Vervolgens richten we de aandacht op de rechtspraak. In figuur 1.10 staan de aan-tallen producten van de rechtspraak over de jaren 2005 tot en met 2008 weergege-ven, onderscheiden naar rechtsgebied.
Figuur 1.10 Productie van de rechtspraak naar rechtsgebied, 2005-2008
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 2005 2006 2007 2008 Kanton Civiel
Bestuur (excl. VK) Straf
Bestuur vk Belasting
Civiel (hof) Straf (hof)
Belasting (hof) Centrale raad van beroep
Bron: jaarverslagen Rvdr
Zie tabel 1.8 in de bijlage 2 voor de corresponderende cijfers.
Figuur 1.10 maakt inzichtelijk dat over de periode 2005-2008 de aantallen produc-ten van de rechtspraak voor de meeste rechtsgebieden min of meer stabiel bleven of zelfs afnamen. De uitzondering is de sector kanton waar van 2007 op 2008 een forse toename in het aantal producten werd geteld. De uitgaven aan rechtspraak in Nederland bleven echter niet gelijk. Deze uitgaven zijn te berekenen door de aan-tallen producten van de rechtspraak (waaronder vonnissen en tussenvonnissen, schikkingen, raadkameren, uitwerken van vonnis voor hoger beroep etc.) te verme-nigvuldigen met de in de jaarverslagen sinds 2005 gepubliceerde productgroepprijs. In figuur 1.11 zijn deze uitgaven weergegeven voor de periode van 2005 tot en met 2008, onderscheiden naar rechtsgebied.
Figuur 1.11 Uitgaven (in euro) aan rechtspraak naar rechtsgebied, 2005-2008 0 50.000.000 100.000.000 150.000.000 200.000.000 250.000.000 2005 2006 2007 2008
Civiel Bestuur (excl. vk)
Straf Kanton
Bestuur vk Belasting
Civiel (hof) Straf (hof)
Belasting (hof) Centrale raad van beroep Bron: jaarverslagen Rvdr
corresponderende tabel: 1.10
Voor de meeste rechtsgebieden geldt dat de uitgaven een opgaande lijn vertonen. Dit geldt echter niet voor de productgroep bestuur (inclusief en exclusief de vreem-delingenkamer) en de productgroep belasting (hof).
In figuur 1.12 staan de ontwikkeling in de totale aantallen producten van de recht-spraak (linker y-as, paarse lijn) en de totale uitgaven aan rechtrecht-spraak (rechter y-as, zwarte lijn) weergegeven.
Figuur 1.12 Totale productie van en uitgaven (in euro) aan rechtspraak, 2005-2008 aantallen 1.650.000 1.700.000 1.750.000 1.800.000 1.850.000 2005 2006 2007 2008 euro 650.000.000 700.000.000 750.000.000 800.000.000 850.000.000 Aantal Kosten Bron: jaarverslagen Rvdr
Zie tabel 1.8 en 1.9 in de bijlage 2 voor de corresponderende cijfers.
1.3.1 Totale uitgaven
Figuur 1.12 maakt duidelijk dat de totale uitgaven aan rechtspraak in vier jaar tijd groeiden van 721 miljoen euro in 2005 naar 817 miljoen euro in 2008: een toename van 12 %. Deze groei in de uitgaven aan rechtspraak is niet geheel terug te voeren op de groei in de aantallen producten, want dat aantal nam over dezelfde periode met 5% toe, van 1,74 miljoen naar 1,83 miljoen. De gemiddelde prijs per product nam echter eveneens toe, van € 414 in 2005 naar € 447 in 2008: een groei van 7%.
1.4 De voorgestelde bezuinigingsmaatregelen
Zoals de voorgaande paragraaf duidelijk heeft gemaakt, zijn de vastgestelde uit-gaven voor de gesubsidieerde rechtsbijstand in de loop der jaren flink gestegen. De oorzaak van de kostenstijging ligt deels in de stijging van de vergoeding per punt voor de advocatuur, en deels in het toegenomen beroep op het stelsel. In het coa-litieakkoord van het kabinet Balkenende IV was met betrekking tot de gesubsidieer-de rechtsbijstand een taakstelling opgenomen van 25 miljoen euro voor 2008 en 50 miljoen euro voor de daaropvolgende jaren, beide ten opzichte van de uitgaven van 2006.
In een brief aan de Tweede Kamer kwam de Staatssecretaris van Justitie op 1 november 2007 met enkele voorstellen om aan de taakstelling invulling te geven (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 31 200 VI, nr. 13). Er werd onder an-
dere voorgesteld om de uurvergoeding voor advocaten voor twee jaar op nul te indexeren. Nadat enkele voorstellen tijdens de begrotingsbehandeling 2008 door de Tweede Kamer waren verworpen, werd het te bezuinigen bedrag voor 2008 door de Kamer verlaagd naar 10 miljoen euro.
In november 2007 werd vervolgens het programma ‘Duurzame en toegankelijke rechtsbijstand’ gestart om volumemaatregelen te ontwikkelen. Het doel van dit programma was het realiseren van zowel een bezuiniging op de gesubsidieerde rechtsbijstand en de rechtspraak als een verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening door de overheid binnen het justitiedomein. In het kader van dit programma werd onder leiding van een regiegroep de beleidsdoorlichting ‘Toegang tot recht’ vervaardigd. Daarnaast zijn in samenspraak met belanghebbenden uit het veld maatregelen ontwikkeld om het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand en gerechtelijke procedures te verminderen. De geschatte budgettaire effecten van deze maatregelen zijn vervolgens berekend door het onderzoek- en adviesbureau Significant.
De regiegroep deed in juni 2008 van zijn activiteiten verslag. Mede op basis van die rapportage heeft de Staatssecretaris van Justitie in oktober 2008 een brief naar de Tweede Kamer gezonden waarin een groot aantal maatregelen werden genoemd om de beoogde besparing te realiseren (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 753, nr. 1). Per 1 november 2008 werd vervolgens het programma ‘Duurzame en toegankelijke rechtsbijstand’ verbreed en omgezet in het programma ‘Rechtsbij-stand en geschiloplossing’. Hierin werden de maatregelen verder geconcretiseerd en een meerjarige planning opgesteld.
In het Algemeen Overleg met de Tweede Kamer op 17 december 2008 werden de voorgestelde maatregelen besproken. De Kamer uitte de nodige kritiek, vooral op het voorstel van een verzekeringsstelsel (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 753, nr. 4). Dit leidde tot een tweede brief van de staatssecretaris waarin deze maatregel werd heroverwogen en nieuwe maatregelen werden voorgesteld (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 753, nr. 2). Deze maatregelen werden tijdens het vervolgoverleg op 28 januari 2009 in de vaste commissie voor Justitie bespro-ken (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 753, nr. 10).
Dit alles heeft geleid tot een pakket van elf maatregelen. De concrete invulling hiervan betekent dat er vanaf 2009 jaarlijks in toenemende mate geld moet gaan worden bespaard op de gesubsidieerde rechtsbijstand. De bezuiniging moet vanaf 2015 ten opzichte van de trendmatige ontwikkeling jaarlijks 50 miljoen euro op de gesubsidieerde rechtsbijstand gaan bedragen. De volumebeperking die met de maatregelen gerealiseerd dient te worden, zal daarbij vanaf 2015 jaarlijks 18,6 miljoen euro op de rechtspraak moeten besparen.
De monitor Rechtsbijstand en Geschiloplossing heeft als taak de implementatie van de maatregelen op de voet te volgen en de effecten ervan te monitoren. Ten behoeve hiervan verschijnt als eerste deze nulmeting. In dit rapport wordt voor elk van de maatregelen de stand van zaken op het rechtsgebied opgemaakt vooraf-gaande aan de invoering van de maatregel. Dit gebeurt in termen van aantallen toevoegingen en rechtszaken en uitgaven aan deze toevoegingen en rechtszaken. Daarnaast zal de maatregel die is voorgenomen c.q. reeds is geïmplementeerd worden besproken. We onderscheiden hierbij de volgende implementatiefasen: • Studie: de mogelijkheden voor de invulling en implementatie van de maatregel
worden bestudeerd.
• Ontwerp: de maatregel wordt vormgegeven. • Vastgesteld: de maatregel wordt vastgesteld.
• Implementatie: de maatregel wordt geïmplementeerd.
Voor zover de invulling van de maatregel ver genoeg is gevorderd en duidelijk is wat het mechanisme achter de maatregel is, zal de werkwijze ervan worden belicht. Hierbij maken we een onderscheid tussen de volgende mechanismen:
• Prijsprikkel/financiële prikkel: door verhoging of verlaging van de kosten of de baten van gedragingen wordt bij normadressaten een gedragsverandering gerea-liseerd die per saldo tot minder (kosten van) toevoegingen en rechtszaken leidt. • Prijswijziging: door aanpassing van de prijs van de toevoeging worden voor de
overheid de uitgaven aan toevoegingen geringer.
• Informatie: door de verstrekking van meer en betere informatie aan rechtzoeken-den moeten conflicten worrechtzoeken-den voorkomen of rechtzoekenrechtzoeken-den worrechtzoeken-den geholpen bestaande conflicten naar een effectieve en efficiënte oplossing te brengen. • Aanspraak: door een aanpassing van de voorwaarden waaronder burgers
aan-spraak kunnen maken op een toevoeging, worden per saldo minder toevoegingen verstrekt.
• Bejegening: door een persoonlijke bejegening van de burger door de overheid worden conflicten met hem vermeden.
• Ondersteuning/begeleiding: door de toevoeginggerechtigde intensief te begelei-den worbegelei-den oorzaken van problemen weggenomen, nieuwe problemen voor-komen en bestaande problemen naar een effectieve en efficiënte oplossing geleid. Eventuele neveneffecten, voor zover deze betrekking hebben op de doelen waarvan getracht wordt ze te realiseren, zullen in dit verband eveneens worden behandeld. Per maatregel wordt afsluitend op basis van prognosemodellen de verwachte be-leidsneutrale ontwikkeling in de aantallen toevoegingen en rechtszaken geschetst. Aangezien sommige van de hieronder besproken maatregelen nog in ontwikkeling zijn, is dit niet eenvoudige gebleken. Niet alleen zijn daardoor de beschrijvingen van de maatregelen in het huidige rapport soms onvolledig, ook blijkt de vorm waarin sommige maatregelen worden gegoten soms door de actualiteit achterhaald. Het gevolg hiervan is dat de in dit rapport gegeven beschrijving van de maatregel en/of de analyse van het mechanisme achter de maatregel een momentopname is. Perio-diek zal een nieuwe stand van zaken worden opgemaakt.
Hieronder zullen de maatregelen kort worden geïntroduceerd. In de desbetreffende hoofdstukken zullen zij uitgebreider worden besproken.
1.4.1 Maatregelen voor alle terreinen
De eerste drie maatregelen zijn algemene maatregelen die in principe voor alle rechtsgebieden gelden. Zij zullen tezamen worden besproken in het tweede hoofdstuk. Daar waar de uitwerking van de maatregel op aparte rechtsgebieden aandacht verdient, zal daar in latere hoofdstukken nader op worden ingegaan.