Deel 3 Beroepsproduct terugkoppeling
10) Terugkoppeling naar de beroepspraktijk
10A De terugkoppeling
In dit deel heb ik de bewijzen van de terugkoppeling toegevoegd. Als terugkoppeling heb ik gekozen voor kennisdeling, aan de hand van een presentatie. Toegevoegd zijn de dia’s van de presentatie. Als bewijsstuk heb ik een foto toegevoegd die een medewerker heeft gemaakt tijdens de presentatie.
Signalerende rol door
vrijwilligers
Een onderzoek naar de rol van de vrijwilligers bij het signaleren van psychosociale problematiek bij vluchtelingen
Het begin
•Even voorstellen
•Signaal uit de beroepspraktijk onderzoeken
41
Verkenning
•Macro: maatschappelijke en politieke ontwikkelingen
•Meso: organisatiebeleid
•Micro: doelgroep
Hoofdvraag: welke rol hebben de vrijwilligers
volgens henzelf, bij het signaleren van
psychosociale problematiek bij vluchtelingen?
• Deelvraag 1: Merken de vrijwilligers problematiek, zo ja welke? • Deelvraag 2: Welke verantwoordelijkheid en grenzen voelen zij betreft
het signaleren van problematiek?
• Deelvraag 3: Op welke manier signaleren de vrijwilligers en wat doen zij met signalen?
• Deelvraag 4: Welke factoren spelen mee volgens de vrijwilligers in het signaleren van problematiek?
Deelvraag 1
•Problematiek (?)
•Oorzaak van de problematiek
42
Deelvraag 2
•Signaleren als taak
•Grens
•“Ik ga soms wel ver”.
•Verantwoordelijkheid
Deelvraag 3
•Objectieve signalen
•Subjectieve signalen •Signalen van derden
Deelvraag 4
•Barrière
•Handelingsverlegenheid
43
Foto tijdens de presentatieConclusie
•Idee over oplossingsrichting
•Niet zwart-wit
Vragen?
•Zijn er vragen? Wat vinden jullie er van?
44
10B Verantwoording
Op 4 april 2018 heb ik tijdens het maandelijkse teamoverleg een presentatie gegeven op
VluchtelingenWerk. Hierbij waren vrijwilligers, stagiaires en leidinggevenden aanwezig. Ik heb voor de vorm van kennisdeling gekozen omdat de resultaten van het onderzoek gericht zijn op hoe de vrijwilligers op dit moment werken. Door een presentatie te geven met mijn bevindingen, kan ik inzicht geven over welke factoren volgens de vrijwilligers meespelen in de signalering. Ik kon tegelijkertijd alle medewerkers in één keer bereiken en hadden zij de mogelijkheid te reageren. Door het tijdslimiet, en omdat er al een uur vergadering aan vooraf ging, wilde ik de presentatie kort en krachtig houden. Daarom heb ik kort het onderzoeksproces samengevat, en uiteindelijk de opvallendste bevindingen gedeeld. Het doel van de presentatie was bewustzijn creëren in het denkproces van de vrijwilligers. Voor de vrijwilligers zelf, maar ook richting de leidinggevenden. Ik ben in het onderzoek namelijk tegenstellingen tegen gekomen die opvallend waren en door die tegenstellingen terug te geven hoopte ik dat er een bewustzijn werd gecreëerd. Ik was dan ook best zenuwachtig omdat ik een paar ‘kritische’ conclusies heb getrokken. Er werd positief op gereageerd en er ontstond zelfs een klein overleg tussen de vrijwilligers en leiding over hoe en wat.
Waarom ik ook zenuwachtig was, was omdat ik zelf in een dilemma zit en dat gevoel is alleen maar meer gegroeid tijdens dit onderzoek. Tijdens mijn stageperiode was mij het signaal opgevallen hoe moeilijk het is om te signaleren bij vluchtelingen. De vraag die bij mij opkwam was of het een taak was die bij vrijwilligers hoort te liggen omdat ze al zo’n grote verantwoordelijkheid dragen. Tijdens het onderzoek kwam dan ook al gauw naar boven dat er steeds meer wordt berust op de vrijwilligers en de vraag roept waar de grens ligt. Echter bleek uit het onderzoek toch dat de vrijwilligers wel enig zicht kunnen hebben op die problematiek. Naar voren kwam was dat ze alleen niet goed weten wat ze moeten doen met objectieve signalen of dat ze de signalen niet zien. Maar het dilemma ligt precies daar tussenin. Mogen wij zeggen dat vrijwilligers moeten signaleren? Mag ik tegen ze zeggen dat dat op dit moment niet goed gaat? Is die verantwoordelijkheid niet te groot? Mag je de vrijwilligers iets opleggen? Ze zijn per slot van rekening vrijwilliger. Ik was zenuwachtig op de reactie omdat ik kan begrijpen dat het voelt als een grote verantwoordelijkheid. Dit interpreteer ik dan ook uit de interviews; dat ze die grens wel bewaken omdat er anders nog meer verantwoordelijkheid op hun bordje komt.
De kern van de boodschap die ik wil overbrengen is dat er verschillende factoren meespelen bij signaleren door vrijwilligers. In dit onderzoek heb ik mij voornamelijk op de vrijwilliger gericht en hoe zij dit ervaren- en doen. Hieruit is gebleken hoe complex de signalerende rol is en dit heeft met
verschillende factoren te maken. Wat ik ook wil overbrengen met deze scriptie is dat er vanuit hogere hand wordt gezegd dat iedereen een steentje zou moeten bijdragen om preventief te werk te gaan. Uit mijn onderzoek blijkt dat dit in de praktijk anders uit pakt. Er is naar mijn idee onvoldoende onderzoek gedaan naar hoe-, wie- en op welke manier er dan preventief gewerkt moet worden en waar die verantwoordelijkheid ligt.
Als ik terug kijk naar mijn signalering denk ik er op dit moment toch wel iets anders over. In eerste instantie vind ik nog steeds dat deze taak een grote verantwoordelijkheid is voor vrijwilligers. Uit het onderzoek blijkt echter wel dat ze er zicht op kunnen hebben. Uiteindelijk zetten ze zich in voor de cliënt en willen allemaal het beste voor hen. Een van de respondenten zegt dan ook mooi: “we zijn hier niet gekomen om een potje te maken hun leven”. Op het moment dat de vrijwilligers zich meer competent voelen in het omgaan met signalen zal dit voor de vrijwilligers ook makkelijker worden en kunnen ze zich zelfverzekerder opstellen. Door alleen al aandacht te besteden aan het onderwerp, een cursus te volgen of er onderling met elkaar over te hebben denk ik dat dat al een stap in de goede richting is. Door aandacht te besteden aan het onderwerp zou uiteindelijk het ideaalbeeld zijn voor de cliënt dat signalen eerder worden opgepakt zodat situaties niet uit de hand hoeven te lopen. Zowel de cliënt als de vrijwilligers zouden hier baat bij hebben, evenals de beroepspraktijk. Preventief werken heeft voorkeur omdat de problemen dan nog ‘klein en behandelbaarder’ kunnen zijn. Ook laat dit onderwerp zien dat met de verschuiving van professionele- naar vrijwillige inzet haken en ogen zitten. De vraag ‘wie anders moet het doen’ is naar mijn idee de kern. Er komt daarmee een verantwoordelijkheid te liggen op de schouders van burgers en de vraag is of dit correct is.
De meerwaarde van dit onderzoek is dat er nu binnen VluchtelingenWerk acties ondernomen kunnen worden die de vrijwilliger handvaten biedt bij de signalerende rol. Dat leiding en vrijwilligers hierover in gesprek kunnen en dat er dingen gefaciliteerd kunnen worden naar de behoefte van de vrijwilliger. De beperkingen van dit onderzoek is dat het per persoon verschillend kan zijn hoe ze de signalerende rol bekleden. Iedereen maakt het op zijn eigen manier mee. Het onderzoek werkt dus voornamelijk ondersteunend.
45
Bronnenlijst
Andrulis, D. P., & Brach, C. (2007). Integrating Literacy, Culture, and Language to Improve Health Care Quality for Diverse Populations. American Journal of Health Behavior, 31(SUPPL. 1), 122-133.
Geraadpleegd van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5091931/
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., De Goede, M., Peters, V., & Van der Velden, T. (2013). Basisboek Kwalitatief Onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek (3e ed.). Groningen/Houten, Nederland: Noordhoff.
Baneke, I. (2016, 24 februari). Bijna een kwart van de vluchtelingen in Nederland heeft psychische problemen. Trouw. Geraadpleegd van https://www.trouw.nl/home/bijna-een-kwart-van-de-vluchtelingen- in-nederland-heeft-psychische-problemen~a7b387e6/
Bloemen, E., & Vloeberghs, E. (2012). 'Gun ons de tijd..'. Geraadpleegd van http://www.pharos.nl/documents/doc/webshop/gun_ons_de_tijd.pdf
Brickman, P., Rabinowitz, V. C., Jr. Karuza, J., Coates, D., Cohn, E., & Kidder, L. (1982). Models of helping and coping. American Psychologist, 37(4), 368-384. Geraadpleegd van
https://www.researchgate.net/publication/232513398_Models_of_Helping_and_Coping
De Groot, L. (2017, 21 augustus). Vrijwilliger of hulpverlener? 'De grens van wat verantwoord is, is bereikt'. NOS. Geraadpleegd van https://nos.nl
Dekker, P., & De Hart, J. (2009). Vrijwilligerswerk in meervoud. Geraadpleegd van
https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2009/Vrijwilligerswerk_in_meervoud De Roos, S., Bartelink, R., Van Dinther, M., Sangidi, N., & Terpstra, J. (1998). Preventie in sociaal- pedagogische hulpverlening; toepassingen en achtergronden. Bussum, Nederland: Coutinho.
De Swaan, A. (1989). Zorg en de staat. Welzijn, onderwijs en gezondheidszorg in Europa en de Verenigde Staten in de nieuwe tijd. Geraadpleegd van
http://www.dbnl.org/tekst/swaa005zorg01_01/swaa005zorg01_01_0044.php
De Vries, S. (2000). Psychosociale hulpverlening en vluchtelingen. Utrecht, Nederland: Stichting Pharos.
Engelhard, D. (2007). Met kennis van feiten. Vluchtelingen, nieuwkomers en gezondheid in cijfers. Geraadpleegd van http://www.pharos.nl/documents/doc/webshop/met_kennis_van_feiten.pdf Gemeente Ede. (z.d.). Sociaal Team. Geraadpleegd van https://www.ede.nl/sociaalteams/ Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A). (2016). Kwaliteitsjaarverslag 2015. Geraadpleegd van http://www.gcasielzoekers.nl/wp-content/uploads/2016/10/GCA_Jaarverslag_2015.pdf
Gezondheidsraad. (2016, 24 februari). Briefadvies Geestelijke gezondheid van vluchtelingen [Briefadvies]. Geraadpleegd van
https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201601201601briefadvies_geestelijke_gezondheid_v an_vluchtelingen.pdf
Haker, F., Van den Muijsenbergh, M., Torensma, M., Van Berkum, M., Smulders, E., Looman, B., . . . Van Bokhoven, R. (2016). Kennissynthese gezondheid van nieuwkomende vluchtelingen en indicaties voor zorg, preventie en ondersteuning. Geraadpleegd van
http://www.pharos.nl/documents/doc/kennissynthese%20gezondheid%20van%20nieuwkomende%20vlu chtelingen%20en%20indicaties%20voor%20zorg%20preventie%20en%20ondersteuning.pdf
Hustinx, L. (2009). De individualisering van het vrijwillig engagement. In G. Buijs, P. Dekker, & M. Hooghe (Reds.), Civil society tussen oud en nieuw (Herz. ed., pp. 211-225). Amsterdam, Nederland: Aksant.
Ikram, U., & Stronks, K. (z.d.). Preserving and Improving the Mental Health of Refugees and Asylum Seekers: A Literature Review for the Health Council of the Netherlands (Literature Review).
46
https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201601briefadvies_geestelijke_gezondheid_van_vluc htelingen.pdf
Jonkers, M., & Machielse, A. (2012). Handelingsverlegenheid als hinderpaal bij het signaleren sociaal isolement. Geraadpleegd van
https://www.researchgate.net/publication/288835832_Handelingsverlegenheid_als_hinderpaal_voor_het _signaleren_van_sociaal_isolement_Mogelijkheden_en_belemmeringen_bij_lokale_signaleerders Kortmann, F. (1991). Culturen in de Geestelijke Gezondheidszorg. Relationele onderzekerheden in de hulpverlening aan migranten. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 1991(9), 938-946.
Kunst, A. E., Lamkaddem, M., Mackenbach, J. P., Rademakers, J., & Devillé, W. (2008). Overzicht en evaluatie van resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar etnische verschillen in gezondheid, gezondheidsrisico's en zorggebruik in Nederland. Geraadpleegd van
http://www.mighealth.net/nl/images/d/d3/Overzicht_evaluatie_resultaten_wet_oz_etnische_verschillen_i n_gezh_gezhrisicos_en_zorgebruik.pdf
Linders, L. (2010). De betekenis van nabijheid. Een onderzoek naar informele zorg in een volksbuurt. Den Haag, Nederland: Sdu.
Movisie. (2013, 27 mei). Vrijwilligerswerk is geen containerbegrip. Geraadpleegd van https://www.movisie.nl/artikel/vrijwilligerswerk-geen-containerbegrip
Movisie. (2014, 13 november 2014). Grenzen aan de verantwoordelijkheid van vrijwilligers? Geraadpleegd op 10 oktober 2017, van https://www.movisie.nl/artikel/grenzen-aan-
verantwoordelijkheid-vrijwilligers
Movisie. (2015, 25 januari). Wmo 2015: wat is er veranderd? Geraadpleegd op 7 september 2017, van https://www.movisie.nl/artikel/wmo-2015-wat-er-veranderd
NVMW. (2006). Beroepsprofiel van de Maatschappelijk Werker (Herz. ed.). Utrecht, Nederland: NVMW. Ossewaarde, M. R. R. (2010). Keuzevrijheid als sturingsinstrument. Bestuurskunde, 19(2), 5-11. Geraadpleegd van https://ris.utwente.nl/ws/portalfiles/portal/6454358
Putters, K. (2014). Rijk geschakeerd. Op weg naar de participatie-samenleving.. Den Haag, Nederland: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Rijksoverheid. (z.d.). Veilig Thuis. Geraadpleegd van https://www.vooreenveiligthuis.nl/veilig-thuis Rijksoverheid. (2016, 8 juli). Participatieverklaring verplicht onderdeel inburgeringsexamen. Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2016/07/08/participatieverklaring- verplicht-onderdeel-inburgeringsexamen
Schellingerhout, R. (2011). Ervaren gezondheid, leeftsijl en zorggebruik. In E. Dourleijn, & J. Dagevos (Reds.), Vluchtelingengroepen in Nederland (pp. 142-163). Geraadpleegd van
http://www.vijfeeuwenmigratie.nl/sites/default/files/bronnen/http___www.scp_.nl_8080_gvisapi_dsplug.p df
Seeman, M., Seeman, T., & Sayles, M. (1985). Social Networks and Health Status: A Longitudinal Analysis. Social Psychology Quarterly, 48(3), 237-248. Geraadpleegd van
http://www.jstor.org/stable/3033684?casa_token=29h0OFuFHB4AAAAA:oHmKMT9ZjOqTHNaWI4s_iZn nZgfVpiXBhxQRtIC-ZBGR8IfkurtFTHUzUyPtQ_-
HwnRkl1te5RQ4_BBYi_aUemB9_ZnKH8UfRZAQM7Ngm-OaY- _gcG8V&seq=1#page_scan_tab_contents
Silver, R. C., Wortman, C. B., & Crofton, C. (1990). The role of coping in support provision: The self- presentational dilemma of victims of life crises. In B. R. Sarason, I. G. Sarason, & G. R. Pierce (Eds.), Wiley series on personality processes. Social support: An interactional view (pp. 397-426). Oxford, England: John Wiley & Sons.
Snellen, A. (2007). Basismodel voor methodisch hulpverlenen in het maatschappelijk werk (3e ed.). Bussum, Nederland: Coutinho.
47
Van Bovchove, M. Tonkens, E., & Verplanke, L. (2014). Kunnen we dat (niet) aan vrijwilligers overlaten?. Geraadpleegd van
http://kks.verdus.nl/upload/documents/Eindrapport_Kunnen_we_dat__niet__aan_vrijwilligers_overlaten. pdf
Van Bochove, M., Verhoeven, I., & Roggeveen, S. (2013). Sterke vrijwilligers, volhardende
professionals: nieuwe verhoudingen door de WMO. De affectieve burger: hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid, 2013, 187-203.
Van Dale. (2009). Woordenboek Nederlands (4e ed.). Utrecht/Antwerpen, Nederland: Van Dale
Uitgevers.
Van der Brug, W., Fennema, M., Van Heerden, S. C., & De Lange, S. L. (2009). Hoe heeft het integratiedebat zich in Nederland ontwikkeld? Migrantenstudies, 25(3), 198-220. Geraadpleegd van https://pure.uva.nl/ws/files/887482/73283_310095.pdf
Van Dijk, R. (1989). Cultuur als excuus voor een falende hulpverlening. Medische
Antropologie, 1989(1), 131-144. Geraadpleegd van http://www.tma.socsci.uva.nl/01_2/dijk.pdf
VluchtelingenWerk. (z.d.). Functieboek onbetaalde functies. Geraadpleegd van
https://intranet.vluchtelingenwerk.nl/system/files/media/regio/oost_nederland/Functieboek%20ONBETA ALDE%20functies%20VWON.pdf
VluchtelingenWerk. (z.d.). Maatschappelijke begeleiding: Lees hoe we vluchtelingen begeleiden. Geraadpleegd van https://www.vluchtelingenwerk.nl/wat-wij-doen/begeleiding-bij-werk-
integratie/maatschappelijke-begeleiding-eerste-hulp-bij-integratie
VluchtelingenWerk. (z.d.). Missie en visie. Geraadpleegd van https://www.vluchtelingenwerk.nl/over- ons/missie-en-visie
VluchtelingenWerk. (2011). HET VRIJWILLIGERSBELEID VAN DE VERENIGING
VLUCHTELINGENWERK NEDERLAND (2007 – 2010)[Beleidsdocument]. Geraadpleegd van https://intranet.vluchtelingenwerk.nl/system/files/media/attachment/Notitie_Vrijwilligerswerk_- _Waardering%2C_versterking_en_verbreding_%282007_–_2010%29.pdf
VluchtelingenWerk. (2014, 1 juli). Herijking Vrijwilligersbeleid VluchtelingenWerk [Beleidsdocument]. Geraadpleegd van
https://intranet.vluchtelingenwerk.nl/system/files/media/D%2005.05%20Vrijwilligersbeleid%202014%2C %20Voorzet%206%20mei%202014.pdf
VluchtelingenWerk. (2017). Vluchtelingen in getallen 2017. Geraadpleegd van
https://www.vluchtelingenwerk.nl/sites/public/u152/Vluchtelingeningetallen2017compleet-1.pdf VNG. (z.d.). Overzicht uitvoering participatieverklaringstraject en maatschappelijke begeleiding [Bestuursakkoord verhoogde asielstroom]. Geraadpleegd van https://vng.nl/files/vng/20160526- overzicht-uitvoering-participatieverklaringstraject.pdf
Wilken, J. P. (2015, 21 februari). Bezuinigingen en decentralisering zijn een explosief mengsel. Geraadpleegd op 24 september 2017,van http://www.socialevraagstukken.nl/bezuinigingen-en- decentralisering-zijn-een-explosief-mengsel/
48
Bijlagen
Topiclijst
Een lijst met eventuele vragen die je kunt stellen; maar topics staan vast.
1) Stel je zelf voor, vertel waar mijn onderzoek over gaat en waarom ik de vrijwilliger ga interviewen.
2) Wil je anoniem blijven, deze anonimiteit wordt gewaarborgd.
3) Geef aan dat bepaalde vragen wellicht vergezocht kunnen lijken en soms niet helemaal van toepassing kunnen zijn. Ook zal ik dingen vragen die ik waarschijnlijk zelf al weet, maar belangrijk is om vast te leggen. Er zijn in ieder geval geen foute antwoorden.
4) Vertel dat je mij altijd mag onderbreken voor vragen of verduidelijking. 5) Mag ik een audio opname maken?
(( Vrijwilliger achtergrond )) optioneel
o Kun je een stukje over jezelf vertellen? Leeftijd?
o Hoe zag je loopbaan er uit, wat heb je in het verleden gedaan voor werk? Wat voor achtergrond heb je?
o Waarom ben je vrijwilligerswerk gaan doen?
o Waarom heb je gekozen voor de doelgroep vluchtelingen? o En waarom voor VluchtelingenWerk?
o Waarom dan maatschappelijk begeleider?
o Zijn er dingen die je (belangrijk vind) meeneemt in de begeleiding? Hoe geef je vorm aan de begeleiding? Professioneel of juist dichtbij te staan?
o Werk je volgens een bepaalde methode? (CODA?) o Wat voor praktische hulp bied je?
Psychosociale problematiek
o Wat versta je onder psychosociale problematiek?
o In de literatuur lees ik dat er een verhoogd risico bestaat dat er problematiek ontwikkeld bij vluchtelingen, merk je dit ook in de praktijk of in de begeleiding?
o Kun je een voorbeeld (casus) noemen? Je hoeft geen namen te noemen. o Merk je verschillen? Afkomst, leeftijd?
o Wat doe je met deze signalen of casussen?
o Verwijs je door? Bespreek je het met anderen? Bespreek je het met de leidinggevenden? o Wat zijn dingen waar je tegen aan loopt als er problematiek speelt?
o Welke moeilijkheden of obstakels ervaar je hier in? Geen last van problematiek?
o Uitleg over wat ik versta onder psychosociale problematiek. o Wat zijn werkzaamheden die je uitvoert?
o Gebeuren er wel eens dingen die je niet voorzien had? o Wat dan precies?
o Wat zijn volgens jou factoren die de integratie bevorderen? o Zijn er ook belastende factoren?
Signaleren
o Mijn onderzoek gaat over een signalerende rol, maar wat versta jij onder signaleren? Welk begrip koppel je aan..?
o Kun jij jezelf vinden in dit begrip? Zijn er dingen die je opmerkt tijdens de begeleiding? o Wat vind je van signaleren door vrijwilligers?
o Vind je dat signaleren van problemen een taak is van jou? Waarom wel? Waarom niet? o Hoe doe je dit dan? Op welk gevoel ga je af?
o Hoe beslis je wat je doet met signalen? Is er een protocol? o Bespreek je het met de cliënten?
o Hoe doe je dat met tolken?
Verantwoordelijkheid
o Voel je je verantwoordelijk voor signalen? o Waar trek je de grens van verantwoordelijkheid? o Zelfstandigheid?
o Zou je taken vast gelegd willen hebben? o Zou je handvaten willen hebben? o Hoe zou je het zelf oplossen?
Hou zouden de ideale omstandigheden er uit zien als jij dit kon inrichten? Wat vind je van cursussen? Of bijeenkomsten.