Door Emma van der Wateren
Regie: David Fincher. Met: Jesse Eisenberg, Andrew Garfield, Justin Timberlake Oprichter van Facebook, onweerstaanbaar of contactgestoord?
Facebook heet tegenwoordig wel de nieuwe Google: ongelooflijk populair, wereldwijd actief, en met meer pageviews dan de Grote Zoeker. Kun je bij Google bijna elke aardbewoner vinden, op Facebook kun je met iedereen in gesprek raken en vrienden maken. Oprichter Mark Zuckerberg is de gevierde man. Of niet. Het is maar welke biograaf je wilt geloven.
Het verhaal over de oprichting van Facebook is na het verschijnen van de film The Social Network bijna algemene kennis. Maar deze film, gebaseerd op het boek The Accidental Billionaires van Ben Mezrich, is maar één kant van het verhaal, met name de kant van de vijanden van Facebooks oprichter Mark Zuckerberg. The Facebook Effect, een boek van David Kirckpatrick, geeft een waarschijnlijk minstens zo gekleurd beeld, maar dan in de tinten die Zuckerberg en het huidige bedrijf Facebook wél graag laten zien. Wie de twee boeken naast elkaar legt, durft bijna niet te geloven dat het over dezelfde man en hetzelfde bedrijf gaat.
The Social Network gaat over de oprichters van de sociale netwerksite Facebook, Mark Zuckerberg en Eduardo Savarin in hun studententijd en kort daarna. Zuckerberg wordt afgeschilderd als een haast contactgestoorde nerd, overlopend van arrogantie en bepaald niet succesvol bij de meisjes. Uit The Accidental Billionaires: „Misschien dat Mark ergens in zijn achterhoofd wel wist dat het niet helemaal eerlijk was om een meisje dat hem had afgewezen overal de schuld van te geven. Haar gedrag verschilde niet van de manier waarop meisjes Mark altijd al behandeld hadden, op de middelbare school en tijdens zijn studie."
verlegenheid is introversie. „Meisjes werden aangetrokken door zijn ondeugende glimlach," zo vertelt het boek. „Hij was zelden zonder vriendin. Ze waren dol op zijn zelfvertrouwen, zijn humor en zijn baldadigheid."
In The Social Network begint Zuckerberg de website Facemash om wraak te nemen op een meisje dat hem heeft afgewezen. Hij vult de site met foto's van meisjes van zijn universiteit Harvard en laat gebruikers telkens kiezen welke van de twee de aantrekkelijkste is. Daar maakt hij zich natuurlijk nog minder geliefd mee. Uit de film: Saverin: „Hee, Mark, Erica en jij zijn uit elkaar." Zuckerberg: „Hoe wist je dat?" Saverin: „Het staat op je weblog. Gaat het met je?" Zuckerberg: „Ik heb je nodig." Saverin: „Ik ben er voor je." Zuckerberg: „Nee, ik heb je algoritme nodig dat je gebruikte om schakers te classificeren." Saverin: „Is alles okee?" Zuckerberg: „We classificeren meisjes."
The Facebook Effect heeft het echter over een website waarbij foto's van zowel mannelijke als vrouwelijke studentes met elkaar worden vergeleken. Een homoseksuele student zou blij verrast geweest zijn toen hij als meest aantrekkelijke man uit de bus kwam. Een artikel in de krant van Harvard geeft ook de indruk dat er niet alleen meisjesfoto's op de website stonden. Dat schept toch een ander beeld dan dat van Zuckerberg als een vrouwenhatende seksist.
The Accidental Billionaires en The Social Network zijn voor een deel geschreven en gefilmd vanuit het perspectief van de identieke Winkelvoss-tweeling, Cameron en Tyler, die samen met een vriend werkt aan een sociale netwerksite met de naam Harvard Connection. Deze website zou twee afdelingen moeten krijgen: daten en contact leggen. Het zou afwijken van de op dat moment redelijk populaire site Friendster, doordat de Harvard Connection alleen toegankelijk is voor mensen met een Harvard-e-mailadres, wat het veiliger en exclusiever moet maken. Na Facemash gezien te hebben, schakelen de jongens de hulp in van Zuckerberg, die belooft om eraan mee te werken. Maar in plaats daarvan begint Zuckerberg met de website die later bekend wordt als Facebook.
Ook Facebook was in het begin alleen toegankelijk voor gebruikers van een Harvard-e-mailadres. De Winkelvoss-tweeling klaagt Zuckerberg aan voor het stelen van de ideeën van de Harvard Connection voor Facebook. Is dat terecht? Lezers van The Accidental Billionaires zullen misschien volmondig ja roepen. Maar de schrijver van The Facebook Effect heeft daar duidelijk een andere kijk op. Hij wijdt een heel hoofdstuk aan een lesje over de geschiedenis van sociale netwerken op internet, bedoeld om te laten zien dat die dingen al jaren vóór de Harvard Connection bestonden en de ideeën voor sociale netwerksites zelfs al decennia. Daarbij benadrukt de schrijver dat de Harvard Connection, anders dan Facebook, slechts een datingsite is. „De twee sites lijken niets gemeen te hebben dat niet al eerder door andere websites is gedaan. Elke sociale
netwerksite op aarde was destijds een uitvloeisel van Friendster." Het boek gaat daarmee voorbij aan het feit dat de timing van Zuckerberg op z'n minst verdacht is. Misschien niet strafbaar, maar ook niet netjes.
Een belangrijke figuur in de oprichting van Facebook is Eduardo Savarin. Hij zorgt in het begin voor de financiering van de site en is verantwoordelijk voor de zoektocht naar adverteerders. Als Zuckerberg in de zomer naar Californië gaat om verder te werken aan Facebook en de site uit te breiden naar andere universiteiten, neemt Savarin een stageplek aan in New York. De twee spreken af dat Savarin in New York op zoek gaat naar adverteerders. Hij stopt al meteen met zijn stage om zich, volgens The Accidental Billionaires, volledig toe te leggen op Facebook. The Social Network laat zien hoe Zuckerberg en zijn vriendjes vooral feestjes aflopen, terwijl Savarin volkomen overwerkt raakt. Maar als Facebook echt succesvol begint te worden, wordt Savarin er uit geknikkerd.
The Facebook Effect schetst een ander beeld van de omstandigheden. „Hij leek niet zo betrokken te zijn bij het bedrijf, zoals de rest. Zijn streven om meer authoriteit te krijgen, was onzinnig. Hij eiste de CEO [van Facebook] te zijn zonder er zelfs maar fulltime voor te werken. De jongens [in Californië] waren onervaren maar werkten hard, gewoonlijk de hele nacht door, om te doen wat er gedaan moest worden. Savarin leek een luizenleventje te leiden in New York."
Opvallend is dan weer wel dat The Accidental Billionaires op dit punt een meer genuanceerd beeld schetst dan The Social Network en The Facebook Effect. Het boek geeft zowel de ervaringen van Savarin als die van een medewerker van Zuckerberg weer. En dan begin je je toch weer af te vragen: welke werkelijkheid moet ik nou toch geloven?
Vrouwelijke recensent (Emma van der Wateren)
Metafoor Brondomein Doeldomein Type metafoor Betekenis
1. The Facebook Effect geeft een gekleurd beeld iets menselijks (beeld geven) iets abstracts (objectiviteit) ontologische metafoor (personificatie) onobjectief beeld geven 2.het bedrijf wel
graag laten zien
iets menselijks (zien)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
aan de wereld tonen
3. afgeschilderd schilderkunst film structurele metafoor karakteriseren 4. overlopend van
arrogantie
container aanwezigheid ontologische metafoor
erg veel aanwezig
onderdeel 7. Het eerste
hoofdstuk geeft
iets menselijks (geven)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie) wekt 8. zo vertelt het boek iets menselijks (vertellen)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie) zo staat het in het boek 9. aangetrokken door fysieke handeling (iets naar je toe halen)
verlangen structurele metafoor bekoren
10. welke de aantrekkelijkste is (2x)
fysieke handeling (iets naar je toe halen)
schoonheid structurele metafoor mooiste
12. Een artikel geeft de indruk
iets menselijks (de indruk geven)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
impressie
13. schept een ander beeld
objecten ideeën ontologische
metafoor
creëren 14. stelen van
ideeën
objecten ideeën structurele metafoor plagiaat 15. door andere
websites is gedaan
iets menselijks (iets doen)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
wat al eerder is ontwikkeld 16. heeft het over iets menselijks
(praten)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
wat ze in de film bedoelen 17. Het boek gaat
voorbij aan
iets menselijks (ergens aan voorbij gaan)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
negeren
18. laat zien iets menselijks (kijken)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie) representatie 19. er uit geknikkerd sport en spel (knikkeren) menselijke relaties
structurele metafoor wegsturen 20. De film schetst
(2x)
iets menselijks (tekenen)
iets abstracts ontologische metafoor
(personificatie)
22. luizenleventje dieren (luizen) onbezorgdheid structurele metafoor gemakkelijk bestaan
23. opvallend is hoog goed oriëntatiemetafoor wat de
aandacht trekt 24. op dit punt typografie (o.a) aspecten van
het filmverhaal
structurele metafoor iets
inhoudelijks 25. Het boek geeft iets menselijks
(geven)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
The Social Network NRC
Door Peter de Bruijn
Regie: David Fincher. Met: Jesse Eisenberg, Andrew Garfield, Justin Timberlake
De opvolger van Wall Street, de klassieker over het wilde kapitalisme van de jaren tachtig, is niet het uitgebluste vervolg dat sinds enkele weken in de bioscoop draait, maar de vlijmscherpe praatfilm The Social Network. De film vertelt het succesverhaal achter de sociale netwerksite Facebook. De site met inmiddels wereldwijd 500 miljoen gebruikers werd in februari 2004 opgericht door wizz kid Mark Zuckerberg voor zijn medestudenten aan de universiteit van Harvard. Zes jaar later geldt Zuckerberg met zijn 26 jaar als de jongste selfmade miljardair aller tijden.
In The Social Network wordt Zuckerberg afgeschilderd – en uitstekend gespeeld door Jesse Eisenberg – als een gedreven en ambitieuze visionair, maar ook als koud, arrogant, sociaal onhandig en rancuneus. Een antiheld dus, net als de meedogenloze beurshaai Gordon Gekko dat was in Wall Street, die toch uitgroeide tot een rolmodel voor aankomend beursspeculanten. Als de voortekenen niet bedriegen staat de Zuckerberg van The Social Network een vergelijkbare heldenstatus te wachten. Uiteindelijk laat hij een visitekaartje drukken met de tekst: „I‟m the CEO, bitch‟. De ultieme droom van elke computeraar die goed overweg kan met een laptop. Zuckerberg en Facebook hebben nauwelijks gereageerd op het weinig flatteuze portret in The Social Network. Waarom zouden ze ook? Aan het einde is Zuckerberg de winnaar en dat is het enige wat telt in deze wereld.
Klassiek portret
The Social Network is een klassiek portret van een groot entrepreneur, de bouwer van een imperium, zoals we dat uit vele films kennen: uitermate succesvol in de buitenwereld, maar eenzaam van binnen, meedogenloos in het verwezenlijken van zijn ambitie, maar machteloos in de liefde. Dat is een troostrijke boodschap voor de kijker, die maatschappelijk minder succesvol is
dan de filmheld. Dat iemand die sociaal niet handig is, zijn fortuin verdient met uitgerekend een sociale netwerksite, is een aardig staaltje ironie, maar meer ook niet.
De film speelt ook iets te gemakkelijk in op het vooroordeel dat elektronische communicatie minder waardevol zou zijn dan „echt‟ contact, alsof iedereen elke avond met elkaar zat te ganzeborden, voor het ontstaan van Facebook. Het is wel zeker dat een innovatie als Facebook nuttig is voor de bestrijding van eenzaamheid – zeker onder studenten, de eerste gebruikers van de site, want juist studeren aan een grote, anonieme universiteit kan een eenzaam avontuur zijn. Dat The Social Network door sommige internetgelovigen toch als een affront jegens Zuckerberg is opgevat, komt vooral door het poeslieve imago dat ondernemers op de digitale snelweg zich hebben aangemeten (prototype: Bill Gates). Dat er onder hun nerdy imago enkele constanten van de menselijke natuur schuilgaan, zoals boosheid, wraakzucht, eigendunk en de hoop mooie meisjes aan de haak te slaan, zoals The Social Network laat zien, kan toch niet als een complete verrassing komen.
Rechtszaken
Nadat Facebook een succes was geworden, begonnen verschillende medestudenten rechtszaken tegen Zuckerberg: de ballerige tweeling Winklevoss, die eerder een vergelijkbaar plan had ontwikkeld, maar door Zuckerberg aan het lijntje is gehouden, en zijn vriend Eduardo Saverin, die het bescheiden startkapitaal voor Facebook fourneerde, maar uiteindelijk aan de kant werd gezet. De film laat er overigens geen misverstand over bestaan dat Saverin geen idee had in welke wereld hij terecht was gekomen, en dat Zuckerberg meer had aan de adviezen van internetlegende Sean Parker, oprichter van Napster (een voortreffelijke rol van Justin Timberlake).
Maar is de vraag wie Facebook heeft bedacht werkelijk zo belangrijk als de film wil? Schrijver Steven Johnson legt in zijn nieuwe boek Where Good ideas Come From uit dat baanbrekende ideeën zelden uit de lucht komen vallen, maar vrijwel altijd het resultaat zijn van een „nieuwe combinatie van bestaande onderdelen‟. Zo ook Facebook. Het idee van een sociale netwerksite was niet nieuw, Friendster bestond al. Punt is dat Zuckerberg het talent, de kennis, de intuïtie en het uithoudingsvermogen had om zijn plan echt te verwezenlijken. Het idee is maar een klein onderdeel van dat hele pakket.
De premissen van The Social Network haperen dus enigszins, maar de details zijn treffend. Het scenario zit vol interessante vondsten, de montage met veel sprongen in de tijd is knap en de
Mannelijke recensent (Peter de Bruijn)
Metafoor Brondomein Doeldomein Type metafoor Betekenis
1. uitgebluste vervolg
fysieke handeling (blussen)
filmverhaal structurele metafoor saai 2. vlijmscherpe
praatfilm
wapens (messen) treffendheid structurele metafoor zeer scherp 3. De film vertelt iets menselijks
(vertellen)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
representatie
4. afgeschilderd schilderkunst film structurele metafoor karakteriseren 5. als koud temperatuur emotie structurele metafoor ongevoelig 6. uitgroeide tot beweging ontwikkeling structurele metafoor ontwikkelde tot 7. facebook heeft
nauwelijks gereageerd op
iets menselijks (reageren)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie) reactie geven 8. The Social Network is de bouwer iets menselijks (bouwen)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie) oprichten/ bedenken 9. troostrijke boodschap
geld aanwezigheid structurele metafoor waar veel van aanwezig is 10. De film
speelt in
iets menselijks (spelen)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
representatie
11. poeslieve imago
dieren (katten) menselijke relaties
structurele metafoor overdreven lief 12. aan de haak
te slaan
dieren (vissen) menselijke relaties ontologische metafoor versieren 13. The Social Network laat zien iets menselijks (zien)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie)
representatie
14. aan het lijntje gehouden
dieren (vissen) menselijke relaties ontologische metafoor misleiding 15. aan de kant werd gezet
sport en spel menselijke relaties
structurele metafoor gedumpt 16.
baanbrekende
ideeën
17. uit de lucht komen vallen
beweging en richting
verschijning oriëntatiemetafoor plotseling 18. punt is dat typografie (o.a) probleem structurele metafoor dat wat er aan
de hand is 19. De premissen
van The Social Network haperen
iets menselijks (haperen)
iets abstracts ontologische metafoor (personificatie) kloppen niet helemaal 20. Het scenario zit vol interessante vondsten
container aanwezigheid ontologische metafoor
is veel van aanwezig
21. sprongen in de tijd
object tijd structurele metafoor slaan stukken