4. Effectieve smart contract-norm
4.2. Smart contract-norm
4.2.1 Effectiviteit smart contracts
Omdat de bestaande normen niet effectief lijken te zijn, moet er gezocht worden naar een nieuwe norm voor het uitleggen van de codetaal in smart contracts die aansluit bij de unieke eigenschappen van een smart contract. Idealiter sluit deze nieuwe norm aan op de normen zoals geformuleerd in de huidige rechtspraak en zijn de verschillende onderdelen va de norm in lijn met de reeds bestaande leerstukken. Op die manier is deze smart contract-norm makkelijk in reeds bestaande kaders te passen. Een smart contract uitvoeren op een blockchain is efficiënt: het bespaart transactiekosten en tijd.100 Het opstellen van een smart contract kan kostenverhogend zijn als het om een enkel contract gaat, maar is meer efficiënt en (sterk) kostenverlagend als het om vele min of meer vergelijkbare contracten gaat.101 Een smart contract is zelf-executerend, uitvoering gebeurt tegen lage kosten en handhaving heeft daarom geen noodzaak. Daarnaast is het gebruikmaken van smart contract efficiënt omdat de werking van een smart contract in principe niet afhankelijk is van invloeden van buitenaf. Omdat alle benodigde informatie voor het uitvoeren van een smart contract in één ‘database’ opgeslagen is, kunnen bepaalde handelingen gelijktijdig plaatsvinden op het moment dat de
100 Raskin, Geo. L. Tech. Rev 2017/305, p. 318.
101 Bijvoorbeeld door ontwikkeling van standaard smart contract templates, zie Clack, Bakshi & Braine, Cornell University Library 15 maart
transactie is herkend door de miners.102 Dit zorgt ervoor dat transacties via blockchain snel en efficiënt kunnen worden uitgevoerd. Daarnaast heeft bedrijfsleven effectiviteit hoog in het vaandel staan.103 Een effectieve norm voor de uitleg van codetaal in smart contracts past in dit plaatje.104
4.2.2 Partijbedoeling of taalkundige betekenis van de codetaal
Om tot een effectieve norm voor een smart contract te komen, moet eerst worden bepaald of de uitgangspunten zoals geformuleerd in de huidige rechtspraak ook voor smart contracts kunnen gelden. In de huidige rechtspraak wordt bij het uitleggen van de bewoordingen in een overeenkomst gekeken naar de partijbedoelingen, de taalkundige betekenis die aan de bepalingen moet worden toegekend óf, afhankelijk van de omstandigheden, een combinatie daarvan. Op het eerste gezicht lijkt het lastig om een taalkundige betekenis te verbinden aan de codetaal in smart contracts. Codetaal bestaat namelijk niet uit woorden en bepalingen maar uit codes, zie bijlage 2, 3 en 4. Toch lijkt het mogelijk om een taalkundige betekenis te geven aan codetaal. Onderdelen van de codetaal kunnen voor taal staan en deze taal kan worden geïnterpreteerd. Dit is echter niet zo makkelijk als het klinkt, aangezien de meeste mensen en dus ook de rechters en advocaten geen codetaal kunnen ‘lezen’. In paragraaf 3.2.2 is aandacht besteed aan de mogelijke oplossingen voor dit probleem tijdens procedures. Naast de talige betekenis van code, kan er ook worden gekeken naar partijbedoelingen. Dit lijkt een logisch uitgangspunt voor de uitleg van codetaal in een smart contract, nu in een smart contract wordt getracht de bedoelingen van partijen uit te drukken in codetaal. Bij uitlegsituaties moet dan worden gekeken naar de zin die partijen in gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs mochten toekennen aan de betekenis van de in codetaal uitgedrukte afspraken en wat zij redelijkerwijs van elkaar konden verwachten.105 Daarnaast telt mee hoe een met deze partij(en) vergelijkbare partij onder dezelfde omstandigheden de codetaal in het smart contract begrijpt of zou moeten begrijpen en hoe een redelijk persoon de codetaal in dit smart contract zou begrijpen of moeten begrijpen.106 Er zijn dus twee uitgangspunten te onderscheiden met betrekking tot de uitleg van codetaal in een smart contract: de bedoeling van partijen en de taalkundige betekenis van de codetaal. Het is mogelijk dat door de omstandigheden van het geval er niet voor één uitgangspunt wordt gekozen, maar voor een
102 Zie paragraaf 1.2.1 voor uitleg over miners; Van Eersel & Van den Bergh, Tijdschrift Financieel Recht in de Praktijk 2017/4, p. 43:in dit
artikel wordt gesteld dat levering en betaling in sommige gevallen gelijktijdig kan plaatsvinden.
103 Coase, Economica 1937/4, p. 392. 104 Cong & He, SSRN 9 oktober 2017, p. 3.
105 Gebaseerd op HR 13 maart 1981, ECLI:NL:HR:1981:AG4158, NJ 1981/635 (Ermes/Haviltex). 106 Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III 2014, nr.372
combinatie van beide uitgangspunten. De vervolgvraag is welke factoren ervoor zorgen dat er (meer) gewicht moet worden toegekend aan de partijbedoelingen of aan de taalkundige betekenis van de codetaal.
4.2.3 Factoren
Omdat smart contracts opslaan en uitvoeren op een blockchain een nieuwe vorm van contracteren is, passen daar ook andere, nieuwe factoren bij die een rol spelen bij het bepalen van de verdeling van het gewicht dat wordt toegekend aan de partijbedoeling of de betekenis van de codetaal. De eerste factor die een rol kan spelen is het type ‘initiële’ overeenkomst die partijen overeen zijn gekomen: mondeling of schriftelijk.107 Op het moment dat partijen een mondelinge overeenkomst hebben uitgedrukt in codetaal in een smart contract, dan is het lastig om de partijbedoelingen te achterhalen. In het geval van uitleg van het smart contract zal dan gekeken kunnen worden naar de taalkundige betekenis van de codetaal in het smart contract. Op het moment dat partijen een schriftelijke overeenkomst hebben gesloten, kan de tekst van de ‘initiële’ schriftelijke overeenkomst een rol spelen bij het bepalen van de partijbedoelingen. Er zal aan de inhoud van de ‘initiële’ overeenkomst geen doorslaggevende rol worden toegekend, zie paragraaf 3.2.1. Zoals beschreven in paragraaf 4.2.2 kan bij het bepalen van de partijbedoelingen daarnaast ook meespelen hoe een redelijk denkend persoon in die omstandigheden de codetaal in het smart contract zou begrijpen of zou moeten begrijpen. Voorts kan ook een rol spelen of partijen de gehele overeenkomst in een smart contract hebben (laten) uitdrukken, of slechts een onderdeel van de overeenkomst. De tweede factor is de aard van de transactie. Als het ‘initiële’ contract dat commerciële partijen zijn overeengekomen een commercieel contract is, dan is de kans groot dat het gaat om een omvangrijk en gedetailleerd contract waarbij uitvoerig over de inhoud is onderhandeld. Op het moment dat (een gedeelte van) het commerciële contract wordt uitgedrukt in een smart contract, kan worden aangevoerd dat dit smart contract ook een commercieel karakter heeft, aangezien de overeenkomst de ‘initiële’ overeenkomst commercieel is. Daarom kan worden betoogd dat bij de uitleg van codetaal in een smart contract dat onderdeel is van een commercieel contract, er een groot gewicht moet worden toegekend aan de taalkundige betekenis van die onderdelen van het smart contract die uitleg behoeven.108 Daarnaast kan het zo zijn dat commerciële partijen de afspraken mondeling maken en direct (laten) implementeren in een smart contract, zonder dat er een schriftelijke
107 In grote lijnen gebaseerd op de rechtsvraag in: HR 10 juli 2015, ECLI:NL:HR:2015:1830, NJ 2015/321. In dit arrest ging het om de
vraag hoe belangrijk de kwalificatie van het object van uitleg is.
overeenkomst aan voorafgaat. Ook dan kan worden beargumenteerd dat het gaat om een ‘commercieel’ smart contract waarbij dus de taalkundige betekenis van een grotere rol kan spelen bij de uitleg van het smart contract.
De derde factor is de programmeur. De eerste vraag die hierbij relevant is, is of de partijen het smart contract zelf hebben geprogrammeerd of dat partijen een programmeur hebben ingeschakeld. Op het moment dat partijen een programmeur hebben ingeschakeld, kan worden beargumenteerd dat bij de uitleg van codetaal in dat smart contract meer gewicht moet worden toegekend aan de taalkundige betekenis van die onderdelen van het smart contract die uitleg behoeven, omdat partijen zelf niet betrokken waren bij de totstandkoming van het smart contract.109 Als de partijen zelf het smart contract hebben geprogrammeerd kan worden aangevoerd dat in het geval van uitleg van codetaal in een smart contract er meer gewicht moet worden toegekend aan de partijbedoelingen, omdat partijen de ‘initiële’ afspraken zelf in een smart contract hebben geprogrammeerd.
De vierde factor is de keuze voor de soort blockchain: een open blockchain of een gesloten blockchain. In paragraaf 1.2.2 is het onderscheid uitgelegd tussen een open en een gesloten blockchain. Een smart contract kan op een open blockchain of een gesloten blockchain worden geplaatst. Beargumenteerd kan worden dat als er gebruik is gemaakt van een smart contract op een open blockchain, dat er bij de uitleg van de codetaal in dat smart contract meer gewicht kan worden toegekend aan de betekenis van de codetaal in het smart contract. Een open blockchain is namelijk voor iedereen toegankelijk, alle transacties zijn zichtbaar voor iedereen en het toevoegen van de transacties aan de open blockchain gebeurt niet door de partijen zelf, maar door middel van mining.110 Bij de goedkeuring van transacties op de blockchain wordt alleen geoordeeld over de codes, hashwaardes en bijbehorende algoritmes. Er vindt geen goedkeuring plaats met betrekking tot de inhoud.