Wil je in de toekomst betrokken blijven bij BYW en deelnemen aan

alumniactiviteiten. Waarom wel/niet?

Zeker, het lijkt me tof om, al dan niet vanuit het buitenland, vaker voor Join/Verspers.nl te schrijven. Al hoop ik dan wel dat de communicatie vanuit Lokaalmondiaal iets verbetert!

Bedankt voor het invullen van dit formulier en graag wensen we je veel succes met de voortzetting van je studie!

Reparatieopdracht afstudeerproject Kim Holla Studentnummer 090093 Specialisatie: Markt & Maatschappij Christelijke Hogeschool Ede Afstudeerbegeleider: Karlijn Goossen Mei 2012 Contact: kholla@student.che.nl / 06-537.334.57

Maar achter de schermen gaat het dak eraf

De seksuele moraal van Brazilië: strenge christelijke theorie, maar uiterst tolerante praktijk

Brazilië heeft haar handen vol aan het kuisen van haar eigen imago: komend WK voetbal wil het land niet langer te boek staan als locatie voor sekstoerisme en slettengedrag. Een imago dat enerzijds wel op waarheid is gebaseerd, maar

anderzijds niet strookt met de strenge regels van de populaire katholieke kerk. De regering wil graag de reputatie van onbevlekte ontvangene, maar de

Brazilianen zelf lijken niet te kunnen kiezen.

“Ik vergelijk het land wel eens met een videoclip vol ruige rappers en schaarsgeklede meisjes,” vertelt Plan Nederland-medewerker Barbara Feres. Elke werkreis opnieuw stuit deze half-Braziliaanse ontwikkelingswerker op de tweestrijd van de Braziliaanse seksuele moraal. “Vooral voor meisjes is het verwarrend. In de kerk leer je dat seks voor het huwelijk absoluut not done is, maar je broers en mannelijke klasgenoten worden op straat aangemoedigd zo veel mogelijk te scoren voordat hun trouwdag aanbreekt. Aan de ene kant wordt seksualiteit in het algemeen van alle kanten gestimuleerd, maar aan de andere kant mag je als christen absoluut niet over de schreef gaan. Ontzettend

Feres haalt een paar herinneringen op die inderdaad niet zouden misstaan in een gemiddelde MTV-clip. “Op mijn vorige reis reed ik overdag in de auto over straat in Salvador, waar twee meiden midden op een druk kruispunt in hotpants stonden te swingen en te knipogen. Even later pakten ze hun spullen op en liepen ze weer door. Het is gewoon allemaal uitdaging.” Uitdaging die lang niet altijd bedoeld is om ergens toe te leiden, verheldert Feres. In het land waar kinderkleding er vaak ‘sexy’ uitziet en zelfs voor de beschrijving van een vulpen een erotische metafoor bestaat, is lang niet alles altijd bedoeld om tot seksueel gedrag te leiden. Integendeel. Feres: “De hele Braziliaanse maatschappij is geseksualiseerd, zonder dat er daadwerkelijk overmatig erotisch gedrag verwacht wordt. Daarvoor heerst er nog een te strenge moraal.”

Volgens wetenschappers kan die conservatieve seksuele moraal worden samengevat in één kernzin: de man is superieur, de vrouw gedraagt zich maagdelijk, de etiquette wordt altijd opgevolgd en veel kinderen krijgen is de sociale norm. Behoorlijk volgens het boekje dus – het kerkelijke boekje. “De algemene seksuele moraal lijkt soms nog wel een blauwdruk van de Bijbel,” vindt Albertina Duarte, gynaecoloog en onderzoeker aan de gynaecologieafdeling van Hospital das Clinicas in São Paulo. “Seks voor het huwelijk, anticonceptie en vreemdgaan hoor je te vermijden. De man heeft bovendien een bijna goddelijke status in vergelijking met zijn vrouw: hij is het hoofd van het gezin, is zowel economisch als sociaal de baas en kun je dus maar beter te vriend houden – en ook op seksueel gebied zijn gang laten gaan.” Tussen de lakens hoort de man ook de

initiatiefnemer en actieveling te zijn: hij ‘eet’ (comer) en penetreert, terwijl zijn vrouw slechts passief ‘geeft’ (dar) en de mogelijkheid daartoe creëert.

90% christelijk

Zulke normen komen overeen met wat zo’n beetje elke zondag in elke kerk wordt

gepredikt. In een land waar bijna 90% van de inwoners zichzelf christelijk noemt, lijkt de invloed van de (meestal katholieke) kerk niet meer dan een logische basis voor deze moraal. Maar wat veroorzaakt dan de transformatie van kazuifel in de kerk naar

stringbikini op het strand? Brazilianen noemen zichzelf wel christelijk, maar het geloof is niet heilig, lijkt het ironisch genoeg wel.

Lang niet elke Braziliaan die zichzelf christelijk noemt, is namelijk actief met zijn geloof bezig. Marcia Elizabeth dos Santos is projectcoördinator van Pastoral da Mulher

Marginalizada, een katholieke NGO die voormalige prostituees weer terug in de maatschappij helpt, en legt uit: “Veel Brazilianen noemen zichzelf christen en geloven absoluut in het bestaan van God en de hemel, maar zijn lang niet altijd actief met bidden en kerkgang bezig. Met de principes die de kerk oplegt, waaronder de seksuele, stemmen ze in eerste instantie ook in: in het algemeen vinden ze best dat de man de baas in het gezin is en dat anticonceptie en polygamie onnatuurlijk zijn.”

Tot zover de theorie, want de praktijk is vaak anders, vervolgt Dos Santos. “Als het erop aankomt, worden deze normen en waarden vaak niet volledig nageleefd en kiezen Brazilianen ervoor om op bepaalde vlakken toch hun eigen weg in te slaan, als ze dat willen.” Op de meeste vlakken lijkt iemand ‘gewoon’ christen, maar als puntje bij paaltje komt lijkt het geloof eerder te zijn gebaseerd op een soort intentieverklaring dan op een bindend contract. Duarte: “Vrouwen zijn soms bang om hun man teleur te stellen, maar nooit bang om de kerk teleur te stellen. Als ze dat laatste doen, voelen ze zich niet echt schuldig, mede omdat ze er geen sancties volgen vanuit de kerk. En zeker in de puberteit,

als de basis wordt gelegd voor seksueel gedrag, zijn jongeren weinig met het geloof bezig en ondermijnen ze de wetten van de kerk relatief snel.”

Tussen vier muren

Juist die intentieverklaring lijkt de schakel te zijn tussen de grotendeels op de katholieke kerk gebaseerde seksuele moraal enerzijds, en het vrije seksuele gedrag anderzijds. Maar er is wel degelijk een bepaalde overlap tussen theorie en praktijk: niet alle seksuele moraal wordt nauwkeurig nageleefd, maar ook lang niet elk seksueel gedrag wordt goedgekeurd. De Braziliaanse wetenschapper Alfonso Gonçalves de Freitas vatte het ooit doeltreffend samen: “tussen vier muren, onder de lakens en achter het

carnavalsmasker kan en mag alles” – zolang het dus niet en plein public gebeurt. Ook Barbara Feres heeft een pakkende oneliner paraat. “Elke Braziliaanse man ziet Maria Magdalena als zijn ideale vrouw - naar de buitenwereld toe gedraagt ze zich eerbaar, maar binnenshuis gaat het dak eraf.”

Duarte stemt in met beide uitspraken. “We worden vaak als tolerant land gezien, maar ik ben het daar niet mee eens. Vaak gaat die tolerantie maar tot een bepaald niveau,” peinst ze. Ze geeft een voorbeeld: “Veel Brazilianen vinden het (inmiddels legale, red.)

homohuwelijk prima, maar willen toch liever geen twee mannen zien zoenen op straat. En die gigantische jaarlijkse gay pride? Volgens is die meer gegroeid door de commercie, dan door acceptatie en tolerantie.” Feres voegt daaraan toe: “Homoseksualiteit wordt alleen geaccepteerd als je zelf de gevende partij bent: de man is op die manier nog steeds de actieve macho.” Ook op andere gebieden is de tolerantie van seksueel gedrag niet oneindig: transseksualiteit hoef je bijvoorbeeld niet te verbergen, zolang een man in vrouwenkleding zich als een keurig, welopgevoed meisje gedraagt. Springt hij echter uit de toom, dan wordt er wél van schande gesproken.

Economische redenen

Terug naar de kerk, die volgens Feres en Duarte absoluut de grondlegger van de seksuele moraal is. Waarom zou iemand besluiten diens belangrijke seksuele principes aan zijn laars te lappen? Dos Santos denkt: “In Brazilië speelt armoede een ontzettend grote rol bij het maken van bepaalde keuzes. De prostituees waar wij mee werken, zijn bijna allemaal overtuigd katholiek. Ze geloven echt in een God, daar ligt het dus niet aan. Maar als ze bij gebrek aan opleiding, baan, geld of hulp op een gegeven moment honger

moeten gaan lijden, wordt het kiezen voor de prostitutie en daarmee afdoen aan christelijke waarden ineens toch een reële mogelijkheid. Dat betekent verder niet dat vrouwen hun geloof in twijfel trekken: ze blijven even gelovig, blijven bidden en als ze de kerk bezochten, blijven ze dat doen. Slechts op één punt zijn ze dus in gebreke.”

Feres herkent dit. “Je moet het zo zien: er is een seksuele moraal waar mensen zich graag aan willen houden, maar zodra er een nare economische- of machtssituatie om de hoek komt kijken, voelen mensen zich ineens genoodzaakt die moraal in de steek te laten. Ik heb moeders ontmoet die hun dochter soms uitleenden aan de melkboer in ruil voor een blik melk, omdat ze gewoonweg geen andere keuze hadden.” Barbara vindt het extra schrijnend dat juist de mensen in de laagste sociale klassen het meest religieus zijn en het graagst willen vasthouden aan de door de kerk opgelegde seksuele moraal. “Toen ik met straatmeisjes werkte, liep ik daar continu tegenaan. Juist in achterstandswijken wil iedereen graag huisje-boompje-beestje, maar door geldproblemen of gebrek aan

stranden. Hoe minder je hebt, hoe meer je vasthoudt aan het ideaalbeeld, denk ik. Je wílt wel trouwen en een gezinnetje stichten, maar je loopt vanzelf vast en komt dan in die dubbele moraal terecht. In hogere klassen gebeurt dat minder, maar is het alweer een stuk acceptabeler om bijvoorbeeld homoseksueel, travestiet of tienermoeder te zijn.”

Soapseries en wicca

Feres, Duarte en Dos Santos menen alle drie een trend te spotten: dat de seksuele

principes tegenwoordig makkelijker worden losgelaten dan vroeger, onder meer dankzij de invloedrijke soapseries op tv waarin bijna al het denkbare gedrag voorkomt. Deze verandering is verwarrend, omdat de kerk die de seksuele moraal grotendeels faciliteert, absoluut niet aan populariteit heeft ingeboet. Feres: “Integendeel: met name de

pentacostale kerk is weer heel erg in opkomst. Die is vrij moralistisch en hamert nog eens extra op alle strenge regels. Maar veel Brazilianen zijn naast christen tegenwoordig ‘nog iets erbij’: ze interesseren zich ook in spiritualiteit en wicca. Vroeger was dat iets wat je stilhield en voornamelijk in de lagere klassen voorkwam, tegenwoordig is het geen taboe meer en doet iedereen eraan. Dat wereldje heeft een hele reeks aan eigen seksuele praktijken opgeleverd.”

Anno 2012 is het in Brazilië niet zo vreemd meer om magische spreuken te roepen om je vruchtbaarheid te vergroten, voodoopoppetjes in te schakelen om je huwelijk te redden of een magisch elixer te brouwen om een ongewenste zwangerschap af te breken. En wie dit doet, gelooft hier meestal heilig in, vertelt Feres. Deze vormen van wicca en tovenarij zijn een erfenis van de oorspronkelijke indiaans-Afrikaanse bevolking. Die werd in de vorige eeuwen in rap tempo bekeerd tot het christendom, maar wist toch nog generaties lang enkele originele gebruiken te behouden die nu dus weer in opkomst zijn.

Dos Santos: “Let wel: dit zijn puur praktische zaken en details, want spiritualiteit of wicca vormt niet de seksuele moraal. Sterker nog: Brazilianen keren zich openlijk tegen de oorspronkelijk indiaans-Afrikaanse seksuele principes voor zover die nog in gebruik zijn.” Ze noemt de Quilombolas als voorbeeld, de zeer gesloten Braziliaanse

gemeenschappen van bevrijde slaven die heel ruraal leven. “Daar vinden nog

kindhuwelijken plaats. Oude mannen hebben geslachtsgemeenschap en trouwen met meisjes van dertien, veertien jaar. Maar dat gaat zelfs voor de gemiddelde Braziliaan echt veel te ver.”

Tweeledigheid onderdeel

Je kunt je afvragen of het in een land met zó ontzettend veel verschillende

gemeenschappen, gebruiken en gedragingen überhaupt wel mogelijk is om tot één seksuele theorie, één praktijk en één setje oorzaken te komen. Dos Santos: “Invloeden komen en gaan, normen vervormen, waarden veranderen. Daaruit voort komt een gedrag dat voor buitenstaanders misschien verwarrend of dubbel is, maar wel onze normen en waarden zijn.” Misschien moet de seksuele moraal van dit unieke land ook niet als verwarrend, dubbel of tweezijdig beoordeeld worden, maar moet die