3
Methodologie
3.1
Voedselverlies en verpakkingen in ketenperspectief
Er is een rekenkundig model ontwikkeld dat toelaat:• de gecumuleerde klimaatimpact van het aandeel voedselverliezen in alle stappen van de keten als een aparte cluster te presenteren in de resultaten (symbool 'L');
• de gecumuleerde klimaatimpact van het aandeel voedsel die opgegeten wordt als een aparte cluster te presenteren in de resultaten (symbool 'F');
• de klimaatimpact van verpakkingen (symbool 'P') in relatie tot voedselinname en -verlies te presenteren in de resultaten;
• en waarbij de volledige levenscyclus van het voedingsproduct wordt beschouwd, van fase 'Land- & Tuinbouw' tot en met de fase 'Consument'; inclusief de impacten verbonden aan transport door consumenten, de bewaring, bereiding en het voedselverlies dat plaatsvindt bij de consumenten;
• de omschakeling te evalueren van een voedsel-verpakkingssysteem (1) naar een alternatief voedsel-verpakkingssysteem (2) met eigenschappen die voedselverlies kunnen reduceren (bv. verlenging houdbaarheid) maar met een hogere milieu-impact verbonden aan de verpakking zelf;
Dit wordt in de volgende onderdelen van het hoofdstuk verder uitgewerkt.
3.1.1
Perspectief voedselverlies in de volledige keten (levenscyclus)
Voedselverlies treedt op in elke stap van de keten van een product. In bestaande LCA studies van voeding vindt men daarover gegevens terug in de rapportage, meestal in het hoofdstuk
'Inventarisatie' van de inputs en outputs verbonden aan de processtappen. Het percentage uitval
of verlies van een processtap wordt geïnventariseerd als een outputfactor of als een
valoriseerbaar bijproduct van die processtap. Publicaties van bestaande LCA's van voeding zijn niet altijd even transparant of en hoe men voedselverliezen heeft geïnventariseerd.
In de rapportage van bestaande LCA studies, in het hoofdstuk 'Resultaten', worden de impacten vervolgens weergegeven per cluster van processtappen, levenscyclusfasen, of
productonderdelen en verpakkingen. Een manier van presenteren wordt gekozen die meest betekenisvol is in functie van de doelstelling van de betreffende LCA studie. De impacten gerelateerd aan de voedselfracties die verloren gaan in de keten zijn veelal niet meer zichtbaar als een aparte cluster in de presentatie van de resultaten. In de voorliggende studie is een rekenkundig model ontwikkeld die toelaat de gecumuleerde klimaatimpact van voedselverliezen in de keten als een aparte cluster te presenteren in de resultaten. De specifieke doelstelling van deze studie is vooral de verhouding tussen de impacten gerelateerd aan voedselinname, gerelateerd aan voedselverlies en gerelateerd aan verpakkingen meer inzichtelijk willen maken, eerder dan de verhouding tussen de verschillende levenscyclusfasen.
De 'functionele eenheid' is in LCA studies van voeding meestal bepaald als “per kg
eerste geval niet de verliezen in de distributieketen en verkooppunten zijn verrekend. Zeer zelden is de functionele eenheid “per kg opgegeten product” waarbij ook de verliezen bij de consument in rekening zijn gebracht. Als de scope van een LCA studie de consument niet omvat zijn ook de impacten gerelateerd aan bijvoorbeeld gekoelde bewaring thuis en transport door de consument voor het winkelen niet in rekening gebracht.
Illustratief voorbeeld:
In de volgende Afbeelding 4 is een illustratief voorbeeld te zien. Verticaal is de indeling in de fasen van de levenscyclus. Horizontaal is vervolgens in de kolommen: het aantal
voedseleenheden (U) in een keten zonder verlies; een inschatting van het percentage verlies (%l) in deze stap van de keten als percentage van de input in deze stap; het aantal
voedseleenheden (U) in de keten inclusief verliezen; en het verlies (l) per stap.
In het voorbeeld gaat in elke stap van de keten 5% van de input in de betreffende stap verloren. In de fase 'Land & Tuinbouw' dient men dan 18,5% meer gewassen te produceren dan nodig voor de finale behoefte (inname), wetende dat er in elke stap van de keten 5% verloren gaat. Het totale voedselverlies in de keten is berekend volgens de volgende formule:
∏
i=1 n(
1
1−%l
i)
De gecumuleerde klimaatimpact van het aandeel voedselverliezen in alle stappen van de keten (symbool 'L') is het verschil tussen de totale impact van de keten met verliezen en de totale impact van de keten zonder verliezen. In het voorbeeld is dit de som van de impact van 0,23 kg voedseleenheden die men extra moet produceren in de fase L&T; 0,17 kg die men extra moet verwerken in de voedingsindustrie; 0,11 kg die men extra moet voorzien in de distributie; en 0,05 kg die de consument extra moet inkopen om uiteindelijk 1 kg van op te eten. Hier bovenop komt de klimaatimpact van de verwerking van de verliesstromen uit elke fase.
32/121 Voedselverlies en verpakkingen
3.1.2
Perspectief relatie voedselverlies en verpakkingen
Omdat de doelstelling van deze studie alle fasen van de levenscyclus omvat, tot en met voedselinname en verlies bij de consument, en omdat de specifieke vraagstelling van deze studie is “wat is de relatie is tussen voedselverlies en verpakkingen in ketenperspectief”, werd ervoor gekozen om de resultaten te presenteren als de totale impact gerelateerd aan
voedselinname (symbool “F”), aan voedselverlies (symbool “L”) en aan verpakkingen (symbool “P”).
De optelsom van deze 3 factoren: “F + L + P”, is de totale levenscyclus impact van een voedingsproduct, inclusief verliezen.
De optelsom van voedselinname en verpakkingen: “F+P” is de totale levenscyclus impact van een voedingsproduct, zonder verliezen in de keten. Dit is met andere woorden een theoretisch optimum voor een keten waarin alle voedselverliezen, per definitie “vermijdbaar”, zijn
geëlimineerd.
In volgende Tabel 4 wordt een meer gedetailleerd overzicht gegeven van de samenstelling van de componenten F, L en P.
Gerelateerd aan voedselinname (F) Gerelateerd aan voedselverlies (L) Gerelateerd aan verpakking (P)
Voeding, aandeel opgegeten, volledige keten
(inclusief eventuele stappen voedselverwerking bv. om houdbaarheid te verlengen)
Voeding, aandeel voedselverlies, tot en met de stap in de keten waar het verlies optreedt
Voeding, aandeel voedselverlies, impact proces en vermeden impact valorisatie als diervoeder, compost, enz. (onderscheid tussen
huishoudelijk en niet-huishoudelijke stroom)
Verpakkingen, aandeel
voedselverlies, tot en met de stap in de keten waar het verlies optreedt (incl. impact productie en recyclage, afvalverwerking en vermeden impact materiaal of energetische valorisatie)
Verpakkingen, aandeel opgegeten, volledige keten incl. verpakkingen in tussenliggende stappen van de keten (incl. impact productie en recyclage, afvalverwerking en vermeden impact materiaal of energetische valorisatie) Transport, gerelateerd aan
gewicht/volume* voeding (aandeel voedselinname)
Transport, gerelateerd aan gewicht/volume* verpakking en voedingsproduct (aandeel voedselverlies)
Transport, gerelateerd aan
gewicht/volume* verpakking (aandeel voedselinname)