intercontinental Hotels, heeft het fonds zich onthouden, omdat de voorgestelde grootte van de inkopen geen wettelijk maximum overschrijden zou, maar wel groter zou zijn dan gebruikelijk. Bij Fortis heeft het fonds haar stem onthouden, omdat de bandbreedte van de inkoopprijs groter zou zijn dan het fonds acceptabel vindt.
Ad 2. Bij twee ondernemingen is de gevraagde machtiging voor het uitgeven van aandelen zonder voorkeursrecht groter dan de door het fonds gehanteerde richtlijn van 10% (in het geval van een overname, overnamedreiging of andere bijzondere situatie 20%). Tijdens de vergaderingen van Atos Origin en Repsol heeft het fonds daarom tegen deze machtiging gestemd. Bij een ander fonds, Lafarge, viel de gevraagde machtiging wel binnen de marges, maar is wel tegengestemd, omdat de nieuwe machtiging tezamen met de nog lopende machtiging wel boven de toegestane hoeveelheid uit zou komen.
Ad 3. Bij één vergadering, van Koninklijke Olie, heeft het fonds tegen de aanpassingen van de statuten gestemd, ondanks enkele voorstellen tot verbetering van de corporate governancestructuur. Het fonds heeft uiteindelijk tegengestemd, omdat de voorgestelde statuten voorzagen in een vrijwaring van schadeclaims en boetes wegens handelen (of het nalaten van handelen) voor de huidige en toekomstige bestuurders van de vennootschap. Deze vrijwaring vervalt alleen wanneer een Nederlandse rechter oordeelt dat de bestuurders verwijtbaar roekeloos hebben gehandeld of grove schuld hebben aan het ontstaan van de boetes of schade. Daarnaast is de mogelijkheid om de bindende voordracht van bestuurders te blokkeren in de voorgestelde statuten, beperkt. Alleen een gekwalificeerde meerderheid van stemmen die een gewone meerderheid vormen van alle aandelen, kan een bindende voordracht annuleren. Het stembeleid staat alleen statutenwijzigingen toe die in het belang zijn van aandeelhouders en het fonds is van mening dat de voorgestelde wijzigingen niet in het belang zijn van aandeelhouders. Er is niet ingestemd met de voorgestelde wijzigingen en dat is in lijn met het opgestelde beleid.
Ad 4. Bij drie ondernemingen heeft het pensioenfonds tegen de benoeming van enkele bestuurders gestemd, omdat het aandeel onafhankelijke leden in de board te laag is bevonden en dit niet zou verbeteren door de benoeming van de nieuwe bestuurders. Deze agendapunten hebben op de vergaderingen van LVMH, Morrison supermarkets en Repsol
niet op instemming kunnen rekenen. Hierbij is in lijn met het vastgestelde stembeleid gestemd.
Ad 5. Voor wat te achterhalen valt, heeft het fonds bij zeven benoemingen van commissarissen of non-executives tegengestemd. In alle gevallen gaat het om personen die naast het beoogde commissariaat ook andere functies bekleden. In de optiek van het fonds zou het aanstaande commissariaat moeilijk te combineren zijn met de andere functies, wanneer de onderneming in zwaar weer verkeert. Bij Atos Origin, ICI, ITV, Kesa Electronicals en Whitbread is tegen de benoeming van één of meerdere commissarissen/non-executives gestemd.
Ad 6. Bij één vergadering is tegengestemd, omdat de beoogde inkoopprijs van aandelen teveel zou kunnen afwijken van de marktwaarde (UCB). Bij Morrison Supermarkets heeft het fonds haar stem onthouden, omdat voor het fonds onduidelijk was of het bestaande optieprogramma zou worden voortgezet, of dat het zou worden aangepast de huidige maatstaven.
Ad 7. Bij drie vergaderingen (Continental, Karstadt Quelle en Repsol) heeft het fonds niet gestemd over de benoeming van de externe accountant, omdat het fonds te weinig informatie had ontvangen over de door de onderneming betaalde vergoeding. Ook heeft het geen oordeel kunnen vormen over de hoogte van de betaalde vergoedingen voor opdrachten die niet aan de controle gerelateerd zijn. Tot slot is ook eenmaal (Morrison Supermarkets) tegen de benoeming van een accountant gestemd, omdat deze meer omzet behaalde uit adviesopdrachten dan uit de controleopdrachten. Het stembeleid geeft aan wanneer niet meer voor de benoeming voor een accountant gestemd kan worden: dit is mede het geval wanneer de controlerend accountant meer omzet haalt uit adviesopdrachten dan uit controlegerelateerde opdrachten.
Ad 8. Tijdens de vergadering van Koninklijke Olie is tegen décharge van de bestuurders en commissarissen gestemd, vanwege de nog lopende onderzoeken met betrekking tot de (fictieve) oliereserves. Daarnaast is drie keer tegen een voorstel gestemd om aandelen te verdelen onder het personeel van de onderneming of in te kopen ten behoeve van aandelenbeloningen van het personeel (Atos Origin en LVMH). Bij Fresenius wordt er tegen een plan gestemd, waarbij preferente aandelen worden omgewisseld naar gewone aandelen en de onderneming in een andere juridische vorm wordt ondergebracht. Hierdoor neemt volgens het fonds de macht van een grootaandeelhouder toe ten koste van de macht van de overige aandeelhouders.
Bij de besproken vergaderingen is geen agendapunt gevonden waarbij niet in overeenstemming met het opgestelde stembeleid is gestemd.
4.1.3 Metaal en techniek
Het stemgedrag bij binnenlandse fondsen wordt niet gepubliceerd en over dit stemgedrag is niet te zeggen of het in lijn is met het opgestelde stembeleid. Bij buitenlandse fondsen wordt aangegeven bij welke fondsen er is gestemd, wanneer, het type vergadering, het aantal agendapunten waarop gestemd kon worden en het aantal keren dat tegen is gestemd of men zich van stemming heeft onthouden, met een korte toelichting daarop. Bij negen ondernemingen heeft het pensioenfonds één of meerdere keren niet ingestemd met de voorstellen van het bestuur, waarbij dat gebeurde bij de volgende onderwerpen30:
1. goedkeuring inkoop eigen aandelen 2. benoeming commissaris/non-executive 3. benoeming extern accountant
4. goedkeuring beloningsbeleid/aandelenbeloning bestuurders
Ad 1. Tijdens de ava van Cable & Wireless heeft het pensioenfonds niet ingestemd met het voorstel om aandelen in te kopen. Het voorstel om 15% van het aandelenkapitaal terug te kopen, is wel toegestaan volgens Britse wet- en regelgeving, maar is door het fonds niet in lijn met de best practice bevonden.
Ad 2. Bij de vergaderingen van Marks & Spencer, Yell Group, United Utilites, Brambles Industries en SABMiller heeft het fonds tegen de benoeming van 1 of meerdere non-executives gestemd, omdat de beoogde non-executives in de optiek van het fonds teveel nevenfuncties bekleden. Het fonds heeft tegen de benoeming van non-executives gestemd bij MAN Group, Ryanair Holding en Barratt Developments, vanwege het te lage aandeel van onafhankelijke leden in de board. Dit zou volgens het fonds niet veranderen met de benoeming van de nieuwe leden en daarom is tegen de benoemingen gestemd.
Ad 3. Drie keer heeft het pensioenfonds zich onthouden van stem bij de benoeming van de extern accountant: bij Marks & Spencer, MAN Group en United Utilities is niet voor de aanstelling van de extern accountant gestemd, omdat de accountant volgens de verstrekte gegevens hogere vergoedingen heeft ontvangen voor adviesopdrachten dan voor de algemene controle.
Ad 4. Tenslotte heeft het pensioenfonds een keer niet voor goedkeuring van een optieprogramma gekozen, maar onthouden. Het voorgestelde programma van SABMiller bood namelijk de mogelijkheid om tussentijds de doelstellingen aan te passen, zodat de deelnemers bijvoorbeeld wel opties kunnen krijgen op het moment dat zij wel de aangepaste doelstellingen hebben behaald, maar niet de eerder vastgestelde doelstellingen.
Het bedrijfstakpensioenfonds voor metaal en techniek publiceert meer gegevens over de in het buitenland gehouden aandelen dan over de in Nederland gehouden aandelen. Bij het gepubliceerde stemgedrag bij buitenlandse ondernemingen heb ik geen afwijking kunnen vinden. Bij de Nederlandse aandelen zijn geen gegevens beschikbaar en is niet te zeggen of de uitvoering van het stembeleid in overeenstemming is met het stembeleid zelf.
4.1.4 Horeca en Catering
In de door het bedrijfstakpensioenfonds voor horeca en catering beschikbaar gestelde rapportages heeft het fonds in 2005 op vier onderwerpen tegengestemd of haar stem onthouden31:
1. uitgifte van nog niet geplaatste aandelen
2. aanpassing van de statuten van de vennootschap 3. goedkeuring van het beloningsbeleid van bestuurders 4. aanpassing van de vergoeding aan commissarissen
Ad 1. Namens het fonds is op de ava van VNU tegen de uitgifte van twee typen preferente aandelen gestemd. Tegen de machtiging van preferente aandelen B is gestemd, omdat de gevraagde machtiging groter was dan in de richtlijnen van het fonds is toegestaan. Hierbij is in lijn met het opgestelde beleid gestemd. Daarnaast heeft de rvb aangegeven de ava te