Sturing op compensatie en participatie
4.5 Sturing op compensatie en participatie bij windpark Oostpolder
4.5.1 Provinciale sturing op compensatie en participatie
De initiatiefnemers van het windpark Oostpolder hebben afspraken gemaakt met de omgeving over compensatie voor de overlast van het windpark. Hieraan ten grondslag lag het beleidskader Sanering en opschaling, gebiedsfonds en parti-cipatie van de provincie Groningen dat in 2014 is vastgesteld door Provinciale Staten.75 Dit beleidskader schreef voor dat er voor ieder nieuw windpark een bij-drage van de initiatiefnemer(s) van € 1.05076 per megawatt opgesteld vermogen per jaar vloeide naar een gebiedsfonds. Vanuit het gebiedsfonds zou tenminste een profijtregeling worden toegepast. Daarnaast kon worden gedacht aan inzet voor thema’s als leefbaarheid, duurzaamheid en ecologie. In hoeverre het fonds voor leefbaarheid, duurzaamheid en ecologie acceptabel is, is sterk afhankelijk van de voorwaarden waaronder projecten uit dit fonds gefinancierd kunnen worden. Indien is vastgelegd dat dit alleen gaat om ruimtelijke projecten, dan is opname van zo’n fonds in de anterieure overeenkomst wellicht toegestaan. In alle andere gevallen niet. Het opnemen van een profijtregeling voor omwonen-den dient geen ruimtelijk belang.
Ook de afspraken over financiële participatie in de vorm van een dorpsmolen dienden geen ruimtelijk doel. Ook hier lag het beleidskader Sanering en opscha-ling, gebiedsfonds en participatie aan de basis van deze afspraak. Deze regeling stelde sanering van verouderde solitaire molens verplicht. Aan de initiatief-nemers werd opgelegd dat zij voor iedere 30 MW aan opgesteld vermogen in het windpark 1 MW aan opgesteld vermogen aan solitaire windturbines in de provin-cie Groningen zouden saneren. Een dergelijke verplichting mag worden opgeno-men omdat zij een ruimtelijk belang dient.
73 KAW, Windpark N33 verkenning naar participatie, communicatie en compensatie, februari 2016, p.11.
74 Gebaseerd op interviews met initiatiefnemers, 20–3–2019 en 6–4–2019.
75 Provincie Groningen, Beleidskader Sanering en opschaling, gebiedsfonds en participatie, vastgesteld door PS Groningen op 29 januari 2014, geëxpliciteerd door PS Groningen op 11 maart 2015.
76 Jaarlijks te indexeren.
De onderhandelingen tussen de initiatiefnemers en de solitaire windmoleneige-naren liepen echter vast. Op 6 juli 2017 gaven de initiatiefnemers bij de provin-cie Groningen aan niet te kunnen voldoen aan die saneringsverplichting. In de daaropvolgende brief deelde de provincie Groningen mee dat het beleidskader is gebaseerd op vrijwilligheid van de zijde van de solitaire turbine-eigenaren.
Eigenaren die niet mee wilden doen werden door de provincie met rust gelaten.
Gedeputeerde Staten zijn door Provinciale Staten gemandateerd om per project maatwerk te verrichten. Vervolgens vond een uitruil plaats tussen sanering en financiële participatie. De eerste insteek was dat de energiecoöperatie via een lening van het revolverend fonds commercieel zou meeparticiperen in wind-park Oostpolder. Gedeputeerde Staten besloten vervolgens77 dat indien de ini-tiatiefnemer bij de definitieve vergunningverlening geen saneringscontracten van solitaire turbines buiten de concentratiegebieden kon overhandigen, dat de initiatiefnemer dan minimaal twee turbineposities (ongeveer 10% van het park) ‘om niet’ ter beschikking moest stellen in de vorm van dorpsmolens die ten goede kwamen aan de omgeving.78 De windturbineposities werden ter beschik-king gesteld aan een nog op te richten energiecoöperatie. In overleg met de initia-tiefnemers en de leden van de klankbordgroep werden de mogelijkheden onder-zocht om te komen tot financiering van de aankoop van de twee dorpsmolens.
De afspraken over het gebiedsfonds en de dorpsmolens werden privaatrechtelijk vastgelegd in een anterieure overeenkomst tussen de provincie en de initiatief-nemers.
4.5.2 Procesparticipatie via een klankbordgroep
Anders dan bij windpark N33 kwam in de Oostpolder wel een participatie- traject tot stand. In de Oostpolder is in 2015 een klankbordgroep opgericht waarin omwonenden en vertegenwoordigers van de initiatiefnemers, de gemeente, de provincie en de Natuur- en Milieufederatie zitting hebben. De klankbordgroep komt maandelijks in een openbare vergadering bijeen.
Het is onduidelijk op basis van welke criteria leden aan de klankbordgroep deel-nemen en wie zij vertegenwoordigt. Communicatie met de omgeving geschiedt vooral doordat aan de klankbordgroepsleden is gevraagd het besprokene met hun buren te delen. Er worden geen notulen gemaakt, maar afspraken worden via de mail bijgehouden. Een aantal keren heeft de klankbordgroep een infor-matieavond voor omwonenden georganiseerd. Verder heeft de klankbordgroep gedurende haar bestaan drie maal een nieuwsbrief uitgegeven. Die is verspreid in een oplage van zo’n 150 stuks aan alle omwonenden in de Oostpolder.
In de klankbordgroep van windpark Oostpolder wordt de voortgang van de pro-jecten rondom de Eemshaven besproken. De sfeer in de klankbordgroep is con-structief en er bestaat vertrouwen tussen de initiatiefnemers en de omwonen-den. Er is in de klankbordgroep ruimte voor vragen en discussie. De openheid van de gesprekken met de initiatiefnemers en de provincie wordt gewaardeerd.
Hoewel de meeste respondenten het ermee eens zijn dat de klankbordgroep
77 Het betreft een formeel besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht, dat open staat voor bezwaar en beroep.
78 Provincie Groningen, Brief van de provincie Groningen aan Waddenwind BV, 13 september 2017, documentnummer 2017–083.412/37/A.23.
duidelijkheid geeft en weerstand wegneemt, is er ook kritiek.79 De klankbord-groep is opgericht op het moment dat de locatiekeuze al was gemaakt. Er was daarom voor omwonenden geen mogelijkheid meer om de windmolens tegen te houden of om fundamentele wijzigingen in de plannen aan te brengen. Feitelijk lagen de plannen voor het windpark in grote mate vast. Omdat er kennisachter- stand was bij de omwonenden, was er vooral in de eerste twee jaar van haar bestaan sprake van eenrichtingsverkeer vanuit de overheden en de initiatief-nemers. De bijeenkomsten hadden hierdoor vooral het karakter van het informeren van de omwonenden. Omwonenden hadden geen echte inbreng.80
4.5.3 Concrete resultaten van de procesparticipatie
De klankbordgroep werd opgericht op het moment dat de locatiekeuze en de inrichting van het windpark grotendeels vastlagen. Er was daarom voor de klankborgroep geen mogelijkheid meer om het windpark tegen te houden of om fundamentele wijzigingen in de plannen aan te brengen. Op het gebied van vermindering van hinder van het windpark Oostpolder heeft de klankbordgroep nagenoeg geen concrete resultaten geboekt.
In de klankbordgroep werd wel gesproken over de besteding van het gebieds-fonds. De omwonenden konden hier zelf over besluiten. Op het moment van schrijven wordt er nog overleg gevoerd over de precieze besteding van en zeg-genschap over deze middelen. De gedachte is dat met de middelen profijtregelin-gen met omwonenden kunnen worden afgesloten en dat er specifieke projecten gericht op maatschappelijk nut kunnen worden gerealiseerd.
De provincie heeft van de initiatiefnemers in de Oostpolder geëist dat zij twee dorpsmolens beschikbaar stelden voor de lokale omgeving (zie paragraaf 4.5.1).
Dit vormde de directe aanleiding voor de oprichting van de energiecoöperatie Oudeschip en omstreken (UA). De coöperatie is opgericht vanuit het perspectief dat het park er hoe dan ook komt. Omwonenden zijn in gesprek gegaan met de provincie en de Natuur- en Milieufederatie (NMF) over oprichting van de coöpe-ratie. De coöperatie had begin 2019 ongeveer 100 aanmeldingen. De gedachte is dat de energiecoöperatie de inkomsten van de twee dorpsmolens gaat verdelen over de lokale omgeving. De coöperatie ziet voor zichzelf twee hoofdtaken weg-gelegd:
1. Verdeling van de compensatiegelden á € 1050 per MW;
2. Verdeling van de inkomsten uit de dorpsmolen.
Of, en zo ja hoe de coöperatie de compensatiegelden in het gebiedsfonds gaat ver-delen, is nog onduidelijk. Er zijn nog spanningen over de verdeling van de lusten en de lasten tussen initiatiefnemers en de omwonenden.81 De Noordelijke Reken-kamer ziet als complicerende factor dat de coöperatie zeggenschap wil over com-pensatiegelden die ook voor niet-leden bestemd zijn.
79 Deze kritiek is geuit in de interviews en door de Noordelijke Rekenkamer zelf vastgesteld tijden het bijwonen van een vergadering.
80 Zie ook: Natuur en Milieufederaties en Natuur & Milieu, Samen verder met windenergie op land, Geleerde lessen uit vier windenergieprojecten, bijlage Windpark Oostpolder, Utrecht: maart 2018.
81 Natuur en Milieufederaties en Natuur & Milieu, Samen verder met windenergie op land, Geleerde lessen uit vier windenergieprojecten, bijlage Windpark Oostpolder, Utrecht: maart 2018, verschillende interviews en observatie Noordelijke Rekenkamer tijdens een bijeenkomst van de klankbordgroep.