Staatssecretaris De Jager

Vier toespraken van Staatssecretaris De Jager van Financiën zijn in het datamateriaal opgenomen. Hij gaf de toespraken in de periode maart – juni 2009 tijdens verschillende gelegenheden om over zijn bezigheden op het gebied van financiële zaken te spreken. In deze toespraken gebruikte hij verschillende conceptuele metaforen voor het vormgeven van zijn boodschappen. Met welke communicatieve functies hij deze uitdrukkingen in de

Tabel 9: Totaaloverzicht van de communicatieve functies van het metafoorgebruik van Staatssecretaris De Jager

Brondomein Communicatieve functie Iv E M SPEL/ WEDSTRIJD 2 SCHILDERIJ 1 REIS 8 3 (KWADE) KRACHT 6 6 2 PLANT 1 VLOEISTOF 1 CONTAINER 2 OORLOG/ CONFLICT 8 2 5 GEBOUW 2 1 MACHINE 5 2 FYSIEK LETSEL 3 1 PERSOON 4 2 VERKEER 4 WEERSOMSTANDIGHEDEN 2 2 TOTAAL 49 8 18

In de volgende grafiek is duidelijk zichtbaar hoe de communicatieve functies zich tot elkaar verhouden, zonder daarin onderscheid te maken tussen de verschillende brondomeinen die aan de metaforische uitdrukkingen ten grondslag liggen:

Tabel 10: Verhouding van de communicatieve functies in de toespraken van Staatssecretaris De Jager

Om concreet weer te geven hoe kennis over de verschillende brondomeinen door de staatssecretaris in de metaforische uitdrukkingen in de toespraken verwerkt zijn, met welk

doel hij dit doet en hoe dit in gerelateerd kan worden aan het karakter van de toespraken, worden kenmerkende voorbeelden uit de verschillende toespraken toegelicht:

Op 11 maart 2009 sprak Staatssecretaris De Jager in Amsterdam over de wijze waarop fiscaliteit een rol kan spelen bij het reageren op de gevolgen van de financiële crisis. Het doel van de staatssecretaris betreft het legitimeren van beleidskeuzes van de overheid met betrekking tot het belastingstelsel. Om aan te geven dat wijzigingen in het belastingbeleid op een weloverwogen manier tot stand komen, gebruikt Staatssecretaris De Jager in de

volgende uitdrukking kennis over oorlogvoering:

Dan heb ik het over de strategische overwegingen van waaruit je aan je fiscale

maatregelen werkt.

(Uitdrukking 246 – Staatssecretaris De Jager – 11-03-2009) De term strategische overwegingen uit het OORLOG-brondomein roept bij de ontvanger kennis op over – in meer of mindere mate weloverwogen – plannen die naties in oorlog opstellen en uitvoeren om de vijand in het nauw te drijven. Dat er met betrekking tot de fiscaliteit overwegingen gedaan worden op een strategisch niveau, helpt de staatssecretaris duidelijk te maken dat er goed nagedacht is over de beslissingen die gemaakt worden en de fiscale maatregelen die uitgevoerd worden met betrekking tot het uiteindelijke doel van het belastingbeleid. Deze doelmatigheid wordt eveneens duidelijk met behulp van kennis over het brondomein. De strategieën die door naties uitgevoerd worden, hebben immers altijd een bepaald doel. De metafoor heeft in de uitdrukking zowel een informatieverwerkende als een manipulatieve functie.

Om in concrete termen aan te geven dat de fiscaliteit uitkomst kan bieden met betrekking tot het reageren op de financiële crisis, maakt Staatssecretaris De Jager in de volgende uitdrukking gebruik van het MACHINE-brondomein:

Maar het plan laat in ieder geval wel zien, dat de fiscaliteit knoppen biedt waaraan je

kunt draaien om bepaalde economische effecten te bewerkstelligen.

(Uitdrukking 255 – Staatssecretaris De Jager – 11-03-2009) De metafoor helpt de staatssecretaris aan te geven dat fiscaliteit, net als machines, op

bepaalde punten gewijzigd kan worden en dat deze wijzigingen tot bepaalde effecten kunnen leiden. Deze effecten worden in de metaforische uitdrukking als goed gepland en gewenst geconceptualiseerd. Net als bij machines is er een menselijke agent nodig om het wijzigingsproces in werking te stellen. De metafoor heeft in deze uitdrukking een

informatieverwerkende functie.

Staatssecretaris De Jager sprak op 9 april 2009 in Breukelen voor een publiek van

ondernemers over het belang van horizontaal toezicht tijdens en na de financiële crisis. Het doel van de toespraak betreft het legitimeren van de beleidsreactie van de overheid op de crisis. In de volgende uitdrukking gebruikt de staatssecretaris een personificatie om de aard van het beleid te concretiseren:

Als je het vergelijkt met andere landen dan is duidelijk dat ons stimuleringspakket

zeer ruimhartig is.

De metafoor maakt het de staatssecretaris mogelijk om menselijke eigenschappen toe te kennen aan een abstract en niet-menselijk object als een stimuleringspakket. In zijn oorspronkelijke context in het PERSOON-domein wordt ruimhartig gebruikt om de vrijgevigheid van een persoon mee aan te duiden. Door deze kennis vervolgens op het abstracte financiële doeldomein te projecteren, komt de boodschap van Staatssecretaris De Jager tot stand. Deze boodschap is dat het stimuleringspakket bedoeld is om de economie, ondernemers en belastingbetalers te helpen in een financieel moeilijke periode. Omdat de metafoor helpt bij het concretiseren en legitimeren van overheidsbeleid, heeft hij in deze uitdrukking een informatieverwerkende en manipulatieve functie.

Om aan te geven op welke wijze het stimuleringspakket ruimhartig is, gebruikt Staats-secretaris De Jager in de volgende uitdrukking het brondomein WEERSOMSTANDIGHEDEN:

We wakkeren de investeringen aan, en we geven innovatie de wind in de rug.

(Uitdrukkingen 218 & 219 – Staatssecretaris De Jager – 09-04-2009) In de uitdrukking conceptualiseert de staatssecretaris het geven van staatssteun als een

aanwakkerende wind en wind in de rug. De metafoor helpt niet alleen bij het concretiseren

van een abstract concept als staatssteun, maar ook bij het legitimeren van de keuze van de overheid om tot het geven van steun over te gaan. Kennis over wind helpt staatssecretaris bij het aangeven dat de financiële hulp bedoeld is om investeringen en innovatie te

bevorderen. Ook gebruikt Staatssecretaris De Jager de positieve associatie die men toekent aan de wind in de rug hebben in zijn oorspronkelijke context, om in concrete termen

staatssteun als een goede beleidskeuze te conceptualiseren. De metafoor heeft in de uitdrukking zowel een informatieverwerkende als een manipulatieve functie.

Op 16 april 2009 gaf Staatssecretaris De Jager in Rijswijk een toespraak ter gelegenheid van de publicatie van het rapport ‘Naar succesvol innoveren’. Hij spreekt over de gevolgen van de financiële crisis voor ondernemerschap en innovaties in Nederland. In dit kader

legitimeert hij reeds uitgevoerd beleid en maatregelen die nog op stapel staan die door de overheid bedoeld zijn ter bevordering van innovatief ondernemerschap. Staatssecretaris De Jager gebruikt kennis over een aantal brondomeinen in zijn metaforische uitdrukkingen over abstracte financiële onderwerpen. Hij spreekt bijvoorbeeld over het wijzigen van bepaalde punten in het belastingstelsel om innovatie ondernemerschap te bevorderen. Om dit abstracte politieke beleidsproces te concretiseren, maakt hij in de volgende uitdrukking gebruik van kennis over het GEBOUW brondomein:

Ten tweede kan ik als staatssecretaris van Financiën ons belastingstelsel zo inrichten dat innovatieve ondernemers gestimuleerd worden.

(Uitdrukking 200 – Staatssecretaris De Jager – 16-04-2009) Dankzij de mapping van de conceptuele metafoor HET BELASTINGSTELSEL IS EEN GEBOUW, is de staatssecretaris in staat om zichzelf de rol van architect toe te dichten, die het

belastingstelsel inricht alsof het een gebouw betreft, terwijl hij in het ontwerpproces

rekening houdt met de (on)gemakken van de ondernemers. Het GEBOUW brondomein helpt in deze uitdrukking bij het toekennen van fysieke grenzen aan een abstract concept als het belastingstelsel, waardoor het doeldomein concreter wordt voor de ontvanger. De metafoor heeft dan ook een informatieverwerkende functie.

In de volgende metaforische uitdrukking in dezelfde toespraak gebruikt de staatssecretaris kennis over het FYSIEK CONFLICT-concept om het crisisbeleid van de overheid te legitimeren:

Het pakket aan maatregelen waarmee we de crisis te lijf gaan is bedoeld om de

economie draaiende te houden.

(Uitdrukking 202 – Staatssecretaris De Jager – 16-04-2009) In de uitdrukking conceptualiseert de staatssecretaris de wijze waarop de overheid met beleidsmaatregelen op de financiële crisis reageert alsof het een fysiek conflict betreft. De financiële crisis is de tegenstander die met het pakket aan maatregelen overwonnen moet worden. De term te lijf gaan uit het CONFLICT brondomein helpt Staatssecretaris De Jager bij het concretiseren en legitimeren van overheidsbeleid met betrekking tot de financiële crisis. Door te spreken over we maakt de staatssecretaris eveneens duidelijk dat hij spreekt als vertegenwoordiger van het kabinet. De metafoor heeft in de uitdrukking met name een manipulatieve functie, maar vergemakkelijkt ook de informatieverwerking van de boodschap door de ontvanger. In de uitdrukking combineert de staatssecretaris deze metafoor met een andere metafoor, namelijk DE ECONOMIE IS EEN MACHINE, die dient om het functioneren van de economie in begrijpelijke termen te conceptualiseren en het standpunt van de staatssecretaris te onderbouwen.

Op 26 juni 2009 gaf Staatssecretaris De Jager van Financiën een toespraak in het kader van de consultatie over de toekomst van de Vennootschapsbelasting (VPB). In de toespraak informeert de staatssecretaris het publiek over de problematiek rond de VPB. Ook

formuleert hij zijn standpunt ten opzichte van de kwestie, namelijk dat naar zijn mening een verdere verlaging van de VPB goed zou zijn, zodat de VPB tot minder verstoring van de economische groei leidt. Daarnaast informeert hij de ontvanger over het feit dat het kabinet bezig is met de VPB, maar dat het een moeilijk en langdurig proces is. In het begin van de toespraak maakt Staatssecretaris De Jager een vergelijking tussen een schilderij en het belastingstelsel. Op deze metafoor komt hij later in de toespraak nog een paar keer terug. Van deze creatieve metafoor is het volgende fragment een voorbeeld:

Een schilder die een landschap schildert, kan niet alleen maar met zijn neus op zijn schilderij bezig zijn. Als hij dat doet ziet hij de details. Hij ziet of de boomblaadjes goed zijn en of de veren van de vogel in de lucht nog beter kunnen. Maar hij ziet niet het totaalbeeld. Daarom moet hij af en toe ook afstand nemen om te zien of de

compositie van zijn schilderij goed is. Of het perspectief klopt; of de verhoudingen juist zijn. Zo is het ook met ons belastingstelsel.

(Uitdrukking 170 – Staatssecretaris De Jager – 26-06-2009) Verschillende elementen uit het SCHILDERIJ concept worden verbonden met elementen uit het BELASTINGSTELSEL concept. De mapping tussen bron- en doeldomein maakt het de staatssecretaris mogelijk om in begrijpelijke termen over het complexe ontwerpproces van het belastingstelsel te praten. Met behulp van de metafoor vertelt hij in deze uitdrukking dat het bij het ontwerpen van het belastingstelsel belangrijk is om af en toe afstand te nemen van het proces, om te kijken of het goed verloopt en het beoogde resultaat bereikt wordt. De metafoor heeft in de uitdrukking een informatieverwerkende functie.

In dezelfde toespraak maakt Staatssecretaris De Jager in verschillende uitdrukkingen gebruik van het REIS brondomein om de doelmatigheid en het langetermijn karakter van het

belastingbeleid te conceptualiseren. Een voorbeeld is de volgende uitdrukking:

Waar willen we met ons belastingstelsel heen?

(Uitdrukking 171 – Staatssecretaris De Jager – 26-06-2009) In de context van de uitdrukking maakt de staatssecretaris duidelijk dat het belastingstelsel in de toekomst op bepaalde punten gewijzigd zal moeten worden. Van welke aard deze wijzigingen zullen zijn, hangt af van het doel dat de overheid met het belastingbeleid voor ogen heeft. In de metaforische uitdrukking vraag Staatssecretaris De Jager zich af wat dit doel precies is. Dit doet hij met behulp van termen uit het REIS brondomein. Door de mapping tussen dit brondomein en het abstracte doeldomein van het belastingstelsel, is de staatssecretaris in staat om het belastingbeleid als een reis met een bepaalde bestemming te conceptualiseren, alleen is de bestemming in dit geval nog niet bekend. Dat bepaalde beleidskeuzes tot een bepaald doel leiden, wordt dankzij de metafoor in concrete termen duidelijk. De metafoor heeft dan ook een informatie-verwerkende functie.