Artisanale gouddelvers in Kejetia werken onder de grond in teams (genaamd teams of gangs) – het Steen verwerken ze bovengronds individueel of met teamleden. Veel artisanale gouddelvers in Kejetia zien goudmijnbouw als een individueel “ieder voor zich” proces. “Ben je er niet, dan krijg je niets”, zeggen delvers.127 Artisanale gouddelvers zijn elk bezig met hun eigen zoektocht naar goud en geld.
126
De aanvraag van een concessie voor kleinschalige goudmijnbouw in Ghana is een lang en complex proces (Ayree, 2003: 370). Dit proces omvat (onder meer) het indienen van een ingevuld aanvraagformulier, plus tien kopieën van de plattegrond van de mijnbouwlocatie, bij de Minerals Commission via het districtcentrum. Hierop volgt de verzameling van a) een veldinspectierapport van het districtmijnbouwcentrum, b) een rapport van de District Chief Executive van het politieke district van de mijnbouwlocatie, c) een milieuvergunning van de Environmental Protection Agency, en d) de betaling van de vereiste kosten. De aanvraag wordt vervolgens geëvalueerd door de Minerals Commission, die vervolgens een aanbeveling doet aan de Minister die verantwoordelijk is voor het verlenen van een vergunning. Indien de Minister goedkeuring geeft, tekent zij/hij een een overeenkomst tussen de concessie-aanvrager en de Ghanese nationale overheid. De aanvrager toont vervolgens de ondertekende overeenkomst (licentie) aan de Chief Inspector van mijnen, om zo een exploitatievergunning te krijgen alvorens de delfactiviteiten te beginnen. Kleinschalige mijnbouwvergunningen kunnen verlengd worden na drie of vijf jaar, afhankelijk van de grootte van de concessie (Ayree, 2003: 370).
127
Een delver kan zonder problemen een dag rust nemen en niet delven. Het gevolg is alleen dat de delver dan geen Stenen krijgt. Ook kunnen delvers in principe zonder problemen wisselen van mijnbouwteam - zonder dit aan iemand te vertellen.
De teams voor ondergrondse goudmijnbouw bestaan in Kejetia allemaal uit mannen.128129 Bovengrondse goudmijnbouwactiviteiten worden in Kejetia ondernomen door zowel vrouwen als mannen. De bovengrondse goudertsverwerkingsactiviteiten zijn complex georganiseerd: de verschillende stappen van de
goudertsverwerking zijn ingebed in een sociaal systeem waarin mannen en vrouwen dezelfde
verwerkingsactiviteiten doen, mannen en vrouwen nemen echter deel aan verschillende verwerkingsketens – deze verwerkingsketens sluiten op elkaar aan, maar hebben een verschillend verdienmodel. Dit leg ik uit in appendix 1.
Een goudmijnbouwteam bestaat uit zo’n tien tot twintig delvers. In grote ghetto's werken soms meerdere teams waardoor er wel honderd tot tweehonderd mensen in de ghetto werken – de teams wisselen elkaar dan af. De organisatie van ondergrondse goudmijnbouwactiviteiten hangt af van (onder meer) de ondergrondse
geologische structuren die delvers tegenkomen. De algemene taken in een goudmijnbouwteam zijn: sponsor, ghetto-eigenaar, teamleider (gang leader), explosieven-expert (blast man), boor-expert (drill man; moyee man), beitel-expert (chisel man; chiseler), beveiliger en lokale-jongen (local boy).130131 Niet alle teams zijn op precies dezelfde manier opgebouwd en georganiseerd, maar veel teams zijn vergelijkbaar georganiseerd.
Een ghetto-eigenaar moet zorgen voor zijn mijnbouwteam: hij moet zijn teamleden geld geven voor eten en hij moet het mijnbouwgereedschap organiseren. Ghetto-eigenaren hebben, net als concessieleiders, een lokale machtspositie in Kejetia. Zij krijgen een groot deel van de Stenen die delvers uit hun ghetto('s) halen. Artisanale gouddelvers zijn vaak afhankelijk van het beleid van hun ghetto-eigenaar (hun baas) wat betreft zaken als het percentage Stenen dat ze krijgen. Er zijn volgens artisanale gouddelvers in Kejetia ‘goede’, ‘slechte’ en ‘gierige’ ghetto-eigenaren. Goede ghetto-eigenaren behandelen hun teamleden met respect, geven ze een eerlijk
percentage van de Stenen en zorgen voor koud drinkwater tijdens werkuren onder de grond. Slechte ghetto- eigenaren betalen hun teamleden te weinig of niet op tijd. Gierige ghetto-eigenaren hebben een beveiliger om te voorkomen dat hun eigen teamleden Stenen, of kleine hoeveelheden Steenstof met poedergoud, stelen (tabel 1).
Dit gebeurt echter bijna nooit, omdat teamleden vaak ook familieleden zijn. Een reden om uit een team te stappen is bijvoorbeeld een ghetto-eigenaar die zijn teamleden niet betaalt. Delvers kunnen ook in meerdere teams zitten (en verschillende taken uitvoeren).
128
Delvers schrijven het feit dat vrouwen niet onder de grond gaan toe aan angst en een gebrek aan kracht. Argumenten in termen van vrouwen die het goud wegjagen - zoals besproken in hoofdstuk 2 (Werthmann, 2009: 19 in Pijpers, 2010: 85-88) - kwamen niet ter spraken in Kejetia.
129
Abigail vertelt dat vrouwen ook soms onder de grond werken. Tijdens mijn veldonderzoek in Kejetia heb ik nooit een vrouw de grond in zien gaan of horen vertellen dat ze dat doet.
130
Sponsoren van teams in Kejetia zijn zowel vrouwen als mannen - vrouwen doen dit vaak samen met hun man. Rast’Asatu vertelt dat vrouwen ook soms sponsor zijn wanneer, bijvoorbeeld, hun broer goudmijnbouwactiviteiten onderneemt, maar geen geld heeft. Een vrouw met een restaurant in Kejetia (ze is niet getrouwd en heeft drie kinderen) zegt dat weinig vrouwen sponsor zijn: “Het duurt als sponsor namelijk lang voordat je je geld terugkrijgt. Het is een lange termijn investering, het is duur en onzeker. Vrouwen willen stabiliteit.”
131Het is mogelijk om binnen een team te promoveren. Een ‘opper lokale-jongen’ (chief local boy) vertelde mij dat het
mogelijk is om na lokale-jongen, opper lokale-jongen te worden. Daarna kunnen delvers bijvoorbeeld een soort teamleider (ghetto guard) worden. Of, als delvers dit willen, een ghetto starten en ghetto-eigenaar worden. Luckydubé begon ook als lokale-jongen, nu is hij teamleider en beitel-expert.
Het is gebruikelijker voor ghetto-eigenaren om een beveiliger te hebben wanneer hun ghetto’s onder de grond andermans ghetto’s tegenkomen. Dit is eveneens om diefstal te voorkomen. Ghetto-eigenaar zijn is een dure verantwoordelijkheid, zeker in de beginfase van de mijnbouw wanneer het 'grote geld' nog niet is bereikt. Ghetto-eigenaren nemen daarom vaak een sponsor.132 De sponsor investeert in de goudmijnbouwactiviteiten en de ghetto-eigenaar betaalt haar of hem dan met rente terug over een periode van, bijvoorbeeld, tien jaar.133 Ghetto-eigenaren moeten hun goud ook verkopen aan hun sponsor voor een relatief lage prijs.134 Zowel vrouwen als mannen zijn sponsoren.
Teamleiders hebben de verantwoordelijkheid om de benodigde teamleden en experts voor specifieke goudmijnbouwactiviteiten bij elkaar te krijgen. Dit is een ingewikkelde verantwoordelijkheid, omdat veel artisanale gouddelvers regelmatig heen en weer reizen tussen Kejetia en hun plaats van herkomst.135 Sommige ghetto-eigenaren en teamleiders delven samen met hun team onder de grond. De taken van de andere teamleden en experts bespreek ik hieronder.