Sturingswijze

Hieronder zal de sturingswijze van de gemeente Amersfoort uiteengezet worden. Per sturingsvorm zullen de empirische gegevens besproken worden waaruit blijkt dat er in de case sprake is van deze sturingsvorm. Aan het einde van de bespreking van elke sturingsvorm zullen de gesignaleerde indicatoren nog eens overzichtelijk in een tabel gepresenteerd worden.

De gemeente Amersfoort heeft bij het nemen van het besluit tot het stopzetten van de subsidiering van de wijkcentra gebruik heeft gemaakt van command and control sturing. Het besluit van het

haar bewoners: de initiatiefnemers hebben aangegeven bij dit besluit niet betrokken te zijn geweest.

Het stopzetten van de subsidie had tevens een groot effect op de interne processen binnen de wijkcentra aangezien de exploitatie van de wijkcentra afhankelijk was van deze gemeentelijke geldstroom waardoor de medewerkers geen andere keuze hadden dan de gemeentelijke panden te sluiten. Dit formeel genomen besluit van de gemeente kan dan ook getypeerd worden als command and control sturing aangezien het sluiten aan de medewerkers van de wijkcentra werd opgelegd.

Aanvankelijk was de optie dat bewoners de panden van de wijkcentra konden overnemen ook helemaal niet ter sprake gekomen. Deze optie moest door de gemeenteraad met behulp van een motie afgedwongen worden.

In onderstaande tabel zijn de indicatoren die op command and control sturing wijzen nog eens schematisch weergegeven. De vinkjes betekenen dat deze indicatoren in de empirische gegevens zijn gevonden (zoals in bovenstaande analyse is weergegeven).

Tabel 13. Indicatoren command and control sturing Command and control sturing

Wordt door de manier van sturing de interne processen binnen wijkondernemingen beheerst waardoor initiatiefnemers weinig handelingsvrijheid hebben?

V Worden besluiten op het terrein van wijkondernemingen op een top-down/hiërarchische manier gemaakt? Is er sprake van een centrum-periferie relatie tussen gemeentelijke partijen en wijkondernemingen? Is er sprake van een monopolisering van de probleemperceptie?

V

Wordt gebruik gemaakt van formele geboden en verboden, en/of gedetailleerd uitgewerkte restrictieve plannen?

V

Door middel van sturing op sleutelparameters heeft het College vervolgens een aantal kaders en te behalen resultaten vastgelegd om het overnameproces goed en snel te laten verlopen. Ten eerste dienden de initiatiefnemers het pand zelfstandig en voor minimaal twee jaar van de gemeente te huren voor een marktconforme prijs. Om aan te tonen dat de partij in staat was dit te doen zonder financiële hulp van de gemeente, diende de partij een financiële risicoanalyse op te stellen (Gemeente Amersfoort, 2013b). Dit kan getypeerd worden als sturing op sleutelparameters omdat de autonomie van de wijkondernemingen door de gemeente met deze sturing werd gerespecteerd aangezien er enkel op de financiële grenzen van de wijkonderneming werd gestuurd. Initiatiefnemers konden binnen de grenzen zelf invullen met wie ze contracten aangingen om als wijkonderneming zonder financiële hulp van de gemeente een financieel gezond plan neer te zetten. De wijkonderneming had dus de ruimte om eigen afwegingen en beleid te maken. Een tweede uiting van sturing op sleutelparameters is het inkaderen van het proces door middel van het vastleggen van het resultaat dat voor een bepaalde datum behaald diende te worden. Het overnameproces werd in termijnen verdeeld en aan deze termijnen werden deadlines verbonden (Ibid.). Het vastleggen van het te behalen resultaat en deze ook monitoren sluit sterk aan bij de indicatoren die wijzen op sturing op sleutelparameters. Ten derde moesten de initiatiefnemers het draagvlak voor hun wijkonderneming in de wijk aantonen. De sleutelparameter richt zich hiermee op de legitimiteit van de wijkonderneming in de wijk: een van de grenzen van de organisatie. Ten vierde was in het bestemmingsplan vastgelegd dat het pand ten minste ten dele gebruikt moest worden voor een maatschappelijke functie. Hoe de initiatiefnemers precies invulling moesten geven aan de maatschappelijke functie werd in de wet- en regelgeving door de gemeente niet voorgeschreven. De autonomie van de wijkonderneming werd hiermee dus geaccepteerd terwijl er wel een duidelijke sleutelparameter door de gemeente werd opgesteld die ook gemonitord wordt. In onderstaande tabel zijn de gevonden indicatoren weergegeven die wijzen op sturing op sleutelparameters.

Tabel 14. Indicatoren sturing op sleutelparameters Sturing op sleutelparameters

Richt de sturing zich op grenzen/kaders van de wijkonderneming waarbij de wijkonderneming ruimte heeft om eigen afwegingen en beleid te maken om aan deze kaders te kunnen voldoen?

V Is er sprake van contractmanagement, budgettering, en/of prestatiesturing? Is er sprake van het

vooraf vastleggen van afspraken op het niveau van bijvoorbeeld in- en outputparameters?

V Moet de wijkonderneming zich verantwoorden over de behaalde resultaten? Worden deze door

gemeentelijke partijen gemonitord?

V

Het vijfde kader, waarbij sprake is van sturing op de structurering en procedurering van relaties, is van juridische aard. Initiatiefnemers van de wijkonderneming dienden zich te verenigen in een rechtsvorm zodat zij een rechtspersoon zouden worden waarmee de gemeente juridisch bindende afspraken kon maken (Ibid.). Door als gemeente aan de initiatiefnemers de eis te stellen zich in een rechtsvorm te verenigen, werd de positie van de initiatiefnemers beïnvloed: een rechtspersoon is immers gekoppeld aan een heel scala van wet- en regelgeving. De wijkondernemingen werden zo juridisch gezien ‘in positie’ gezet ten opzichte van andere partijen. Of het daadwerkelijk tot andere interactiepatronen leidde kwam in de empirische gegevens niet naar voren, maar is wel aannemelijk.

Tabel 15. Indicatoren sturing op de structurering en procedurering van relaties Sturing op de structurering en procedurering van relaties

Richt de sturing zich op het beïnvloeden van de posities en relaties tussen partijen door te sturen op netwerkregels voor omgang tussen de partijen?

V

Leiden deze veranderingen in netwerkregels tot een andere verdeling van hulpbronnen, standaarden en/of de opbouw van het netwerk en daarmee tot andere onderlinge posities, strategieën en interactiepatronen tussen actoren?

-

Leidt de sturing op netwerkregels tot het creëren van een faire uitgangspositie tussen actoren? Op het ‘in positie’ zetten van de wijkondernemingen?

V

De voor de overname opgestelde kaders zijn door de gemeente al gedurende het proces als gevolg van sturing als gemeenschappelijke beeldvorming meer flexibel gemaakt. Samen met de initiatiefnemers probeerden de verantwoordelijke wethouder en zijn ambtelijk apparaat van de door de bezuinigingen ingekaderde situatie het beste te maken door, waar mogelijk, aan een gemeenschappelijke beleidspraktijk te werken. De wethouder zei hierover: ‘’Er zijn door de gemeente wel een aantal kaders gesteld, maar die durfden we tegelijkertijd ook wel ter discussie te stellen op het moment dat we dachten dat we er niet meer mee verder kwamen.’’ Zo zijn inmiddels de kaders op financieel gebied door de gemeente meer flexibel gemaakt als gevolg van de nieuwe bestuurlijke context. Door de gemeente is geld gereserveerd om de initiatiefnemers in de toekomst te ondersteunen, mede door ervaringen die er tot dan toe zijn opgedaan met het geheel dichtdraaien van de subsidiekraan. Ook het procesmatige kader is door de gemeente meer flexibel gemaakt. Aan de initiatiefnemers van wijkonderneming Het Middelpunt is bijvoorbeeld meer tijd gegeven om tot een exploitatieplan te komen dan de zes maanden die er officieel voor stonden. Deze tijd is gebruikt om er samen uit te komen in het onderhandelingsproces. Daarnaast is het juridische kader is in het geval van Het Middelpunt bijgesteld. Aanvankelijk was het de bedoeling dat initiatiefnemers het pand van de gemeente gingen huren, maar is er door de gemeenteraad toch toestemming gegeven aan initiatiefnemers van Het Middelpunt om het pand van de gemeente over te kopen middels een huurkoop constructie. De aanpassingen van de kaders zijn voortgekomen uit het samenwerkingsproces waarin de initiatiefnemers mee konden praten en denken over het te voeren beleid: een indicator van sturing als gemeenschappelijke beeldvorming.

Sturing als gemeenschappelijke beeldvorming wordt door de gemeente ook gebruikt bij het ondersteunen van de initiatiefnemers bij het maken van autonome afwegingen binnen de door de

uitwerking van hun plannen en hebben ook de wijkmanager en de wethouder de initiatiefnemers waar nodig ondersteund door middel van advies. In deze ondersteuning probeerden ze de initiatiefnemers op een gelijkwaardige manier te behandelen. Zo waren de contacten hartelijk en veelvuldig en werd geluisterd naar de wensen en tips van de initiatiefnemers. Sommige initiatiefnemers noemde de wijkmanager ook een ‘sparringspartner’ wat een horizontale relatie impliceert. De wijkmanager en bestuurder hebben ook vooral tijd moeten steken bij het ondersteunen van de wijkondernemingen in het beïnvloeden van andere ambtenaren binnen de interne gemeentelijke organisatie. Zo zei de wijkmanager: ‘’Ik heb veel tijd moeten steken in mijn collega’s. Veel ambtenaren werken toch vrij naar binnen gericht en zijn sterk gericht op het indekken van risico’s.’’ Zo zijn er bijvoorbeeld een aantal bemiddelingsgesprekken gevoerd en heeft de wijkmanager de initiatiefnemers geholpen bij het leggen van contacten binnen de gemeentelijke organisatie. Ook zijn de initiatiefnemers een aantal keren gewezen op de juiste informatie op het juiste tijdstip.

Van een volledig open proces van doelstellingenformulering die sturing als gemeenschappelijke beeldvorming veronderstelt, kan niet gesproken worden omdat de gemeente zelf de regie sterk in handen bleef houden en door middel van sturing op sleutelparameters veel doelstellingen al had vastgelegd. Het verwezenlijken van de ideeën van de initiatiefnemers was dan ook niet altijd mogelijk. De andere indicatoren van deze sturingvorm zijn echter wel in de case waargenomen, waardoor er geconcludeerd kan worden dat de gemeente wel degelijk van deze sturingsvorm gebruik heeft gemaakt.

Tabel 16. Indicatoren sturing als gemeenschappelijke beeldvorming Sturing als gemeenschappelijke beeldvorming

Wordt in samenspel aan een gemeenschappelijke beleidspraktijk gewerkt door gemeentelijke partijen, initiatiefnemers en andere actoren? Praten de initiatiefnemers mee over het te voeren beleid van de gemeente?

V

Worden actoren bijeengebracht voor overleg en onderhandeling over het te voeren beleid en/of kennis te nemen van elkaars percepties?

V Is er sprake van een horizontale relatie tussen gemeentelijke partijen, wijkondernemingen en

andere actoren?

V Is er een open proces van doelstellingenformulering, waarbij de doelstellingen niet van tevoren zijn gegeven, maar de uitkomst zijn van bereikte consensus tussen de belanghebbende partijen? Maken gemeentelijke partijen gebruik van een open beleidsstijl?

-

Wanneer de balans wordt opgemaakt kan geconcludeerd worden dat de gemeente Amersfoort gebruik maakt van de sturingsvormen command and control sturing, sturing op sleutelparameters, sturing op de structurering en procedurering van relaties en sturing als gemeenschappelijke beeldvorming. Dit is een opvallende bevinding aangezien de sturingswijze een mengvorm is van meer top-down en bottom-up ingestoken sturingsvormen die theoretisch gezien hele andere verwachte effecten hebben op de condities van zelforganisatie. Op hoe de sturingswijze van de gemeente invloed heeft gehad op de condities van zelforganisatie bij de twee wijkondernemingen, zal nu verder ingegaan worden.