Sociale omgeving

Alle vrouwen gaven aan informatie te hebben gekregen of ervaringen te hebben gehoord van hun omgeving. Deze informatie bestaat uit algemene informatie, zoals welke soorten anticonceptie er allemaal zijn, maar vooral ook uit ervaringen van anderen. Die omgeving bestaat meestal uit vriendinnen, vrouwelijke collega’s en vrouwelijke familieleden zoals zussen, nichten en tantes. Vrouwen die het moeilijker vonden om anticonceptie te bespreken, omdat ze het privé vonden, haalden minder informatie uit hun omgeving, omdat zij het er simpelweg niet over wilden of konden hebben. De meeste vrouwen maakten een duidelijk onderscheid wat ze in welke omgeving bespreken. Met vriendinnen werd anticonceptie het meest besproken. 4.2.4.1. Vriendinnen Op twee vrouwen na, gaven alle respondenten aan dat zij anticonceptie bespraken met vriendinnen. Zij wisselden ervaringen en kennis uit met elkaar. De vrouwen die dit niet deden vonden het ongemakkelijk om het erover te hebben. Zij kregen soms wel dingen mee als ze bij gesprekken zaten die hun vriendinnen hadden over het onderwerp, maar wilden dan zelf niet meedoen in het gesprek. De vrouwen die wel praatten over anticonceptie met hun vriendinnen gaven meestal aan dat zij seks (en hun relatie) niet bespraken met vriendinnen, omdat zij dit soms ervaarden als een taboe. Hatice herkende dit ook; ze legde uit hoe zij haar seksleven niet bespreekt met haar vriendinnen:

“Dat is waarschijnlijk ook wel een stukje cultuur, zo zijn wij ook wel opgevoed. Het was toch wel een taboe. Dat bespreek je niet. En die resten heb ik nog wel. Wij hebben wel een stukje Westerse cultuur overgenomen, maar bepaalde waarden en normen, daar hou je wel aan vast. Het zit een beetje ingeworteld.”

Hülya gaf daarentegen wel aan dat zij met sommige vriendinnen seks bespreekbaar maakt, maar bij sommige ook niet. Hülya is seksueel actief voordat zij getrouwd is en erkende dat vooral seks voor het huwelijk een taboe is binnen

de Turkse en Islamitische cultuur waarin zij is opgegroeid. Ze merkt daarom dat ze deze onderwerpen niet bespreekt met een vriendin “die anders denkt dan zij”. Ze vertelde dat deze vriendin wat meer de Turkse en Islamitische “normen en waarden” heeft en ze daarom het onderwerp niet bespreekt met haar.

4.2.4.2. Thuis

In deze sectie onderzoek ik hoe vrouwen anticonceptie thuis bespreken met hun ouders, hun partners en hun kinderen. Weinig vrouwen konden anticonceptie bespreken met hun ouders. Sema legde uit waarom ze het onderwerp niet met haar moeder bespreekt:

“Dit gesprek zal ik nooit bespreekbaar maken met mijn moeder want ook ehm… gewoon ja ook een stukje respect. Dit zijn geen dingen, of tenminste in mijn ehm… in de band die ik heb met mijn moeder zou ik die vraag nooit stellen en andersom ook niet. “

Hermans (2004) beschrijft dat Marokkaanse ouders veel waarde hechten aan respect en zegt hierover: “Respect uit zich in het erkennen van de positie en de autoriteit van de andere, in beleefdheid, erkentelijkheid, in goede manieren en in ‘het hebben van schaamte’ ” (Hermans, 2004, p. 38). Bartelink (1994) besprak met Marokkaanse vrouwen wat schaamte nou precies betekent en hoe dat in relatie staat tot respect. Ze beschrijft hoe schaamte en respect eigenlijk beiden een vertaling zijn van ‘ihtiesjaam’, een woord wat binnen de islam wordt gebruikt. Een perfecte Nederlandse vertaling is er niet, maar de vrouwen die Bartelink heeft geïnterviewd leggen het uit als schaamte of verlegenheid, maar dat doe en voel je je uit respect voor de ander (of dat nou een persoon is, of een god) (Bartelink, 1994). Het praten over anticonceptie en seksualiteit met haar moeder heeft voor Sema dus te maken met respect en is daarom iets wat ze niet wilde bespreken met haar moeder. Als anticonceptie wel werd besproken met moeders ging het over anticonceptiegebruik en de bijwerkingen en ervaringen. Maar zoals eerder gezegd, hebben vrouwen bijna nooit informatie over anticonceptie gekregen van hun ouders. Hülya vertelde wat voor soort informatie zij wel kreeg van haar ouders over seksualiteit. Ze gaf aan dat haar niks is verteld over de “gevaren”. Ze

doelde hiermee op ongewilde zwangerschappen en soa’s. Ze vertelde dat ze alleen “culturele dingen” heeft meegekregen zoals “wees voorzichtig en wacht tot je huwelijk”. Dit is iets wat ook terugkomt in een onderzoek onder de tweede generatie Marokkaanse vrouwen in België. De seksuele voorlichting van ouders is bijna alleen maar gericht op het behouden van de maagdelijkheid van de vrouwen en gaat verder niet over het gebruik van anticonceptie (Hendrickx et al., 2002). Enkele vrouwen gaven aan dat hun moeder begon over anticonceptie toen zij gingen trouwen, maar Mariam gaf aan dat vrouwen in haar omgeving vaak seksueel actief zijn zonder dat zij voorlichting van hun ouders hebben gehad:

“Ja want in de Marokkaanse cultuur, als je trouwt, dan pas ben je seksueel actief, dus pas dan ga je op zoek naar anticonceptie, maar ja in mijn omgeving is bijna iedereen gewoon seksueel actief zonder getrouwd te zijn en wij hebben nooit zeg maar die voorlichting van onze familie gehad.”

Sommige vrouwen vertelden over het verschil tussen verschillende generaties, of zelfs het verschil tussen hen en hun jongere zusjes en nichtjes in bespreekbaarheid van thema’s rondom reproductieve gezondheid. Sema vertelde dat zij vroeger bang was om gezien te worden met jongens, maar dat haar jongere nichtjes dit nu heel anders ervaren. Ze dacht zelf dat dit te maken heeft met de “tijd waarin we nu leven” en hoe dat is veranderd ten opzichte van haar jeugd. Elif vertelde hoe zij anticonceptie als taboe heeft ervaren thuis, maar merkte dat haar jongere zusje dit veel minder ervaart. Ze legde uit dat haar zusje veel meer kennis heeft over seksualiteit en anticonceptie door social media en internet. Ook denkt ze dat het op school en in het algemeen nu meer bespreekbaar is. Omdat haar zusje in deze omgeving en tijd opgroeit heeft dit ook invloed op de bespreekbaarheid binnen haar gezin: “Bij ons was het een soort van taboe ofzo denk ik. Dat er niet over gesproken werd. Wij komen natuurlijk uit een gezin waar het ook niet veel besproken wordt. Met de tijd is het wel wat meer geworden, maar ik heb het niet echt zo meegekregen als mijn zusje van nu. Ik zeg soms ook wel eens tegen m'n vader van ‘hey dat kon ik niet zeggen!’. Dat merk ik wel. Bijvoorbeeld dat mijn zusje

wel heel open kan zijn dat ze ongesteld is. Dat was bij mij ook een taboe; dat durfde ik niet tegen mijn vader te zeggen. Weet je, dat soort dingen was echt niet bespreekbaar, maar nu wel. Ik denk dat zij ook makkelijk kan zeggen wanneer ze anticonceptie gaat nemen. Dat ze dat gewoon bespreekbaar kan maken.” Hülya heeft niet dezelfde ervaring binnen haar gezin als Elif. Ze vertelde dat ze het jammer vindt dat ze anticonceptie en seksualiteit niet kan bespreken met haar ouders. Ze vertelde dat hun eigen normen en waarden niet echt overeenkwamen, maar beiden kanten dat zullen moeten accepteren. Elif vertelde dat ze verschil merkt in het gezin waar haar man in opgroeide ten opzichte van haar eigen gezin. Haar man vindt seks en anticonceptie iets moeilijker om te bespreken en ze zei daar het volgende over: “Ik merk wel dat daar echt een verschil in zit en ja, hij (partner) is ook wat strenger opgevoed, laten we maar zo zeggen. Dus ehm… en ook in zijn omgeving. Voor mij is het bijvoorbeeld dat mijn vader nu m’n zusje heeft. Dus hij weet ‘oh de tijd verandert’ het hoort nu. En hij (partner) heeft geen jonger zusje ofzo. Dus bij hem is het okee, ja dit is gewoon. Dit heb ik zo geleerd, dus zo is het.” Binnen hun relatie was het onderwerp wel goed bespreekbaar, maar met anderen was dat anders voor haar partner. Ook Rabia vertelde hoe het voor haar man lastiger bespreekbaar is en zij dacht dat dit te maken heeft met het feit dat hij in Marokko is geboren, waar het taboe toch meer speelt dan in Nederland. De meeste vrouwen gaven aan dat zij anticonceptie goed met hun partner konden bespreken. Het verschilde in hoeverre de partner ook mee beslist over de keuze van de anticonceptie. Sommige vrouwen wilden helemaal zelf beslissen, zoals Aleyna:

“Aleyna: Ik maak mijn eigen keuzes zelf. (…) Hij (partner) vond het gebruik van een condoom niet leuk. Maar het kan nu niet anders, want ik wil geen hormonen. Dus ja.

Masha: Hoe gaan jullie daarmee om? Dat hij dat niet leuk vindt? Aleyna: Ja dan vindt hij het maar niet leuk. Ik kan er niks aan doen.” Zahira gaf aan dat haar partner juist wel meedacht over haar anticonceptiekeuze. Ze beschreef hoe hij haar vertelde dat hij al die hormonen in haar lichaam niet fijn vond en uiteindelijk hebben ze daar samen informatie over gezocht en de keuze gemaakt om te stoppen met hormonale anticonceptie. Enkele vrouwen gaven aan dat ze verwachtten dat hun partners met hun zoons over seksualiteit praten en zij zelf met hun dochters over seksualiteit praten. Sommige vrouwen vertelden dat zij met hun kinderen seksualiteit en anticonceptie op een andere manier zullen bespreken dan hun ouders hebben gedaan. Zij gaven vaak aan dat ze meer open willen zijn over deze onderwerpen met hun eigen kinderen. Zij willen dat hun kinderen zich vrij voelen om dit met hen te bespreken. Dit is ook iets wat terugkomt in een onderzoek onder Turkse en Marokkaanse moeders in Nederland. In dit onderzoek kwam naar voren dat, juist omdat zij zelf weinig van hun ouders hadden meegekregen, zij dit anders wilden voor hun kinderen. De vrouwen zeiden echter wel dat het lastig kon zijn, omdat zij ook wel een bepaalde schaamte voelden als het ging om het bespreken van seksualiteit (Van Lee & Mouthaan, 2007). Dat is iets wat Sema herkende:

“Ik zal straks ook mijn eigen kinderen anders ehm… opvoeden in die soort onderwerpen zeg maar, dan de opvoeding die ik zelf heb meegekregen. Je bent daar toch wel makkelijker, of opener denk ik in. (…) En ik vind het ook eigenlijk nu, vind ik het ook best wel spannend, hoe ik dit soort onderwerpen… hoe ik dit met mijn kinderen zou delen. Hoe ik deze kennis, of tenminste deze onderwerpen, hoe ik daar mee moet omgaan. En wanneer en hoe. Dat is voor mij echt een vraagteken. Dat weet ik nog steeds niet. (…) Ik vind het wel belangrijk dat als de leeftijd er is en de tijd rijp is, dat ik dat ehm… bespreekbaar moet maken. Maar ik denk wel dat ik ehm… pas zodra m’n

dochter verloofd is, als ze die stap nemen om dat aan te gaan, dat ik dat dan zeg maar bespreekbaar wil maken. Zo van ‘heb jij vragen? Zijn er dingen die jij wil weten?’ Dat zou ik wel willen, want dat is iets wat ik heel erg heb gemist.”

Veel respondenten ervaarden dat er een verandering gaande is in bespreekbaarheid en dat er verschillen ontstaan tussen generaties. De bespreekbaarheid van anticonceptie en seksualiteit lijkt een grotere rol te krijgen en het taboe lijkt een kleinere rol te gaan spelen.

4.3. Conclusie

Dit hoofdstuk geeft antwoord gegeven op de vraag welke percepties vrouwen met een Turkse en Marokkaanse achtergrond hebben over anticonceptie. De natuurlijkheid van het lichaam (en hoe menstruatie daar een rol in speelt) is besproken. Vrouwen die waarde hechtten aan natuurlijkheid van het lichaam, zagen hormonale anticonceptie vaak als iets onnatuurlijks en daarmee iets slechts voor hun lichaam. Ook het ervaren van bijwerkingen (of het erover horen) zorgde ervoor dat vrouwen hormonale anticonceptie onnatuurlijk en slecht vonden. Dit kon ervoor zorgen dat zij stopten met hormonale anticonceptie. Verder associeerden sommige vrouwen anticonceptie (vooral de anticonceptiepil) met seksualiteit en vrouwelijkheid en dit kon voor hen (of voor hun omgeving) een barrière zijn om anticonceptie te gebruiken. Ook benadrukten de vrouwen dat zij een focus op de anticonceptiepil ervaarden in hun omgeving en tijdens de voorlichting op school en dat deze focus als gevolg heeft dat vrouwen minder informatie hebben over andere soorten anticonceptiemiddelen.

Door het identificeren van de verschillende informatiebronnen van de vrouwen heb ik een idee gekregen over wat en wie bijdragen aan de constructie van de perceptie van anticonceptie. De meeste vrouwen gaan, naast de feitelijke kennis die zij op doen op school, internet of van hun omgeving, actief op zoek naar ervaringen van anderen. Het lijkt dus dat niet alleen de wetenschappelijke informatie, maar ook de belichaamde kennis van andere vrouwen belangrijk is. Sommige vrouwen vinden anticonceptie en seksualiteit lastig om (in bepaalde contexten) bespreekbaar te maken. Ze spraken over de verschillen tussen

cultuur, maar zien ook verandering tussen generaties. Een belangrijke bevinding hier is dat de vrouwen die anticonceptie of seksualiteit lastig bespreekbaar kunnen maken of een taboe op het onderwerp ervaren, soms het gevoel hebben dat ze informatie missen. In het volgende hoofdstuk bespreek ik hoe deze percepties en (behoefte aan) informatie terugkomt in de klinische ontmoeting.