Site analyse – Twee huizen en een tombe

Vlakbij het centrale piazza delle Erbe ligt de via Cappello. Een smal en hoog huis met donkere bakstenen in deze winkelstraat geeft toegang tot de binnenplaats van het huis van Julia. De buitenkant van het huis beschikt over een hooggeplaatst balkon met daaronder vier, naar het lijkt willekeurig geplaatste, ramen. Recht boven de toegangspoort bevindt zich een stenen plakkaat met de tekst: “Queste furono le case dei Capuleti d’onde uscì la Giulietta per cui tanto piansero i cuori gentili e i poeti cantarono; secoli 13 e 14 E.V.” (“Dit waren de huizen van de Capuletti, vanwaar Julia kwam, voor wie zoveel gevoelige harten huilden en dichters zongen”). Een tunnel leidt naar de binnenplaats. De tunnel is geheel beschreven en beplakt met briefjes van mensen die hun liefde willen uiten, dan wel een bericht voor ‘Julia’ willen achterlaten. Ook in de vierkante binnenplaats zijn muurtjes beplakt met beschreven briefjes en hangen liefdessloten aan de poortdeur. Deze traditie heeft zich als zodanig voortgezet tot in de 21ste eeuw, met een opvallende verplaatsing van de tombe van Julia naar haar huis. De ruime binnenplaats was tijdens mijn meerdere bezoeken aan Verona steeds vol met toeristen. Aan de rechterkant van de binnenplaats bevindt zich het te bezoeken huis van Julia met het balkon. Links zijn particuliere panden, met linksachter een souvenirshop. In de muur van binnenkomst bevindt zich het kantoortje van de Club di Giulietta, en recht tegenover de tunnel bevindt zich eerdergenoemde poort met liefdessloten en bovendien een muur die

onzichtbaar is door de klimop. Onafgebroken worden er foto’s gemaakt van het balkon, al dan niet met een poserende bekende van de fotograaf erop. Mensen staan bovendien in de rij om op de foto te gaan met het in 1972 geplaatste beeld. Het bijgeloof is in zwang geraakt dat wie de borst van het beeld van Julia aanraakt geluk zal hebben in de liefde, en doorgaans wordt deze handeling met de camera vastgelegd. Aan de buitenzijde van het huis staat een bord met daarop, naast de

ticketprijzen, een korte geschiedenis van het huis. Voor hen die het huis van binnen willen bekijken, wacht een minder drukke ervaring dan buiten; een ruim deel van de toeristen op de binnenplaats blijft buiten. Halverwege de eerste trap bevindt zich een metalen buste van Shakespeare, met daarnaast een opengeslagen boek van hout. Op de rechter bladzijde staat het eerste deel van het verhaal van Romeo en Julia, en op het linker deel staat een foto van de film uit 1936. Door het hele pand bevinden zich dergelijke houtsnijwerken, die gezamenlijk het gehele verhaal vertellen. Zoals eerder aangegeven was de film de katalysator van de restauratie van het huis van Julia, en werd de representatie geïnspireerd door de film. Middels deze foto’s komt dit zeer concreet naar voren. In de eerste ruimte zijn diverse schilderijen en etsen uit eerdere eeuwen te zien met Romeo en Julia als thema, met hierbij tweetalige tekstbordjes die informeren over kunstenaar, titel en data. Langere, wat meer diepgaande teksten, zijn enkel in het Italiaans te lezen, hetgeen opmerkelijk is voor een erfgoedsite die zo’n internationaal publiek trekt. De muren zijn geel met gekleurde decoratieve

schilderingen op het plafond en bij de ornamenten. De in het decor passende houten meubels dragen bij aan de huiselijke sfeer, die men ondanks het museale karakter tracht te effectueren. Vanuit deze kamer geven twee raamdeuren toegang tot het befaamde balkonnetje. Eveneens is dit de ruimte waarin de setting van het eerdergenoemde schilderij van Hayez is neergezet. In de tweede ruimte, die met een trap te bereiken is, zijn diverse kunstwerken en fresco’s te zien die niets te maken hebben met de legende van Romeo en Julia als zodanig. Ze dragen bij aan de sfeer en zijn afkomstig uit vergane paleizen van Verona. Ook hier dragen meubels in de vorm van stoelen en tafels, met daarnaast een open haard, bij aan een huiselijke sfeer. In een derde ruimte zijn de sleutelobjecten een bed en twee kostuums die gebruikt zijn in de film uit 1968 door Zeffirelli. De muren veinzen een lange historie te hebben door de zichtbaarheid van meerdere lagen: bakstenen muren zijn deels en nonchalant afwisselend bedekt met een blauwwit patroon. Enkele stukken zijn wit gepleisterd. Ook hier staan houten stoelen, hangt er een schilderij, ditmaal met religieuze afbeelding, en is er een open haard aanwezig. Een ‘overgangsruimte’ met trappen toont eveneens meerdere typen muur, die met deze lagen een oudheid moeten veinzen. Ook hier zijn houten stoelen en religieuze afbeeldingen aanwezig. Karakteriserend in het huis zijn de vele bogen aan de plafonds. Een ruimte met computerschermen geeft de mogelijkheid tot verdieping. Er wordt kort ingegaan op de erfgoedsites, de achtergrond van het verhaal en de uitingen in de kunst. Een nauwkeurige lezer die alle schermen zou bekijken, zou er wellicht uit kunnen opmaken dat het verhaal van Romeo en Julia fictie is. Hoewel er wordt gerefereerd naar ‘de legende’ en ‘de mythe’, wordt ook op deze schermen niet concreet gezegd dat het slechts een verhaal is dat niet daadwerkelijk in Verona heeft plaatsgevonden. Er wordt daarnaast de mogelijkheid geboden om digitaal dan wel fysiek een brief te schrijven naar Julia. Op de bovenste verdieping bevindt zich in vitrines een collectie keramiek en terracotta uit de 15de, 16de en 17de eeuw, in zalen met eenzelfde voorkomen qua meubels en muren als eerdere zalen. Dezelfde weg terug via de trappen voert de bezoeker weer naar buiten. Noch in het huis, noch buiten het huis wordt helder gesproken over de relatie tussen de mythe en het pand. Er wordt over restauraties gesproken en over 19de-eeuwse pelgrimages naar het huis, maar uitsluitsel over de echtheid van het verhaal en de authenticiteit van het huis hierin wordt niet gegeven.

Niet ver van het huis van Julia, staat het huis van Romeo. Een scheef en met stickers beplakt bord geeft aan: “Casa di Cagnolo Nogarola detto Romeo (sec. XIV)”. Het is een bakstenen huis met een houten poort en een balkonnetje dat eenvoudig gemist zou kunnen worden. Een plakkaat citeert Shakespeare: “O, where is Romeo? Tut, I have lost myself; I am not here, this is not Romeo, he’s some other where. Oh! Dov’è Romeo? Taci, ho perduto me stesso; io non son qui e non son Romeo; Romeo è altrove. (Da Shakespeare, “Romeo and Juliet”, atto 1, scena 1)”. Het gebouw loopt door in een restaurant, waarmee zodoende de mogelijkheid wordt gegeven om in het huis van Romeo te

dineren. Er zijn weinig toeristen bij het huis, vermoedelijk vanwege de ontoegankelijkheid.

Op een kwartier loopafstand van Julia’s huis is het Frescomuseum gevestigd waarin zich de tombe bevindt. Het is hier aanmerkelijk rustiger dan in het centrum bij het huis van Julia. Een theatraal bord met de tekst “Tomba di Giulietta” kondigt de site aan. Een pad langs een groene omgeving leidt naar de ingang. Aan de rechterzijde bevindt zich een wit, Chinees aandoend beeld van twee figuren met de tekst: “Liang Shanbo e Zhu Yingtai”, de Chinese equivalent van Romeo en Julia uit de Chinese stad Ningbo. Sinds oktober 2005 hebben Verona en Ningbo een stedenband, naar aanleiding van de twee soortgelijke verhalen. Het beeld werd tijdens het zogenaamde ‘Sino-Italian love culture festival’ in september 2008 bij het huis van Julia geplaatst, en nadien aan Verona geschonken door de gemeente van Ningbo.169 Een poort in een vervallen, met klimop begroeid muurtje geeft toegang tot het complex. Direct door de poort bevindt zich een kleine tuin die diverse beelden bevat, waaronder een beeld van Shakespeare en een plakkaat met een citaat uit de

tragedie: “Eyes, look your last! Arms, take your last embrace! And, lips, o you the doors of breath, seal with a righteous kiss a dateless bargain to engrossing death! – Occhi, guardatela per l’ultima volta! Braccia, cingetela con l’ultimo abbraccio! E voi, labbra, porte del respiro, sigillate con un casto bacio un contratto senza data – Shakespeare, Romeo and Juliet, atto V, scena III”. De stenen muren, willekeurig geplaatste beelden en klimop geven een nostalgisch effect. Met een entreeticket voor de tombe heeft de bezoeker automatisch toegang tot het frescomuseum. De toegang tot deze tombe bevindt zich in de binnenplaats van het kloostercomplex. Aan de muur bij de toegangstrap hangt een plakkaat aan de muur met de tekst: “A grave? O, no; a lantern………for here lies Juliet, and her beauty makes this vault a feasting presence full of light.” “Una tomba? Oh! No, un faro………perchè qui giace Guilietta e la sua bellezza illumina questa cripta di eterea luce.” (Shakespeare, “Romeo and Juliet”, atto V, scena III)”. Via een bakstenen trap komt de bezoeker in een ondergrondse lege ruimte, die door de bakstenen muren, de pilaren en de afgebrokkelde stukken een zeer historische indruk wekt. Een poortje leidt tot de ruimte waarin een open sarcofaag staat van rood steen. De randen zijn niet meer op eenzelfde niveau, waarschijnlijk door het 19de-eeuwse gebruik stukken steen als souvenir mee te nemen. De ramen die zijn aangebracht geven de ruimte een middeleeuwse uitstraling. Er staan in de ruimtes geen bordjes ter informatieverstrekking. Tijdens openingsuren staan de ruimtes permanent onder toezicht van een medewerker. Eenmaal buiten staat er een buste van Shakespeare en een kunstwerk met tien metalen afbeeldingen waarop het verhaal van Romeo en Julia verteld wordt.

Weliswaar geen onderdeel van de sites, maar wel van een bezoek als geheel, zijn de informatiefolders- en boekjes. Er worden in Verona twee boekjes te koop aangeboden voor

169

Xinhua News Agency: ‘Sino-Italian love culture festival held in Verona’. 25 september 2008. Bezocht op 04- 06-2014. <http://www.china.org.cn/international/cultural_sidelines/2008-09/25/content_16533163.htm>

toeristen; deze bevatten volgens verkopers het echte verhaal over Romeo en Julia. De in meerdere talen uitgebrachte bezoekersgids die in het huis van Julia te koop is, biedt een zeer degelijke en bovendien wetenschappelijke verdieping. Het boekje dat in souvenirwinkels te koop is, gaat

voornamelijk door op de romantische idee van Romeo en Julia; het toont veel foto’s en geeft weinig inhoudelijke informatie. De website van de gemeente Verona schrijft over het huis van Julia dat de identificatie van de hoed met de Capuletti de aanleiding heeft gegeven tot het geloof dat het het huis van Julia zou zijn.170 De toeristische website Verona in Love haakt echter in op de sentimentele idee: “This is where Juliet’s spirit haunts Verona. The illusion of a love that is pure and uncontaminated, that lasts for all time and belongs to the magic world of dreams. Is it a story? Is it a legend? Is it theatre? It doesn’t really matter. In any case it is a dream that we invite lovers everywhere to dream with us…”171

Op basis van deze site analyse kunnen bepaalde conclusies worden getrokken met betrekking tot authenticiteit en beleving. Op de erfgoedsites zelf wordt geen informatie gegeven over de historische authenticiteit die de sites voorwenden. Een bezoeker die met kennis van Shakespeares tragedie, maar zonder historische kennis deze plekken in Verona zou bezoeken, zou waarschijnlijk geloven dat het verhaal zich op deze plekken heeft afgespeeld en waargebeurd is. De erfgoedsites zijn zodanig ingericht dat men zich zou kunnen voorstellen dat de legende zich hier afgespeeld heeft. De selectieve informatie over restauraties en de geschiedenis die bij het huis van Julia gegeven wordt, geeft de indruk dat dit inderdaad de plek uit het verhaal is. De hype die in Verona is ontstaan in de vorm van merchandising en naamgeving van horecaplekken naar Romeo en Julia, draagt bovendien bij aan de geloofwaardigheid van de sites. Enkel bezoekers die ingelezen of ingelicht zijn, zullen weten dat de sites geen setting zijn van een waargebeurde geschiedenis, maar een vorm van staged authenticity. Met inachtneming van MacCannells onderscheid in stadia, hebben we hier te maken met een voorgedeelte, ofwel een voornamelijk voor bezoekers opgezette plek die in dit geval geen authenticiteit van functie of concept meer bevat. Met alle restauraties van de afgelopen eeuw zijn de sites duidelijk opgezet voor toerisme en daar wordt geen geheim van gemaakt. Zowel in de 19de, 20ste, als 21ste eeuw ervaart de toerist een ‘hete authenticiteit’: een bezoek aan het Verona van Romeo en Julia draait in eerste instantie om beleving en emotie en richt zich niet in de eerste plaats op feiten. Weliswaar bestaat er eveneens een ‘koude authenticiteit’, namelijk de gedocumenteerde geschiedenis van de gebouwen en plekken, maar deze is ondergeschikt aan de hete authenticiteit. Bezoekers komen om te dagdromen over liefde, moed, opoffering en vroegere eeuwen. Boorstin

170

Comune di Verona. ‘Casa di Giulietta’. Bezocht op: 7-4-2014. <http://portale.comune.verona.it/nqcontent.cfm?a_id=9690>

meende dat een toerist waarschijnlijk geen daadwerkelijke authenticiteit wil ervaren, maar juist datgene zien wat hij verwacht, en dat is wat in Verona gebeurt en waarop wordt ingespeeld. Er is geen sprake van een objectieve authenticiteit die te maken heeft met de realiteit, maar van een symbolische authenticiteit, die draait om stereotypes, verwachtingen en massamedia. Op deze manier heeft hier de authenticiteit van de objecten plaatsgemaakt voor de beleving ervan; een beleving die haar eigen authenticiteitsvorm heeft: ‘staged authenticity’.

CONCLUSIE

Centraal in deze scriptie staat de vraag hoe de presentatie van de aan Romeo en Julia gerelateerde erfgoedsites in Verona tot stand heeft kunnen komen zoals deze nu is. Er is naar voren gekomen dat het verhaal van Romeo en Julia zoals beschreven door Shakespeare nooit daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Opmerkelijk aan de presentatie in Verona is de afwezigheid van enige verwijzing naar het fictieve karakter van de legende.

Wanneer het gaat om literaire erfgoedsites zoals die van Romeo en Julia, zijn er

uiteenlopende visies op de vorm van authenticiteit hiervan. Authenticiteit valt onder te verdelen in de authenticiteit van het object en de zogenaamde ‘toeristenbeleving’. Wanneer we spreken over de authenticiteit van het object in de casus van Romeo en Julia, hebben we volgens MacCannell te maken met een voorgedeelte van staged authenticiteit: de sites zoals deze nu in Verona bestaan, zijn omgevormd tot toeristische trekpleister, en pretenderen op geen enkele wijze een achtergedeelte te zijn. Andere authenticiteitsvormen, zoals de authenticiteit van de functie, het concept of de

geschiedenis zijn in de loop der tijd verdwenen. De ‘koude’ authenticiteit heeft ingeboet ten koste van de ‘hete’ authenticiteit, om met termen van Tom Selwyn te spreken. Reeds sinds het eerste toerisme naar de erfgoedsites, draait het bezoek om de gedachte dat op deze plekken mogelijkerwijs het liefdesdrama van Romeo en Julia heeft plaatsgevonden. De toenemende populariteit van het verhaal heeft ervoor gezorgd dat de plekken zijn aangepast aan de verwachtingen en stereotiepe beelden van bezoekers: symbolische authenticiteit speelt een belangrijke rol. Het draait hierbij om de beleving: de historische sensatie zoals Huizinga dat noemt, hoewel in dit geval, vanwege een gebrek aan daadwerkelijke historie, lieu d’imagination een betere benaming is. Met het ontstaan van aan Romeo en Julia gerelateerde lieux d’imagination vond er een invention of tradition plaats: de plekken werden literaire erfgoedsites en gepretendeerd werd dat deze een lange geschiedenis hadden. Een gevolg van een continuering van deze invention of tradition is dat de legende, en in het bijzonder de figuur van Julia, symbolisch werd voor de identiteit van de stad Verona. De grote rol die is weggelegd voor ‘hete’ authenticiteit en daarbij het belang van de sites als lieux d’imagination geven een eerste oorzaak van de presentatie zoals deze nu is: veel toeristen interesseren zich minder voor materiële en historische authenticiteit, en des te meer voor de sensatie en beleving van de plekken.

De stimulans die de bekendheid van de sites veroorzaakte is onduidelijk. Antoine Claude Valery suggereerde dat de herinnering aan Romeo en Julia in Italië hernieuwd werd door de Engelse reizigers die naar aanleiding van de populariteit van Shakespeares toneelstuk op zoek gingen naar de locaties uit de legende. Mogelijk heeft ook de opkomst van de Romantiek een rol gespeeld bij de groeiende interesse in het verhaal. Deze stroming zorgde voor hernieuwde interesse in de

middeleeuwen, en bovendien kwam er een nadruk te liggen op emotie, spontaniteit en nostalgie. Uit George Byrons reisverslag blijkt dat de plaatselijke bevolking in de 19de eeuw aandrong op de waarachtigheid van het verhaal. De vraag is of dit het daadwerkelijke geloof was, of dat het een vroege vorm van commercie was. Het gegeven dat dames uit Verona stukjes steen van de tombe verwerkten tot sieraden, doet vermoeden dat de inwoners van Verona waarde hechtten aan de legende: een waarde die wellicht voortkwam uit het geloof in het non-fictiekarakter van het verhaal. De schrijvers van de 19de-eeuwse reisverslagen blijken daarentegen doorgaans op de hoogte van de fictieve aard van het verhaal. Hoe dan ook was er in de 19de eeuw geen volledige helderheid over de echtheid van het verhaal. Deze onduidelijkheid heeft waarschijnlijk de legendarische status van de erfgoedsites bevorderd. Aangetoond is dat het Shakespeareaanse verhaal van Romeo en Julia een lange en internationale ontstaansgeschiedenis heeft. Deze ontstaansgeschiedenis, die in dit geval impliceert dat het verhaal fictief is, is echter niet algemeen bekend. De oorzaak van deze

onbekendheid bij het grote publiek zit mogelijk in de lengte van de geschiedenis; veel verhalen zijn van oorsprong recenter dan het verhaal van Romeo en Julia, waardoor het fictieve karakter bekender is. De vaagheid over de oorsprong en de waarachtigheid van het verhaal van Romeo en Julia is een tweede reden voor de manier waarop de presentatiewijze gegroeid is, en vandaag de dag bestaat.

De voornaamste reden van bezoek aan het Verona van Romeo en Julia was, en is, de hang naar beleving; de zoektocht naar de mythe en het verlangen naar de lieu d’imagination van dit verhaal. Mede dankzij de vele adaptaties van het verhaal, heeft de populariteit sinds de eerste opvoering van het theaterstuk standgehouden. Daarbij speelt ook het thema van het verhaal een rol in het geheel. De idee van opoffering voor een ander uit liefde is er één die mensen raakt en die geliefden naar Verona doet komen. Hetzelfde thema zorgde in de 19de eeuw voor groot succes bij de roman Julie: ou, La Nouvelle Héloïse, en veroorzaakte een zoektocht naar het fictieve verhaal in de echte wereld. Het thema van liefde is er één dat kenmerkend is voor deze casus. Het onderscheidt Romeo en Julia en is mogelijk één van de oorzaken van de populariteit van de erfgoedsites in Verona.

Deze combinatie van factoren heeft er mijns inziens voor gezorgd dat Romeo en Julia in